امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هیچ بنده‌ای دست به درگاه خدای عزیز جبار نگشاید جز این که خدای عزّ و جلّ شرم کند که آن را تهی بازگرداند تا این که به مصلحت خود چیزی از فضل رحمتش در آن بنهد، پس هرگاه یکی از شماها دعا کرد تا دستش را به سر و روی خود نکشید، آن را پس نکشد». (کافی، ج 2، ص 471)
دعا رابطهٔ معنوی میان خالق و مخلوق و رشتهٔ پیوند میان عاشق و معشوق است. «دعا، یاد دوست در دل راندن و نام او بر زبان آوردن و کلید عطا و وسیلهٔ قرب الی الله و حیات روح است.» (علامه حسن زاده آملی، نور علی نور، ص 9 با تلخیص) دعا روی آوردن بندهٔ فقیر محتاج بر درگاه خداوند بی نیاز و مشتاق است. چنان مشتاق بندگان خویش است که فرمود: «اگر به درگاه من نیایید و از من چیزی درخواست نکنید به شما توجهی نمی‌کنم». (فرقان/ 77) پس در این حال که حق تعالی باب دعا و مناجات را به روی بندهٔ خود گشوده و به او اجازهٔ حضور در محضر خود داده، بنده نیز باید ادب مقام مقدس ربوبیت را نگه دارد و چنان رفتار کند که سزاوار مقام حق تعالی است.
به نظر می‌رسد دعا تنها دو شرط دارد که با فراهم آمدن آنها دعا محقق می‌شود.
اول: دعا حقیقی باشد
همیشه آنچه را انسان از خدا می‌خواهد، خیر و خوبی است و هیچ گاه شر و ضرر را طلب نمی‌کند. اگر انسان آنچه را می‌طلبد در واقع به ضرر او باشد مثلاً گناه باشد یا سبب گناه شود، این یک درخواست حقیقی نیست چرا که اگر حقیقت امر را می‌دانست، هیچ گاه آن را درخواست نمی‌کرد. حضرت علی علیه السّلام می‌فرمایند: «ای دعا کننده هیچ گاه امر نشدنی و یا گناه درخواست مکن» (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 90، ص 324) چرا که اینها خیر نیستند اما تو، آنها را خیر می‌پنداری؛ مثلاً تشنه‌ای برای رفع عطش ظرف مایعی را به خیال اینکه آب است طلب می‌کند و نمی‌داند آن ظرف پر از زهر است در حالیکه اگر می‌دانست هیچ گاه آن را طلب نمی‌کرد، در حقیقت او آب می‌خواهد نه زهر. قرآن کریم در رابطه با این درخواست غیر حقیقی انسان می‌فرماید: انسان همان گونه که خیر را طلب می‌کند، همان طور شر را طلب می‌کند (اسرا؛/ 11)
دوم: با اخلاص باشد
قرآن کریم می‌فرماید: خداوند را با اخلاص بخوانید. (اعراف/ 29)
گاهی دعای انسان حقیقی است، یعنی آنچه را می‌خواهد، در واقع خیر است «لیکن در دعا خدا را نمی‌خواند به این معنا که به زبان از خدا مسألت می‌کند ولی در دل همهٔ امیدش به اسباب عادی یا امور وهمی است.» (علامه طباطبایی، المیزان، ج 2، ص 48) امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند: «وقتی کسی از شما چیزی از خداوند درخواست می‌کند و انتظار اجابت دارد باید از همهٔ مردم مأیوس باشد و امیدش فقط به خدا باشد. وقتی خداوند از قلب بنده‌اش این را بداند هر چه درخواست کند به او می‌دهد. خداوند به عیسی فرمود: ای عیسی همچون بندهٔ محزون در حال غرق شدن که هیچ یاوری ندارد، مرا بخوان» (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 9، ص 314)
آثار دنیوی دعا چیست؟
برخی از آثار دنیوی آن به شرح زیر است:
1- دفع بلاها: یکی از خصوصیات عالم دنیا، وجود بلاها و مصیبت‌های متعدد و مختلفی است که گریبان گیر موجودات آن می‌شود. یکی از راه‌های دفع این بلاها، دعا کردن است. لذا امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «هر کس که از بلایی ترسید، و سپس دعا کرد، خدا آن بلا را از او دور می‌کند» (سید ابن طاوس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص 29)
2- زیاد شدن روزی: یکی دیگر از آثار دعا، زیاد شدن روزی است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در این باره می‌فرماید: «دعا، روزی را فراوان می‌کند». (سید ابن طاوس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص 28)
3- نجات از دشمن: در روایات مختلف آمده است؛ دعا مانند سلاحی بُرّنده و شمشیری کُشنده، انسان را از شرّ دشمن نگه داشته و او را از آسیب او نجات می‌دهد؛ مانند این که امام جعفر صادق (علیه السلام) به نقل از پدر بزرگوارش نقل می‌کند، رسول خدا فرمودند: «آیا شما را راهنمایی ننمایم به جنگ افزاری که شما را از دشمنانتان نجات داده و روزی‌هایتان را افزون گرداند؟» گفتند: بله. فرمود: «شب و روز پروردگارتان را بخوانید؛ زیرا به راستی که دعا، سلاح مؤمنان است». (سید ابن طاوس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص 28)
4- شفای دردها و بیماری‌ها: علاء بن کامل گوید: حضرت صادق (علیه السلام) به من فرمود: «بر تو باد به دعا؛ زیرا آن درمان هر دردی است». (الکافی ج 2، ص 470)
دو توصیه مهم هنگام دعا
حضرت علی علیه السّلام می‌فرمایند: «ای دعا کننده هیچ گاه امر نشدنی و یا گناه درخواست مکن»
1- امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: «هر وقت از نماز فارغ شدید دستهای خود را به سوی آسمان بلند نمایید برای دعا کردن»، شخصی از آن حضرت پرسید: ای مولای من! آیا خداوند در هر مکان و جهتی نیست؟ امام (علیه السلام) فرمود: «بله». پرسید: پس چرا باید دستهای خود را به طرف آسمان بلند کنیم؟ امام (علیه السلام) فرمود: «مگر آیه "وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ" (ذاریات، 22) را قرائت نکرده‌ای! روزی باید از محلش طلب شود و محل آن آسمان است که خداوند بیان فرموده؛ چه باران از آسمان نازل می‌شود و به سبب آن از زمین قوت خلایق روئیده و بیرون می‌آید». (من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 325)
2- وقتی انسان دست به دعا برداشت، مستحب است آن را بر سر و صورت خود بکشد، برای این که لطف خدا شامل این دست می‌شود و دستی که عطای الهی را دریافت کند، گرامی است، بنابراین، خوب است آن را به سر و صورت بکشد. چنانکه در این زمینه امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هیچ بنده‌ای دست به درگاه خدای عزیز جبار نگشاید جز این که خدای عزّ و جلّ شرم کند که آن را تهی بازگرداند تا این که به مصلحت خود چیزی از فضل رحمتش در آن بنهد، پس هرگاه یکی از شماها دعا کرد تا دستش را به سر و روی خود نکشید، آن را پس نکشد». (کافی، ج 2، ص 471)
منبع : سایت اندیشه قم
