احسان به پدر و مادر

کتاب خدا در آیات متعددى پس از امر به عبادت حق ، تمام مرد و زن را به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 83 .

احسان به پدر و مادر فرمان مى دهد ، فرمانى که از آن بوى وجوب شرعى و اخلاقى استشمام مى شود ، فرمانى که اطاعت از آن فرمان ، عین عبادت و بندگى خدا و سرپیچى از آن ، معصیت و گناه و موجب عقاب و عذاب در روز قیامت است . وَاعْبُدُوا اللّهَ وَلاَ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَبِالْوَالِدَیْنِ اِحْسَاناً . . .  خدا را عبادت کنید ، و به او ذره اى شرک نیاورید ، و به پدر و مادر احسان نمایید . . .احسان به پدر و مادر به تلافى عنایت و لطف و احسانى است که آن دو نفر به فرزند خود داشته اند ، و از ابتداى ولادت فرزند تا به ثمر رسیدن او از احسان خود نسبت به وى دریغ نداشتند .همه جا فرزند خود را بر خود مقدم نمودند ، نسبت به او ایثار و از خود گذشتگى کردند ، در طوفان حوادث ، و شرایط سخت او را حفظ نمودند ، و شیرین تر از جان خود آغوش خود را براى او باز کردند ، براى راحت او شبها را بیدار ماندند ، و تلخى زحمات سنگین را به خاطر او با حالتى شیرین تحمل نمودند ، رنج ها و سختى ها در راه تربیت و رشد او چشیدند ، و از شیره ى جان خود فرزندشان را تغذیه کردند ، اضطراب و دلهره ى فراوان بر دوش دل حمل کردند تا فرزند به جایى که باید برسد رسید ، این فرزند است که باید با احسان خود گوشه اى از احسان عظیم آنان را تلافى کند .وَقَضَى رَبُّکَ اَلاَّ تَعْبُدُوا اِلاَّ اِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ اِحْسَاناً اِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ اَحَدُهُمَا اَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَهُمَا اُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَهُمَا قَوْلاً کَرِیماً * وَاخْفِضْ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( 4 ) : 36 .

لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً  و خداى تو فرمان داده که کسى را جز او عبادت نکنید ، و نسبت به پدر و مادر احسان نمایید ، اگر یکى از آن دو نفر یا هر دو پیر و سالخورده شده اند هرگز کلمه ى « اف » را که باعث رنجش آنها مى شود به آنان مگو ، کمترین آزارى نسبت به آنان روا مدار ، با هر دو با سخن کریمانه صحبت کن ، نهایت تواضع را همراه با رحمت و مهربانى به آنان داشته باش و بگو : پروردگارا ! به هر دو رحمت آر ، چنانکه مرا در کودکى پروراندند .از حضرت صادق (علیه السلام) سوال شد احسانى که به پدر و مادر سفارش شده چیست ؟ فرمودند : با آنان به نیکى و خوبى معاشرت کردن ، و اینکه وادارشان نکنى از تو چیزى بخواهند گرچه بى نیاز باشند ، بلکه نیاز آنان را برآورده کن بدون اینکه آنان نیازشان را به زبان بیاورند ، مگر نه این است که خداوند در قرآن فرموده : لَن تَنَالُوا البِّرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ (2) .

هرگز به مقام نیکى نخواهید رسید تا اینکه از آنچه محبوب شماست در راه خدا انفاق کنید .به آنان اف مگو و آنان را از خود طرد مکن ، و مایوسشان منما ، اگر تو را در رنج و سختى انداختند تحمل کن و کلمه اى که باعث ناراحتى آنان گردد بر زبان میاور ، اگر به روى تو دست بلند کردند و بر تو ضربه اى وارد نمودند ، صبر پیشه کن و آنان را از خود مران ، در چنین موقعیتى به آنان بگو : خداوند از شما درگذرد و شما را مورد مغفرت خود قرار دهد ، که منظور از قول کریم همین است ، با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسراء ( 17 ) : 23 ـ 24 .

2 ـ آل عمران ( 3 ) : 92 .

دیده ى محبت و لطف به آنان نظر کن ، جز به رحمت و رقت به چهره ى آنان منگر و صدایت را از صداى آنان بلندتر مکن ، و دست بالاى دست آنان مبر ، و از آنان در رفت و آمد پیشى مگیر(1) .امام صادق (علیه السلام) در دنباله ى توضیح احسان مى فرمایند : اگر نزد خداوند کلمه اى کمتر از اف بود ، هر آینه فرزندان را از گفتن آن کلمه منع مى کرد ، و فرزندان بدانند که کمترین مرحله ى عاق شدن ، استعمال لغت اف علیه پدر و مادر است(2) . در کتاب شریف کافى روایت شده : از مراحل عاق این است که فرزند به صورت حاد و تند به پدر و مادر بنگرد(3) !مردى از رسول خدا سوال کرد : حق پدر بر فرزند چیست ؟ حضرت فرمودند :لاَ یُسَمِّیهِ بِاسْمِهِ ، وَلاَ یَمْشى بَیْنَ یَدَیْهِ ، وَلاَ یَجْلِسُ قَبْلَهُ ، وَلاَ یَسْتَسِبُّ لَهُ(4) .پدر را با نامش نخواند ، جلوتر از او راه نرود ، پیش او ننشیند و با زشتکارى و اعمال ناروا پدر بى گناهش را در معرض ناسزا و فحش مردم قرار ندهد .

 در روایت آمده : رسول خدا سه بار فرمودند : خوار و ذلیل شد ، عرضه داشتند : یا رسول اللّه ! منظورتان کیست ؟ فرمودند : کسى که پدر و مادر پیر و سالخورده اى دارد و با ترک احسان و خدمت به آنان وارد بهشت نشد(5) .حذیفه به رسول خدا عرض کرد : پدرم در این میدان نبرد در جبهه ى مشرکین

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى : 2 / 157 ، باب البر بالوالدین ، حدیث 1 ; بحار الانوار : 71 / 39 ، باب 2 ، حدیث 3 .

2 ـ عن حدید بن حکیم عن ابی عبد الله (علیه السلام) قال ادنى العقوق اف ولو علم الله عزّ وجل شیئا اهون منه لنهى عنه .

   کافى : 2 / 348 ، باب العقوق ، حدیث 1 ; بحار الانوار : 71 / 59 ، باب 2 ، حدیث 22 .

3 ـ کافى : 2 / 349 ، باب العقوق ، حدیث 7 .

4 ـ کافى : 2 / 158 ، باب البر بالوالدین ، حدیث 5 ; بحار الانوار : 71 / 45 ، باب 2 ، حدیث 6 .

5 ـ تفسیر صافى : 3 / 185 ، ذیل آیه ى 24 سوره ى اسراء .

است ، اجازه مى دهید به او حمله کنم و وى را به قتل برسانم ؟ فرمودند : نه ، او را رها کن تا دیگرى با او درگیر شود(1) .در تفسیر امام حسن عسکرى از قول رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت شده :اَفْضَلُ والِدَیْکُمْ وَاَحَقُّهُما بِشُکْرِکُمْ مُحَمَّدٌ (صلى الله علیه وآله وسلم) وَعَلِىٌّ (علیه السلام)(2) .برترین پدر شما ، و سزاوارترینشان به سپاس و شکر شما ، محمد (صلى الله علیه وآله وسلم)و على (علیه السلام) است .امیرالمومنین(علیه السلام) مى فرمایند از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) شنیدم مى فرمودند :اَنَا وَعَلىٌّ اَبَوَا هذِهِ الاُْمَّهِ ، وَلَحَقُّنا عَلَیْهِمْ اَعْظَمُ مِنْ حَقِّ اَبَوَىْ وِلاَدَتِهِمْ ، فَاِنّا نُنْقِذُهُمْ اِنْ اَطاعونا مِنَ النّارِ اِلى دارِ الْقَرارِ ، وَنُلْحِقُهُمْ مِنَ الْعُبودِیَّهِ بِخِیارِ الاَْحْرارِ(3) .من و على دو پدر این امت هستیم ، و هر آینه حق ما بزرگتر از حق پدرى است که انسان از او به دنیا آمده ، ما این امت را از آتش نجات مى دهیم اگر ما را اطاعت کنند ، و به بهشت مى رسانیم اگر از ما فرمان ببرند ، در برنامه ى عبادت خدا این امت را به آزادگان برگزیده ملحق مى نماییم .