امّا نكته اى كه در اين سه موضوع بايد همه ما آن را بدانيم و به آن توجّه كنيم، اين است كه زندگى انسان و شايد حيوانات و همين طور نباتات و جمادات عالم، بر دو مبنا پايه گذارى شده است، مبناى نفى، و مبناى اثبات. شايد تمام موجودات عالم اين طور باشند و دائماً در ميدان جنگ نفى و اثبات قرار گيرند.
هر ايمانى در اين عالم مسلماً متضمن كفر است؛ چنان كه هر برنامه اى در اين عالم مسلماً متضمن عصيان مى باشد. آنچه انسان آن را مى خواهد، بى ترديد، ضدش را نمى خواهد، و آنچه انسان آن را نمى خواهد، بى ترديد ضدش را مى خواهد. محال است كه در دوره تاريخ و در جويبار خلقت، ما مرد و زنى را پيدا كنيم كه يك طرفه به تمام معنا باشند؛ يعنى فقط در طريق اثبات، يا فقط در طريق نفى باشند. به طور حتم، مسأله عقيده، متضمّن اين دو جهت است و اگر چنين نباشد، عقيده نيست؛ هم چنين مسأله اخلاق هم متضمّن اين دو جهت است، و اگر متضمّن آن ها نباشد، اخلاق نيست. مسأل عمل، فعاليت، كوشش و حركت، به تعبيرى «جهاد» نيز همين طور مى باشد و متضمّن اين دو جهت است، و اگر متضمّن آن دو نباشد، جهاد نيست.
منبع : پایگاه عرفان
