مرگ و فرصت ها، ص: 29

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» سوره فاتحه نمازِ واجب، جايز است؟ اگر نگويد، نمازش صحيح است يا نه؟ «1» آنهايی كه مكّه رفته اند، ديدند كه امام جماعت مكه، وقتی «اللّه اكبر» می گويد، مقداری مكث می كند، بعد می گويد: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ»** يعنی «بِسْمِ اللَّهِ» آن را می دزدد و نمی گويد. فخر می نويسد: آيا ترك «بِسْمِ اللَّهِ» جايز است؟ و آيا «بِسْمِ اللَّهِ» را آهسته بايد گفت- مانند علمای مدينه، چون مذهب علمای مدينه با علمای مكه فرق می كند- يا بايد بلند گفت؟ می گويد: بسياری از علمای بزرگ «بِسْمِ اللَّهِ» را نمی گويند، ما از آنها پيروی كنيم و نگوييم؟ بسياری «بِسْمِ اللَّهِ» را آهسته می گويند، ما نيز آهسته بگوييم؟ چه بايد كرد؟

می گويد: من جستجو و تحقيق كردم كه در امت پيامبر صلی الله عليه و آله- حرف انسان سگ نما را يادتان نرود كه به پسرش گفت: راه علی عليه السلام درست است- گفت: من دقت كردم، يقين پيدا كردم كه علی بن ابی طالب عليه السلام در تمام نمازها «بِسْمِ اللَّهِ» را بلند می گفت و من در اين مسأله به علی عليه السلام اقتدا می كنم، چون راه او حق است؛ يعنی نمازهايم را با «بِسْمِ اللَّهِ» می خوانم و بلند می گويم.

مرحوم فيض كاشانی نوشته است: در حروف مقطعه قرآن، اگر حروف تكراری مقطعه را حذف كنيد و تمام آنها را تركيب كنيد و جمله بسازيد، اين جمله در می آيد: «صراط علی حق نمسكه»؛ در اين دنيا فقط راه علی عليه السلام حق است. فقط در اين راه حركت كن! ما نيز به آن راه چنگ انداخته ايم. اين حروف مقطعه قرآن است كه حرف خداست. «2» اهل سنت می گويند: ما در راه پيغمبر هستيم، ولی ما با هزار دليل ثابت كرديم كه در راه پيغمبر صلی الله عليه و آله نيستند. يك دليلش اين است كه پيغمبر صلی الله عليه و آله در غدير خم فرمودند: علی بر شما ولايت دارد. دو ماه بعد، پيغمبر صلی الله عليه و آله از دنيا رفتند، شما ابوبكر را ولیّ خودتان كرديد. شما كجا در راه پيغمبر هستيد؟

______________________________
(1)- رجوع كنيد به تفسير رازی (التفسير الكبير): 1/ 188-/ 218 (باب چهارم؛ مسائل فقهی سوره فاتحه الكتاب)

ترجمه بيان السعادة: 1/ 263- 264 (علمای اماميّه- رضوان اللّه عليهم- بهشت و خشنودی خدا آنان را ارزانی باد-/ اتّفاق نظر دارند كه «بسمله» يعنی «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ » ازقرآن بوده و يك آيه از هر سوره محسوب می شود كه در اوّل آن «بِسْمِ اللَّهِ » ذكر شده اين آيه در نمازهايی كه بايد بلند خوانده شود، واجب است كه بلند خوانده شود. و نبايد در نمازهای واجب ترك گردد. ولی علمای عامّه (اهل سنّت) دراين مورد مخالفت كرده اند. بيضاوی دراوّل تفسير خود می گويد: «بسمله» جزء سوره فاتحه می باشد. قرّاء مكّه (خوانندگان اوّليه قرآن كه در مكّه بودند) و كوفه وفقيهان آنجا و ابن مبارك و شافعی نيز همين عقيده را دارند ولی شيبانی و قرّاء مدينه و بصره و شام و فقيهان اين مناطق و مالك و اوزاعی در اين امر با آنان مخالفند. ابو حنيفه دراين باره مطلبی به طورصريح نگفته است از اينرو، بعضی گمان كرده اند: ابو حنيفه معتقد است، «بسمله» جزء سوره نيست. درباره اين مسأله از محمّد بن حسن عليه السلام پرسيده شد او گفت: هرچه ما بين دو جلد است كلام خدا می باشد.

بيضاوی می گويد: دليل ما احاديث بسياری است كه در اين باره داريم. ابو هريره روايت كرده است كه: «فاتحة الكتاب» هفت آيه دارد، اوّل آن «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ » است. و امّ سلمه گفت: رسول صلی الله عليه و آله خدا اين سوره را خواند و «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ » را يك آيه به شمار آورد ازاينرو، اختلاف است كه آيا «بِسْمِ اللَّهِ ...» به تنهايی يك آيه می باشد؟ يا با آيه بعد يعنی «الْحَمْدُ لِلَّهِ ...» آيه واحدی محسوب می گردد. مسلمانان به اين مطلب اجماع دارند كه آنچه بين دو جلد است كلام خدا است و آن را می نويسند و اثبات می كنند در حالی كه آنان سعی فراوان داشتند كه هيچ چيز اضافی در قرآن نباشد حتی آمين در قرآن نوشته نشده است. منقول از كلام بيضاوی. از امير المؤمنين عليه السلام نقل شده است كه: «بِسْمِ اللَّهِ » از سوره فاتحه است و پيامبر خدا صلی الله عليه و آله آنرا می خواند و يك آيه از يك سوره به شمار می آورد. ازحضرت صادق عليه السلام روايت شده است كه: چه می شود اينها را؟! خدا آنها را نابود كند! كه قصد بزرگترين آيه كتاب خدا را نمودند و گمان كردند كه اگر آنرا اظهار كنند بدعت است! از حضرت باقر عليه السلام روايت شده است كه فرمود: آنها بهترين آيه كتاب خدا را كه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ » باشد، دزديدند.

تفسيرنور: 1/ 20-/ 19 (سؤال: آيا «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ » آيه ای مستقل است؟

پاسخ: به اعتقاد اهل بيت رسول اللَّه عليهم السلام كه صد سال سابقه بر ساير رهبران فقهی مذاهب دارند و در راه خدا به شهادت رسيده و در قرآن نيز عصمت و پاكی آنها به صراحت بيان شده است، آيه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ » آيه ای مستقل و جزء قرآن است. فخر رازی در تفسير خويش شانزده دليل آورده كه «بِسْمِ اللَّهِ » جزء سوره است. آلوسی نيز همين اعتقاد را دارد. در مسند احمد نيز «بِسْمِ اللَّهِ » جزء سوره شمرده شده است. برخی از افراد كه بسم اللَّه را جزء سوره ندانسته و يا در نماز آن را ترك كرده اند، مورد اعتراض واقع شده اند. در مستدرك حاكم آمده است: روزی معاويه در نماز بسم اللَّه نگفت، مردم به او اعتراض نمودند كه «أ سرقت أم نَسيتَ»، آيه را دزديدی يا فراموش كردی؟! امامان معصوم عليهم السلام اصرار داشتند كه در نماز، بسم اللَّه را بلند بگويند. امام باقر عليه السلام در مورد كسانی كه «بِسْمِ اللَّهِ » را در نماز نمی خواندند و يا جزء سوره نمی شمردند، می فرمود: «سَرقوا اكرم آية» بهترين آيه قرآن را به سرقت بردند. در سنن بيهقی در ضمن، حديث ی آمده است: چرا بعضی «بِسْمِ اللَّهِ » را جزء سوره قرار نداده اند! شهيد مطهّری قدس سره در تفسير سوره حمد، ابن عباس، عاصم، كسايی، ابن عمر، ابن زبير، عطاء، طاووس، فخر رازی و سيوطی را از جمله كسانی معرّفی می كند كه بسم اللَّه را جزء سوره می دانستند. درتفسير قرطبی از امام صادق عليه السلام نقل شده است: «بِسْمِ اللَّهِ » تاج سوره هاست. تنها در آغاز سوره برائت (سوره توبه) بسم اللَّه نيامده و اين به فرموده حضرت علی عليه السلام به خاطر آن است كه «بِسْمِ اللَّهِ » كلمه امان و رحمت است، و اعلام برائت از كفّار و مشركين، با اظهار محبّت و رحمت سازگارنيست.

(2)- تفسير صافي، فيض كاشاني: 1/ 91؛ «في المجمع عن أمير المؤمنين عليه السلام أنه قال لكل كتاب صفوة وصفوة هذا الكتاب حروف التهجي. أقول: ومن الأسرار الغريبة في هذه المقطعات أنها تصير بعد التركيب وحذف المكررات؛ علي صراط حق نمسكه أو صراط علي حق نمسكه.»