احسان به خويشان
قرآن مجيد و روايات همه امت را به احسان به اقوام و خويشان فراخوانده اند.
اخلاق انسانى و كرامت آدمى اقتضا مى كند كه اقوام و خويشان مورد صله و احسان قرار گيرند، ثواب اين كار عظيم، و سبب هم بستگى و پيوند خويشان با يكديگر و داراى پاداش دنيائى و آخرتى، و در يك كلمه از عبادات و قربات است.
راستى چه كار زيبا و نيكوئى كه انسان با حفظ شرافت و كرامت اقوام و بدون منت به يارى و كمك خويشان بشتابد و با هزينه نمودن مالش و ثروتش مشكل آنان را حل كند و دل آنان را خوش كرده از غصه و اندوه برهاند.
بى تفاوتى در اين زمينه، و بيمهرى در اين عرصه نشانگر بيمارى بخل در باطن انسان، و خوى شيطانى است.
اگر ثروتمندان اقوام به اقوام و خويشان خود توجه كنند و مشكلات آنان را حل نمايند، و درد قلب آنان را درمان كنند محتاج و نيازمندى در امت باقى نخواهد ماند.
حضرت حق در قرآن مجيد اعطاء مال به اقوام را از نشانه‌هاى ايمان راستين محسوب داشته:
وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبى: «1»
و مال و ثروتشان را با آن كه دوست دارند به ارحام و اقوام و خويشان مى پردازند.
در پايان آيهاى كه اين حقيقت و ديگر حقايق در آن است مى فرمايد
أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا:
اينانند كه در ادعاى ايمان و مؤمن بودن صادق و راستگويند.
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى: «2»
يه يقين خدا به عدالت و احسان و عطاى مال به اقوام فرمان مى دهد.
امام صادق از پدرانش از پيامبراسلام روايت مى كند كه آن حضرت فرمود:
«ان المعروف يمنع مصارع السوء، وان الصدقة تطفئ غضب الرب، وصلة الرحم تزيد فى العمر وتنفى الفقر وقول لاحول ولاقوة الا بالله فيها شفاء من تسعة و تسعين داء ادناها الهم:» «3»
بى ترديد كار خير و نيكى و احسان لغزش گاه‌هاى سوء را از انسان باز مى دارد، و صدقه خشم حضرت ربّ را فرو مى نشاند، و صله رحم به عمر مى افزايد و تهيدستى را از بين مى برد، و در گفتن لاحول ولاقوةالابالله «با نيتى صادقانه» درمان و شفاء از نود و نه درد است كه كمترينش غصه است.
از رسول خدا روايت شده:
«من مشى الى ذى قرابة بنفسه وماله ليصل رحمه اعطاه الله عزوجل اجرمأة شهيد، وله بكل خطوة اربعون الف حسنة ويمحى عنه اربعون الف سيئة ويرفع له من الدرجات مثل ذلك وكانما عبدالله ماة سنة صابراً محتسباً:» «4»
كسى كه با وجودش و ثروتش به سوى خويش و قوم خود برود تا صله رحم انجام دهد خداوند پاداش صدشهيد به او عطا مى كند، و براى او به هر قدمى چهل هزار حسنه و محو چهل هزار سيئه و چهل هزار درجه و مرتبه است، و گويا خدا را صدسال با استقامت و بخاطر خوشنودى حق عبادت كرده است.
سالمة كنيز حضرت صادق (ع) مى گويد: هنگامى كه لحظه درگذشت حضرت صادق از دنيا رسيد من نزد آن حضرت بودم، از شدت بيمارى به حال اغما افتاد هنگامى كه از حال اغما درآمد فرمود: به حسن بن على بن على بن الحسين معروف به افطس هفتاد دينار بدهيد و به فلانى به فلانى نيز آن مقدار عطا كنيد، به حضرت گفتم به مردى كه كارد تيزى آورد تا شما را به قتل برساند پول عطا مى كنيد؟! فرمود: سالمة نمى خواهى از آنانى باشم كه خداى عزوجل فرموده:
وَ الَّذِينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ يَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ: «5»
و كسانى كه خدا آنچه را به پيوند آن فرمان داده پيوند مى دهند، و از پروردگارشان مى هراسند، و از سختى حساب مى ترسند.
آرى اى سالمة خدا بهشت را آفريد و آن را پاكيزه قرار داد و بويش را خوش نمود، بوى بهشت از مسير دوهزار سال استشمام مى شود، ولى به مشام عاق پدر و مادر و قطعكننده رحم نمى رسد. «6»
از حضرت صادق (ع) روايت شده مردى از طايفه خثعم به محضر رسول خدا آمد و به آن حضرت گفت:
«اخبرنى ماافضل الاسلام فقال الايمان بالله قال: ثم ماذا؟ قال: صلة الرحم قال ثم ماذا؟ قال: الامربالمعروف والنهى عن المنكر:» «7»
مرا از برترين برنامه اسلام آگاه كن، حضرت فرمود: ايمان به خدا، گفت سپس چيست؟ حضرت فرمود: صله رحم، گفت: سپس چه برنامهاى است؟ فرمود: امربمعروف ونهى ازمنكر.
حضرت باقر (ع) يا حضرت صادق به ميّسر فرمودند من يقين دارم اهل صله رحم هستى ميّسر گفت آرى جانم بفدايت من در جوانى در بازار كار مى كردم و مزدم دو درهم بود، يك درهمش را به عمويم و درهم ديگرش را به دائى ام مى پرداختم حضرت فرمود: به خدا سوگند دو بار مرگت فرا رسيد هركدام را كمك به عمو و دائى ات به تأخير انداخت. «8»
در توضيح و تفسير آيه 27 سوره مباركه بقره بخشى مهم از روايات باب صله رحم ذكر شد، و ديگر روايات اين باب را در تكميل باب صله رحم در اين بخش كه توضيح و تفسير آيه 83 سوره بقره است آوردم.
احسان به ايتام
كودكى كه در كنار پدر و در دامن پرمهر سرپرست خانواده با هزار آرزو زندگى مى كند، و چراغ دلش با بودن پدر روشن است، و پس از خدا پدر را مطمئن ترين تكيه گاه مى داند، و در حوادث و آلام به آغوش محبت پدر پناه مى برد، و دردش را براى پدر بازگو مى كند، و اشك ريخته بر چهره‌اش با دستان پرمهر پدر پاك مى شود، و هرگاه پدر براى كسب معاش از خانه بيرون مى رود، در انتظار و اميدى سخت براى بازگشت پدر به سر مى برد، و چون پدر را مى بيند به سويش مى دود تا در كنارش بنشيند و از مهر و محبت و عاطفه پدر بهره مند گردد، و براى تحقق آرزوهايش در آينده نظر به پدر دارد، فكر كنيد با از دست دادن پدر، و مرگ بسيار تلخ تكيه گاهش به چه داغى و مصيبتى، و خلأى و رنج و فشار شديدى دچار مى شود؟!!
او از بوسه‌هاى گرم پدر، و نوازش پر از عاطفه او، واز آغوش پرمهر وى به محروميت مى نشيند، و آرزوهايش را برباد رفته مى بيند، و احساس غربت و تنهائى مى نمايد، و دست طفلى را كه در دست پدرش مى بيند به ياد پدر از دست رفته‌اش غرق اندوه و ماتم مى گردد و در درونش آه مى كشد و مى گويد: اى كاش سايه پدر بر سرم بود و دستش در دستانم قرار داشت و از محبت‌هايش و گرمى لب‌هايش فيض مى بردم.
روز روشن براى كودك يتيم و طفل پدر از دست داده تاريك است چه رسد به شام ظلمانى و غروب تنهائى و خانه خالى از پدر!!
دنيا براى يتيم چون غمكده، و خانه و مسكن كه محل استراحت و راحت است براى كودك بيپدر ماتمكده، و محل آباد براى طفل جدامانده از پدر خرابه، و لقمه‌هاى شيرين تلخ، و زندگى بيمعناست.
اصرار آيات قرآن مجيد و روايات مبنى بر رعايت وضع و حال ايتام، و وجوب رسيدگى به زندگى آنان، و كشيدن دست محبت برسرشان، و آنان را چون فرزندان خود دانستن، و هزينه كردن محبت و عاطفه براى آنان، و دل خوش داشتنشان و حفظ اموالشان، و كوشيدن در تربيتشان، و زير پوشش گرفتن وجودشان همه وهمه براى اين است كه اسلام مى خواهد به وسيله امت اندكى از ملامت و رنج ايتام بكاهد، و زمينه تحقق آرزوهايشان را فراهم كند، و احساس بيپدرى و غربت و تنهائى را از درونشان پاك كند، و بار سنگين روحى هم چون كوهشان را از دوششان بردارد، تا يتيم در سايه مقررات اسلام بيمنت به نوائى برسد، و رعايتكننده حقوق يتيم به ثوابى نائل گردد.
در اين زمينه توجه به آيات قرآن مجيد، و روايات اسلامى لازم و بلكه واجب است تا معلوم شود يتيم موجودى است كه با تمام وجودش مورد نظر خداست و بايد به عنوان امانت در امّت از هر جهت رعايت شود.
عرب جاهلى و شكم پرستان و بت پرستان و متكبران روزگار جاهليت يتيم را به شدت تحقير مى كردند و براى او كرامت و ارزش قائل نبودند، و هرگز وى را رعايت نمى كردند و از او جانبدارى نمى نمودند و در عين نيازش به محبت او را از خود مى راندند و طردش مى كردند، دقت در آيات قرآن و روايات و نحوه رفتار پيامبر با ايتام نشان دهنده خدمت عظيم اسلام به ايتام و برگردانيدن آنان به جايگاه شامخشان مى باشد.
به رسول اسلام سفارش شد چندان كه توانى يتيمان را بنواز و در مراعات و مواسات ايشان بكوش كه اينان درماندگان و اندوهگينان خلق و نواختگان و نزديكان حق اند.
«ان الله يحب كل قلب حزين:»
بى ترديد خدا هر دل اندوهگينى را دوست دارد.
از حق به پيامبر فرمان رسيد اى مهتر عالميان و چراغ جهانيان يتيمان را در پناه خود گير، كه سرا پرده حسرت جز به فناء دل ايشان نزدند، و حسرتيان را به نزديك ما مقدار است.
اى مهتر تو را كه يتيم كرديم از آن كرديم تا درد دل ايشان بدانى، و اينان را نيكو دارى، با تو در فقر و يتيمى ما چه كرديم از كرم، تو همان كن اى كريم از خُلق خود بر خلق ما اى يتيمى ديده اكنون با يتيمان لطف كن، اى غريبى كرده اكنون با غريبان كن سخا. «9»
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- بقره 177.
(2)- نحل 90.
(3)- بحار، ج 71، ص 88، ح 2.
(4)- امالى صدوق 253.
(5)- رعد 21.
(6)- متن روايت غيبت طوسى 128.
(7)- محاسن برقى 291.
(8)- رجال كشى 211.
(9)- كشف الاسرار ميبدى، ج 1، ص 594.
برکرفته از
کتاب: تفسير حكيم ج3
نوشته: استاد حسین انصاریان
منبع : پایگاه عرفان
