خلقت نور پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) قبل از خلقت عالم

پرسش:

ما عقیده داریم که نور پیامبر (ص) قبل از خلقت عالم، خلق شده بود. آیا شما می توانید برای اثبات این مطلب از قرآن به من کمک کنید؟ و وجود پنج تن قبل از خلق عالم را اثبات نمایید؟

پاسخ:

این مطلب از جمله معارف بلند و سنگینی است که گره گشایی آن در مکتب عرفان و علوم دقیق عقلی می باشد و قبل از پرداختن مختصر به این مطلب، نکته ای را متذکر می شویم و آن اینکه قرار نیست قرآن همه مطالب و جزئیات را به صورت ظاهر و واضح بیان نماید.  قرآن می گوید: نماز بخوانید، زکوه بدهید، خمس بپردازید، اما اینکه نماز چند رکعت است، چند رکوع و چند سجده دارد، سلام و تشهد و قیام و دیگر اجزاء و مقدمات آن کدام هستند، در چند وعده بخوانید، یا زکوه به چه چیزهایی تعلق می گیرد یا خمس چطور؟ دیگر به همه جزئیات نپرداخته است. قرآن امهات و اصول مورد نیاز بشر که از راههای دیگر توان دسترسی بدان وجود ندارد و اگر به بعضی از آنان دسترسی دارد قرون متمادی باید طی شود تا بدان دست یابد، بیان نموده است یعنی معارفی را بیان نموده که یا برای بشر از طریق عقل و حس قابل دسترسی نیست یا اگر بعضی از آنان قابل دسترسی است، قرآن آن را سهل الوصول نموده است، اما این بیانات پیامبر عظیم الشأن اسلام و امامان از اهل بیت (ع) او است که به نحو مبسوط و گسترده معارف الهی و بطول قرآنی را شرح و بیان می نمایند البته در حد فهم و عقول بشری و در حد طاقت و استعداد آنان ـ از جمله این معارف اولین مخلوق است که این مخلوق اول چه بوده است به دلایل خاص عقلی که در محل خود آمده است این مخلوق باید واحد باشد و از ترکیب اجزاء مصون باشد. یعنی مادی نباشد و از جسمانی بودن و مادی بودن بدور باشد. اما این وجود مجرد از ماده و ترکیب که قهراً بزرگترین مخلوق می باشد کدام است؟ در روایات ما وارد شده است که:“اول ما خلق الله نوری[i]”یعنی پیامبر(ص) فرمود: اول چیزی که خداوند خلق کرد نور من بود یا“اول ما خلق الله روحی[ii]”اول مخلوق حق تعالی روح من بود و در بعض روایات دیگر“اول ما خلق الله بالقلم[iii]”آمده است و در بعض دیگر روایات فرمود:“اول ما خلق الله العقل[iv]”حال درباره جمع بین این روایات می گوییم که اولین مخلوق حق تعالی از آن جهت که مجرد و بسیط است و از ماده و مادیات برهنه است، همانا عقل می باشد. و از این لحاظ که منشأ صدور صور کلیه حقایق در لوح آفرینش می باشد، قلم بوده و به اعتبار اینکه روشنی آسمانها و زمین به تابش آن وجود بوده است، وجود حضرت ختمی مرتبت بوده است و از این جهت که مظهر و ظاهر کننده بوده است، نور آن حضرت می باشد. [v] توضیح بیشتر اینکه موجوات عالم به حسب وجود دارای مراتبی هستند: 1. وجود عقلی 2. وجود مثالی 3. وجود ملکی. 1. وجود عقلی آن وجودی است که نه ماده و نه شکل دارد و عقل محض است.  2. وجود مثالی وجودی است که اصطلاحاً بدان وجود مثالی و برزخی هم می گویند که ماده ندارد اما شکل و هیئت دارد.  3. وجود ملکی همان وجود طبیعی و مادی است که هم شکل و هم ماده دارد.  باید عرض شود که ممکن است وجود عقلی یا مثالی یک شیء بر وجود ملکی و طبیعی آن مقدم باشد و بنابراین در بعض روایات آمده است که: وجود نازنین پیامبر و ائمه هدی و پنج تن آل عباء قبل از خلقت زمین و آسمان در ظل عرش بسان نور موجود بوده است و می درخشیدند[vi]. در اینجا متوجه می شویم که آن وجود عقلی و یا ملکوتی غیر از این وجود مادی و طبیعی می باشد. ائمه از نظر رتبی مقامشان مقدم بر مخلوقات دیگر است، اما از نظر زمانی آنها با وجود تدریجی و مادی خود در همان حیات طبیعی و مادی خود زندگی می کرده اند که در تاریخ مضبوط است. به عبارت دیگر هر موجودی یک جنبه ملکوتی که همان جنبه باطنی عالم است، دارد و آن وجود دفعی و جمعی و از جانب خدا بودن اوست و یک جنبه ملکی و طبیعی، که ظاهر عالم است و آن وجودی است تدریجی و پخشی و به جانب خلق و عالم ماده .  آنچه که دفعی، ثابت و لا یتغییر است همان جنبه ملکوتی است و آنچه که تدریجی و در عمود زمان و مکان می گنجد همان وجود طبیعی است.  روایات مربوطه ناظر به آن جنبه باطنی جمعی و دفعی و از جانب خدا بودن (یعنی ایجاد نه موجود) هست و نه ناظر به عالم طبیعت و این شأن هستی. برای دسترسی به روایات مربوطه به اصول کافی ج 1 کتاب الحجه ابواب تاریخ باب 111 ـ باب مولد النبی (ص)و وفاته حدیث 5 ـ 6 ـ 7 ـ 8 ـ 9 ـ 10 و... رجوع نمایید همینطور به باب 110 فی معرفتهم اولیاءهم و التفویض الیهم ج 1 و جاهای دیگر رجوع فرمائید. حضرت امام خمینی (قدس سره) در این باره گفته است: بدان که برای اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ مقامات شامخه روحانیه ای است در سیر معنوی الی الله که ادراک آن علماً نیز از طاقت بشر خارج و فوق عقول ارباب عقول و شهود اصحاب عرفان است، چنانچه از احادیث شریفه ظاهر شود که در مقام روحانیت با رسول اکرم (ص) شرکت دارند و انوار مطهره آنها قبل از خلقت عوالم مخلوق، و اشتغال به تسبیح و تحمید ذات مقدس داشتند.[vii] [i]بحارالأنوار، ج1،ص97، باب 2 (حقیقة العقل ) [ii]بحارالأنوار، ج 54، ص309، تکملة [iii]بحارالأنوار، ج 54، ص313، فائدة جلیلة [iv]بحارالأنوار، ج1، ص97، باب 2 (حقیقة العقل ) [v] المشاعر ملاصدرا، ص ،202 با ترجمه و شرح میرزا عماد الدوله و همچنین برای توضیح بیشتر به شرح اصول کافی، مرحوم ملاصدرا، ص 8 تا 12 رجوع نمائید. [vi]بحارالأنوار، ج57،ص 78و58و ... برای توضیح بیشتر رجوع شود به کتاب لولا فاطمه ، آیت الله گرامی ص68     [vii] چهل حدیث، چاپ مرکز فرهنگی رجاء، ص 462، 1368