نماز وصیّت حضرت حق، و انبیا و امامان، و عارفان و عاشقان، و ناصحان و حکیمان است.کتابى از کتاب هاى آسمانى حق خالى از آیات مربوط به نماز نیست.از برنامه هاى بسیار مهمّ کتاب هاى عرفانى و اخلاقى و مخصوصاً کتب حدیث، نماز است.معارف الهى، انسان بى نماز را انسان نمى دانند، و هر بى نمازى را مستحقّ عذاب ابد و محروم از بهشت دانسته و بلکه جداى از نماز را حیوانى پست و موجودى تهیدست و تیره بختى بیچاره به حساب مى آورند.نماز در زندگى و حیات انسان به اندازه اى ارزش دارد که اولیاى الهى براى یک لحظه از آن غافل نبودند و از هر راهى که ممکن بود دیگران را هم به این عبادت ملکوتى تشویق مى کردند.نماز با این که به غیر مکلّف واجب نیست ولى به خاطر ارزش و اهمیّتى که دارد امامان معصوم دستور مى دادند که فرزندتان را از شش ـ هفت سالگى به جهان نماز ببرید و آنان را به سفر در این عرصه گاه معنوى تشویق کنید:* عَنْ مَعاوِیَهَ بْنِ وَهَب قالَ: سَاَلْتُ اَباعَبْدِاللّهِ(علیه السلام) فى کَمْ یُوْخَذُ الصَّبِىُّ بَالصَّلوهِ؟ فَقالَ: فیما بَیْنَ سَبْعَ سِنینَ وَ سِتَّ سِنینَ(1). معاویه بن وهب که از بزرگان اصحاب امام ششم است از حضرت باقر (علیه السلام)مى پرسد: در چه زمانى کودکان خود را متوجّه نماز کنیم؟ حضرت مى فرماید: در هفت و شش سالگى.عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِم عَنْ اَحَدِهِما (علیهم السلام) فِى الْصَبِىِّ مَتى یُصَلّى؟ قالَ: اذا عقل الصَّلوهَ. قُلْتُ: مَتى یَعْقِلُ الصَّلوهَّ وَ تَجِبُ عَلَیْهِ؟ قالَ لِسِتَّ سنین(2).
محمّد بن مسلم که از یاران بى نظیر امامان است، از حضرت باقر یا حضرت صادق (علیهما السلام) مى پرسد: کودک در چه زمانى نماز بخواند؟ حضرت مى فرماید: وقتى که نماز را بفهمد. عرضه مى دارد: چه زمانى مى فهمد تا خواندن نماز بر او لازم باشد؟ امام مى فرماید: در شش سالگى.عَنِ الْحَلَبى، عَنْ اَبى عَبْدِلله(علیه السلام) عَنْ اَبیهِ قالَ: اِنّا تَاْمُرُ صِبْیانَنا بِالصَّلوهِ اِذا کانُوا بَنى خَمْسِ سِنینَ، فَمُرُوا صِبْیانَکُمْ بِالصَّلوهِ اِذا کانُوا بَنى سَبْعِ سِنینَ. حلبى از راویان بزرگوار شیعه است از امام صادق (علیه السلام) نقل مى کند که حضرت از پدر بزرگوارشان امام باقر (علیه السلام) روایت مى کنند که ما فرزندانمان را در سن پنج سالگى به نماز امر مى کنیم، پس شما آنان را به وقت هفت سالگى به دنیاى نماز حرکت دهید.روایات بسیار مهمّ کتاب هاى پرارزش حدیث از سبک شمردن نماز شدیداً نهى مى کنند:عَنْ اَبى جَعْفَر (علیه السلام) قالَ: لا تَتَهاوَنْ بِصلوتَکَ فَاِنَّ النَّبِىَّ (صلى الله علیه وآله وسلم) قالَ عِنْدَ مَوْتِهِ: لَیْسَ مِنّى مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلوتِهِ، لَیْسَ مِنّى مَنْ شَرِبَ مُسْکِراً، لایَرِدُ عَلَىَّ
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل الشیعه: ج 3 / ص 12.
2 ـ وسائل الشیعه: ج 3 / 12.
الْحَوْضَ لا وَالله(1).
امام باقر (علیه السلام) مى فرماید: نمازت را سبک مشمار، به حقیقت که رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) به وقت مرگش فرمود: هرکس نماز را سبک انگارد از من نیست، هر کس شراب بنوشد از من نیست، و الله قسم کنار کوثر بر من وارد نمى شود.قالَ الصّادِقُ (علیه السلام):اَنَّ شَفاعَتَنا لاتَنالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلواه(2).امام صادق (علیه السلام) فرمود: آن که نماز را سبک بشمارد ( و در نتیجه از خواندن آن محروم گردد یا همراه با شرایط بجا نیاورد ) به شفاعت ما نمى رسد.* عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ (علیه السلام) قالَ: قالَ رَسُولُ اللّهِ (صلى الله علیه وآله وسلم):لَیْسَ مِنْى مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلواهِ، لایَرِدُ عَلَىَّ الْحَوْضَ لا وَالله(3).امام صادق (علیه السلام) از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت مى فرماید: از من نیست آن که نماز را سبک بشمارد، و اللّه سبک شمارنده ى نماز کنار کوثر بر من وارد نمى شود.قالَ الصادِقُ (علیه السلام) فى حَدیث: اِنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ یَدْفَعُ الشَّیْطانَ عَنِ الْمُحافِظِ عَلَى الصَلوهِ وَ یُلَقِّنُهُ شَهادَهَ اَنْ لا اِلهَ اِلاَ اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَداً رَسُولُ اللهِ فى تِلْکَ الْحالَهِ الْعَظیمَهِ(4).امام صادق (علیه السلام) در روایتى فرمودند: ملک الموت به هنگام قبض روح، شیطان را از آن که بر نمازش محافظت داشته دفع مى کند تا نتواند به مسافر باایمان جهان آخرت ضرر برساند و در آن حالت هولناک، شهادت به توحید و رسالت را به او تلقین مى کند.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل: 3 / 15.
2 ـ وسائل: ج 3 / ص 16.
3 ـ وسائل: ج 3 / ص 16.
4 ـ من لایحضره الفقیه: ج 1 / ص 42.
* قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله علیه وآله وسلم): لاتُضَیِّعُوا صَلواتِکُمْ فَاِنَّ مَنْ ضَیَّعَ صَلواتَهُ حُشِرَ مَعَ قارُونَ وَ هامانَ، وَ کاَن حَقاً عَلَى اللّهِ اَنْ یُدْخِلَهُ النّارَ مَعَ الْمُنافِقینَ(1).رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: نماز خود را ضایع مکنید که ضایع کننده ى نماز با قارون و هامان محشور مى شود، و بر خداوند لازم است او را همراه منافقان به آتش وارد کند.عَنْ اَبى جَعْفَر (علیه السلام) قالَ: بَیْنا رَسوُلِ اللهِ (صلى الله علیه وآله وسلم) جالِسٌ فِى الْمَسْجِدِ اِذ دَخَلَ رَجُلٌ فَقامَ یُصَلّى فَلَمْ یَتِمَّ رُکُوعَهُ وَ لاسُجُودَهُ فَقالَ (صلى الله علیه وآله وسلم): نَقَرَ کَنَقْرِ الْغُرابِ ! لَئِنْ ماتَ هذا وَ هکذا صَلوتُهُ لَیَمُوتَنَّ عَلى غَیْرِ دِینى(2).امام باقر (علیه السلام) مى فرماید: رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) با گروهى در مسجد نشسته بودند، مردى وارد مسجد شد و رکوع و سجود نمازش را ناتمام بجاى آورد، به نحوى که وضع رکوع و سجودش نماز را از حیثیّت نماز مى انداخت. رسول خدا فرمود: نوک زد مانند نوک زدن کلاغ ( کنایه از اینکه نمازش را عجیب با عجله خواند آن چنان که گویى نماز بنود )، چنان که مرد با چنین نمازى بمیرد با دین من نمرده است.* قالَ الصّادِقُ (علیه السلام): اَوَّلُ ما یُحاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلوهُ، فَاِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ سائِرُ عَمَلِهِ، وَ اِذا رُدَّتْ رُدَّ عَلَیْهِ سائِرُ عَمَلِهِ(3).امام صادق (علیه السلام) فرمود: اوّل برنامه اى که انسان به آن محاسبه مى شود نماز است، اگر پذیرفته شود بقیّه ى اعمال او نیز پذیرفته مى شود، و اگر مردود گردد سایر اعمال او نیز مردود مى گردد.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل: ج 3 / ص 19.
2 ـ فروع کافى: ج 1 / ص 74.
3 ـ وسائل: 3 / 22.
قالَ اَبوُعَبْدِاللهِ (علیه السلام): صَلوه فَریضَه خَیْرٌ مِنْ عِشْرینَ حِجَّهً، وَ حِجَّهٌ خَیْرٌ مِنْ بَیْت مَمْلُوًّ ذَهَباً یُتَصَدَّقُ مِنْهُ حَتّى یَفْنى(1).امام صادق (علیه السلام) فرمود: یک نماز واحب از بیست حج بهتر است، و یک حج بهتر است از خانه اى که پر از طلا باشد و تمام آن در راه خدا به صدقه برود.عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قالَ: سَمِعْتُ اَبا عَبْدِاللهِ (علیه السلام) یَقُولُ: حِجَّهٌ اَفْضَلُ مِنَ الدُّّنْیا وَ ما فیها، وَ صَلوهُ فَریضَه اَفْضَلُ مِنْ اَلْفِ حِجَّه(2).یونس بن یعقوب مى گوید: از حضرت صاد (علیه السلام) شنیدم که مى فرمود: یک حج برتر است از دنیا و هر چه در آن است، و یک نماز واجب از هزار حج برتر است.عَنْ اَبى عَبْدِاللهِ (علیه السلام) قالَ: اِنَّ تارِکَ الصَّلوهِ کافِرٌ.از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: به حقیقت که ترک کننده ى نماز کافر است.عَنْ اَبى عَبْدِاللهِ (علیه السلام) عَنْ اَبیهِ عَنْ جابِر قالَ: قالَ رَسوُلُ اللهِ (صلى الله علیه وآله وسلم): مابَیْنَ الْکُفْرِ وَ الاْیمانِ اِلاّ تَرْکُ الصَّلوهِ.امام صادق از حضرت باقر (علیهما السلام) از جابر از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت مى کند که: بین کفر و ایمان جز ترک نماز چیزى نیست.محمّد بن سنان از علل و فلسفه ى مسائل الهى از حضرت رضا (علیه السلام) در ضمن یک نامه سوال مى کند، امام هشتم در پاسخ به مسئله ى نماز مى نویسند:* نماز اقرار به ربوبیّت حضرت حقّ عزّوجلّ، و نفى شریک از وجود مقدّس او، و ایستادن در پیشگاه عظمت آن جناب با ذلّت و مسکنت و خضوع
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ فروع کافى: ج 1 / ص
2 ـ وسائل: ج 3 / ص 26.
و اعتراف، و طلب آمرزش نسبت به گناهان گذشته، و صورت به خاک نهادن در هر روز برا تعظیم در برابر عظمت آن وجود مبارک، و اینکه عبد به یاد حق و جداى از تجاوز به حقوق الهى و خاضع و خاکسار و راغب به رحمت واسعه و خواهان زیاد شدن ایمان و وسعت رزق و مداومت بر ذکر در شب و روز است، ونیز عبد سیّد و مولا و مدبّر و خالقش را فراموش نکند تا دچار شرّ و طغیان نگردد، و نیز به وسیله ى نماز از انواع معاصى حفظ گردد و ازافتادن در دریاى فساد مصون بماند(1).در روایت صحیح بسیار مهمّى از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت شده که فرمود:* روزى امین وحى براى اداى وحى به نزد من آمد. هنوز آنچه را که باید بر من بخواند تمامش را نخوانده بود که ناگهان آوازى سخت و صدایى هولناک برآمد. وضع فرشته ى وحى تغییر کرد، پرسیدم: این چه آوازى بود؟ گفت: اى محمد ! خداى تعالى در دوزخ چاهى قرار داده، سنگ سیاهى در آن انداختند، اکنون پس از سیزده هزار سال آن سنگ به زمین آن چاه رسید. پرسیدم: آن چاه جایگاه چه کسانى است؟ گفت: از آنِ بى نمازان و شرابخواران(2) !!رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود:* هر که نماز را ترک کند خداى تعالى او را به پانزده عقوبت مبتلا کند: شش عقوبت در دنیا و سه عقوبت نزدیک مرگ و سه در قبر و سه در قیامت،اما شش عقوبت در زمان حیات:1. بى آبرو شود.2. برکت از مالش برود.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ علل الشرایع: ص 114.
2 ـ اسرارالصلوه شیخ عبدالحسین تهرانى: ص 31.
3. عمر و ثروتش زیان نگردد.4. خیراتش قبول حق نشود.5. دعایش مستجاب نگردد.6. دعاى شایستگان نصیب وى نشود.اما سه بلایى که نزدیک وفات به او مى رسد:1. سکرات مرگ بر او شدید شود.2. گرسنه از دنیا برود.3. تشنگى از او رفع نشود.اما سه عقوبتى که در قبر به وى رسد:1. با درد و غم قرین باشد.2. در تاریکى محض بسر برد.3. تا قیامت در عذاب باشد.اما سه عقوبتى که در قیامت به او رسد:1. حساب بر وى دشوار شود.2. خداوند دشمن وى گردد و به او نظر رحمت نیندازد و او را عذاب دردناک رسد.3. از قبر همچون حیوان به قیامت وارد گردد و سپس با ذلّت و خوارى رهسپار دوزخ شود(1).* قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله علیه وآله وسلم): لاایمانَ لِمَنْ لاصَلوهَ لَهُ(2). رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: آن که نماز ندارد ایمان ندارد.
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسرارالصلوه: ص 32.
2 ـ اسرارالصلوه: ص 33.
وَ قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله علیه وآله وسلم) مَنْ اَحْرَقَ سَبْعینَ مُصْحَفاً وَ قَتَلَ سَبْعینَ نَبِیّاً وَ زِنا مَعَ اُمِّهِ سَبْعینَ مَرّات وَ افْتَضَ سَبْعینَ بِکْراً بِطَریقِ الزِّنا اَقْرَبُ اِلى رَحْمَهِ اللهِ مِمَّنْ تَرَکَ الصَّلوهَ مُتَعَمِّداً(1). و نیز رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: کسى که هفتاد قرآن را بسوزاند و هفتاد پیامبر به قتل رساند و هفتاد مرتبه با مادر خود درآمیزد و هفتاد دختر را از طریق زنا تجاوز نماید به رحمت خداوند از کسى که عمداً نمازش را ترک کند نزدیکتر است.* قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله علیه وآله وسلم) اِنَّ تارِک الصَّلوه لایَجِدُ ریحَ الْجَنَّهِ. رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: به حقیقت که تارک نماز بوى بهشت را استشمام نکند.روایاتى که در باب ارزش و عظمت نماز رسیده به اندازه اى است که اگر کسى بخواهد همه ى آنها را از معتبرترین کتاب هاى حدیث در یک جا جمع کند کتاب قطورى خواهد شد، و من فکر مى کنم به همین اندازه براى دریافت ارزش این عبادت ملکوتى براى خوانندگان این رساله بس باشد.در این قسمت لازم است این نکته ى مهم را تذکر دهم که عده اى تصور مى کنند نماز حقیقتى است که در آیین محمّدى و فرهنگ اسلامى بر مردم واجب شده، در حالى که این تصور از هر جهت بدون پایه و ریشه است. نماز واقعیتى است که از هنگام شروع زندگى به وسیله ى حضرت آدم در کره زمین از جانب حضرت حق بر هر مکلفى واجب شد و این امر واجب به هر یک از صد و بیست و چهار هزار پیغمبر ابلاغ گشت تا آن را به امت هاى خود برسانند و آنان را به
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسرارالصلوه: ص 33.
نماز دعوت کنند و از ترک آن بترسانند.در قسمت بعد در به مسئله ى نماز در آیین انبیا از طریق قرآن و روایات مى پردازیم تا معلوم شود این حکم با عظمت در پیشگاه حضرت حق از چه حیثیّت و ارزشى برخوردار است.
