بهشت و جهنّم در کجا قرار دارند؟

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

«وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَی * عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَی * عِندَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَی»[1].

و بی‌تردید یک بار دیگر هم او را دیده است، نزد سدرة المنتهی، در آنجا که جنّة المأوی است.

بنابراین هر جا جایگاه سدرة المنتهی باشد، کنار آن، جایگاه بهشت موعود است و چون جایگاه «سدرة المنتهی»[2] و حقیقت آن برای ما روشن نیست؛ در نتیجه جایگاه بهشت نیز در محاق ابهام خواهد ماند و نمی‌توان درباره آن اظهار نظر قطعی کرد.

«تفتازانی» در این باره می‌گوید:

«در مورد جایگاه بهشت و دوزخ دلیل روشنی وجود ندارد و اکثریت معتقدند که جایگاه بهشت بالای آسمان‌های هفتگانه است و به آیه «عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَی * عِندَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَی» و به سخن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله که فرمود: «سقف بهشت عرش خدا است»[3] استناد نموده‌اند و جایگاه دوزخ را زیر طبقات زمین دانسته‌اند ولی حق در این مسأله این است که بدون اظهار نظر قطعی، علم آن را به خدای دانا واگذار کنیم». 

علامه مجلسی می‌فرماید:

«این که بهشت و دوزخ آفریده شده‌اند مورد قبول جمهور مسلمانان است و تنها اندکی از معتزله معتقدند که آن‌ها در روز قیامت آفریده می‌شوند و آیات و روایات بسیار در این باره عقیده آنان را مردود می‌سازد و امّا این که جایگاه آن‌ها کجا است از روایات چنین استفاده می‌شود که بهشت بالای آسمان‌های هفتگانه و دوزخ در طبقه هفتم زمین است. این دیدگاه مورد قبول اکثر مسلمانان است»[4]. 

سؤال از جایگاه بهشت و دوزخ در صورتی صحیح است که آن‌ها جزئی از این جهان باشند؛ به گونه‌ای که بتوان میان آن دو و این جهان نسبتی برقرار کرد در این صورت جا دارد سؤال کنیم بهشت و دوزخ در کجای این جهان جای گرفته‌اند؟ امّا اگر بهشت و دوزخ را جهان مستقل از آسمان و زمین بدانیم؛ پرسش از جایگاه آنها غیر صحیح است و هر یک برای خود احکام و قوانین و شرایط مخصوص خود دارند.

[1]  درختی در آسمان هفتم در کناری است ؛ که منتهای اعمال مردم و رسیدن علم خلق و رسیدن جبرئیل  علیه‌السلام است  لغت نامه دهخدا  .

 
[2]  بحار الأنوار : 8/206 ، باب 23 ، در ضمن حدیث 204 .

 
[3]  بحار الانوار : 8/205 ، باب 23 .

 
[4]  التوحید ، شیخ صدوق : 402 ، باب 63 ، حدیث 6 ؛ بحار الانوار : 8/351 ، باب 27 ،
حدیث 1 .