و كان من دعائه عليه السلام فى ذكر التوبه و طلبها
بود از دعاى آن امام عليه السلام در ذكر توبه و طلب آن.
توبه: در لغت و عرف به معنى بازگشتن و پشيمان شدن است از امرى كه مرتكب شده.
بدانكه اين صفت و تحصيل آن از جمله ى محسنات عقليه است و عقل و نقل دلالت بر حسن آن نمايد و از حكم عقل مى توان استكشاف نمود بر وجوب قبول آن بر مرجوح اليه و الا حسن اتصاف به آن معقول نيست و علاوه بر حكم عقل از طرق منقوله از كتاب و سنت هم دلالت بر وجوب قبول كند مثل آنكه حضرت حق قبول توبه مقرون به على كه دلالت بر الزام دارد نموده در قولش انما التوبه على الله للذين يعملون السوء بجهاله هر چند ظاهر جمعى از فقها در باب ارتداد عدم قبول توبه ى او است نه ظاهرا و نه باطنا و اين مطلب به حسب ظاهر اگر چه قبول نيست لكن در واقع نظر به لطف و كرم حضرت حق قبول است.
و الحاصل: برگشتن به سوى موالى ظاهريه مجازيه در غالب قبول است چه جاى آنكه مرجوح اليه غنى و رحيم على الاطلاق باشد، و در نظر مى رسد كه
چنين ذات مقدس كه اولى العقول متحير در وصف اويند مخلوق ضعيف كه در جنب كبرياى او لاشى ء محض و معدوم بحث است در مقام توبه و انابه آيد واو قبول نفرمايد چنين تولى ناشى از قلت معرفت و قصور ادراك است ما هكذا الظن به شايد سر نزع روح در آخر الامر از زبان نه از پاى از بابت توسعه ى وقت باشد چنانچه بعضى روايات دلالت بر آن دارد، لكن بدان اى عزيز كه اين وقت وقت وجوب قبول توبه بر خداوند عالم نيست و لذا از فرعون قبول نشد بلكه عتاب بر آن بى دين سركش شد كه الان توبه مى نمائى و حال آنكه در پيش عصيان من نمودى بلكه توبه كه قبول كردن بر خدا واجب است كه اگر قبول نفرمايد مخل به عدل خواهد بود يكى از دو امر است يا اينكه بعد از عصيان به زودى راجع شود يا اينكه بعد از مدتى كه در عصيان بوده بعد توبه نموده عمل صالح كند و داخل در عداد عدول شود و الا توبه ى آن قبول نيست مگر از راه لطف و تفضل نه از راه عدل و اين وجوب قبول به يكى از دو امر است كه در سوره ى نساء و اعراف اشاره به آن است.
و بالجمله: تحصيل صفت توبه از بديهيات است و اين صفت محبوبه نيست، مگر به يك مطلب فقط و آن پشيمان شدن از معصيت معبود است و اگر اين صفت واحده حاصل شود تمام شش معنى كه از حضرت اميرالمومنين عليه السلام مروى است حاصل شود.
و در مكارم الاخلاق طبرسى (ره) مذكور است كه: كسى نزد حضرت اميرالمومنين (ع) بود گفت: استغفرالله آن امام (ع) فرمود: مادرت به عزايت بنشيند آيا مى دانى حقيقت استغفار را به درستى كه استغفار درجه ى بزرگان و بلند مرتبه گان است او اسم است واقع مى شود بر شش معنى
اول- از آن معانى پشيمانى از كارهاى گذشته.
دوم- عزم داشتن كه بعد از اين اين عمل نخواهم نمود.
سيم- اداء حقوق مردم در ذمه او است نمايد تا اينكه ملاقات خدا نمايد بى مظالم عباد.
چهارم- ادا نمايد واجباتى را كه از او فوت شده.
پنجم- آن گوشت و قوتى كه از حرام حاصل نموده عملى نمايد كه آنها از او ريخته گردد و گوشت جديدى حاصل گردد.
ششم- بچشاند بر جسم الم و تعب طاعت را همان مقدار كه چشيده است شيرينى معصيت را پس بعد از آن استغفار نمايد.
بدانكه نفرين امام بر او كه مادرت به عزايت بنشيند شايد به واسطه ى آن بود كه آن شخص نادم نبود حقيقتا و لذا آن امام (ع) ارشادش به حقيقت استغفار نمود لكن فرمايش حضرت كه آن اسم است واقع بر شش معنى خالى از خفاء فى الجمله نيست شايد مراد امام عالى مقام آن باشد كه اين شش جميعا بايد حاصل گردد تا حقيقت توبه حاصل گردد تمام شش امر از باب ملازمه حاصل است و اگر كسى متامل در عبارات سابقه و مطاوى نكات گردد خواهد دانست كه تبعض در توبه معقول نيست به اين معنى كه از غيبت كردن نادم شود به خلاف دروغ گفتن.
هر چند مسئله محل خلاف است چنانكه در كتب كلاميه مدون است لكن خلاف به نظر قاصر حقير واهى و ضعيف است زيرا كه معنى توبه پشيمان شدن از معاصى خدا است از حيث اينكه معصيت خالق قبيح و بعد از اعتبار اين قيد تفكيك در معاصى بى معنى و نامعقول است.
و بدان كه بعد از اينكه معلوم شد كه توبه ندامت است حقيقتا اظهار اين ندامت و معذرت خواستن به زبان نيز مطلوب شارع است چنانكه از ظواهر كتاب و سنت مطلوبيه و محبوبيه اين صفت معلوم مى شود كما فى قوله استغفر لذنبك او استغفر لربك و امثال اين عبارت پس از بهترين عبارات كه به آن معذرت خواسته شود دعاى مبارك است و به اين لفظ شريف توبه نمايد و عذر بخواهد.
اللغه: خوف و خشيه به معنى بيم و ترسند الا آنكه خشيت به طورى است كه اثر ترس در جوارح پيدا باشد و خوف اعم است.
يعنى: اى خداى من اى آنكه وصف نكند او را وصف وصف كنندگان، و اى آنكه تجاوز نكند اميد اميدداران.
و اى آنكه ضايع نشود در نزد او اجر و مزد خوبى كنندگان.
و اى آنكه او است نهايت بيم پرهيزگاران.
بدان اى عزيز كه بعد از آنكه مبرهن شد در محل خود بادله بلكه به حكم فطرت كه لابد است ممكنات را خالقى كه واجب الوجود باشد داراى صفات ثبوتيه و عارى از صفات سلبيه باشد پس چنين كسى مصنوع از نعت او عاجز است، يعنى از بيان حقيقت اوصاف او زيرا كه موصوف كه در مقام نعت و وصف او آيند آن اوصاف و نعوتى است كه بر ديگران مخفى باشد و الا حسن و لطافت بر آن مترتب نخواهد گرديد بلكه از قبيل الانسان الابيض لا يعلم الغيب خواهد بود پس چگونه مصنوع تواند صانع را توصيف نمود مگر از حيث اجمال حكم نمودن
اللغه: خوف و خشيه به معنى بيم و ترسند الا آنكه خشيت به طورى است كه اثر ترس در جوارح پيدا باشد و خوف اعم است.
يعنى: اى خداى من اى آنكه وصف نكند او را وصف وصف كنندگان، و اى آنكه تجاوز نكند اميد اميدداران.
و اى آنكه ضايع نشود در نزد او اجر و مزد خوبى كنندگان.
و اى آنكه او است نهايت بيم پرهيزگاران.
بدان اى عزيز كه بعد از آنكه مبرهن شد در محل خود بادله بلكه به حكم فطرت كه لابد است ممكنات را خالقى كه واجب الوجود باشد داراى صفات ثبوتيه و عارى از صفات سلبيه باشد پس چنين كسى مصنوع از نعت او عاجز است، يعنى از بيان حقيقت اوصاف او زيرا كه موصوف كه در مقام نعت و وصف او آيند آن اوصاف و نعوتى است كه بر ديگران مخفى باشد و الا حسن و لطافت بر آن مترتب نخواهد گرديد بلكه از قبيل الانسان الابيض لا يعلم الغيب خواهد بود پس چگونه مصنوع تواند صانع را توصيف نمود مگر از حيث اجمال حكم نمودن
اللغه: خوف و خشيه به معنى بيم و ترسند الا آنكه خشيت به طورى است كه اثر ترس در جوارح پيدا باشد و خوف اعم است.
يعنى: اى خداى من اى آنكه وصف نكند او را وصف وصف كنندگان، و اى آنكه تجاوز نكند اميد اميدداران.
و اى آنكه ضايع نشود در نزد او اجر و مزد خوبى كنندگان.
و اى آنكه او است نهايت بيم پرهيزگاران.
بدان اى عزيز كه بعد از آنكه مبرهن شد در محل خود بادله بلكه به حكم فطرت كه لابد است ممكنات را خالقى كه واجب الوجود باشد داراى صفات ثبوتيه و عارى از صفات سلبيه باشد پس چنين كسى مصنوع از نعت او عاجز است، يعنى از بيان حقيقت اوصاف او زيرا كه موصوف كه در مقام نعت و وصف او آيند آن اوصاف و نعوتى است كه بر ديگران مخفى باشد و الا حسن و لطافت بر آن مترتب نخواهد گرديد بلكه از قبيل الانسان الابيض لا يعلم الغيب خواهد بود پس چگونه مصنوع تواند صانع را توصيف نمود مگر از حيث اجمال حكم نمودن
اللغه: خوف و خشيه به معنى بيم و ترسند الا آنكه خشيت به طورى است كه اثر ترس در جوارح پيدا باشد و خوف اعم است.
يعنى: اى خداى من اى آنكه وصف نكند او را وصف وصف كنندگان، و اى آنكه تجاوز نكند اميد اميدداران.
و اى آنكه ضايع نشود در نزد او اجر و مزد خوبى كنندگان.
و اى آنكه او است نهايت بيم پرهيزگاران.
بدان اى عزيز كه بعد از آنكه مبرهن شد در محل خود بادله بلكه به حكم فطرت كه لابد است ممكنات را خالقى كه واجب الوجود باشد داراى صفات ثبوتيه و عارى از صفات سلبيه باشد پس چنين كسى مصنوع از نعت او عاجز است، يعنى از بيان حقيقت اوصاف او زيرا كه موصوف كه در مقام نعت و وصف او آيند آن اوصاف و نعوتى است كه بر ديگران مخفى باشد و الا حسن و لطافت بر آن مترتب نخواهد گرديد بلكه از قبيل الانسان الابيض لا يعلم الغيب خواهد بود پس چگونه مصنوع تواند صانع را توصيف نمود مگر از حيث اجمال حكم نمودن
اللغه: خوف و خشيه به معنى بيم و ترسند الا آنكه خشيت به طورى است كه اثر ترس در جوارح پيدا باشد و خوف اعم است.
يعنى: اى خداى من اى آنكه وصف نكند او را وصف وصف كنندگان، و اى آنكه تجاوز نكند اميد اميدداران.
و اى آنكه ضايع نشود در نزد او اجر و مزد خوبى كنندگان.
و اى آنكه او است نهايت بيم پرهيزگاران.
بدان اى عزيز كه بعد از آنكه مبرهن شد در محل خود بادله بلكه به حكم فطرت كه لابد است ممكنات را خالقى كه واجب الوجود باشد داراى صفات ثبوتيه و عارى از صفات سلبيه باشد پس چنين كسى مصنوع از نعت او عاجز است، يعنى از بيان حقيقت اوصاف او زيرا كه موصوف كه در مقام نعت و وصف او آيند آن اوصاف و نعوتى است كه بر ديگران مخفى باشد و الا حسن و لطافت بر آن مترتب نخواهد گرديد بلكه از قبيل الانسان الابيض لا يعلم الغيب خواهد بود پس چگونه مصنوع تواند صانع را توصيف نمود مگر از حيث اجمال حكم نمودن
كه خالق و صانع است اما وصف او به كيفيت صنع و خلق او نتواند درك نمود تا وصف كند.
از اينجا روشن مى شود معنى فقرات مذكوره در صدر دعا زيرا كه بعد از ثبوت واجب الوجود آرزوى آرزو دارنده از او تجاوز نكند به علت آنكه فوق وجود او وجود تصور نشود كه مورد آرزو يا نهايت خوف و خشيت گردد هر چه لطف است از اوست اگر آنى امساك نمايد و رحمت و رافت خود را از اشياء كائنات و ممكنات آرزوى اعدام اصليه خود كند.
كه خالق و صانع است اما وصف او به كيفيت صنع و خلق او نتواند درك نمود تا وصف كند.
از اينجا روشن مى شود معنى فقرات مذكوره در صدر دعا زيرا كه بعد از ثبوت واجب الوجود آرزوى آرزو دارنده از او تجاوز نكند به علت آنكه فوق وجود او وجود تصور نشود كه مورد آرزو يا نهايت خوف و خشيت گردد هر چه لطف است از اوست اگر آنى امساك نمايد و رحمت و رافت خود را از اشياء كائنات و ممكنات آرزوى اعدام اصليه خود كند.
كه خالق و صانع است اما وصف او به كيفيت صنع و خلق او نتواند درك نمود تا وصف كند.
از اينجا روشن مى شود معنى فقرات مذكوره در صدر دعا زيرا كه بعد از ثبوت واجب الوجود آرزوى آرزو دارنده از او تجاوز نكند به علت آنكه فوق وجود او وجود تصور نشود كه مورد آرزو يا نهايت خوف و خشيت گردد هر چه لطف است از اوست اگر آنى امساك نمايد و رحمت و رافت خود را از اشياء كائنات و ممكنات آرزوى اعدام اصليه خود كند.
كه خالق و صانع است اما وصف او به كيفيت صنع و خلق او نتواند درك نمود تا وصف كند.
از اينجا روشن مى شود معنى فقرات مذكوره در صدر دعا زيرا كه بعد از ثبوت واجب الوجود آرزوى آرزو دارنده از او تجاوز نكند به علت آنكه فوق وجود او وجود تصور نشود كه مورد آرزو يا نهايت خوف و خشيت گردد هر چه لطف است از اوست اگر آنى امساك نمايد و رحمت و رافت خود را از اشياء كائنات و ممكنات آرزوى اعدام اصليه خود كند.
كه خالق و صانع است اما وصف او به كيفيت صنع و خلق او نتواند درك نمود تا وصف كند.
از اينجا روشن مى شود معنى فقرات مذكوره در صدر دعا زيرا كه بعد از ثبوت واجب الوجود آرزوى آرزو دارنده از او تجاوز نكند به علت آنكه فوق وجود او وجود تصور نشود كه مورد آرزو يا نهايت خوف و خشيت گردد هر چه لطف است از اوست اگر آنى امساك نمايد و رحمت و رافت خود را از اشياء كائنات و ممكنات آرزوى اعدام اصليه خود كند.
اللغه: تداول از دول به معنى دور زدن و چرخيدن و تلك الايام نداولها يعنى مى چرخانيم با فرقه ى وقتى و با ديگر در وقت ديگر.
تداول الايدى يعنى گرفتن دستها بر سبيل ترتب.
قاده: كشيدن مهار.
ازمه: جمع زمام به معنى لگام.
استحواذ: غلبه.
تفريط: بيرون رفتن از مرتبه.
تعاطى: اخذ نمودن و گرفتن.
تغرير: فريب دادن.
يعنى: اين منزل كسى است كه گرفته است او را دستهاى گناه و كشيده است او را لجامها و مهارهاى معاصى، و مسلط و غالب شده بر او شيطان پس
تقصير نمود از آنچه كه به او امر فرمودى از حيث تفريط، و جاى آورد آنچه را كه نهى فرمودى او را از آن از حيث فريب
مثل نادان به قادر بودن تو بر او يا مثل آنكه انكار دارد فضل احسان تو را بر او.
تنبيه: بدان كه او فى قوله او كالمنكر مانعه الخلو است يعنى ارتفاع هر دو نشايد و اما اجتماع ممكن است كسى كه مخالف ديگرى شود در مطلوبات و مبغوضات يا از براى آن است كه او را نزد او سلطنت و قدرتى نيست كه از مخالفت او خائف باشد از اينجا است كه در قيامت خطاب به عصاه جن و انس رسد كه اگر قدرت داريد از قطرهاى زمين و آسمانها فرار كنيد يا براى اينكه او را ولى نعم خود ندانيد كه نعم او باعث گردد بر عدم عصيان از اينجا است كه در بعضى از مقامت در مقام عتاب به انسان مى فرمايد چرا كفران نعمت مى كنيد و شكر آن نمى كنيد؟.
اللغه: تقشع به معنى آشكار شدن.
الاعراب: حتى احتمال دارد متعلق به قصر و تعاطى باشد يا متعلق به استحوذ و تداول، موءملا وثقه احتمال حال و تميز در هر دو هست.
يعنى: بر آن صفت عصيان ماند تا آنكه زمانى كه باز شد از براى او بينائى هدايت و منكشف شد از او ابرهاى كورى و عالم شد به آنچه ظلم كرده است به سبب آن نفس خود را، و فكر نموده است در امورى كه مخالفت پروردگار خود بدان نموده، پس ديد بزرگى عصيان او را بزرگ و عظمت مخالفت او را عظيم
تنبيه: قوله فراى نسخه مختلف است در قرائت در هر دو موضع لفظ كثير واقع است و در بعض نسخ لفظ كبير است و آن انسب است به حسب معنى لفظ كبير است نه كثير و فرق ما بين كبير و كثير آن است كه كبير استعمال شود بر علو مرتبه و شرف و كثير اطلاق شود بر اوزان و مقادير و نحو آن.
و از فروق آنها اين است كه كبير استعمال شود در ذى اجزاء و كثير در ذى افراد يقال قوم كثير و جمع كثير و رجل كبير و شخص كبير.
پس روى آورد به جانب تو در حالتى كه آرزو دارنده است به تو، طلب اجابت كننده است از تو، برگرداننده است ميل خود را به سوى تو براى اعتماد به تو.
اللغه: امه اى قصده و امام را امام گويند از براى قصد ناس به سوى او.
طمع: اميد بستن به چيزى. و ظاهرا رجاء اعم است به عبارت اخرى در طمع اميد است كه منتظر وقوع هم هست.
افراخ: بيرون بردن و ساكن نمودن.
روع: به فتح راء به معنى خوف و فزع و ترس.
غمض: چشم پوشيدن به طور مسامحه.
طاطا: تواضع و فروتنى نمود.
احصى: اسم تفضيل به معنى احفظ و اضبط.
پس روى آورد به جانب تو در حالتى كه آرزو دارنده است به تو، طلب اجابت كننده است از تو، برگرداننده است ميل خود را به سوى تو براى اعتماد به تو.
اللغه: امه اى قصده و امام را امام گويند از براى قصد ناس به سوى او.
طمع: اميد بستن به چيزى. و ظاهرا رجاء اعم است به عبارت اخرى در طمع اميد است كه منتظر وقوع هم هست.
افراخ: بيرون بردن و ساكن نمودن.
روع: به فتح راء به معنى خوف و فزع و ترس.
غمض: چشم پوشيدن به طور مسامحه.
طاطا: تواضع و فروتنى نمود.
احصى: اسم تفضيل به معنى احفظ و اضبط.
مثل: به حركات مشابهت به غير و به تشديد به معنى ايستادن، ظاهرا در مقام به تشديد باشد.
الاعراب: منه فى قوله محذور منه تعديه نظير باء فى قولك ممرور به.
يعنى: پس قصد نمود تو را به طمع خود از روى علم و يقين. و قصد كرد تو را به سبب خوف و بيم او از روى اخلاص.
به تحقيق كه خالى نموده طمع خود را از هر كه محل طمع بود غير از جناب تو، و بيرون آورد ترس و خوف خود را از هر كه محل طمع بود غير از جناب تو، و بيرون آورد ترس و خوف خود را از هر كه محل ترس و خوف بود سواى تو پس ايستاد ميان مقابل تو در حالت گريه و زارى، و دوخت چشم خود را به سوى زمين در حالت فروتنى، كج نمود و منحرف ساخت سر خود را از براى عزت تو در حالت ذلت و خوارى، و اظهار نمود از سر خود بر تو آنچه را كه تو داناترى از او در حالت فروتنى و كوچكى و شمرد از گناهان خود آنچه را كه تو حافظ آنهائى از او در حالت فروتنى.
تنبيه: بدان كه در غالب اوقات انسان مرتكب معاصى مى شود يعنى ترك واجبات و فعل محرمات مى نمايد از روى وساوس شيطانيه يا طمع داعى شود يا خوف از غير خدا بعد از اينكه مسلط بر نفس خود شد و شيطان را مغلوب نمود صرف طمع و خوف از غير خدا مى نمايد و به سوى خداى وحده طمع و خوف حاصل كند و در مقام اطاعت و بندگى بيرون آيد.
به عبارت اخرى معبود كسى است كه خوف و طمع از آن باشد بعد از اينكه شيطان معبود انسان شود لابد انسان بالنسبه به او اين دو صفت را دارد همان كه در مقام عصيان آن خبيث بيرون آيد لابد آن دو صفت را بالنسبه به خداى خود تحصيل نمايد.
مثل: به حركات مشابهت به غير و به تشديد به معنى ايستادن، ظاهرا در مقام به تشديد باشد.
الاعراب: منه فى قوله محذور منه تعديه نظير باء فى قولك ممرور به.
يعنى: پس قصد نمود تو را به طمع خود از روى علم و يقين. و قصد كرد تو را به سبب خوف و بيم او از روى اخلاص.
به تحقيق كه خالى نموده طمع خود را از هر كه محل طمع بود غير از جناب تو، و بيرون آورد ترس و خوف خود را از هر كه محل طمع بود غير از جناب تو، و بيرون آورد ترس و خوف خود را از هر كه محل ترس و خوف بود سواى تو پس ايستاد ميان مقابل تو در حالت گريه و زارى، و دوخت چشم خود را به سوى زمين در حالت فروتنى، كج نمود و منحرف ساخت سر خود را از براى عزت تو در حالت ذلت و خوارى، و اظهار نمود از سر خود بر تو آنچه را كه تو داناترى از او در حالت فروتنى و كوچكى و شمرد از گناهان خود آنچه را كه تو حافظ آنهائى از او در حالت فروتنى.
تنبيه: بدان كه در غالب اوقات انسان مرتكب معاصى مى شود يعنى ترك واجبات و فعل محرمات مى نمايد از روى وساوس شيطانيه يا طمع داعى شود يا خوف از غير خدا بعد از اينكه مسلط بر نفس خود شد و شيطان را مغلوب نمود صرف طمع و خوف از غير خدا مى نمايد و به سوى خداى وحده طمع و خوف حاصل كند و در مقام اطاعت و بندگى بيرون آيد.
به عبارت اخرى معبود كسى است كه خوف و طمع از آن باشد بعد از اينكه شيطان معبود انسان شود لابد انسان بالنسبه به او اين دو صفت را دارد همان كه در مقام عصيان آن خبيث بيرون آيد لابد آن دو صفت را بالنسبه به خداى خود تحصيل نمايد.
يعنى: طلب فريادرسى نموده است به تو از بزرگ چيزى كه واقع شده است به او در علم تو و قبيح چيزى كه خوار و رسوا نموده است آن قبيح او را در حكم تو از گناهانى كه در عقب رفت لذتهاى او پس رفت آن لذت و ايستاد عقوبتهاى آن گناهان پس ثابت و لازم باقى ماند آن عقوبات.
ايضاح: بدان كه انسان بعد كه بالعيان مى داند كيف و لذت معصيه را كه دوام و ثبات ندارد و عقوبت او مستمر است چگونه اقدام و جرئت بر آن مى نمايد با وجود آنكه در امور معاش خود بادنى احتمال مضرت درصدد دفع آن بيرون آيد، در سالف زمان، حقير را گمان بود بر حقيقت مقاله ى سيد مرتضى كه عاصى در حين عصيان يا كافر است و يا مجنون و لكن الان اعتقادم آن است كه از باب حسن ظن به خدا است چون در امور معاشيه با او معامله رفق نموده است چه بسيار از اوقات حسب خواهش جاى آورده و اين سبب آن شده كه تجرى در معاصى نموده يا اينكه اعتقادش آن شد كه عقاب را كسى نمايد از براى تشعى صدر و دفع غيظ و خداوند جليل منزه است از اين مطلب يا كيف فعلى را مقدم كند بر ضرر بعدى چنانكه در امور معاشيه ملاحظه مى شود.
يعنى: طلب فريادرسى نموده است به تو از بزرگ چيزى كه واقع شده است به او در علم تو و قبيح چيزى كه خوار و رسوا نموده است آن قبيح او را در حكم تو از گناهانى كه در عقب رفت لذتهاى او پس رفت آن لذت و ايستاد عقوبتهاى آن گناهان پس ثابت و لازم باقى ماند آن عقوبات.
ايضاح: بدان كه انسان بعد كه بالعيان مى داند كيف و لذت معصيه را كه دوام و ثبات ندارد و عقوبت او مستمر است چگونه اقدام و جرئت بر آن مى نمايد با وجود آنكه در امور معاش خود بادنى احتمال مضرت درصدد دفع آن بيرون آيد، در سالف زمان، حقير را گمان بود بر حقيقت مقاله ى سيد مرتضى كه عاصى در حين عصيان يا كافر است و يا مجنون و لكن الان اعتقادم آن است كه از باب حسن ظن به خدا است چون در امور معاشيه با او معامله رفق نموده است چه بسيار از اوقات حسب خواهش جاى آورده و اين سبب آن شده كه تجرى در معاصى نموده يا اينكه اعتقادش آن شد كه عقاب را كسى نمايد از براى تشعى صدر و دفع غيظ و خداوند جليل منزه است از اين مطلب يا كيف فعلى را مقدم كند بر ضرر بعدى چنانكه در امور معاشيه ملاحظه مى شود.
التركيب: تواند ينكر و يستعظم دو فعل معلوم باشند فاعل خدا و مى تواند مجهول باشند چنانچه سوق دعا دلالت بر آن كند.
يعنى: انكار كرده نشود اى خداى من عدل تو اگر عقاب نمائى او را و
بزرگ دانسته نمى شود عفو تو اگر عفو كنى او را به درستى كه تو خداى كريمى آن كسى هستى كه بزرگ ننمايد او را آمرزيدن گناه بزرگ.
ايقاظ: اين فقره در گناهان انسان كه بالنسبه به نفس خود است خوب است و اما عصيانى كه از انسان جاى آورده شود بالنسبه به غير غفران او بدون رضاى او ظلم است انكار عدل او شود اين مورد هم انكار عدل است و هم عظيم شمرده شود عفو او.
يعنى: اى خداى من اين منم كه هستم كه به تحقيق آمده ام تو را در حالتى كه اطاعت كننده ام مر امر تو را در آنچه امر فرمودى تو به او از دعا نمودن جاى آورنده وعده ى تو را در آنچه وعده فرمودى تو به او از اجابت به علت آنكه فرمودى تو به خوانيد مرا استجابت نمايم مر شما را.
اى خداى من پس رحمت فرست بر محمد و آل او و بگير و اخذ نما مرا به آمرزيدن تو چنانچه گرفتم من تو را به اقرارم مر تو و بلند نما تو مرا از هلاكهاى معصيت چنانچه ذليل نمودم نفس خود را و بپوشان مرا به جامه ى خود چنانكه تاخير انداختى مرا از انتقام نمودن من.
اى خداى من ثابت نما تو در طاعت خود قلب مرا و محكم كن در بندگى خود بينائى مرا و توفيق ده مرا در به جا آوردن از اعمال مر آنچه را كه بشويد چرك معاصى را از من و بميران تو مرا بر ملت تو و ملت پيغمبر تو محمد صلى الله عليه و آله هر گاه كه مى رانيدى مرا.
اى خداى من به درستى كه من توبه مى نمايم به سوى تو در مكانم همين مكان از بزرگهاى گناهانم و كوچكهاى آنها و از بديهاى ظاهره و باطنه و لغزشهاى كهنه و تازه، توبه ى كسى كه خبر ندهد نفس خود را به معصيت و در تقدير آن نباشد كه عودى نمايد به خطيئه به تحقيق كه تو گفتى در صريح قرآن خود كه تو قبول مى نمائى توبه را از بندگان و عفو مى فرمائى از سيئات و دوست دارى تو توبه كنندگان را.
تنبيه: از اين فقره دو مطلب معلوم مى شود يكى اينكه معاصى دو صنف است كبيره و صغيره خلافا لجمع.
دوم- اينكه معصيت قلبى مى شود و جوارحى چنانكه آيه ى مباركه: ان تبدوا ما فى انفسكم او تخفوه يحاسبكم الله بر آن دال است اگر چه توان گفت كبير و صغير در كلام به اعتبار مراتب عذاب و عقوبت باشد و به واطن و ظواهر به
اى خداى من به درستى كه من توبه مى نمايم به سوى تو در مكانم همين مكان از بزرگهاى گناهانم و كوچكهاى آنها و از بديهاى ظاهره و باطنه و لغزشهاى كهنه و تازه، توبه ى كسى كه خبر ندهد نفس خود را به معصيت و در تقدير آن نباشد كه عودى نمايد به خطيئه به تحقيق كه تو گفتى در صريح قرآن خود كه تو قبول مى نمائى توبه را از بندگان و عفو مى فرمائى از سيئات و دوست دارى تو توبه كنندگان را.
تنبيه: از اين فقره دو مطلب معلوم مى شود يكى اينكه معاصى دو صنف است كبيره و صغيره خلافا لجمع.
دوم- اينكه معصيت قلبى مى شود و جوارحى چنانكه آيه ى مباركه: ان تبدوا ما فى انفسكم او تخفوه يحاسبكم الله بر آن دال است اگر چه توان گفت كبير و صغير در كلام به اعتبار مراتب عذاب و عقوبت باشد و به واطن و ظواهر به
اى خداى من به درستى كه من توبه مى نمايم به سوى تو در مكانم همين مكان از بزرگهاى گناهانم و كوچكهاى آنها و از بديهاى ظاهره و باطنه و لغزشهاى كهنه و تازه، توبه ى كسى كه خبر ندهد نفس خود را به معصيت و در تقدير آن نباشد كه عودى نمايد به خطيئه به تحقيق كه تو گفتى در صريح قرآن خود كه تو قبول مى نمائى توبه را از بندگان و عفو مى فرمائى از سيئات و دوست دارى تو توبه كنندگان را.
تنبيه: از اين فقره دو مطلب معلوم مى شود يكى اينكه معاصى دو صنف است كبيره و صغيره خلافا لجمع.
دوم- اينكه معصيت قلبى مى شود و جوارحى چنانكه آيه ى مباركه: ان تبدوا ما فى انفسكم او تخفوه يحاسبكم الله بر آن دال است اگر چه توان گفت كبير و صغير در كلام به اعتبار مراتب عذاب و عقوبت باشد و به واطن و ظواهر به
اعتبار روس الاشهاد و خفيه پس كلام امام (ع) دلالت بر آن دو مطلب نكند
اللغه: شرط به معنى الزام و التزام مى خواهد تعليق به امرى باشد يا نه و در اين مقام التزام بدوى است.
يعنى: پس قبول نما توبه ى مرا چنانكه وعده نمودى و در گذر از سيئات من چنانكه ضامن شدى و لازم نما از براى من دوستى خود را چنانكه مستلزم شدى و از براى تو است اى خداى من التزام من اينكه عود نكنم در بدى تو و ضامن شدم اينكه رجوع ننمايم در مذمومات تو و عهد من آن است كه كناره نمايم از جميع معصيتهاى تو.
ختام: از كلام امام چنان مستفاد مى شود كه قبول توبه مشروط به عدالت و خوبى است نه مجرد ندم و برگشتن زيرا كه فرمود: و لك يا رب شرطى تحقيق اين مطلب را در بعضى از مقامات اين كتاب ذكر نموده ام.
اعتبار روس الاشهاد و خفيه پس كلام امام (ع) دلالت بر آن دو مطلب نكند
اللغه: شرط به معنى الزام و التزام مى خواهد تعليق به امرى باشد يا نه و در اين مقام التزام بدوى است.
يعنى: پس قبول نما توبه ى مرا چنانكه وعده نمودى و در گذر از سيئات من چنانكه ضامن شدى و لازم نما از براى من دوستى خود را چنانكه مستلزم شدى و از براى تو است اى خداى من التزام من اينكه عود نكنم در بدى تو و ضامن شدم اينكه رجوع ننمايم در مذمومات تو و عهد من آن است كه كناره نمايم از جميع معصيتهاى تو.
ختام: از كلام امام چنان مستفاد مى شود كه قبول توبه مشروط به عدالت و خوبى است نه مجرد ندم و برگشتن زيرا كه فرمود: و لك يا رب شرطى تحقيق اين مطلب را در بعضى از مقامات اين كتاب ذكر نموده ام.
اعتبار روس الاشهاد و خفيه پس كلام امام (ع) دلالت بر آن دو مطلب نكند
اللغه: شرط به معنى الزام و التزام مى خواهد تعليق به امرى باشد يا نه و در اين مقام التزام بدوى است.
يعنى: پس قبول نما توبه ى مرا چنانكه وعده نمودى و در گذر از سيئات من چنانكه ضامن شدى و لازم نما از براى من دوستى خود را چنانكه مستلزم شدى و از براى تو است اى خداى من التزام من اينكه عود نكنم در بدى تو و ضامن شدم اينكه رجوع ننمايم در مذمومات تو و عهد من آن است كه كناره نمايم از جميع معصيتهاى تو.
ختام: از كلام امام چنان مستفاد مى شود كه قبول توبه مشروط به عدالت و خوبى است نه مجرد ندم و برگشتن زيرا كه فرمود: و لك يا رب شرطى تحقيق اين مطلب را در بعضى از مقامات اين كتاب ذكر نموده ام.
اى خداى من به درستى كه دانا هستى به چيزى كه جاى آوردم من پس بيامرز براى من آنچه را كه به جاى آوردم و متوجه ساز مرا به قدرتت به سوى آنچه دوست دارى.
اللغه: تبعه عقوبت.
عوض: بدل شى ء.
حط: ريختن.
وزر: عقوبت. اهل: خوب.
ثقل: سنگينى.
قرف: كسب نمودن.
يعنى اى خداى من بر من گناهانى است كه به تحقيق حفظ نمودم آنها را و گناهانى است كه به تحقيق فراموش نمودم آنها را و تمام آنها در ديده ى تو است آن ديده كه هرگز نخوابد و در علم تو است آن علمى كه فراموش نمى كند پس بدل بده تو از آنها خوب را و بريز و محو نما از من عقوبتهاى آنها را و خفيف كن تو از من سنگينى آنها را و حفظ كن مرا از اينكه كسب نمايم مثل آنها را.
اى خداى من به درستى كه شان چنان است كه نيست وفائى مرا به توبه نمودن مگر به حفظ تو، و نيست نگهداشتن من از معاصى مگر از روى قوت تو پس قوت بده مرا به قوت كفايت كننده ى و مباشرت نما مرا به حفظى كه مانع باشد در مقام خطا.
روايت شده است از حضرت باقر عليه السلام كه فرمود: به درستى كه
خداى عزوجل وحى فرستاد به سوى داود (ع) اينكه برو به سوى بنده ى من دانيال پس بگو به او: اينكه به درستى كه تو عصيان من نمودى آمرزيدم تو را، و عصيان نمودى آمرزيدم تو را، و عصيان نمودى آمرزيدم، پس عصيان نمودى آمرزيدم تو را اگر دفعه ى چهارم عصيان من نمائى نخواهم آمرزيد تو را، داود رفت نزد دانيال و به او فرمود: اى دانيال من رسولم از قبل خدا به سوى تو خداى فرمود: تو معصيت من نمودى آمرزيدم تو را، عصيان نمودى مرا آمرزيدم تو را، عصيان نمودى، پس آمرزيدم تو را اگر نوبه ى چهارم عصيان كنى مرا نخواهم آمرزيد تو را دانيال فرمود: اى پيغمبر خدا رساندى خطاب خداى مرا چون وقت سحر شد دانيال برخاست و مناجات خداى نمود و عرض نمود:
اى خداى من داود پيغمبر تو خبر داد مرا كه فرمودى كه: من عصيان نموده ام تو را و تو آمرزيدى مرا، و عصيان نمودم آمرزيدى، و عصيان نمودم آمرزيدى، و خبر داد از تو كه فرمودى كه: چهارم مرتبه نخواهم آمرزيد قسم به عزت و جلال تو كه اگر تو حفظ ننمائى مرا خواهم عصيان نمود تو را پس خواهم عصيان نمود تو را پس خواهم عصيان نمود تو را پس خواهم عصيان نمود تو را.
اى خداى من چقدر بنده توبه نمود به سوى تو و او در علم غيب شكننده بود توبه ى خود را و عودكننده بود در گناه و معصيت خود پس به درستى كه من پناه مى برم به تو اينكه بوده باشم به اين طريقه پس بگردان تو توبه ى مرا همين توبه توبه ى كه محتاج نشوم بعد از اين توبه به سوى توبه ى ديگر توبه ى كه باعث شود مر محو
چيزهاى گذشته و سلامت در بقيه ى عمر من.
اللغه: كنف پناه.
تطول: منت گذاشتن و بخشيدن.
يعنى: اى خداى من به درستى كه من عذر مى خواهم به سوى تو از نادانى من و طلب بخشش مى نمايم بدى كارم را پس منضم نما مرا به سوى پناه رحمت تو از روى منت گذاشتن، بپوشان مرا به پوشانيدن عافيت خود از روى تفضل.
ايقاظ: امام عليه السلام تعبير نمود عاصى را به جاهل چنانچه خلاق عالم در كلام مجيد خود همين تعبير نمود كه فرمود: و الذين يعملون السوء بجهاله و اين تعبير دو احتمال دارد يكى از روى حقيقت چنانكه گفته شده است كه عاصى در حين عصيان مجنون است.
دوم- از روى مجاز چنانكه گوئيم شغل و فعل او مثل شغل و فعل جاهل است فتامل.
اللغه: حيال به معنى قبال و در مقام دور نيست كه به معنى مكان باشد
سطوه: قهر و غلبه.
اعتداء: از حد بيرون رفتن.
التركيب: من تبعات متعلق بسلم و من اليم بقوله تامن.
يعنى: اى خداى من به درستى كه من توبه مى نمايم به سوى تو از هر چيز كه مخالف خواستن تو شده يا اينكه زايل شده آن چيز از دوستى تو از خطورات دل من و حركات چشم من و سخنهاى زبان من توبه ى كه سالم نگهدارى به سبب آن توبه هر جارحه ى مرا در جاى خود از عقوبات خود و ايمن نما از آنچه مى ترسد از آن چيزها عصاه از عقوبت قهاريه ى تو.
تنبيه: معصيت عبارت است از افعال صادره از جوارح برخلاف رضاء خالق و اما خطرات قلبى را از معاصى دانستن به يكى از دو وجه است يا اينكه مى گوئيم: نيت معصيت است چنانكه مرحوم ملاصالح مازندرانى در مسئله ى عزم نسبت به مشهور مى دهد و سيد داماد به اجماع و از كلام شهيد ثانى در روضه در باب شهادات در اصرار بر صغيره معلوم شود.
دوم- اينكه اين از مختصات نبى و وصى است كه خيالات قلبى ايشان و توجه به غير حق معصيت است چنانكه حديث انى استغفر ربى فى كل يوم و ليله سبعين مره لاجل عين فى قلبى شاهد بر او است.
اللغه: وجيب آواز.
هيبت: ترسيدن.
فناء: فضاء خانه.
يعنى: اى خداى من پس رحم كن تو تنهائى مرا نزد تو، و صداى قلب مرا از خوف تو، و زلزله ى جوارح مرا از بزرگى و خوف تو، پس به تحقيق كه نگه
داشت مرا اى خداى من گناهان من مقام خوارى و ذلت در جانب خانه ى تو پس اگر ساكت بمانم و عذر نجويم تكلم نكند از جانب من احدى، و اگر معذرت بخواهم و شفاعت پس من نيستم از اهل شفاعت.
تذكره: اين فقرات را كسى نخواند مگر آنكه متصف به اين صفت باشد يا اينكه قصد مجاز كند.
اللغه: عد از عدا به معنى تجاوز.
نعش: به معنى بلند بودن.
يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و بر آل او و شفيع نما تو در معاصى من كرمت را و درگذر از گناهان من به عفو تو، و جزاء نده تو مرا جزائم از عقوبت تو، و وسيع كن بخشش خود را بر من و بزرگ نما مرا بپوشاندن خود و جاآور از براى من جاآوردن بزرگى كه زارى نموده است به سوى آن بزرگ بنده ى محتاج پس بلند نموده ى او را.
اللغه: خفير در اينجا به معنى پناه دهنده و مجير اگر چه به معنى طلب خير هم آمده است.
وجل: به معنى ترسيدن.
يعنى: اى خداى من نيست پناه دهنده ى از براى من از تو پس بايد پناه دهد
مرا عزت تو.
و نيست شفيعى از براى من به سوى تو پس بايد شفاعت كند از براى من فضل تو. و به تحقيق كه ترسانيده است مرا گناهان من پس البته بايد ايمن نمايد مرا عفو تو.
ختام: گاهى امر انسان به جائى رسد كه به هيچ جهت از جهات و به هيچ سبب از اسباب از براى خود فرض نكند كه تواند ربطى ميان خود، و خداى خود دهد حتى از آنهائيكه خدا آنها را شفعاء قرار داده است قطع دارد به عدم شفاعت آنها و در اين هنگام غير از توجه به حضرت رب العزت سببى نيست از براى او غير از ذات بارى پس اين نحو تضرع منافات ندارد كه از براى انسان شفعاء بوده باشد خصوصا اين نحو مقالات در دنيا است كه حاجت نداشته باشد به شفعاء در آخرت.
يعنى: پس نيست هر چه من تكلم نمودم به آن چيز از روى جهل من به بدى كار و شغل من.
و نيست فراموش نمودن مر آنچه كه سبقت گرفته از بديهاى كار من لكن از بابت اينكه هر آينه بشنود آسمان تو و آنچه در آن است و زمين تو و آنكه در زمين است چيزى را كه آشكار نمودم از براى تو از پشيمانى و ملتجى شدم به سوى
يعنى: پس نيست هر چه من تكلم نمودم به آن چيز از روى جهل من به بدى كار و شغل من.
و نيست فراموش نمودن مر آنچه كه سبقت گرفته از بديهاى كار من لكن از بابت اينكه هر آينه بشنود آسمان تو و آنچه در آن است و زمين تو و آنكه در زمين است چيزى را كه آشكار نمودم از براى تو از پشيمانى و ملتجى شدم به سوى
تو در آنچه ظاهر نمودم پس اميد است بر بعضى آنها به رحمت تو رحم نمايند مرا از براى بدى مكان من، يا اينكه برسد رقت و حزن از براى بدى حال من پس برسد مرا از او به دعائى كه شنواتر است از دعاى من، يا شفاعت لازم تو را و اكيدتر باشد از شفاعت من در نزد تو، بوده باشد به سبب آن شفاعت نجات من از غضب تو و رسيدن من به رضاى تو.
تبيين: سيد در شرح مى فرمايد چونكه مناسب از گناه بزرگ سكوت بود امام (ع) استدراك فرمود: به اين نطق كه از براى تحصيل شفعاء است نه اينكه از باب جهالت و كورى در آنچه كه واقع شده از ذنوب.
تو در آنچه ظاهر نمودم پس اميد است بر بعضى آنها به رحمت تو رحم نمايند مرا از براى بدى مكان من، يا اينكه برسد رقت و حزن از براى بدى حال من پس برسد مرا از او به دعائى كه شنواتر است از دعاى من، يا شفاعت لازم تو را و اكيدتر باشد از شفاعت من در نزد تو، بوده باشد به سبب آن شفاعت نجات من از غضب تو و رسيدن من به رضاى تو.
تبيين: سيد در شرح مى فرمايد چونكه مناسب از گناه بزرگ سكوت بود امام (ع) استدراك فرمود: به اين نطق كه از براى تحصيل شفعاء است نه اينكه از باب جهالت و كورى در آنچه كه واقع شده از ذنوب.
يعنى: اى خداى من اگر بوده باشد پشيمان شدن از گناه توبه به سوى تو پس پشيمانترم از هر پشيمانى، و اگر بوده باشد ترك معصيت تو بازگشتن پس من اول بازگشته گانم، و اگر بوده باشد استغفار ريختن گناهان پس به درستى كه من از استغفار كنانم.
اى خداى من پس همچنانكه امر فرمودى به توبه و ضامن شدى قبول او را و تحريص نمودى در دعا و وعده فرمودى بر اجابت، پس رحمت فرست بر محمد و آل او و قبول نما توبه ى مرا و برنگردان مرا به نااميدى از رحمتت به درستى كه تو قبول كننده ى بر گنهكاران رحيم هستى بر عاصين و بازگشتگان.
اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل او چنانكه هدايت فرمودى ما را به او، و رحمت فرست بر محمد و آل او چنانكه خلاص نمودى ما را به او.
و رحمت فرست بر محمد و آل او رحمتى كه شفيع ما شود روز قيامت و روز حاجت به درستى كه تو بر هر چيز قدرت دارى و بر تو هر كار سهل و آسان است.
فارسی
.jpg)
.jpg)
.jpg)
و كان من دعائه علیه السلام فى ذكر التوبه و طلبها
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
