سلامهاى نماز

قاضى سعيد قمى در كتاب اسرار عبادات و حقيقت نماز مينويسد:

دانستى كه تشهد مقام جلوس بر روى فرش انس با خداوند است، البته اين مقام بعد از آن است كه نمازگزار در نمازى كه به عنوان معراج مؤمن به شمار رفته از مقام پائين و حضيض بندگى به آسمان عروج كند، و آسمان به آسمان بالا رود، سپس در مقام قرب به خدمت ايستد، آنگاه توسط ركوع به مقام پردهبردارى از حجابها و قرب صفات رسد. و سپس خود و همه ما سوى الله را ترك گويد، و خويشتن را در پرتو انوار جمال الهى فانى سازد، و در مقام سجده سر به خاك سايد، در اين وقت است كه حق تعالى خلعت بقاء را به اندام او ميپوشاند، و با او روى فرش انس قرار ميگيرد، و او با خدا به نحو دلخواه درباره آنچه به زبان او جارى ميشود، و از ضمير او ميگذرد سخن ميگويد، شهادتين ميگويد، درود ميفرستد، و خواهان شفاعت ميشود.

به اين معنا توجه داشته باش كه مقامات معرجيهاى كه براى نماز شمرده شده، اجمالا داراى حقايق بيشمار و دقايق فراوانى است كه براى تكامل انسان در نظر گرفته شده، و از آغاز آفرينش آدم تا هر پيامبر وهر ولى حق را به تفاوت درجات و مقامات شامل است، يعنى هر مقام و درجهاى ويژه يك پيامبر است، زيرا درجات پيامبران يكنواخت نيست بلكه شديد و غير شديد ميباشد:

تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ:

اين پيامبراناند كه برخى را بر برخى ديگر برترى داديم.

بنابراين براى هر پيامبرى يك مقام تا بخشى از يك مقام است، و او اصل و حقيقت آن مقام به شمار ميرود چنان كه فرمود:

كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ:

هركس براساس ساختار بدنى و روحى خود عمل ميكند.

و نيز فرمود:

وَ لِكُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا:

و براى هر يك نسبت به آنچه انجام دادهاند مراتبى خواهد بود.

تا آن كه درجات و مقامات نبوت به كمال و تمام رسيد و منتهى به سيد اولين و آخرين و وصى بلا فصل او شد.

خداوند به اين معنا در اين آيه شريفه تصريح دارد:

الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً:

امروز دينتان را براى شما كامل و نعمتم را بر شما تمام گردانيدم و اسلام را براى شما به عنوان آئين رضايت دادم.

بر اساس اين آيات حقيقت نماز به وجود پيامبر و امير مؤمنان به تماميت خود رسيد، آن گونه كه مقامات معراج به آن دو بزرگوار كامل گرديد، پس آنان اصل نماز و هر عبادت و ريشه هر خير و كمال ميباشند.

چنان كه فرمود: من نماز مؤمنان هستم، و آنگونه كه پيامبر در شب معراج همه پيامبران را ديدار كرد نمازگزار عارف هم بايد در نمازش همه پيامبران را با چشم دل ملاقات كند، چرا كه هر مقام از مقامات نماز با يك يا چند نفر از پيامبران پيوند دارد. و آنان اصل و حقيقت آن مقام ميباشند، چنان كه در پرسش مفضل بن عمر از امام صادق بنا به نقل كتاب ارزشمند بصائر الدرجات آمده كه پيامبر اكرم همه پيامبران را ملاقات كرد، بر اين پايه او صاحب دايره كليد نبوت و خاتم پيامبران و تمامكننده شمار پيامبران الهى است.

بر اين اساس هر گاه نمازگزار بخواهد از نمازى خارج شود، كه اصل و حقيقت آن رسول خدا است و پيامبران بمنزله اجزاء نماز يعنى اجزاء پيامبرند، سنت الهى بر اين جارى شده كه سلام خروجى دهد، چنان كه سنت الهى به سلام ورودى جارى گشته است.

بنابراين نمازگزار بخاطر برون رفت از ملأ اعلى كه مقام پيامبران و فرشتگان است، نخست سلام به صاحب جمع يعنى رسول اسلام ميدهد، آن حضرت را در سلام مخاطب ساخته ميگويد:

«السلام عليك ايها النبى و رحم الله و بركاته»

زيرا او اصل نماز است، سپس سلام به گروهى ميدهد كه بمنزله اجزاء نماز و در حقيقت اجزاى پيامبراند لذا ميگويد:

«السلام علينا و على عباد الله الصالحين»

و چون برون رفت نمازگزار از مقام نماز مساوى با ورود او به گروه مسلمان است ميگويد:

«السلام عليكم و رحم الله و بركاته»

فيض كاشانى آن عالم عارف و محدّث توانا درباره سلامهاى نماز ميگويد:

خود را به محضر حضرت سيد المرسلين مشاهده كن و سلام ده، نه اين كه به صيغه خطاب «عليك، عليكم» سلام بگوئى و مخاطب نداشته باشى، بلكه حضرت ختمى مرتبت و همه انبيا مرسل و فرشتگان و مقربان را مخاطب خود بدان و بگو: درود بر شما راهنمايان راستين كه دست خدا در آستين داشتيد و چون منى بنده ضعيف را به پيشگاه خداوند گماشتيد كه به خلوت خانه حق روم و با پروردگار سخن گويم.