گفتار نیک

کثرت آیات قرآن در رابطه با زبان و عملکرد این عضو بسیار حساس ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ تفسیر امام حسن عسکرى : 345 ، حدیث 226 ; تفسیر صافى : 1 / 151 ، ذیل آیه ى 83 سوره ى بقره ; بحار الانوار : 66 / 344 ، باب 38 .

2 ـ کافى : 2 / 201 ، باب اطعام المومن ، حدیث 6 ; وسائل الشیعه : 24 / 309 ، باب 32 ، حدیث 30627 .

3 ـ بلد ( 90 ) : 14 ـ 16 .

نشانگر عظمت و بزرگى و موقعیت و موقف این پاره گوشت است .زبان ، یا عامل نجات یا موجب هلاکت انسان در دنیا و آخرت است .زبان ، آرام کننده ى خانواده و اجتماع ، و برهم زننده ى آرامش اهل و عیال و ملت است .زبان ، اصلاح گر و افسادگر ، و حافظ آبروى مردم و اسرار آنها ، یا بر باد دهنده ى آبروى انسانها و فاش کننده ى اسرار آنهاست .قرآن از تمام مردم به خصوص اهل ایمان دعوت مى کند که با مردم جز گفتار نیک نداشته باشند .علاوه بر آیات قرآن درباره ى زبان ، روایات بسیار مهمى نیز در رابطه با این عضو از پیامبر و امامان معصوم رسیده ، که شاید مجموعه ى آن روایات که در کتب حدیث پراکنده است اگر یک جا گردآورى گردد به اندازه ى یک کتاب قطور شود .

رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) مى فرمایند :اِذا اَصْبَحَ ابْنُ آدَمَ اَصْبَحَتِ الاَْعْضاءُ کُلُّها تَسْتَکْفِى اللِّسانَ ، اَىْ تَقولُ : اِتَّقِ اللهَ فِینَا ، فَاِنَّکَ اِنِ اسْتَقَمْتَ اسْتَقَمْنا ، وَاِنِ اعْوَجَجْتَ اعْوَجَجْنا(1) .زمانى که فرزند آدم شب را به روز آورد ، تمام اعضاى بدن او هم شب را به روز مى آورند ، تمام اعضا به زبان مى گویند : درباره ى ما تقواى الهى را رعایت کن ، چرا که اگر تو مستقیم باشى ما هم مستقیم خواهیم بود ، و اگر تو کژ باشى ما هم مبتلا به کژى خواهیم شد .امیرالمومنین (علیه السلام) مى فرمایند :

 ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ محجه البیضاء : 5 / 193 ، کتاب آفات اللسان .

اَللِّسانُ میزانُ الاِْنْسانِ(1) .

زبان ترازوى انسان است . ( یعنى هر انسانى از نظر قدر و منزلت و پستى و خوارى با وضع زبانش سنجیده مى شود . )رسول حق مى فرمایند :یُعَذِّبُ اللهُ اللِّسانَ بِعَذاب لاَ یُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنَ الْجَوارِحِ فَیَقولُ : یا رَبِّ عَذَّبْتَنِى بِعَذاب لَمْ تُعَذِّبْ بِهِ شَیْئاً مِنَ الْجَوارِحِ ، فَیُقالُ لَهُ : خَرَجَتْ مِنْکَ کَلِمَهٌ فَبَلَغَتْ مَشارِقَ الاَْرْضِ وَمَغارِبَها فَسُفِکَ بِهَا الدَّمُ الْحَرامُ ، وَانْتُهِبَ بِهِ الْمالُ الْحَرامُ ، وَانْتُهِکَ بِهِ الْفَرْجُ الْحَرامُ(2) .خداوند زبان را به عذابى دچار کند که چیزى از جوارح را به آن صورت عذاب نکند ، مى گوید : خداوندا ! به عذابى مبتلا کردى که چیزى از جوارح را این چنین دچار عذاب ننمودى ، به او گفته مى شود : کلمه اى از تو درآمد ، به مشرقها و مغربهاى زمین رسید ، به سبب آن کلمه خون محترمى ریخته شد ، و مال محترمى به غارت رفت ، و آبروى محترمى ریخته شد !حضرت على (علیه السلام) فرمودند :کَمْ مِنْ اِنْسان اَهْلَکَهُ لِسانٌ(3) .چه بسا انسانى که زبان او را هلاک کرد !در هر صورت شب و روز باید از زبان مواظبت کرد ، و او را در سخن گفتن آزاد نگذاشت ، به وقت گفتن در هر کجا و در هر زمینه و نزد هرکس ، و براى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ غرر الحکم : 209 ، اللسان میزان ، حدیث 4021 .

2 ـ کافى : 2 / 115 ، باب الصمت و حفظ اللسان ، حدیث 16 ; بحار الانوار : 68 / 304 ، باب 78 ، حدیث 80 .

3 ـ غرر الحکم : 213 ، حظه اللسان و اهمیته ، حدیث 4159 .

هرکس ، و در هر موضوعى اندیشه لازم است ، و توجه به حضرت حق و قیامت واجب است ، مباد که زبان ، انسان را دچار گناهانى کند که توبه از آن مشکل و جبران خسارتش محال باشد .امام صادق (علیه السلام) مى فرمایند : با مومن و مخالف ، سخن به نیکى و خوبى بگویید ، گفتارتان با تمام مردم جز گفتار نیک و پسندیده و منطقى نباشد .با مردم مومن باید با گشاده رویى و نشاط و انبساط سخن گفت آن هم سخن به نیکى و خوبى ، و با مخالفان باید به گونه اى حرف زد که سبب جذب آنان به ایمان گردد ، و اگر زمینه ى جذب وجود نداشته باشد انسان و سایر برادران مومنش از شر او در امان روند ، سپس حضرت فرمودند : مداراى با دشمنان خدا برترین صدقه ى انسان به خودش و برادران ایمانى اش مى باشد(1) .از حضرت باقر (علیه السلام) در توضیح آیه ى شریفه ى : ( وَقولوا لِلنّاس حُسناً ) روایت شده : با مردم به نیکوترین گفتارى که دوست دارید به شما گفته شود سخن بگویید چرا که خداوند نسبت به افرادى که در گفتارشان نسبت به اهل ایمان و مردم محترم ، لعنت و بدگویى و طعنه و ناسزاست و در کلامشان اصرار بى جاست بغض و کینه دارد ، و دوستدار مردم باحیا و بردبار و ضعیف و پارسا پیشه است(2) .رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند :کَلامُ ابْنِ آدَمَ کُلُّهُ عَلَیْهِ لاَ لَهُ اِلاَّ اَمْرٌ بِالْمَعْروفِ ، وَنَهْىٌ عَنِ الْمُنْکَرِ ، اَوْ ذِکْرُ اللهِ(3) .همه ى سخن فرزند آدم به زیان اوست نه به سودش ، مگر امر به معروف و نهى از منکر و ذکر خدا .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ تفسیر صافى : 1 / 152 ، ذیل آیه ى 83 سوره ى بقره ; بحار الانوار : 72 / 401 ، باب 87 ، حدیث 42 .

2 ـ تفسیر عیاشى : 1 / 48 ، حدیث 63 ; تفسیر صافى : 1 / 152 ، ذیل آیه ى 83 سوره ى بقره ; بحار الانوار : 71 / 161 ، باب 10 ، حدیث 19 .

3 ـ مواعظ العددیه : 87 .

بر اساس آیه ى 83 سوره ى بقره که شرح آن در سطور گذشته آمد ، احسان به پدر و مادر ، و اقوام و ایتام و مساکین و گفتار نیک و قول حسن و سخن خوب با تمام مردم ، از زیباییهاى معنوى است و تائب از گناه ، به خصوص گناهان کبیره براى تکمیل توبه و اصلاح عمل و گفتار باید لزوماً پاى بند به این آیه ى شریفه شود ، و مسایل بسیار مهمى که در آیه مطرح است با شور و نشاط به اجرا بگذارد تا وجودش از امور زشت شسته و پاک شود ، و عمل و اخلاق و گفتارش به عرصه ى صلاح و اصلاح درآید .