.jpg)
.jpg)
.jpg)
و كان من دعائه عليه السلام اذا دخل شهر رمضان
يكى از شهور مباركه اين شهر شريف است در ايام سنه از اين ماه اشرف نيست زيرا كه مقتضيات عفو و رحمت در آن ربطى به ساير شهور ندارد، توان همين مقتضى اين حديث شريف شد كه از پيغمبر منقولست كه هر كه درك رمضان نمود و آمرزيده نشد خدا او را از رحمت خود دور كند و تفصيل حال در باب خود است.
الاعراب: و ليجزينا عطف على قوله لنكون و مشار اليه ذلك الشكر يا حمد.
يعنى: ثناء مال ذات معبودى است آنچنانكه هدايت فرمود ما را از براى حمدش و گردانيد ما را اهل حمد تا اينكه بوده باشيم براى احسان او از شاكران و تا آنكه جزا بدهد ما را بر حمد خود جزاى خوبى كنندگان.
اللغه: حبوه به معنى عطاء، دين و ملت و مذهب يك چيزند به حسب اعتبار مختلفند.
سبل: باب تفعيل داخل در راه كردن.
يعنى: ثناء مختص معبود آن چنانى است كه عطا كرد ما را به دين خود و اختصاص داد ما را به ملت خود و داخل در راه نمود ما را در راه نيكوئى خود تا اينكه برويم آن را به منت او به سوى رضوان و خشنودى كه قبول فرمايد آن ثنا را از ما
اللغه: الرمضان اختلاف شد در اشتقاق رمضان نقل از خليل شد كه ماخوذ از رمض است به معنى بارانى كه در وقت پاييز آيد و زمين را پاك كند از غبار و اين ماه مسمى به اين اسم شد به جهت پاك كردن انسان از غبار معصيت، و بعض ديگر گفته اند: كه از رمض به معنى شدت گرمى يا به معنى سوزانيدن و اين جهت سبب آن شد كه اين ماه شريف مسمى به اين اسم شود زيرا كه گناهان در اين ماه سوخته شود يا آنكه روزه داشتن سبب شده تشنگى و گرسنگى بر او معلوم شود.
شيخ در تهذيب روايت كند كه: رمضان اسمى است از اسماء الله نگوئيد رمضان آمد يا رفت بگوئيد: ماه رمضان،
تمحيص: خالص نمودن يا اختيار كردن.
يعنى: ثناء لايق معبودى است كه جعل فرمود از جنس اين راهها
ماه خود را ماه رمضان و ماه روزه گرفتن و ماه اسلام و ماه پاكى و ماه آزمايش، و اختيار نمودن و ماه قايم بودن در شب آن ماه و ماه آن چنانى كه نازل شد در او قرآن.
ختام: كثرت اسامى شريفه اين ماه دلالت كند بر كمال تعظيم آن خصوصا تعبير از آن فرمود به شهر الاسلام از اين اضافه چنان استشمام شود به كمال مدخليت اين ماه در اسلام گويا اسلام مسلم به اين شناخته شود و تعبير آن به شهر التمحيص براى آن شد كه گويا معاصى از انسان ريخته شد و گويا خالص و صاف مانده و اين انسب است از اينكه تمحيص را از ابتلا و امتحان اخذ نمائيم زيرا كه شيطان در اين شهر شريف محبوس است و مغلول است پس اسباب امتحان نادر و كم است فتامل.
يعنى: اين قرآنى كه نازل شد در ليله القدر دو صفت دارد، يكى اينكه هدايت كننده ى مردمان است از ضلالت يعنى از كفر به ضلالت، و ديگر اينكه آيات واضحه و علايم و هويدا است از چيزى كه هدايت كنند و جداكننده ما بين حق و باطل.
تتمه: فرق ما بين هداى اول و ثانى آن است كه اول هدى ضلالت است و ثانى هدايت در احكام و يحتمل كه مراد به هدى ثانى بيان حال انبياء سابق باشد.
اللغه: ابانت اظهار نمودن.
حرمات: جمع حرمه احترام و تكريم كردن.
حجر: منع، يجيز: از تجاوز.
الاعراب: ما بما السببيه متعلق بابان فاء فى قوله فابان سببيه يحتمل فصيحه.
يعنى: پس اظهار فرمود فضيلت او را بر تمام ماهها به سبب چيزهائى كه در آن قرار داد از احترامات بى نياز و فضيلتهاى معروف پس حرام نمود در آن ماه آنچه را كه حلال فرمود در غير آن از براى تعظيم نمودن و منع فرمود در غير آن ماه از براى تعظيم نمودن و منع فرمود در آن ماه معطومات، و مشروبات را از براى اكرام نمودن، و قرار فرمود از براى او وقت آشكارى جايز نمى داند جل و عز اينكه قبل از آن وقت جاى آورده شود و قبول نمى فرمايد اينكه تاخير از آن وقت شود.
الاعراب: بما احكم ظاهر آن است كه متعلق به تنزل باشد.
يعنى: پس فضيلت داد يك شب از شبهاى او را بر شبهاى هزار ماه و ناميد آن يك شب را ليله القدر كه نازل مى شود ملائكه و روح باذن خالق خود هر امرى كه واقع خواهد شد آن شب، شب دائم البركه تا طلوع فجر آن شب رحمت را وارد سازد بر كسى كه مى خواهد از بندگان خود نازل مى نمايد ملائكه و روح را در آن شب بقضاء محكم كه تغيير و تبديل در آن نباشد.
تحقيق حال على نحو الاجمال: بدان كه اختلاف است در ليله القدر از دو جهت يكى آنكه او را ليله القدر گويند، وجه او بعضى گويند: كه قدر به معنى ضيق است و اين شب را ليله القدر نامند از براى آنكه در آن شب ملائكه به قدرى از آسمان نازل شود كه زمين ضيق و تنگ گردد براى ملائكه. و بعضى ديگر بر آنكه: قدر از تقدير و امضاء است در آن شب حكم و امضاء شود هر امر و حوادثى كه در آن سال واقع گردد.
و بعض ثالث برآنند كه: معنى قدر شرف و رفعت است و لذا تعبير بليله ى مباركه شده و در آن شب نازل شود خير و بركت و مغفرت و شايد سلام هى حتى مطلع الفجر اشاره بر آن باشد.
مولف گويد كه: مى شود مجموع معانى ثلاثه مراد باشد.
و ديگر اختلاف شده كه اين شب باقى است يا آنكه بعد از پيغمبر به آسمان بردارند جماعتى بر اخيرند و مذهب مشهور از جمهور منصور بر اول است و اخبار اهل بيت صريح در آن است.
اللغه: خطر منع. اصغاء: گوش دادن، لغو: باطل، لهو و لعب: بازى. خطوه: گام، حجر: منع، وعى: ظرف، مثل: نمونه.
اللغه: خطر منع. اصغاء: گوش دادن، لغو: باطل، لهو و لعب: بازى. خطوه: گام، حجر: منع، وعى: ظرف، مثل: نمونه.
يقى: از وقى حفظ.
تعاطى: اخذ و تناول.
الاعراب: بافى قوله بكف الجوارح به معنى مع تواند بود.
يعنى: اى خدا درود فرست بر محمد و آل محمد و الهام كن شناختن فضل رمضان و اكرام نمودن حرمت رمضان، و قبول حفظ نمودن از آنچه حرام نمودى در آن، و اعانت كن ما را بر روزه گرفتن در آن به بازداشتن جوارح از معصيتهاى تو، و استعمال جوارح در آنچه خوشنودى تو است تا اينكه استماع ننمائيم به گوشهاى خود به سوى باطل، و سرعت نكنيم به ديده گان خود به سوى طرب و لهو، تا بلند نكنيم دستهاى خود را به سوى حرام تا گام نزنيم به قدمهاى خود به سوى ممنوع، تا اينكه ظرف نشود شكمهاى ما مگر به سوى آنچه حلال فرمودى، و تكلم نكنيم با زبانهايمان مگر به سوى آنچه تو تصوير و نقش فرمودى، تا اينكه به مشقت و كلفت در نياوريم خود را مگر به سوى آنچه نزديك كند از ثواب تو و اخذ نكنيم مگر به آنچه حفظ كند از عقاب تو.
ايقاظ: اگر كسى خوض در اخبار اهل بيت نمايد و ثواب اجر و مزد صائمين ملاحظه كند بر او قطع شود كه آن ثواب موعود مترتب نشود مگر اينكه انسان صائم باشد از هر جهت از جهات نه خصوص اكل و شرب، و ساير مفطرات ظاهريه.
مرويست كه: او در عبادتست مادامى كه غيبت مسلم نكند و ايضا مروى است كه: زنى غيبت نمود زنى را پيغمبر اذن به افطار او فرمودند و فرمودند تو صائمه نيستى شاهد بر مقال حديث الصوم لى و انا اجزى به يعنى روزه از من است و من جزاى او دهم.
يقى: از وقى حفظ.
تعاطى: اخذ و تناول.
الاعراب: بافى قوله بكف الجوارح به معنى مع تواند بود.
يعنى: اى خدا درود فرست بر محمد و آل محمد و الهام كن شناختن فضل رمضان و اكرام نمودن حرمت رمضان، و قبول حفظ نمودن از آنچه حرام نمودى در آن، و اعانت كن ما را بر روزه گرفتن در آن به بازداشتن جوارح از معصيتهاى تو، و استعمال جوارح در آنچه خوشنودى تو است تا اينكه استماع ننمائيم به گوشهاى خود به سوى باطل، و سرعت نكنيم به ديده گان خود به سوى طرب و لهو، تا بلند نكنيم دستهاى خود را به سوى حرام تا گام نزنيم به قدمهاى خود به سوى ممنوع، تا اينكه ظرف نشود شكمهاى ما مگر به سوى آنچه حلال فرمودى، و تكلم نكنيم با زبانهايمان مگر به سوى آنچه تو تصوير و نقش فرمودى، تا اينكه به مشقت و كلفت در نياوريم خود را مگر به سوى آنچه نزديك كند از ثواب تو و اخذ نكنيم مگر به آنچه حفظ كند از عقاب تو.
ايقاظ: اگر كسى خوض در اخبار اهل بيت نمايد و ثواب اجر و مزد صائمين ملاحظه كند بر او قطع شود كه آن ثواب موعود مترتب نشود مگر اينكه انسان صائم باشد از هر جهت از جهات نه خصوص اكل و شرب، و ساير مفطرات ظاهريه.
مرويست كه: او در عبادتست مادامى كه غيبت مسلم نكند و ايضا مروى است كه: زنى غيبت نمود زنى را پيغمبر اذن به افطار او فرمودند و فرمودند تو صائمه نيستى شاهد بر مقال حديث الصوم لى و انا اجزى به يعنى روزه از من است و من جزاى او دهم.
اللغه: ريا عمل به ديگرى نماياندن، و سمعه شنواندن مرائى است كه عمل به ديگرى بنمايد.
الاعراب: ريا مصدر سمعه اسم مصدر.
يعنى: پس خالص فرماى تو اين امور را كه عرض نمودم از ريا و سمعه شريك قرار ندهم در آن عمل كسى را غير از تو و طلب نكنم در آن عمل آقائى و راى تو.
تنبيه: اين صفت رذيله بدترين صفات است كه تعبير به شرك از آن شد و مخفى ترين عيوب است حتى آنكه مروى است كه اين صفت رذيله اخفى است در انسان از حركت مورچه در سنگ صاف اعاذنا الله منها.
اللغه: ريا عمل به ديگرى نماياندن، و سمعه شنواندن مرائى است كه عمل به ديگرى بنمايد.
الاعراب: ريا مصدر سمعه اسم مصدر.
يعنى: پس خالص فرماى تو اين امور را كه عرض نمودم از ريا و سمعه شريك قرار ندهم در آن عمل كسى را غير از تو و طلب نكنم در آن عمل آقائى و راى تو.
تنبيه: اين صفت رذيله بدترين صفات است كه تعبير به شرك از آن شد و مخفى ترين عيوب است حتى آنكه مروى است كه اين صفت رذيله اخفى است در انسان از حركت مورچه در سنگ صاف اعاذنا الله منها.
اللغه: وقف از وقوف اطلاع.
حدود و حد: مرتبه ى از مراتب است كه به او تميز داده شود شى ء از شى ء غير خود.
وظيفه و توظيف: به معنى چيزى كه برسد و رسانيدن بلوغ و تبليغ.
اللغه: وقف از وقوف اطلاع.
حدود و حد: مرتبه ى از مراتب است كه به او تميز داده شود شى ء از شى ء غير خود.
وظيفه و توظيف: به معنى چيزى كه برسد و رسانيدن بلوغ و تبليغ.
اركان: جمع ركن و آن چيزى است كه قوام شى ء به واسطه ى آن است.
يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل او و واقف نما در اين ماه به اوقات نمازهاى پنجگانه به حدود آن آن چنان حدودى كه تو تحديد فرمودى، و واجبات آن آن چنان واجباتى كه تو واجب نمودى و سنن آن چنانى كه تو قرار دادى، و در اوقات آن چنانيكه تو وقت قرار دادى، نازل فرما ما را در نماز به منزله ى كسى كه رسيده باشد مر منزلهاى آن را و حافظ هستند اركان و قوايم آن را جاى آورنده اند مر آن را در وقتها بر طريقه ى بنده ى تو و پيغمبر رحمت تو، رحمت تو بر او و بر آل او در ركوع آن و سجود آن و جميع زيادتى آن بر طهارت تمام و كامل و بر خشوع آشكار و ابلغ خضوع.
بدان كه چنانكه صلوات خمس افضل واجبات است بعد از اسلام و اركان شرايط و حدود آن همه ازيد از همه است چنانكه از حضرت صادق عليه السلام مروى است كه نماز را چهار هزار حد است يعنى از احكام واجبه و مستحبه و لذا تعبير از آن به عمود دين شده.
اركان: جمع ركن و آن چيزى است كه قوام شى ء به واسطه ى آن است.
يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل او و واقف نما در اين ماه به اوقات نمازهاى پنجگانه به حدود آن آن چنان حدودى كه تو تحديد فرمودى، و واجبات آن آن چنان واجباتى كه تو واجب نمودى و سنن آن چنانى كه تو قرار دادى، و در اوقات آن چنانيكه تو وقت قرار دادى، نازل فرما ما را در نماز به منزله ى كسى كه رسيده باشد مر منزلهاى آن را و حافظ هستند اركان و قوايم آن را جاى آورنده اند مر آن را در وقتها بر طريقه ى بنده ى تو و پيغمبر رحمت تو، رحمت تو بر او و بر آل او در ركوع آن و سجود آن و جميع زيادتى آن بر طهارت تمام و كامل و بر خشوع آشكار و ابلغ خضوع.
بدان كه چنانكه صلوات خمس افضل واجبات است بعد از اسلام و اركان شرايط و حدود آن همه ازيد از همه است چنانكه از حضرت صادق عليه السلام مروى است كه نماز را چهار هزار حد است يعنى از احكام واجبه و مستحبه و لذا تعبير از آن به عمود دين شده.
ارحام جمع رحم يعنى خويشان و قومان و آنكه ما بين تو و او در يك نسب جمع باشد يا اينكه عرف او را خويش بگويند اگر چه دور باشد در نسب صله ى او واجب است نظر به او تعبير وارده نه اينكه قطع حرام باشد نه اينكه صله واجب باشد چنانچه گاهى توهم شود مراد به صله وصل و پيوند است و او عبارت است از نيكوئى و احسان نمودن و تفضل به حال او نمودن و حوائج او جاى آوردن
لكن اين در صورتى است كه در يك بلد باشند يا نزديك به هم و اما در بلاد بعيد واجب است كه مسافرت نمايد به سوى خويش خود و لكن احوط ترك مراسله و كتابت ننمايد.
مرويست از حضرت ختمى مآب كه آن بزرگوار فرمودند: خداى عالم فرموده اند من رحمن هستم و رحم را خلق نموده ام و اسم او را از اسم خود بيرون آورده ام هر كه او را وصل نمايد من وصل او نمايم و هر كه او را قطع كند من قطع او كنم.
توفيق ده ما را در اين ماه بر اينكه وصل ارحام خود كنيم به نيكوئى، و پيوند، و وارسى نمائيم همسايگان خود را به نيكوئيها و عطايا و آن كه خالص كنيم اموال خود را از عقوبات و پاك كنيم اموال را به بيرون كردن زكوه و اينكه رجوع كنيم كسى را كه از ما هجرت نمود و انصاف كنيم كسى را كه بر ما ستم كرد.
اللغه: سلم صلح و آشتى.
حزب: فرقه.
حرب: جنگ. صفات: صداقت. خلص: خالص شدن.
الاعراب: حاشا كلمه استثنافاء سببيه ضمير عايد صله.
يعنى: آنكه صلح كنيم ما كسى را كه دشمنى با ما نموده مگر آنكه دشمنى شده در راه تو و از براى تو كه با او نخواهيم صلح نمود پس به جهت آنكه او دشمنى است كه نمى پوشيم او را و طايفه آن چنانى است كه مهربانى نمى كنيم با او.
تنبيه: بدان كه هر كه اطاعت خدا نكند و انكار او كند و مشرك به او باشد او دشمن خدا است و در بعضى از روايات وارد است كه: اگر كسى اذيت مومنى كند خلاق عالم فرمايد آيا به آن عداوت مى كنى، آنانكه دشمن خدايند دو فرقه اند يا مانع شوند ديگران را به وصول به حق مثل منع حج و زيارت و حبس مساجد و مدارس و منع امر معروف و نهى از منكر، و يا آنكه ظلم بر نفس خود كنند مثل شرك و ريا در عبادات بدنيه و يا عدم اتيان به آنها.
و آنكه نزديك شويم ما به سوى تو در اين ماه به سبب اعمال خوب به آن طريق كه پاك كند ما را از گناهان.
اللغه: عصمت محفوظ بودن.
استيناف: از سر گرفتن و نو گرفتن ماخوذ از انف به تحريك.
دون: به معنى اقل و به معنى نزديك و قرب يقال دونكم هذا و دون ايديكم و در مقام ظاهرا معنى اخير مراد باشد.
الاعراب: ما فى قوله ما نورد موصوله مضاف اليه دون و عايد صله محذوف است.
يعنى: توفيق ده ما را در اين ماه از آنچه از نو جاى آوريم از عيوب و بديها تا آنكه نياورد بر تو احدى از ملائكه مگر اينكه اقل و كم تر از چيزهائى كه ما وارد بر تو سازيم از ابواب طاعت از براى تو و انواع قربت به سوى تو.
ايضاح: مرحوم سيد نعمت الله در شرح خود اين فقره دعا را سه
معنى فرمود و هر سه معنى مبنى بر اين است كه دون به معنى اقل باشد.
اول- از خدا طلب نمايد كه اعمال من در اين ماه زياده از اعمال ملائكه باشد.
دوم- اينكه معصيتم در اين ماه كمتر باشد.
سوم- آنكه در اين ماه اعمالى نمايم كه ملائكه عاجز باشد از احصاء ثواب آن اعمال چنانكه در نماز جماعت وارد شده است در روايات كه همين كه اعداد آنها از ده مثلا زياد شد ثواب او را نداند مگر خدا، و در صوم وارد است و در قرائت بعضى از ادعيه لكن اين بنده ى بى بضاعت معنى چهارمى در دعا احتمال داده ام و آن مبنى است بر اينكه دون به معنى قرب و نزديك باشد و مراد از ملائكه كتبه و حفظه ى اعمال باشند و مقصود سائل آن است كه در اين ماه معصيت اصلا از ما صادر نشود هر وقت كه كرام الكاتبين وارد نمايد اعمال ما را بر تو وارد نسازد مگر وقت ورود ما به اعمال خوب.
يعنى: وارد نسازد بر تو احدى از ملائكه اعمال ما را مگر وقتى كه جاى مى آوريم از ابواب طاعت و قرب به جناب احديت تو.
اللغه: اهلنا از تاهيل اهل بودن و سزاوار شدن.
ايجاب الزام: نظم: رشته و سلك.
تعبد: قبول كردن بندگى و طاعت.
يعنى: اى خداى من به درستى كه من سئوال مى نمايم تو را به حق اين ماه و به حق آنكه بندگى و طاعت تو نمود در اين ماه از ابتدا تا انتها تا وقت فناء او از ملائكه كه او را قرب خود جاى دادى و از پيغمبرى كه فرستادى تو او را و بنده ى صالحى كه او را اختيار نمودى اينكه رحمت فرست بر محمد و آل او، و بگردان مرا اهل و سزاوار در اين مر چيزى را كه وعده فرمودى خوبان و اولياى خود را از خوبيها، و لازم به فرماى از براى ما در اين ماه چيزى كه لازم فرمودى از براى اهل مبالغه و اجتهاد در طاعتت، و بگردان ما را در رشته و سلك كسى كه استحقاق رفعت و مرتبه ى بلند داشته باشد.
اللغه: الالحاد: انحراف.
اغفال: غفلت.
انخداع: گول خوردن.
حرمه: عبارت است از چيزى كه خداى عزوجل او را حرام نموده است از فعل محرمات و ترك واجبات اهتمام خدا از جاى نياوردن حرام زياده باشد از فعل واجب و لذا فرمود و من يعظم حرمات الله فانها من تقوى القلوب.
يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل او و دور نما ما را از كجى
در توحيدت و تقصير در بزرگيت و شك در دينت و كورى از راهت و غفلت از حرمتت و فريب خوردن از دشمنت شيطان مردود.
اللغه: صفح: در گذشتن.
يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد (ص) و آل او و هر گاه كه بود تو را در هر شبى از شبهاى اين ماه بندگانى كه آزاد مى فرمايد او را عفو تو يا مى بخشد او را تجاوز تو پس بگردان رقاب ما را آن رقاب، و بگردان تو ما را از براى اين ماه از بهتر اهل و اصحاب يعنى از افراد كامله از عباد و متهجدين و مواظبين به صيام او نهارا و قيام او ليلا بگردان ما را.
اللغه: محق: به معنى ازاله و محو.
سلخ: از جلد بيرون آوردن.
تبعه: معصيت، صفى: خلوص.
يعنى: اى خداى من رحمت بفرست بر محمد و آل او و محو كن گناهان ما را با محو شدن هلال او، و بيرون آر تو از ما گناهان ما را با بيرون رفتن ايام او تا آنكه بگذرد از ما و حال آنكه پاكيزه كرده باشى ما را خالص ساخته باشى ما را در آن از بديها.
اللغه: ميل و زيغ به معنى انحراف و كج بودن مثل اينكه عدل قوام به معنى استقامه است.
اشتمال: احاطه نمودن است.
استنقاذ: خلاص نمودن است.
يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل محمد و اگر منحرف شديم ما در اين ماه پس راست نما تو ما را و اگر ميل به باطل نمائيم در اين ماه پس راست نما تو ما را در اين ماه، و اگر غالب شد بر ما دشمن تو شيطان پس خلاص نما تو ما را از او.
تنبيه: بدان كه در بعضى از روايات وارد است كه: شياطين در اين ماه مغلولند و اين حديث بر فرض حجيت منافات دارد با وجدان و با صريح قرآن كه خلاق عالم مى فرمايد: فانظرنى الى يوم يبعثون بلكه قاعده اقتضاء كند اسباب فريب و منع از طاعات در آن زيرا كه هر قدر مقتضى را در جهت اقتضاء قوت است مانع هم ميل در منع او زياد است و در طاعات بالعيان مشاهده شود تصرفات او كه زياد است شايد حديث شريف مراد چنان باشد كه اسباب از بسكه زياد است و انسان خواهد غالبا موفق به طاعات شد پس شياطين سلطنتى ندارد كه گويا آنها در سلاسل و اغلالند.
اللغه: شحن پرشدن و مشحون مملو.
يعنى: اى خدا مملو نما تو اين ماه را به بندگى ما تو را، زينت فرماى تو اوقات و ازمان او را به طاعت نمودن ما، و كمك فرماى تو ما را در روزش بر روزه داشتن و در شب او به جاى آوردن نماز و زارى به سوى تو و خشوع بر تو و ذلت نزد تو، تا آنكه گواهى ندهد روز آن ماه بر ضرر ما به اينكه غفلت نموديم و نه شب او گواهى دهد به تفريط نمودن ما.
ايقاظ: بدانكه از شهادت روز و شب چنان استفاده شود بر تجسم و تمثل اعمال و اقوال و ازمان از نصوص كثيره استفاده امكان دارد و منافات به دين ندارد كه اعتقاد او مضر باشد هر كه فى الجمله سير در اخبار كند يقين به اين مطلب نمايد.
اى خداى من بگردان تو ما را در تمام ماهها و روزها مثل اينكه در اين ماه طلب نموديم مادام كه زنده نگهداشته ى تو ما را.
نكته: از جمله بديهيات است كه مطلوب خداى عزوجل در تمام سال و ماه على السويه است بر ترك معاصى و اتيان اوامر او، و در امثال اين ماه طلب اطاعت و بندگى زياد است هم از جانب مولى و هم از جانب عبد شايد امثال اين ماه اطاعت او به واسطه ى شرافت زمان ضعف طاعت ساير شهور و عقوبت او ضعف عقوبت ساير شهور است و لذا ترغيب و تحريص در او زياد شده.
و بگردان ما را از بندگان خوبانت آنانكه ارث مى برند فردوس برين را آنها بهشت را جاويدانند.
آنانكه داده مى شوند چيزى را كه داده اند در حالتى كه دلهاى آنها ترسان است از آن خوفى كه دارند كه ناشى از يقين و جزم آنها است در معرفه پروردگار، و از كسانى كه سرعت مى كنند در خوبيها، و آنها مر خيرات را پيشى گيرنده اند.
تذنيب: قوله يوءتون دو احتمال دارد يا به معنى ايتايا اعطاء، و در مرتبه ى دوم نيست او را غرضى از اغراض مگر اينكه خوف از معبود خود دارند كه شايد آنچه ما به جا آورديم حسب المطلوب مولى نباشد.
اى خدا رحمت فرست بر محمد و آل او در هر وقت و زمان بر هر حال عدد آن چنانى كه رحمت فرستادى بر آنكه رحمت فرستادى تو بر او و چندين مقابل اين همه به چندين مقابلهائى كه نتواند شماره نمود او را غير از جناب تو به درستى كه تو كننده ى مر هر چرا كه اراده و مشيت دارى.
|
و كان من دعائه عليه السلام اذا دخل شهر رمضان
يكى از شهور مباركه اين شهر شريف است در ايام سنه از اين ماه اشرف نيست زيرا كه مقتضيات عفو و رحمت در آن ربطى به ساير شهور ندارد، توان همين مقتضى اين حديث شريف شد كه از پيغمبر منقولست كه هر كه درك رمضان نمود و آمرزيده نشد خدا او را از رحمت خود دور كند و تفصيل حال در باب خود است.
|
|
الاعراب: و ليجزينا عطف على قوله لنكون و مشار اليه ذلك الشكر يا حمد. يعنى: ثناء مال ذات معبودى است آنچنانكه هدايت فرمود ما را از براى حمدش و گردانيد ما را اهل حمد تا اينكه بوده باشيم براى احسان او از شاكران و تا آنكه جزا بدهد ما را بر حمد خود جزاى خوبى كنندگان.
|
|
اللغه: حبوه به معنى عطاء، دين و ملت و مذهب يك چيزند به حسب اعتبار مختلفند. سبل: باب تفعيل داخل در راه كردن. يعنى: ثناء مختص معبود آن چنانى است كه عطا كرد ما را به دين خود و اختصاص داد ما را به ملت خود و داخل در راه نمود ما را در راه نيكوئى خود تا اينكه برويم آن را به منت او به سوى رضوان و خشنودى كه قبول فرمايد آن ثنا را از ما
|
|
اللغه: الرمضان اختلاف شد در اشتقاق رمضان نقل از خليل شد كه ماخوذ از رمض است به معنى بارانى كه در وقت پاييز آيد و زمين را پاك كند از غبار و اين ماه مسمى به اين اسم شد به جهت پاك كردن انسان از غبار معصيت، و بعض ديگر گفته اند: كه از رمض به معنى شدت گرمى يا به معنى سوزانيدن و اين جهت سبب آن شد كه اين ماه شريف مسمى به اين اسم شود زيرا كه گناهان در اين ماه سوخته شود يا آنكه روزه داشتن سبب شده تشنگى و گرسنگى بر او معلوم شود. شيخ در تهذيب روايت كند كه: رمضان اسمى است از اسماء الله نگوئيد رمضان آمد يا رفت بگوئيد: ماه رمضان، تمحيص: خالص نمودن يا اختيار كردن. يعنى: ثناء لايق معبودى است كه جعل فرمود از جنس اين راهها
|
|
ماه خود را ماه رمضان و ماه روزه گرفتن و ماه اسلام و ماه پاكى و ماه آزمايش، و اختيار نمودن و ماه قايم بودن در شب آن ماه و ماه آن چنانى كه نازل شد در او قرآن. ختام: كثرت اسامى شريفه اين ماه دلالت كند بر كمال تعظيم آن خصوصا تعبير از آن فرمود به شهر الاسلام از اين اضافه چنان استشمام شود به كمال مدخليت اين ماه در اسلام گويا اسلام مسلم به اين شناخته شود و تعبير آن به شهر التمحيص براى آن شد كه گويا معاصى از انسان ريخته شد و گويا خالص و صاف مانده و اين انسب است از اينكه تمحيص را از ابتلا و امتحان اخذ نمائيم زيرا كه شيطان در اين شهر شريف محبوس است و مغلول است پس اسباب امتحان نادر و كم است فتامل. يعنى: اين قرآنى كه نازل شد در ليله القدر دو صفت دارد، يكى اينكه هدايت كننده ى مردمان است از ضلالت يعنى از كفر به ضلالت، و ديگر اينكه آيات واضحه و علايم و هويدا است از چيزى كه هدايت كنند و جداكننده ما بين حق و باطل. تتمه: فرق ما بين هداى اول و ثانى آن است كه اول هدى ضلالت است و ثانى هدايت در احكام و يحتمل كه مراد به هدى ثانى بيان حال انبياء سابق باشد.
|
|
اللغه: ابانت اظهار نمودن. حرمات: جمع حرمه احترام و تكريم كردن. حجر: منع، يجيز: از تجاوز. الاعراب: ما بما السببيه متعلق بابان فاء فى قوله فابان سببيه يحتمل فصيحه. يعنى: پس اظهار فرمود فضيلت او را بر تمام ماهها به سبب چيزهائى كه در آن قرار داد از احترامات بى نياز و فضيلتهاى معروف پس حرام نمود در آن ماه آنچه را كه حلال فرمود در غير آن از براى تعظيم نمودن و منع فرمود در غير آن ماه از براى تعظيم نمودن و منع فرمود در آن ماه معطومات، و مشروبات را از براى اكرام نمودن، و قرار فرمود از براى او وقت آشكارى جايز نمى داند جل و عز اينكه قبل از آن وقت جاى آورده شود و قبول نمى فرمايد اينكه تاخير از آن وقت شود.
|
|
الاعراب: بما احكم ظاهر آن است كه متعلق به تنزل باشد. يعنى: پس فضيلت داد يك شب از شبهاى او را بر شبهاى هزار ماه و ناميد آن يك شب را ليله القدر كه نازل مى شود ملائكه و روح باذن خالق خود هر امرى كه واقع خواهد شد آن شب، شب دائم البركه تا طلوع فجر آن شب رحمت را وارد سازد بر كسى كه مى خواهد از بندگان خود نازل مى نمايد ملائكه و روح را در آن شب بقضاء محكم كه تغيير و تبديل در آن نباشد.
|
|
تحقيق حال على نحو الاجمال: بدان كه اختلاف است در ليله القدر از دو جهت يكى آنكه او را ليله القدر گويند، وجه او بعضى گويند: كه قدر به معنى ضيق است و اين شب را ليله القدر نامند از براى آنكه در آن شب ملائكه به قدرى از آسمان نازل شود كه زمين ضيق و تنگ گردد براى ملائكه. و بعضى ديگر بر آنكه: قدر از تقدير و امضاء است در آن شب حكم و امضاء شود هر امر و حوادثى كه در آن سال واقع گردد. و بعض ثالث برآنند كه: معنى قدر شرف و رفعت است و لذا تعبير بليله ى مباركه شده و در آن شب نازل شود خير و بركت و مغفرت و شايد سلام هى حتى مطلع الفجر اشاره بر آن باشد. مولف گويد كه: مى شود مجموع معانى ثلاثه مراد باشد. و ديگر اختلاف شده كه اين شب باقى است يا آنكه بعد از پيغمبر به آسمان بردارند جماعتى بر اخيرند و مذهب مشهور از جمهور منصور بر اول است و اخبار اهل بيت صريح در آن است.
|
|
اللغه: خطر منع. اصغاء: گوش دادن، لغو: باطل، لهو و لعب: بازى. خطوه: گام، حجر: منع، وعى: ظرف، مثل: نمونه.
|
|
اللغه: خطر منع. اصغاء: گوش دادن، لغو: باطل، لهو و لعب: بازى. خطوه: گام، حجر: منع، وعى: ظرف، مثل: نمونه.
|
|
يقى: از وقى حفظ. تعاطى: اخذ و تناول. الاعراب: بافى قوله بكف الجوارح به معنى مع تواند بود. يعنى: اى خدا درود فرست بر محمد و آل محمد و الهام كن شناختن فضل رمضان و اكرام نمودن حرمت رمضان، و قبول حفظ نمودن از آنچه حرام نمودى در آن، و اعانت كن ما را بر روزه گرفتن در آن به بازداشتن جوارح از معصيتهاى تو، و استعمال جوارح در آنچه خوشنودى تو است تا اينكه استماع ننمائيم به گوشهاى خود به سوى باطل، و سرعت نكنيم به ديده گان خود به سوى طرب و لهو، تا بلند نكنيم دستهاى خود را به سوى حرام تا گام نزنيم به قدمهاى خود به سوى ممنوع، تا اينكه ظرف نشود شكمهاى ما مگر به سوى آنچه حلال فرمودى، و تكلم نكنيم با زبانهايمان مگر به سوى آنچه تو تصوير و نقش فرمودى، تا اينكه به مشقت و كلفت در نياوريم خود را مگر به سوى آنچه نزديك كند از ثواب تو و اخذ نكنيم مگر به آنچه حفظ كند از عقاب تو. ايقاظ: اگر كسى خوض در اخبار اهل بيت نمايد و ثواب اجر و مزد صائمين ملاحظه كند بر او قطع شود كه آن ثواب موعود مترتب نشود مگر اينكه انسان صائم باشد از هر جهت از جهات نه خصوص اكل و شرب، و ساير مفطرات ظاهريه. مرويست كه: او در عبادتست مادامى كه غيبت مسلم نكند و ايضا مروى است كه: زنى غيبت نمود زنى را پيغمبر اذن به افطار او فرمودند و فرمودند تو صائمه نيستى شاهد بر مقال حديث الصوم لى و انا اجزى به يعنى روزه از من است و من جزاى او دهم.
|
|
يقى: از وقى حفظ. تعاطى: اخذ و تناول. الاعراب: بافى قوله بكف الجوارح به معنى مع تواند بود. يعنى: اى خدا درود فرست بر محمد و آل محمد و الهام كن شناختن فضل رمضان و اكرام نمودن حرمت رمضان، و قبول حفظ نمودن از آنچه حرام نمودى در آن، و اعانت كن ما را بر روزه گرفتن در آن به بازداشتن جوارح از معصيتهاى تو، و استعمال جوارح در آنچه خوشنودى تو است تا اينكه استماع ننمائيم به گوشهاى خود به سوى باطل، و سرعت نكنيم به ديده گان خود به سوى طرب و لهو، تا بلند نكنيم دستهاى خود را به سوى حرام تا گام نزنيم به قدمهاى خود به سوى ممنوع، تا اينكه ظرف نشود شكمهاى ما مگر به سوى آنچه حلال فرمودى، و تكلم نكنيم با زبانهايمان مگر به سوى آنچه تو تصوير و نقش فرمودى، تا اينكه به مشقت و كلفت در نياوريم خود را مگر به سوى آنچه نزديك كند از ثواب تو و اخذ نكنيم مگر به آنچه حفظ كند از عقاب تو. ايقاظ: اگر كسى خوض در اخبار اهل بيت نمايد و ثواب اجر و مزد صائمين ملاحظه كند بر او قطع شود كه آن ثواب موعود مترتب نشود مگر اينكه انسان صائم باشد از هر جهت از جهات نه خصوص اكل و شرب، و ساير مفطرات ظاهريه. مرويست كه: او در عبادتست مادامى كه غيبت مسلم نكند و ايضا مروى است كه: زنى غيبت نمود زنى را پيغمبر اذن به افطار او فرمودند و فرمودند تو صائمه نيستى شاهد بر مقال حديث الصوم لى و انا اجزى به يعنى روزه از من است و من جزاى او دهم.
|
|
اللغه: ريا عمل به ديگرى نماياندن، و سمعه شنواندن مرائى است كه عمل به ديگرى بنمايد. الاعراب: ريا مصدر سمعه اسم مصدر. يعنى: پس خالص فرماى تو اين امور را كه عرض نمودم از ريا و سمعه شريك قرار ندهم در آن عمل كسى را غير از تو و طلب نكنم در آن عمل آقائى و راى تو. تنبيه: اين صفت رذيله بدترين صفات است كه تعبير به شرك از آن شد و مخفى ترين عيوب است حتى آنكه مروى است كه اين صفت رذيله اخفى است در انسان از حركت مورچه در سنگ صاف اعاذنا الله منها.
|
|
اللغه: ريا عمل به ديگرى نماياندن، و سمعه شنواندن مرائى است كه عمل به ديگرى بنمايد. الاعراب: ريا مصدر سمعه اسم مصدر. يعنى: پس خالص فرماى تو اين امور را كه عرض نمودم از ريا و سمعه شريك قرار ندهم در آن عمل كسى را غير از تو و طلب نكنم در آن عمل آقائى و راى تو. تنبيه: اين صفت رذيله بدترين صفات است كه تعبير به شرك از آن شد و مخفى ترين عيوب است حتى آنكه مروى است كه اين صفت رذيله اخفى است در انسان از حركت مورچه در سنگ صاف اعاذنا الله منها.
|
|
اللغه: وقف از وقوف اطلاع. حدود و حد: مرتبه ى از مراتب است كه به او تميز داده شود شى ء از شى ء غير خود. وظيفه و توظيف: به معنى چيزى كه برسد و رسانيدن بلوغ و تبليغ.
|
|
اللغه: وقف از وقوف اطلاع. حدود و حد: مرتبه ى از مراتب است كه به او تميز داده شود شى ء از شى ء غير خود. وظيفه و توظيف: به معنى چيزى كه برسد و رسانيدن بلوغ و تبليغ.
|
|
اركان: جمع ركن و آن چيزى است كه قوام شى ء به واسطه ى آن است. يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل او و واقف نما در اين ماه به اوقات نمازهاى پنجگانه به حدود آن آن چنان حدودى كه تو تحديد فرمودى، و واجبات آن آن چنان واجباتى كه تو واجب نمودى و سنن آن چنانى كه تو قرار دادى، و در اوقات آن چنانيكه تو وقت قرار دادى، نازل فرما ما را در نماز به منزله ى كسى كه رسيده باشد مر منزلهاى آن را و حافظ هستند اركان و قوايم آن را جاى آورنده اند مر آن را در وقتها بر طريقه ى بنده ى تو و پيغمبر رحمت تو، رحمت تو بر او و بر آل او در ركوع آن و سجود آن و جميع زيادتى آن بر طهارت تمام و كامل و بر خشوع آشكار و ابلغ خضوع. بدان كه چنانكه صلوات خمس افضل واجبات است بعد از اسلام و اركان شرايط و حدود آن همه ازيد از همه است چنانكه از حضرت صادق عليه السلام مروى است كه نماز را چهار هزار حد است يعنى از احكام واجبه و مستحبه و لذا تعبير از آن به عمود دين شده.
|
|
اركان: جمع ركن و آن چيزى است كه قوام شى ء به واسطه ى آن است. يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل او و واقف نما در اين ماه به اوقات نمازهاى پنجگانه به حدود آن آن چنان حدودى كه تو تحديد فرمودى، و واجبات آن آن چنان واجباتى كه تو واجب نمودى و سنن آن چنانى كه تو قرار دادى، و در اوقات آن چنانيكه تو وقت قرار دادى، نازل فرما ما را در نماز به منزله ى كسى كه رسيده باشد مر منزلهاى آن را و حافظ هستند اركان و قوايم آن را جاى آورنده اند مر آن را در وقتها بر طريقه ى بنده ى تو و پيغمبر رحمت تو، رحمت تو بر او و بر آل او در ركوع آن و سجود آن و جميع زيادتى آن بر طهارت تمام و كامل و بر خشوع آشكار و ابلغ خضوع. بدان كه چنانكه صلوات خمس افضل واجبات است بعد از اسلام و اركان شرايط و حدود آن همه ازيد از همه است چنانكه از حضرت صادق عليه السلام مروى است كه نماز را چهار هزار حد است يعنى از احكام واجبه و مستحبه و لذا تعبير از آن به عمود دين شده.
|
|
ارحام جمع رحم يعنى خويشان و قومان و آنكه ما بين تو و او در يك نسب جمع باشد يا اينكه عرف او را خويش بگويند اگر چه دور باشد در نسب صله ى او واجب است نظر به او تعبير وارده نه اينكه قطع حرام باشد نه اينكه صله واجب باشد چنانچه گاهى توهم شود مراد به صله وصل و پيوند است و او عبارت است از نيكوئى و احسان نمودن و تفضل به حال او نمودن و حوائج او جاى آوردن
|
|
لكن اين در صورتى است كه در يك بلد باشند يا نزديك به هم و اما در بلاد بعيد واجب است كه مسافرت نمايد به سوى خويش خود و لكن احوط ترك مراسله و كتابت ننمايد. مرويست از حضرت ختمى مآب كه آن بزرگوار فرمودند: خداى عالم فرموده اند من رحمن هستم و رحم را خلق نموده ام و اسم او را از اسم خود بيرون آورده ام هر كه او را وصل نمايد من وصل او نمايم و هر كه او را قطع كند من قطع او كنم. توفيق ده ما را در اين ماه بر اينكه وصل ارحام خود كنيم به نيكوئى، و پيوند، و وارسى نمائيم همسايگان خود را به نيكوئيها و عطايا و آن كه خالص كنيم اموال خود را از عقوبات و پاك كنيم اموال را به بيرون كردن زكوه و اينكه رجوع كنيم كسى را كه از ما هجرت نمود و انصاف كنيم كسى را كه بر ما ستم كرد. اللغه: سلم صلح و آشتى. حزب: فرقه. حرب: جنگ. صفات: صداقت. خلص: خالص شدن. الاعراب: حاشا كلمه استثنافاء سببيه ضمير عايد صله. يعنى: آنكه صلح كنيم ما كسى را كه دشمنى با ما نموده مگر آنكه دشمنى شده در راه تو و از براى تو كه با او نخواهيم صلح نمود پس به جهت آنكه او دشمنى است كه نمى پوشيم او را و طايفه آن چنانى است كه مهربانى نمى كنيم با او.
|
|
تنبيه: بدان كه هر كه اطاعت خدا نكند و انكار او كند و مشرك به او باشد او دشمن خدا است و در بعضى از روايات وارد است كه: اگر كسى اذيت مومنى كند خلاق عالم فرمايد آيا به آن عداوت مى كنى، آنانكه دشمن خدايند دو فرقه اند يا مانع شوند ديگران را به وصول به حق مثل منع حج و زيارت و حبس مساجد و مدارس و منع امر معروف و نهى از منكر، و يا آنكه ظلم بر نفس خود كنند مثل شرك و ريا در عبادات بدنيه و يا عدم اتيان به آنها.
|
|
و آنكه نزديك شويم ما به سوى تو در اين ماه به سبب اعمال خوب به آن طريق كه پاك كند ما را از گناهان. اللغه: عصمت محفوظ بودن. استيناف: از سر گرفتن و نو گرفتن ماخوذ از انف به تحريك. دون: به معنى اقل و به معنى نزديك و قرب يقال دونكم هذا و دون ايديكم و در مقام ظاهرا معنى اخير مراد باشد. الاعراب: ما فى قوله ما نورد موصوله مضاف اليه دون و عايد صله محذوف است. يعنى: توفيق ده ما را در اين ماه از آنچه از نو جاى آوريم از عيوب و بديها تا آنكه نياورد بر تو احدى از ملائكه مگر اينكه اقل و كم تر از چيزهائى كه ما وارد بر تو سازيم از ابواب طاعت از براى تو و انواع قربت به سوى تو. ايضاح: مرحوم سيد نعمت الله در شرح خود اين فقره دعا را سه
|
|
معنى فرمود و هر سه معنى مبنى بر اين است كه دون به معنى اقل باشد. اول- از خدا طلب نمايد كه اعمال من در اين ماه زياده از اعمال ملائكه باشد. دوم- اينكه معصيتم در اين ماه كمتر باشد. سوم- آنكه در اين ماه اعمالى نمايم كه ملائكه عاجز باشد از احصاء ثواب آن اعمال چنانكه در نماز جماعت وارد شده است در روايات كه همين كه اعداد آنها از ده مثلا زياد شد ثواب او را نداند مگر خدا، و در صوم وارد است و در قرائت بعضى از ادعيه لكن اين بنده ى بى بضاعت معنى چهارمى در دعا احتمال داده ام و آن مبنى است بر اينكه دون به معنى قرب و نزديك باشد و مراد از ملائكه كتبه و حفظه ى اعمال باشند و مقصود سائل آن است كه در اين ماه معصيت اصلا از ما صادر نشود هر وقت كه كرام الكاتبين وارد نمايد اعمال ما را بر تو وارد نسازد مگر وقت ورود ما به اعمال خوب. يعنى: وارد نسازد بر تو احدى از ملائكه اعمال ما را مگر وقتى كه جاى مى آوريم از ابواب طاعت و قرب به جناب احديت تو.
|
|
اللغه: اهلنا از تاهيل اهل بودن و سزاوار شدن. ايجاب الزام: نظم: رشته و سلك. تعبد: قبول كردن بندگى و طاعت. يعنى: اى خداى من به درستى كه من سئوال مى نمايم تو را به حق اين ماه و به حق آنكه بندگى و طاعت تو نمود در اين ماه از ابتدا تا انتها تا وقت فناء او از ملائكه كه او را قرب خود جاى دادى و از پيغمبرى كه فرستادى تو او را و بنده ى صالحى كه او را اختيار نمودى اينكه رحمت فرست بر محمد و آل او، و بگردان مرا اهل و سزاوار در اين مر چيزى را كه وعده فرمودى خوبان و اولياى خود را از خوبيها، و لازم به فرماى از براى ما در اين ماه چيزى كه لازم فرمودى از براى اهل مبالغه و اجتهاد در طاعتت، و بگردان ما را در رشته و سلك كسى كه استحقاق رفعت و مرتبه ى بلند داشته باشد.
|
|
اللغه: الالحاد: انحراف. اغفال: غفلت. انخداع: گول خوردن. حرمه: عبارت است از چيزى كه خداى عزوجل او را حرام نموده است از فعل محرمات و ترك واجبات اهتمام خدا از جاى نياوردن حرام زياده باشد از فعل واجب و لذا فرمود و من يعظم حرمات الله فانها من تقوى القلوب. يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل او و دور نما ما را از كجى
|
|
در توحيدت و تقصير در بزرگيت و شك در دينت و كورى از راهت و غفلت از حرمتت و فريب خوردن از دشمنت شيطان مردود.
|
|
اللغه: صفح: در گذشتن. يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد (ص) و آل او و هر گاه كه بود تو را در هر شبى از شبهاى اين ماه بندگانى كه آزاد مى فرمايد او را عفو تو يا مى بخشد او را تجاوز تو پس بگردان رقاب ما را آن رقاب، و بگردان تو ما را از براى اين ماه از بهتر اهل و اصحاب يعنى از افراد كامله از عباد و متهجدين و مواظبين به صيام او نهارا و قيام او ليلا بگردان ما را.
|
|
اللغه: محق: به معنى ازاله و محو. سلخ: از جلد بيرون آوردن. تبعه: معصيت، صفى: خلوص. يعنى: اى خداى من رحمت بفرست بر محمد و آل او و محو كن گناهان ما را با محو شدن هلال او، و بيرون آر تو از ما گناهان ما را با بيرون رفتن ايام او تا آنكه بگذرد از ما و حال آنكه پاكيزه كرده باشى ما را خالص ساخته باشى ما را در آن از بديها.
|
|
اللغه: ميل و زيغ به معنى انحراف و كج بودن مثل اينكه عدل قوام به معنى استقامه است. اشتمال: احاطه نمودن است. استنقاذ: خلاص نمودن است. يعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل محمد و اگر منحرف شديم ما در اين ماه پس راست نما تو ما را و اگر ميل به باطل نمائيم در اين ماه پس راست نما تو ما را در اين ماه، و اگر غالب شد بر ما دشمن تو شيطان پس خلاص نما تو ما را از او. تنبيه: بدان كه در بعضى از روايات وارد است كه: شياطين در اين ماه مغلولند و اين حديث بر فرض حجيت منافات دارد با وجدان و با صريح قرآن كه خلاق عالم مى فرمايد: فانظرنى الى يوم يبعثون بلكه قاعده اقتضاء كند اسباب فريب و منع از طاعات در آن زيرا كه هر قدر مقتضى را در جهت اقتضاء قوت است مانع هم ميل در منع او زياد است و در طاعات بالعيان مشاهده شود تصرفات او كه زياد است شايد حديث شريف مراد چنان باشد كه اسباب از بسكه زياد است و انسان خواهد غالبا موفق به طاعات شد پس شياطين سلطنتى ندارد كه گويا آنها در سلاسل و اغلالند.
|
|
اللغه: شحن پرشدن و مشحون مملو. يعنى: اى خدا مملو نما تو اين ماه را به بندگى ما تو را، زينت فرماى تو اوقات و ازمان او را به طاعت نمودن ما، و كمك فرماى تو ما را در روزش بر روزه داشتن و در شب او به جاى آوردن نماز و زارى به سوى تو و خشوع بر تو و ذلت نزد تو، تا آنكه گواهى ندهد روز آن ماه بر ضرر ما به اينكه غفلت نموديم و نه شب او گواهى دهد به تفريط نمودن ما. ايقاظ: بدانكه از شهادت روز و شب چنان استفاده شود بر تجسم و تمثل اعمال و اقوال و ازمان از نصوص كثيره استفاده امكان دارد و منافات به دين ندارد كه اعتقاد او مضر باشد هر كه فى الجمله سير در اخبار كند يقين به اين مطلب نمايد.
|
|
اى خداى من بگردان تو ما را در تمام ماهها و روزها مثل اينكه در اين ماه طلب نموديم مادام كه زنده نگهداشته ى تو ما را. نكته: از جمله بديهيات است كه مطلوب خداى عزوجل در تمام سال و ماه على السويه است بر ترك معاصى و اتيان اوامر او، و در امثال اين ماه طلب اطاعت و بندگى زياد است هم از جانب مولى و هم از جانب عبد شايد امثال اين ماه اطاعت او به واسطه ى شرافت زمان ضعف طاعت ساير شهور و عقوبت او ضعف عقوبت ساير شهور است و لذا ترغيب و تحريص در او زياد شده.
|
|
و بگردان ما را از بندگان خوبانت آنانكه ارث مى برند فردوس برين را آنها بهشت را جاويدانند. آنانكه داده مى شوند چيزى را كه داده اند در حالتى كه دلهاى آنها ترسان است از آن خوفى كه دارند كه ناشى از يقين و جزم آنها است در معرفه پروردگار، و از كسانى كه سرعت مى كنند در خوبيها، و آنها مر خيرات را پيشى گيرنده اند. تذنيب: قوله يوءتون دو احتمال دارد يا به معنى ايتايا اعطاء، و در مرتبه ى دوم نيست او را غرضى از اغراض مگر اينكه خوف از معبود خود دارند كه شايد آنچه ما به جا آورديم حسب المطلوب مولى نباشد.
|
|
اى خدا رحمت فرست بر محمد و آل او در هر وقت و زمان بر هر حال عدد آن چنانى كه رحمت فرستادى بر آنكه رحمت فرستادى تو بر او و چندين مقابل اين همه به چندين مقابلهائى كه نتواند شماره نمود او را غير از جناب تو به درستى كه تو كننده ى مر هر چرا كه اراده و مشيت دارى.
|
