پرسشها و پاسخها، ص: 219

زيرا كه انسان های متمدّن نياز زيادتری به آئين های الهی دارند تا هم قوانين حقوقی و اجتماعی را تضمين كرده، جلوی تعدّيات و مفاسد را بگيرد، و هم فطرت الهی آن ها را شكوفا سازد، به همين دليل می گوييم نياز بشر امروز- مخصوصاً كشورهايی كه از تمدّن صنعتی سهم بيشتری دارند- به مذهب، از هر زمانی بيشتر است.

اقوام وحشی، يا نيمه وحشی آمادگی زيادی برای پذيرش مذاهب ندارند و اگر هم مذهب را پذيرا شوند قدرت نشر آن را ندارند. ولی هنگامی كه مذهب در مراكز تمدّن آشكار شود به سرعت از آن جا به نقاط ديگر نشر پيدا می كند؛ زيرا مردم مناطق ديگر برای حلّ مشكلاتشان دائماً در اين مناطق رفت و آمد دارند، به علاوه وسائل نشر هر چه باشد، در اين مراكز بيشتر است. ممكن است گفته شود پس چرا اسلام، بزرگترين آيين الهی از يك منطقه عقب افتاده برخاست؟ ولی اگر درست به نقشه جغرافيا نگاه كنيم می بينيم اين نقطه عقب افتاده يعنی «مكّه» در واقع مركزی بوده كه در اطراف آن بقايای پنج تمدّن معروف بزرگ وجود داشته، و مكّه نسبت به آن ها مانند مركز دايره حساب می شده است.

در شمال، تمدّن روم شرقی و شامات، در شمال شرقی تمدّن ايران و كلده و آشور، در جنوب تمدّن يمن و در غرب تمدّن مصر باستان، درست به همين دليل هنگامی كه اسلام گسترش يافت تمام قلمرو اين تمدّن های پنجگانه را زير سيطره خود قرار داد و همه را در خود ذوب نمود جنبه های مثبت هركدام را گرفت و جنبه های منفی را حذف كرد و مسائل مهمّ عقيدتی و عملی را بر آن افزود و تمدّن باشكوه اسلامی در سرتاسر اين مناطق ظاهر گشت.