بعد از مشخّص شدن تکلیف بندگان در قیامت آیا خلقت دیگری نیز در کار خواهد بود؟

آیات مربوط به قیامت بیان گر این واقعیت است که در آن روز نظام زندگی دگرگون خواهد شد زمین به گونه‌ای دیگر تبدیل خواهد شد :

« یوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیرَ الْأَرْضِ وَالسَّمواتُ وَبَرَزُوا للّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ »[1] .

[ در ] روزی که زمین به غیر این زمین ، و آسمان‌ها [ به غیر این آسمان‌ها  ]تبدیل شود ، و [ همه ] در پیشگاه خدای یگانه قهّار حاضر شوند .

در روز رستاخیز با ویران شدن زمین ، فرو ریختن کوه‌ها ، شکافتن آسمان و محو شدن ستارگان و حوادث دیگر بساط جهان در هم پیچیده شده[2] پس آن زمین مانند زمین دنیا نخواهد ماند تا انسانی بر روی آن زندگی کند . انسان‌هایی که از نسل آدم و حوّا  علیه‌السلام هستند همه می‌میرند نیکوکاران آن‌ها به بهشت و بدکاران به جهنّم می‌روند .

علاّمه طباطبائی  رحمه‌الله بعد از آن که اقوال مفسّران در مورد تبدیل زمین و آسمان و روایات باب را نقل می‌کنند می‌فرمایند :

مسلّم است که معنای تبدیل ، آن است که حقیقت آسمان و زمین و آن چه بین آن‌ها است همان آسمان و زمین است ، جز این که نظام جاری در آن‌ها غیر از نظام جاری در دنیا است .

بنابراین اوصاف زمین و آسمان تبدیل می‌شود نه خود آن‌ها[3] . ذات و ماهیت آن‌ها ثابت و غیر متبدّل است و تنها صورت و شکل آن‌ها دگرگون می‌شود . 

پس می‌توان گفت پس از برپایی قیامت بساط آفرینش برچیده نمی‌شود گرچه خداوند گستره آسمان‌ها را طومار گونه درهم می‌پیچد .

پس از انقراض این نسل دگر بار آفریده دیگری بدون پدر و مادر در زمینی جدید آفریده می‌شود و هیچ بعید نیست که همین خبری که نسبت به آنان به ما داده شد ، به آنان داده شود و گفته شود پیش از شما آفرینش بود آدم و آدم و آدم‌ها دوره و دوره و ادوار و . . . و بعد از شما نیز به طور مدوام خواهد بود الی ماشاءاللّه[4] .

محمّد بن مسلم از امام باقر  علیه‌السلام روایت کرده که آن حضرت فرمودند[5] :

« خداوند از روزی که در زمین بنای آفرینش را نهاد هفت عالم آفرید که آن‌ها از فرزندان آدم به حساب نمی‌رفتند ، آن‌ها را از زمین آفرید و پی در پی بر آن ساکن شدند و سرانجام منقرض گشتند . پس آدم ابوالبشر را آفرید و فرزندان او را از نسل او خلق کرد ، به خدا سوگند هیچ گاه بهشت از ارواح مؤمنان خالی نبوده و آتش از ارواح کافران و گنه کاران خالی نمانده است . شاید این گونه می‌پنداری که چون قیامت برپا گردد و خداوند بدن‌های اهل بهشت را با ارواح آن‌ها همراه گرداند و بدن‌های
اهل دوزخ را همراه ارواحشان در جهنّم یکی سازد دیگر او در شهرها مورد پرستش قرار نمی‌گیرد ؟ و خلقی نمی‌آفریند تا او را بپرستند و به یکتایی و بزرگی او بپردازند ؟

چنین نیست ، به خدا سوگند آفرینشی خواهد داشت که بدون نر و ماده [ پدر و مادر ] پدید آمده و او را بندگی کنند ، بزرگش شمارند و توحیدش گویند او زمینی می‌آفریند که آن‌ها را حمل کند و آسمانی بیافریند که در سایه‌اش باشند آیا نمی‌بینی که خداوند می‌فرماید « یوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیرَ الْأَرْضِ وَالسَّموات »[6] و می‌فرماید : « أَفَعَیینَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ »[7] آیا ما از آفرینش نخستین عاجز و درمانده شدیم [ تا از دوباره آفریدن عاجز و درمانده شویم ؟ چنین نیست ] بلکه آنان [ با این همه دلایل روشن و استوار ] باز در آفرینش جدید در تردیدند .

[1]  المیزان : 2/148 .

 
[2]  المیزان : 12/3 ـ 91 .

 
[3]  تفسیر موضوعی قرآن کریم  معاد در قرآن  : 5/536 ـ 537 .

 
[4]  نورالثقلین : 5/108 ، حدیث 16 و به همین مضمون در حدیث 17 .

 
[5]  ابراهیم 14 : 48 .

 
[6]  ق 50 : 15 . 

 
[7]  الکافی : 1/133 ، باب الروح ، حدیث 3 .