سفارش هاى اكيدى كه نسبت به حرمت گزاردن و احسان به پدر و مادر مخصوصا مادر مى شود، به اين دليل است كه ارج نهادن به مادر كه در حقيقت مظهر و تجلى گاه زيباترين عواطف بشرى است ، مطلوب ذات خداوند رحمان و رحيم است ؛ چرا كه خداوند، هم خود را به اين دو صفت موصوف فرموده و هم دوست دارد كه انسان ها به صفت رحم و عطوفت متخلق باشند؛ يعنى او رحمان و مهربان است و دوست دارد بندگان و مخلوقاتش هم ، نسبت به ديگران دلى سرشار از محبت و عاطفه داشته باشند. در ميان همه مخلوقات و بندگان موجودى كه بيش از ديگران خصيصه راءفت ، رحمت و مهربانى در او متجلى است ، مادر است ؛ و به خاطر داشتن اين روح لطيف است كه توصيه به احترام او شده است .
در واقع احترام به مادر، ارج نهادن به اوصاف حميده و پسنديده انسانى است ؛ و جالب اين است كه خداوند، خود را نيز به صفت رحمانيت و رحيميت متصف فرموده است .
روايت است كه اگر حاجتمندى خدا را به اين صفتش بخواند و دعا كند، چون اين صفت محبوب ذات خدا است ، حاجت او زودتر برآورده مى شود. اگر كسى خداوند تبارك و تعالى را هفت مرتبه به صورت يا ارحم الراحمين ياد كند، قطعا خواسته اش اجابت مى شود(338).
اساسا بسيارى از تفضلات و عنايات ذات اقدس پروردگار به مخلوقاتش ، به حكم رحمانيت و رحيميت است و چون مادر، مظهر اين اسم الهى و محل تجلى آن است ، محبوب خدا است و توصيه به حرمت مادر در واقع توصيه به وصف احترام گزارى آن روح و صفت محبوب الهى است .
فخر رازى در تفسير سوره مباركه حمد و در ذيل اين دو اسم مقدس پروردگار - رحمان و رحيم - روايتى را نقل مى كند كه مضمونش اين است :
رُوِىَ اءنَّ فَتى قَرُبَت وَفاته واعتُقِلَ لسانه عن شهادِة اءن لا اله الا اللَّه فاءتوا النّبى صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم و اءخبَروه به ، فقام و دَخَلَ عليه ، و جعل يعرِضُ عليه الشهادةَ و هو يَتحرَّك و يَضطرِب و لا يَعملُ لسانه ، فقال النبى صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم : اءَما كان يُصلَّى ؟ اءَما كان يَصوم ؟ اءَما كان يُزَكِّى ؟ فقالوا: بلى ، فقال : هل عقَّ والديه ؟ فقالوا: بلى ، فقال صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم : هاتوا باءُمِّه ، فجاءَت و هى عَجوز عَورَاء، فقال صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم : هلَّا عَفَوتِ عنه ، فقالت : لا اءَعفو لاَنَّه لطَمنى ففقَاء عَينى ، فقال صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم : هاتوا بالحطبِ و النَّار، فقالت و ما تَصنَعُ بالنَّار؟ فقال صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم : اءَحرِقُه بالنَّار بين يديك جزاء لما عمِلَ بكِ، فقالت : عفوتُ عفوتُ، اللنَّار حملتُه تسعةَ اءَشهُر؟ اللنَّار اءرضعتُه سنتين ؟ فاءَين رحمة الاُمِّ؟ فعند ذلك النطَلَقَ لسانُه ، و ذكر اءَشهد اءَن لا اله الا اللَّه (339).
((جوانى موقع مرگ ، زبانش قفل شد و قادر به گفتن شهادتين نبود. به محضر پيغمبر صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم آمدند و موضوع را به حضرت خبر دادند. پيامبر صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم به خانه جوان در حال احتضار رفتند و شهادت را بر او عرضه كردند؛ ولى او قادر به بيان شهادت نبود. لب ها حركت مى كرد، اما صدا درنمى آمد و زبان تكان نمى خورد. پيغمبر صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم فرمودند: آيا اين جوان نماز نمى خوانده ؟ گفتند: نماز مى خواند. حضرت فرمودند: روزه نمى گرفت ؟ گفتند: چرا روزه هم مى گرفته . فرمودند: با پدر و مادر قطع رحم كرده ؟ جواب دادند: آرى يا رسول اللَّه صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم ! حضرت فرمودند: برويد مادرش را بياوريد. پيرزنى را آوردند كه از چشم عاجز شده بود. چشمش اعور يا لوچ شده بود، به مادر فرمودند: آيا از گناه فرزندت نمى گذرى ؟ عرض كرد: يا رسول اللَّه ! من از او اغماض نمى كنم ، او مرا آزار داده و به صورت من سيلى زده و چشم من به اين صورت درآمده است . پيغمبر صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم فرمودند: هيزم جمع كنيد، آتش بيفروزيد. زن نگران شد و گفت : يا رسول اللَّه ! آتش را براى چه مى خواهيد؟ فرمودند: مى خواهم در حضور تو جوانت را آتش زنم و او را قصاص كنم و انتقام جسارتى كه به تو كرده است را از او بگيرم . گفت : يا رسول اللَّه ! من فرزندم را بخشيدم ، عفو كردم . آيا براى سوختن در آتش ، نه ماه او را در شكم نگه داشتم ؟ آيا براى سوختن در آتش ، دو سال او را شير دادم ؟ پس آن رحمت و عطوفت مادرى كجا رفته ؟ در اين هنگام ، زبان جوان باز شد و لا اله الا اللَّه گفت )).
نكته مهم در اين روايات اين است كه مادر داراى صفت راءفت است ؛ اگرچه فرزندش بالاترين جرم و بيشترين جسارت را مرتكب شده و به صورت مادر سيلى زده ، آن هم به گونه اى كه وى را معيوب كرده باشد، اما در عين حال وقتى مادر احساس مى كند كه قرار است در مقابل چشم او كمترين عارضه اى براى فرزندش پيش بيايد كه بستگى به وى دارد، بلافاصله او را مى بخشد. اين حركتى است كه رسول اللَّه صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم براى تحريك عواطف مادرى انجام دادند تا در مقابل چشم اين مادر، قيامت و عاقبت فرزند و وبال او را در آخرت مجسم كنند و به مادر تفهيم فرمايند كه اگر تو گذشت نكنى ، او مخلّد در آتش خواهد بود.
در روايت ديگرى آمده است كه رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم فرمودند:
دعوَةُ الوالدةِ اءَسرع اءِجَابَة ، قيل : يا رسول اللَّه و لِمَ ذاك ؟ قال : هى اءرحم منَ الاَب ، و دعوةُ الرَّحِمِ لا تَسقُطُ(340).
((دعاى مادر سريع تر اجابت مى شود، عرض كردند: چرا يا رسول اللَّه ! حضرت فرمودند: چون مادر رحمت و مهربانى اش نسبت به فرزند از پدر بيشتر است ، خداوند دعاى انسان رحيم و مهربان را هرگز رد نمى كند)).
كسى كه داراى خصيصه راءفت و رحمت باشد و روح عاطفه و مهربانى در او زنده باشد، خداوند دعاى او را رد نمى كند و مادر مظهر اين صفت ارزشمند انسانى است .
