و كان من دعائه عليه السلام اذا اعترف بالتقصير عن تاديه الشكر
بود از دعاى آن امام فلك مقام زمانى كه اعتراف مى نمود به تقصير از اداء نمودن ثناء او در مقابل نعمت.
بدانكه اعتراف به تقصير از اداى شكر دو مرتبه دارد يكى آن است كه اعتراف كند كه نمى تواند شكر او نمايد زيرا كه شكر نمودن حاجت دارد به شكر، و هكذا، و ديگر آن است كه به قدر وسع كه بايست شكر كند نمى كند اعتراف به تقصير شكر دارد دور نيست كه مراد امام قسم ثانى باشد اگر چه ظاهر فقره از دعا قسم اول است.
غايه: يعنى حد و مرتبه. ما در قوله ما يلزمه فاعل حصل، من در قوله من احسانك ابتدائيه. يلزمه احتمال دارد باب افعال باشد و احتمال دارد ثلاثى مجرد باشد بنابر اول شكرا مفعول ثانى او است.
يعنى: اى خداى من به درستى كه كسى نمى رسد از شكر نمودن تو مرتبه ى
را و حدى را مگر اينكه حاصل آيد بر او از احسان تو كه لازم سازد آن چيزى را شكر ديگر بنابر ثانى شكرا مفعول له است يا تميز، يعنى آن چيز لازم شود او را به علت اينكه يا از حيث شكر ظاهر آن است كه غرض امام آن است كه شكر نمودن توهم شكر دارد.
يعنى: نمى رسد كسى به مقدارى از طاعت تو اگر چه جد و جهد كند مگر اينكه مى باشد آن كس تقصيركننده نزد استحقاق و سزاوارى تو به فضل تو عبد را چه قابليت كه عملى آورد به مقابل سزاوارى او بلكه هر قدر عبادت نمايد در مقابل استحقاق او هيچ و در مقابل فضل وجود و كرم او نابود است.
فاء: تفريع است يعنى پس شاكرترين بندگان تو عاجز از شكر تو است و عابدترين آنها تقصيركننده از طاعت تو است.
استيجاب سزاوار بودن اين دو فقره هم تفريع سابق است يعنى: واجب نيست از براى آنكه بيامرزى او را به استيجاب و نه آنكه خوشنود شوى از او به استحقاق .
طول: نعمت در سابق اشاره نمودم كه احدى استحقاق چيزى از خداوند ندارد هر نعمتى كه خدا به مخلوق دهد از نعم دنيا و آخرت همه از باب فضل و احسان است اگر چه بعضى از فضلا مدعيند كه نبينا محمد و آل او صلى الله عليهم استحقاق نعمت دارند نه از باب تفضل و فيه تامل.
شكر اول به معنى جزاء و شكر نمودن ثانى بر معنى خود است.
يعنى: جزاء مى دهى اندك چيزى را كه شكر كردى او را نسبت شكر به خدا و حال آنكه او شان عبد است اشاره است به اينكه عبد قابل ثناء نيست مگر اينكه خداوند او را شكر نام نهاد و قبول نمود يا آنكه وجود ثناء به تقدير آن بود پس اسناد مجازى است و در نسخه ى شهيد ما تشكر به است و معنى او واضحست، و انسب است به فقره ى لاحقه.
يعنى: ثواب مى دهى بر اندك چيزى كه اطاعت شدى در آن.
الاعراب: شكر اسم كان الذى صفت آن امر خبر كان. دون به معنى غير از اين فقره غرض آن است كه تو بر قليل و اندك ثواب و جزا دادى گويا چنان توهم شود كه شكر بندگان دست خودشان است مى توانند كه امتناع كنند بدون تو يا سبب آن دست تو نيست پس بر ايشان جزاء و مكافات مى دهى كه جاى آورند.
به عبارت روشن از بسكه بر ايشان انعام شد به واسطه ى اندك گويا شكرشان امرى است كه مالك شدند قدرت امتناع از آن را بدون تو پس جزا دادى
ايشان را از براى شكر.
بل: نفى مالكيت ايشان است مر امرى را ايشان عدم صرف هستند.
فاض شرع يعنى بلكه مالك بودى تو اى خداى من امر آنها را پيش از اينكه آنها مالك شوند عبادت تو را مهيا نمودى ثواب آنها را پيش از اينكه شروع كنند در فرمانبردارى تو.
مشاراليه ذلك مهيا نمودن ثواب است سنت و سبيل طريقه ى احسان و افضال يكى هستند.
قوله فلولا: تفريع بر سابق است بعد از اينكه تمام مخلوق معترفند كه عقاب او ظلم نيست، و همه شهادت دهند كه نعمت داد بر هر كه عافيت داد و همه معترفند به تقصير از آنچه او سزاوار است، پس اگر شيطان فريب نمى داد ايشان را احدى از آنها عاصى نبودند، و اگر آن خبيث باطل را به صورت حق درنمى آورد هرگز كسى گمراه نمى شد، وجه استحقاق با فريب شيطان را در بعضى مقامات ذكر نموده ام كه ايشان مضطر در اطاعت آن بدبخت نيستند.
قوله فلولا: تفريع بر سابق است بعد از اينكه تمام مخلوق معترفند كه عقاب او ظلم نيست، و همه شهادت دهند كه نعمت داد بر هر كه عافيت داد و همه معترفند به تقصير از آنچه او سزاوار است، پس اگر شيطان فريب نمى داد ايشان را احدى از آنها عاصى نبودند، و اگر آن خبيث باطل را به صورت حق درنمى آورد هرگز كسى گمراه نمى شد، وجه استحقاق با فريب شيطان را در بعضى مقامات ذكر نموده ام كه ايشان مضطر در اطاعت آن بدبخت نيستند.
اللغه: ابين از بيان به معنى آشكار، شكر جزاء.
توليته: يعنى مباشرت نمودن و منصرف ساختن.
املاء: مهله دادن است.
الاعراب: ما ابين صيغه ى تعجب است. فاء فسبحانك تفريع بر سابق است.
يعنى: پس منزه و پاكى چه قدر آشكار است كرم تو در معامله هر كه اطاعت تو نمود يا عصيان تو نمود جزا مى دهى از براى مطيع آنچه را كه تو او را متولى و متصرف ساختى او را براى او و مهلت مى دهى عاصى را در آنچه مالكى كه زود بگيرى او را تشكر و تملى بدل يا عطف بيان است از جهت ما ابين كرمك زيرا آشكار بودن كرم و بزرگى آن است كه ثناء نمايد مطيع را با اينكه تمام مال التجاره مطيع از او است و مهلت دهد گناهكار را با اينكه قدرت دارد كه تعجيل نمايد در عقوبت او.
اين فقره بيان است ايضا در بيان كرم يعنى عطا نمودى هر يك از آنها را بر آنچه واجب نبود براى او و تفضل نمودى بر هر يك از آنها به آنچه كوتاه است عمل از او.
يعنى: اگر جزاء مى دادى مطيع را به آنچه خود مباشر بودى او را هر آينه اميد بود كه نيابد ثواب تو را و زايل شود از او نعمت تو به واسطه ى آنكه چيزى نيست كه در مقابل او ثواب و نعمت داده شود.
يعنى: و لكن به كرم خود جزاء دادى او را بر مدت كم فانى به مدت طولانى هميشه بر نهايت نزديك زايل به نهايت كشيده ى باقى.
اللغه: لم تسمه اى لم تلزمه.
حمل: واداشتن.
مناقشات: جمع مناقشه تنگ گيرى نمودن.
آلات: اسباب.
يعنى: پس لازم نكردى بر او عوض آنچه را كه خورده است از روزى تو آن قدرى كه قوت يافته است به او بر طاعت تو، حمل نمى كنى او را بر تنگ گيريها در آلات كه وسيله جسته است در واداشتن آنها به سوى آمرزش تو.
كدح: يعنى مشقت.
جمله: يعنى مجموع.
ايادى: جمع ايد به معنى نعمت.
رهين: گرو، ساير: بقيه.
الاعراب: جار مجرور فاعل ذهب جزاء تميز.
يعنى: اگر اين كار به او مى نمودى يعنى قصاص روزى تو مى نمودى اگر مناقشه مى نمودى در آلات كه وسيله جست از براى مغفرت هر آينه مى رفت همه
مشقت و سعى او عرض كوچكترين نعمتى از نعم تو، و باقى مى ماند گرو ساير نعم تو.
اين عبارت بنابر ظاهر و فرض اگر انسان او را عمل باشد از جانب خود و منسوب به او باشد بدون مدخليت خدا در آن و الا عبد او را چيزى اصلا نيست تا اينكه در عوض نعمت كوچك دهد.
پس چه زمان خواهد سزاوار شد چيزى را از ثواب تو نه خواهد هيچ زمان بود لامتى تاكيد است.
اين است اى خداى من حال آنكه مطيع تو است يعنى چيزى ندارد.
مواقع: يعنى واقع سازنده غرض آن است كه به معاصى هم نعمت دادى كه تعجيل غضب او نفرمودى تا اينكه حال معصيت خود را بدل كند به حال بازگشتن به سوى طاعت.
هر آينه به تحقيق كه سزاوار بود در اول كه قصد نمود معصيت تو را همه ى چيزهائى را كه مهيا نمودى از براى خلق خود مع ذلك تعجيل در عقوبت او ننمودى .
از اين فقره چنان استفاده شود كه اگر تمام عذابى كه خدا خلق نموده وارد سازد بر يك نفر از بنده ى عاصى خود هر آينه استحقاق او را دارد بلكه در
مفتاح الفلاح در دعاى نماز شب از حضرت امير (ع) نقل مى نمايد دعائى كه تمام عذاب بر او وارد شود وراء او معذبى نباشد مع ذلك معامله فضل با او نموده نه عدل.
ترك: خبر جميع.
ابطاء: كندى.
سطوت: قهر و غضب.
يعنى: جميع چيزهائى كه تاخير انداختى از او از عذاب و كندى نمودى به او از غضبها و عقوبات دست برداشتن از حق تو است و خشنود شدن به غير واجب تو است.
الاعراب: عليك مى شود حال باشد از براى فاعل هلك، و مى شود كلمه ى على به معنى مع بوده باشد يا به معنى من.
يعنى: كيست بدبخت تر از آنكه هلاك شد با تو يعنى با اينكه با تو است عنايت و لطف و مهربانى.
يعنى: نيست كسى كه هلاك شود بر تو اين نحو كلام در اصطلاح اهل بديع اسم او اكتفاء است و آن اين است كه بياورد متكلم در نثر يا در شعر محذوف الجواب و اكتفاء كند به معلوم در ذهن از اتمام او به واسطه ى دلالت لفظ.
بزرگى از اينكه ترسيده شود از تو مگر عدل تو اين است كه خدايا معامله فضل نما به امانه به عدل، عدل او را بالنسبه به ما طاقت نيست.
يعنى: ترسيده نشود ظلم تو بر كسى كه معصيت نموده است تو را و ترسيده نمى شود غفلت نمودن تو ثواب كسى كه خوشنود نموده تو را.
فصل على محمد و اله وهب لى املى و زدنى من هداك ما اصل به الى التوفيق فى عملى انك منان كريم
فارسی
.jpg)
.jpg)
.jpg)
و كان من دعائه علیه السلام اذا اعترف بالتقصیر عن تادیه الشكر
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
