مقدمات و شرايط ترقيات روحي و معنوي انسان چيست؟

كمال نهايي انسان در قرابت و نزديكي به خدا كه كمال مطلق و مطلق كمال است، نهفته و اولين گام در مسير كمال، خويشتن شناسي است. آگاهي از ضعف ها و كاستي ها و استعداد ها و كمالات ذاتي نفس خويش، احساس فقر و نياز به خداوند و راهنمايي انبيا و اولياي الهي را در انسان به وجود مي آورد و از سوي ديگر، باعث پيداي احساس كرامت نفساني شخصيت دروني مي گردد و در هر دو صورت، روح عصيان و طغيان، مخصوصاً غرور و خودپسندي را كه ريشة بسياري از گناهان است، محو مي سازد.
علي (ع) مي فرمايد: افضل المعرفة، معرفة الانسان نفسه؛ برترين آگاهي و معرفت آن است كه انسان نفس خود را بشناسد. خدا شناسي و خداپرستي، نشانة خودشناسي است.
پيامبر اكرم(ص) فرمود: اعرفكم بنفسه، أعرفكم بربّه؛داناترين شما در خود شناسي كسي است كه خداشناس ترين شما باشد.
علي (ع) فرمود: كسي كه خود را نشناسد، از راه رستگار و نجات دور شده و به وادي جهل و گمراهي كشيده مي شود.
تو كه از نفس خود زبون باشي عارف كردگار چون باشي؟!
اي شده در نهاد خود عاجز كي شناسي خداي را؟ هرگز!
دومين گام براي سالك الي الله، بيداري از خواب غفلت و احساس مسئوليت مي باشد و اين كه در اين جهان با عظمت، بيهوده آفريده نشده است.
ريشة همة انحرافات و كج روي ها و گمراهي ها غفلت و غفلت زدگي است.
غفلت و ناآگاهي از واقعيات و حقايق هستي، حيات انساني را سلب مي كند و آدمي را بسان حيوانات تابع غرايز مي سازد. از ديدگاه قرآن،غفلت موجب مي گردد كه انسان ها جز لذايد محسوس مادي چيزي را درك نكنند و به زندگي دنيا كه مشترك بين انسان وحيوان است، بسنده كنند.
يكي از وظايف انبيا بيدار كردن مردم و هوشيار نمودن آنان از انواع غفلت ها است. خداوند، يكي از رسالت ها و مسئوليت هاي پيامبر اسلام را تذكر مردم و بيدار كردن آنان از خواب غفلت معرفي كرده و فرموده است: إنّما أنت مذكّر.
گاهي اشخاص با همة معلومات و اطلاعاتي كه از مسايل جهان هستي دارند اما از نور علم بي بهره اند، به بيان ديگر: آن علم به جاي اين كه افراد را بيدار كند، به خواب برده است و بايد كسي باشد كه آنان را بيدار سازد.
مرحلة تذكر، مرحلة خدا آگاهي است، همان گونه كه خودشناسي مقدمة خداشناسي است. خدا فراموشي نيز سبب خود فراموشي مي گردد. با خدا بودن و در ياد خدا بودن نيازمند سير و سفر علمي و عملي است. در سير عملي اولين گام ترك گناه و تهذيب نفس از صفات رذيله است كه اين عمل را تصفيه و تخليه گويند.
گام دوم آن را تحليه يا آرايش نفس مي نامند كه با تحصيل علوم و معارف الهي و كسب فضايل و مكارم اخلاقي و انجام عمل صالح نفس تدريجاً به كمال مي رسد.