نيّت

نيّت در لغت به معناى قصد ، تصميم ، اراده ، آهنگ و عزم است . كليه حركات و سكنات انسان و آنچه كه اعضا و جوارح آدمى انجام مى دهند ، ريشه در نيّت و قصد انسان دارد .
انسان تا مقصدى را در نظر نگيرد ، وعزم خود جزم نكند به دنبال آن حركت نخواهد كرد و عاملى جز نيّت براى حركات اعضا و جوارح به سوى هدف وجود ندارد . وجود نيّت ، محرّك و عدمش بازدارنده آدمى است . اگر انسان نيّت كند و نسبت به امرى تصميم بگيرد ، به سويش حركت كرده و براى رساندن خود به آن با تمام وجود به فعاليت مى پردازد و چون قصد و تصميم نداشته باشد ، عاملى جز عامل جبر ، او را حركت نخواهد داد ، و وقتى جبر در كار باشد ، حركات انسان و حتى هدفى كه عامل اجبار ، انسان را به آن مى رساند ، كم ترين ارزشى نخواهد داشت ؛ پس با نبودن نيّت و دور بودنِ عامل اجبار ، انسان به سوى چيزى كه نيّت ندارد ، حركت نمى كند .
هدف هرچه ارزشش بيش تر باشد به تناسب آن ، ارزش نيّت بيش تر خواهد شد و وقتى نيّت از هدف ، كسب ارزش كند ، بدون شك عملى كه بر مبناى آن نيّت انجام مى گيرد ، از ارزش آن نيّت كسب ارزش مى نمايد .
در حقيقت ارزش هدف و نيّت و عمل به هم وابسته است و بين اين سه واقعيت رابطه مستقيم برقرار است .
هدف ، هميشه مولّد نيّت ، و نيّت ـ در صورت آماده بودن زمينه ـ مولّد عمل است . بدون هدف و مقصد ، نيّتى در قلب پديد نمى آيد و بدون نيّت ، عملى از انسان صادر نمى شود .
با توجه به اين مقدمه ـ كه روشن مى كند هدف ، جانِ نيّت و نيّت ، جانِ عمل است ـ اسلام ، اين مكتب سعادت بخش و اين مدرسه انسان ساز و اين آيين تربيت ، براى هدف و نيّت جايگاهى بس مهم قائل است .
اسلام ، مى خواهد كه مردم در تمام زمينه هاى زندگى ، مقدس ترين و عالى ترين و والاترين هدف را انتخاب كنند ، تا آن هدف عالى تر ، به آنان نيّت عالى تر ببخشد و در نتيجه عمل مردم در تمام جهات زندگى عالى ترين عمل باشد .
اگر همه مردم در انتخاب هدف ، مطيع اسلام شوند ، همه داراى نيّت پاك و خالص خواهند شد و تمام اعمال و اخلاق آنان بر اساس آن نيّت والا تنظيم شده و در نتيجه به بسيارى از مشكلات فردى ، خانوادگى ، اجتماعى ، اخلاقى و اقتصادى و خلاصه به گرفتارى هاى مادى و معنوى آنان خاتمه داده خواهد شد و در اين دنيا به حيات طيّبه اى كه قرآن مجيد وعده داده ، خواهند رسيد و در آخرت از سعادت ابدى نصيب خواهند برد :
مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ  .
از مرد و زن ، هر كس كار شايسته انجام دهد در حالى كه مؤمن است ، مسلماً او را به زندگى پاك و پاكيزه اى زنده مى داريم و پاداششان را بر پايه بهترين عملى كه همواره انجام مى داده اند ، مى دهيم .
آرى ، ايمان كه تركيبى از معرفت و عشق حقيقى انسان به خدا و شؤون خداست ، باعث مى گردد كه انسان در نيّت نسبت به هر عملى ، خدا را در نظر گرفته و او را به عنوان مقصد انتخاب نمايد و منظورش از انجام عمل رسيدن به رضا و لقا و قرب او باشد ؛ در اين صورت عملش كه بر اساس آن منظور و نيّت انجام مى گيرد ، عمل صالح و نتيجه آن عمل صالح ، حيات طيّبه و نتيجه آن حيات طيّبه ، سعادت ابدى در عالم آخرت است .
بياييد با كمال خلوص از حضرت دوست بخواهيم كه از شراب عشق و ايمان و معرفت و محبت ، آن چنان كه به اوليا و عاشقانش چشانيد ، به ما هم بچشاند ، تا از اين رهگذر ، مست شويم و رقص كنان به عالم قدس و معنى پا گذاشته و همه وجود را فداى خاك آن آستان مقدّس كنيم .
ما كه تا امروز هدفى جز دنيا و شكم و شهوت نداشتيم و همه حركات ما و فعاليت هاى اعضا و جوارح ما بر اساس اين هدف بوده چه سودى برديم و به كدام رشد و كمال رسيديم و با صرفِ نقد عمر و لحظات غيرقابل جبران ، چه دريافت كرده ايم ؟!
در فرداى نزديك كه پرده ها كنار رود ، روشن مى شود كه از خرج كردن عمر گرامى ، جز حسرت و اندوه و پشيمانى و ظلمت و بدبختى دريافتى نداشته و محصولى كسب نكرده ايم !
بياييد مانند حكيم بزرگ ، الهى قمشه اى كه از حسنات دهر بود و اين فقير ساعاتى كه محضرش را درك كردم از پر ارزش ترين ساعات عمرم مى دانم ، به سوى حضرت بى نياز دست نياز برداشته و بگوييم :
*
 الهى زان مى پاك الستى
همان مستى كه دل هشيار سازد
چنان مستم كن از صهباى عشقت
 كه هرگز ديده عقلم زمستى
الهى هرچه خواهى كن به جانم
فروزان سينه ام از آتش عشق
دلم چون شمع آتش خانه گردان
 به شمعم عالمى پروانه گردان
    *
 الهى راز هوش آور به مستى
مرا مخمور چشم يار سازد
چنان مجنونم از سوداى عشقت
نبيند جز تو در اقليم هستى
مكن بى نور خود شمع روانم
بسوزان هستيم در تابش عشق
به شمعم عالمى پروانه گردان

اسلام كه براى انسان جز هدف برتر و نيّت پاك و خالص نمى پسندد و راه رسيدن به كمال حقيقى را همين مى داند و بس ، راه اصلاح نيّت را كه ريشه اعمال است ، در اين مى داند ـ كه آدمى با چنگ زدن به دامن انبيا و امامان عليهم السلام ـ اين عارفان و حكيمان واقعى ـ دلش غرق در معرفت نسبت به حقايق اصيل و واقعيت هاى صحيح شود ، تا از بركت اين معرفت ، به اين حقيقت برسد كه مقصد واقعى و هدف اصيل جز خدا نيست و آنچه غير او از غيب و شهود ، در اختيار انسان است جز وسيله و سبب ، چيزى نيست .
تا از بركت اين معرفت ، بفهمد كه اگر غير از خدا چيزى را به عنوان هدف انتخاب كند و نيّتش را بر اساس رسيدن به آن هدف قرار دهد و اعضا و جوارحش را بر مبناى آن نيّت به كار گيرد ، در راه گمراهى و ضلالت افتاده و عاقبت به جز شقاوت و بدبختى و عذاب اليم از مزرع زندگى محصولى برداشت نخواهد كرد .
تا از بركت اين معرفت ، به اين نتيجه برسد كه هرچه را جز خدا به عنوان هدف قرار دهد ، دچار سراب شده و هرچه بكوشد و هرچند فعاليت كند و هرچه از عمر مايه بگذارد ، به چيزى نخواهد رسيد و جز از دست دادن تمام پايه هاى زندگى نصيبى عايدش نخواهد شد : وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً حَتَّى إِذَا جَاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئاً ... .
و كافران اعمالشان مانند سرابى در بيابانى مسطّح و صاف است كه تشنه آن را [ از دور ] آب مى پندارد ، تا وقتى كه به آن رسد آن را چيزى نيابد . آرى ، اينان هم در پايان عمر ، درمى يابند كه همه چيز را فداى هيچ و پوچ كرده اند !