محاكمه نفس و ايجاد آهنگ مراقبت در نفس

مراقبت ، نعمتى بزرگ از نعمت هاى معنوى الهى است ، كه انسان با كمال شوق بايد از خدا بخواهد و مقدّمات آراسته شدن خود را به آن فراهم آورد .
مراقبت ، نسبت به تمام نعمت هاى معنوى ، همانند ريشه نسبت به درخت و هم چون پايه براى ساختمان و عمود و ستون براى خيمه است . مراقبت ، براى نفس و روح به منزله روح براى جسم و مانند نور براى ديده و هم چون خورشيد نسبت به موجودات جهان است .
مراقبت اگر نباشد ايمان نخواهد بود ، ايمان كه نباشد عمل صالح و اخلاق حسنه نخواهد بود ، اخلاق و عمل كه نباشد انسانيّت نخواهد بود ، انسانيّت كه نباشد ، از آدمى جز شر و ضرر و ايجاد مشكل براى خود و ديگران چيزى صادر نخواهد شد .
مراقبت ـ يا به تعبير ديگر توجه به هر برنامه و عاقبت آن و بيدارى نسبت به كليّه امور و نتايج آن ـ بهترين وسيله نجات و برترين و پرسودترين آهنگ الهى در نواى جان انسانى است .
مراقب ، از شرّ نفس در امان و از خطر شيطان و شياطين در مصونيّت و از همه حوادث در سلامت و راحت است . مراقب ، چيزى از او فوت نمى شود و شرّى از او صادر نمى گردد و راهى جز راه حق نمى پويد و در دل و جان غير عشق حق نمى پذيرد و سرايى براى اقامت جز پيشگاه دوست نمى شناسد و خوفى جز از عقاب حق نداشته و اميدى جز به جناب دوست ندارد .
بياييد اين واقعيت ها و حقايق را به نفس خود بگوييم و او را در محكمه نورانى عقل ـ عقلى كه از قرآن و معارف الهى كمك گرفته ـ به محاكمه كشيده و به او بگوييم : به چه علّت در اين عمرى كه از ما گذشته تو در غفلت بودى و به خاطر غفلتت ما را تا نزديك شدن به ننگ ابدى و عذاب هميشگى برده اى !
چرا به اعضا و جوارح رحم نكرده و تا توانسته اى آنان را به رذايل و صفات قبيحه و اعمال ضد خدا آلوده كرده اى ؟!
چرا با داشتن ظرفيّت وسيع ، خود را با آب خوشگوار معارف الهى سيراب نكرده و نسبت به حقايق تشنه مانده اى ؟
به چه خاطر با قرآن تماس نگرفته و آراسته به اخلاق انبيا نشده و از اوصاف امامان بزرگوار در تو نشانى ديده نشود ؟
در بقيه عمر مى خواهى چه كنى و از اين همه وسايل و ابزارى كه خداوند حكيم در اختيار تو گذاشته ، قصد دارى چگونه بهره بردارى كنى ؟
واى بر تو اگر با بودن اين همه حجّت حق ، با روشن بودن نور نبوّت و امامت ، با در دست داشتن قرآن و كتب مشحون از حقايق ربّانى ، بيدار نگشته و بينا نشوى .
اين تويى كه سعادت و شقاوت من در گرو وضع تو است . آن مقدار كه خواستى گناه كردى و از نعم مادّى هرچه خواستى به چنگ آوردى . در بقيّه عمر هم چيزى جز تكرار اين مسائل نخواهى ديد ، پس زمان علاج امراضت و درمان دردهايت و آراسته شدنت به آنچه بايد آراسته گردى چه وقت است ؟ ! تو مى دانى كه تو و هرچه از اعضا و جوارح وابسته به توست ، جز يك مسافر چيز ديگرى نيستى و مجموع سفرت از ابتدا تا انتها شش منزل است : صلب پدر ، رحم مادر ، فضاى دنيا ، ظلمات قبر ، صحراى محشر و بهشت يا دوزخ و اكنون تو در منزل سوّم كه جايگاه غولان و ديوان راهزن است گرفتارى !!
بدان كه روزهاى عمر تو به منزله فرسخ هاست و ساعت ها به منزله ميل هاست و نَفَس ها به منزله گام هاست و اكنون تو ندانى كه از اين منزل چه قدر مانده باشد ، شايد گامى چند بيش نمانده ، پس بايد كه فريفته زيب و زيور اين رباط دو در و اين منزلگاه پر خوف و خطر نگشته ، پيوسته در مشاهده كوچا كوچ لشكر اموات بوده باشى و از سفر خويشتن فراموشت نگشته و ذرّه اى از محبّت دنيا كه موجب صدگونه محنت و بلاست در دل خود جاى ندهى . از حضرت سيّد المرسلين صلى الله عليه و آله روايت شده :  حُبُّ الدُّنْيا رَأْسُ كُلِّ خَطيئَةٍ.
محبّت دنيا سر همه گناهان است .
از اين حديث معلوم مى شود : جميع گناهان ظاهرى و باطنى از محبّت دنيا حاصل مى شود و گناه هركس به اندازه محبّت او به دنياست .
پس اگر خواهى دل از آلودگى ها پاك سازى و خود را در ورطه هلاك نيندازى ، بايد كه در مقام معالجه درآيى و در ابتدا پرهيز نمائى .
و طريق معالجه و پرهيز چنان است كه يك چند از اهل دنيا گريزان گشته ، خود را به ترك لذّات دنيوى عادت دهى و در هر ساعت از روز و شب از جلاّب ذكر مرگ جرعه اى بياشامى .
و طريقه ذكر مرگ چنان است كه دل را از شغل ها فارغ ساخته ، تصوّر صورت ها و اوضاع و احوال ياران و دوستان خود نمايى و فكر كنى كه صورت هاى ايشان چگونه تغيير يافته و اعضا چون از هم ريخته و فرزندان چگونه يتيم مانده و زنان را چون ديگران به عقد خويش درآورده اند و مال ها را چگونه قسمت نموده اند ؟!

و بعد از آن فكر نمايى كه حال تو نيز عن قريب هم چنين خواهد بود .
چون اين گونه راه معالجه را بپيمايى رفته رفته غبار غفلت از ديده دلت زايل گردد و از جمله روشن دلان پيش بين و بينايان صاحب يقين گردى و بر اوقات گذشته خود حسرت ها خورى و ندامت ها كشى و ديگر تو را پرواى خورد و خواب نماند و جز به كار آخرت به هيچ كار ديگر مشغول نگردى .
در پرتو اين ذكر و فكر و از بركت روشنايى اين مراقبت ، به كوى حقيقت رسيده ، دل را صفا دهى ، جان را شستشو نموده ، گذشته را تدارك كرده و آينده اى خداپسند براى خود خواهى ساخت و به قول روشندل بينا ، حكيم صفاى اصفهانى :

تا شد دل من معتكف دار حقيقت                                        پى برد در اين دار به اسرار حقيقت
بر گرمى بازار من آتش زد و افزود                                  از آتش من گرمى بازار حقيقت
معيار حقيقت به فنا بود و به هر سنگ                               سنجيد مرا دوست به معيار حقيقت
 از راه عدم برد به سر منزل هستى                                  ره گم نكند قافله سالار حقيقت
گو راه عدم گير به خفّاش كه تابيد                                    خورشيد وجود از در و ديوار حقيقت
دل خانه غيب است و زهر عيب مبرّاست                           از صنعت سر پنجه معمار حقيقت
در فقر بجوييد صفا را كه زشش سوى                              پيداست درين مرحله آثار حقيقت
 
راه علاج غفلت چه راهى براى علاج غفلت ، اين ريشه امراض معنوى و مايه شقاوت دنيايى و آخرتى ، بهتر از بازگشت به خويش است ؟

بازگشت به خويش يعنى عرفان نفس ، آن گاه شناخت ربّ و در نتيجه آگاهى به خواسته هاى سعادت بخش حق و تطبيق وضع نفس با آن خواسته ها .

نفس در ارتباط با ملكوت عالم ، قدرت پيدا مى كند كه از ميان امواج پرخطر انواع حوادث سالم بيرون آمده و با سيرتى زيباتر از هر چيز به مالك واقعى خود برگردد .

نفس با توجّه به يك سلسله مسائل تكان دهنده و بيدار كننده ، مى تواند خود را از طناب غفلت و بند شيطنت و زندان هوا آزاد كرده ، در فضاى پر بهاى معنويت به پرواز آيد .