پرسشها و پاسخها، ص: 116

حساب نمی كنيم كه فلان حادثه كه در سرنوشت ما اثر بدی گذاشته در اجتماع و آينده چه آثار مثبتی به بار خواهد آورد.

فرض كنيد كسی از خيابان عبور می كند و مشاهده می كند كه ساختمان بزرگ و قديمی را با مواد منفجره منهدم می كنند و گرد و غبار فضا را پر می كند با ديدن اين منظره سريع حكم می كند كه اين عمل بد و شرّ است چون هم آلودگی هوا و هم آلودگی صوتی ايجاد كرده است ديگر فكر نمی كند و نمی داند كه اين عمل مقدّمه ای برای ساختن يك بيمارستان بسيار بزرگ برای معالجه بيماران است اگر به اين مسأله آگاهی داشته باشد همان عملی كه در نزد او بد بود عمل خير و پر منفعتی خواهد شد. بنابر اين برای قضاوت كلّی و نهايی بايد مجموعه تأثيرات يك حادثه را در تمام موارد در نظر بگيريم.

2- علم انسان محدود است و قضاوت های عجولانه او درباره حوادث و گرفتاری ها و شك كردن در عدالت خداوند ناشی از همين علم محدود و كم او است. اگر معرفت پيدا كند به اين كه نسبت علم او با آن چه نمی داند چقدر است اعتراف خواهد كرد به قول خداوند متعال كه:

«وَ ما أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا» «1».

و از دانش و علم جز اندكی به شما نداده اند.

و به خاطر همين است كه فلاسفه و متفكّران بزرگ اعتراف به جهل خود كرده و از آگاهی به اسرار طبيعت اظهار عجز كرده اند و افرادی

______________________________
(1) اسراء (17): 85.