پاداش خصلت‏هاى پسنديده‏

نوشته : حضرت آیت الله حسین انصاریان

أربعٌ مَن كُنّ فِيهِ كَمُلَ إسلامُهُ، وَأعِينَ عَلَى إيمانِهِ، وَمُحِّصَتْ عَنهُ ذُنُوبُه، وَلَقِىَ رَبَّهُ وَهُو عَنْهُ راضٍ، وَلَو كَانَ فِيمَا بَينَ قَرنِه إلَى قَدَمِهِ ذُنُوبٌ حَطَّها اللَّهُ عَنهُ، وَهِىَ: الوَفاءُ بِما يَجعَلُ اللَّهُ عَلى نَفسِهِ، وَصِدقُ اللِسانِ مَعَ النّاسِ، وَالحَياءُ مِمّا يَقبَحُ عِند اللَّهِ وعِند النّاسِ، وَحُسْنُ الخُلُقِ مَعَ الأهْلِ وَالنّاسِ. وَأربعٌ مَن كُنّ فِيه مِن المُؤمِنِينَ أسكَنَه اللَّه فِى أَعلَى عِلِيّينَ فِى غُرَفٍ فَوقَ غُرَفٍ فِى محلّ الشَّرَفِ كلّ أشرف: مَن آوَى اليتيمَ وَنَظَر لَهُ فَكان لَه ابا رَحيماً، وَمن رَحِم الضّعيف وأعانَه وَكَفاه، وَمن أنفقَ علَى والِدَيهِ ورَفَق بِهما وبِرَّهُما وَلَمْ يَحزُنْهُما، وَمَن لَم يَخرِقَ بِمَملوكِه وَأعَنَه عَلى مَا يَكلِفُه وَلَم يَستَسِعَه فِيمَا لَايُطِيقُ «1»

 چهار چيز است كه اگر در كسى باشد اسلامش كامل است، و بر ايمانش يارى مى گردد، و گناهانش را از او پاك مى كنند، و خدا را در حالى كه از او خشنود است ملاقات مى نمايد، و اگر ما بين سر تا قدش گناهانى باشد خدا آنها را از پرونده اش فرو مى ريزد و آن چهار چيز عبارت است از: وفا كردن به پيمانى كه براى خدا بر عهده ى خود قرار مى دهد، و راستگويى با همه ى مردم، و شرم و حيا از كارهايى كه نزد خدا و مردم زشت است، و خوش اخلاقى با خانواده و همه ى مردم. و چهار چيز است كسى كه از مؤمنين در او باشد خدا او را در اعلى عليين در غرفه هايى بالاى غرفه ها در شريف ترين محل جاى مى دهد: كسى كه يتيمى را پناه دهد و به او نظر محبت اندازد و نسبت به وى پدرى مهربان باشد، و كسى كه به ناتوان رحم كند و او را يارى دهد و امورش را كفايت نمايد، و كسى كه هزينه ى پدر و مادرش را بپردازد و با آنان مدارا كند و نسبت به هر دو نيكى ورزد و آنان را غصه دار ننمايد، و كسى كه به حقوق غلام و كنيز و خدمتكارش تجاوز نكند و او را بر آنچه تكليف مى كند يارى دهد و او را در امورى كه در طاقت او نيست به كار نگيرد.

در اين روايت بسيار باارزش به هشت خصلت پسنديده ى اخلاقى اشاره شده است: وفا به پيمان، راستى در زبان، حيا از امور زشت، خوش اخلاقى با خانواده و همه ى مردم، يتيم نوازى، ترحم به ناتوان، نيكى به پدر و مادر، رعايت حق خدمتكار.

امام باقر عليه السلام مى فرمايد: هنگامى كه چهار خصلت اوّل در انسان ظهور كند چهار پاداش نصيب او مى شود:

اولين پاداش كامل شدن اسلام اوست، به اين معنى كه عمل به اين چهار خصلت، اسلام و مسلمانى اش را از مرتبه ى ضعيف به مرتبه ى كامل ارتقا مى دهد و به اسلامى پابرجا و ثابت مى رسد؛ اسلامى كه از هر حادثه و طوفانى و گناه و معصيتى محفوظ مى ماند و دست تطاول و غارت به آن نمى رسد، و اسلامى مى شود كه در قيامت مورد قبول حضرت حق واقع خواهد شد، و اسلامى كه هر نوع خسارتى را از انسان دفع خواهد كرد.

«وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ» «2».

و كسى كه جز اسلام دينى را بخواهد هرگز از او پذيرفته نخواهد شد و او در آخرت با نداشتن اسلام از زيانكاران واقعى است.

پاداش دومش اين است كه او را بر ايمانش كه مرتبه اى فوق اسلام است يارى مى دهند تا به نقطه ى پرنور يقين برسد، يقينى كه در قلبش چون نور خورشيد فرار دهنده ى ظلمت شك و ترديد و وسواس و دودلى نسبت به حقايق است، يقينى كه در استوارى و ثبات و استحكام و پابرجايى به جايى مى رسد كه هجوم حوادث تلخ و شيرين كمترين اثر تخريبى در آن نخواهد داشت، يقينى كه براى مؤمن نورى ملكوتى و عرشى است و به تعبير روايات نور اللَّه است و مؤمن به همه چيز و به همه كس به وسيله ى آن نور مى نگرد، لذا تشخيص حق از باطل در همه ى شؤون و همه ى حوادث براى او آسان مى گردد.

«يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ...» «3».

خدا اهل ايمان را در دنيا و آخرت به ايمان ثابت و استوار پابرجا و ثابت قدم مى دارد.

امام باقر عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم روايت مى كند:

إتّقوا فِراسَةَ المُؤمِنِ فَإنّهُ يَنظُرُ بِنورِ اللَّه «4»

از هشيارى و تيزبينى مؤمن بپرهيزيد، زيرا او با كمك نور خدا به همه چيز و همه كس مى نگرد.

سومين پاداشش پاك شدن گناهان از پرونده ى اوست. آرى، كسى كه به اين چهار خصلت آراسته شود به تدريج باطنش به حسنات خو مى گيرد و خصلت هاى پسنديده در وجودش چون رنگى ثابت و پابرجا مى شوند و نهايتاً سبب محبوبيت و مقبوليت او نزد خدا مى گردد و خدا هم به پاس محبتى كه به او مى ورزد هديه اى چون پاك شدن گناهانش به او مى بخشد.

پاداش چهارمش ديدار و لقاى پاداش اخروى حق و مقام حضرت محبوب است در حالى كه آن ديدار و لقا توأم با رضاى خدا از اوست و لذت اين رضا و خشنودى خدا از انسان- كه لذت قلبى است- از لذت بهره گيرى از نعمت هاى بهشت عنبر سرشت- كه لذت جسمى است- به مراتب بيشتر و بهتر است.

حضرت امام باقر عليه السلام مى فرمايد: و آراسته شدن به چهار خصلت پسنديده ى ديگر- كه در متن روايت مطرح است- سبب ورود به اعلاعليين و غرفه هايى فوق ديگر غرفه ها در محل باارزش، آن هم برخوردار از همه ى ارزش ها خواهد بود!

اينك شما را به توضيح هر هشت خصلت كه از عالى ترين خصلت هاى انسانى است توجه مى دهم.

وفاى به عهد

انسان خداجو و مؤمن گاهى كار مثبتى را چه در جهت مالى و چه در جهت اخلاقى و چه در جهت خانوادگى و اجتماعى براى خدا متعهد مى شود كه آن را انجام دهد، بايد به اين معنى توجه داشته باشد كه وفاى به عهد امرى لازم و واجب است و قرآن مجيد و روايات نسبت به اين حقيقت تأكيد و پافشارى دارند.

«... وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كانَ مَسْؤُلًا» «6».

به عهد و پيمان وفا كنيد، زيرا عهد و پيمان مورد بازپرسى است.

«وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ...» «7».

به كتاب زندگى اسماعيل توجه كن، بى ترديد او انسانى وفادار به عهد و پيمان بود.

«وَ الَّذِينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ» «8».

و اهل ايمان كسانى هستند كه رعايت كنندگان امانت و پيمانند.

شخصى به نام ابومالك مى گويد: به حضرت على بن الحسين عليه السلام گفتم مرا به همه ى قوانين دين خبر ده، حضرت فرمود:

قَولُ الحَقّ وَالحُكمُ بِالعَدلِ وَالوَفاءُ بِالعَهدِ «9»

. گفتار حق و حكومت به عدالت و وفاى به عهد همه ى قوانين دين است.

حسين بن مصعب مى گويد: از حضرت صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود:

ثَلاثَةٌ لا عُذرَ لأحدٍ فِيها: أداءُ الأمانَةِ إلى البَرِّ وَالفَاجِرِ، وَالوَفاءُ بِالعَهْدِ لِلبَرِّ وَالفاجِرِ، وَبِرُّ الوالِدَيْنِ بَرَّيْنِ كَانَا أوْ فاجِرَيْنِ «10»

. سه چيز است كه در عمل به آن براى احدى هيچ عذرى نيست: اداى امانت به نيكوكار و بدكار، وفاى به عهد نسبت به نيكوكار و بدكار، نيكى به پدر و مادر چه اين كه هر دو نيكوكار باشند و چه بدكار!

موسى بن جعفر عليه السلام از پدرانش از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم روايت مى كند كه آن حضرت فرمود:

لَا دِينَ لِمَن لَاعَهْدَ لَهُ «11»

. كسى كه پاى بند به عهد و پيمانش نيست دين ندارد!

اهل بيت و وفاى به عهد

در شأن نزول آيه ى شريفه ى «يُوفُونَ بِالنَّذْرِ» «12» شيعه و سنى روايت كرده اند كه درباره ى اميرالمؤمنين و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام نازل شده است.

داستان نزول آيه به اين سبب است كه حضرت حسن و حسين بيمار شدند، رسول خدا و جمعى از چهره هاى برجسته از آن دو بزرگوار عيادت كردند. پيامبر هنگام عيادت به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اگر به خاطر بهبود دو فرزندت نذرى را بر عهده مى گرفتى در شفاى آنان بى اثر نبود. آن حضرت و فاطمه ى زهرا عليهما السلام نذر كردند كه اگر خداى مهربان آن دو را شفا دهد سه روز روزه بگيرند، فضه ى خادمه هم به دنبال آن دو بزرگوار متعهد سه روز روزه گرفتن شد.

حسن و حسين پس از آن نذر شفا يافتند در حالى كه خاندان طهارت پس از شروع روزه جهت افطار چيزى نداشتند، اميرالمؤمنين عليه السلام سه پيمانه جو از بازار قرض گرفت كه در برابرش پارچه اى پشمين براى قرض دهنده ببافد، جو را به خانه آورد، حضرت زهرا عليها السلام آن را آسياب كرد و نان پخت و على عليه السلام پس از نماز مغرب نان را جهت افطار بر سر سفره گذاشت كه ناگهان مسكينى به آنان مراجعه كرد و درخواست كمك نمود، همه ى اهل خانه نان خود را به او بخشيدند و با آب افطار كردند؛ شب دوم هم يتيمى طلب غذا كرد باز همه ى خانواده نان خود را به او دادند، و شب سوم اسيرى دق الباب كرد و اين بار هم همه ى خانواده سهم خود را به او بخشيدند و جز با آب افطار نكردند.

روز چهارم در حالى كه نذرشان را ادا كرده بودند، على عليه السلام همراه دو فرزندش نزد پيامبر آمدند، چون پيامبر در حسن و حسين از شدت گرسنگى ضعف و ناتوانى ديد گريست. در اين وقت جبرئيل با سوره ى «هَلْ أَتى » به حضرت نازل شد «13».

نتيجه ى وفاى به عهد از طرف انسان اين است كه خداى مهربان هم به وعده هايش نسبت به نيت هاى صادقانه و عمل هاى مثبت و خلق و خوى پسنديده ى مؤمن كه پاداش عظيم دنيايى و آخرتى است وفا كند، چنان كه در قرآن مجيد به اين واقعيت خبر داده است:

«وَ أَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ» «14».

به پيمان من (كه فرمان ما و احكام و حلال و حرام من است) وفا كنيد تا من هم به عهدى كه نسبت به شما (در جهت پاداش بخشى به شما) دارم وفا كنم.

هشام بن سالم مى گويد: به حضرت صادق عليه السلام گفتم: پسر پيامبر، مؤمن را چيست كه وقتى دعا مى كند چه بسا براى او مستجاب مى شود، و چه بسا مستجاب نمى شود؟ در حالى كه خدا فرموده: «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ» «15»؛ مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم.

حضرت فرمود: هنگامى كه عبد، خدا را در دعايش به نيت راستين و قلب مخلص بخواند دعايش پس از وفاى به تعهداتش به خدا مستجاب مى گردد، و اگر خدا را بدون نيت راستين و بدون قلب مخلص بخواند دعايش مستجاب نمى شود، آيا خدا نفرموده به عهدم وفا كنيد تا به عهدى كه به شما دارم وفا كنم؟

پس كسى كه وفا كند نسبت به او وفا خواهد شد «16».

راستى در زبان

صدق در گفتار و راستگويى از عالى ترين صفاتى است كه حضرت حق از همه ى انسان ها خواسته است و همه ى پيامبران الهى و امامان معصوم و اولياى خدا به اين صفت زيبا آراسته بودند. مؤمن، خدعه در گفتار و غش در كلام و دروغ در سخن ندارد، بلكه همه جا و با همه كس بر اساس دستور شرع و حكم عقل سخن به راستى و صدق مى گويد و از دروغ و گفتار خلاف حقيقت مى پرهيزد.

در فصول گذشته ى اين نوشتار درباره ى زبان و وظايفش تا جايى كه اقتضا داشت مطالبى گفته شد.

آنچه كه در اين بخش شايان ذكر است اين است كه خدا و پيامبران و امامان به شدت از دروغ و دروغگو متنفرند و در آيات كتاب خدا لعنت و دورى از رحمت بر دروغگويان مقرّر شده است.

«فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ» «17».

پس لعنت و دورى از رحمت خدا را بر دروغگويان قرار مى دهيم.

در روايتى بسيار عجيب مى خوانيم كه: مردى خدمت اميرالمؤمنين عليه السلام آمد، در حالى كه آن حضرت كنار يارانش قرار داشت، به حضرت سلام كرد، سپس گفت: به خدا سوگند من تو را دوست دارم و عاشق تو هستم. حضرت فرمود:

دروغ گفتى. آن مرد گفت: به خدا سوگند دوستت دارم و اين سخن را تا سه بار تكرار كرد. حضرت فرمود: دروغ گفتى، آن گونه كه مى گويى نيستى؛ زيرا خدا ارواح را دو هزار سال پيش از بدن ها آفريد، سپس دوستداران ما را به ما عرضه كرد، به خدا سوگند روح تو را در آنان كه به ما عرضه شده اند نمى بينم. آن مرد ساكت شد و ديگر به گفتارش باز نگشت! «18»

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- امالى مفيد: 166، مجلس 21، حديث 1؛ بحار الانوار: 66/ 380، باب 38، حديث 38.

(2)- آل عمران (3): 85.

(3)- ابراهيم (14): 27.

(4)- كافى: 1/ 218، باب المتوسمين الذين ذكرهم اللَّه، حديث 3؛ بحار الانوار: 64/ 74، باب 2، حديث 4.

(5)- حافظ، ديوان اشعار، غزل شماره 60.

(6)- اسراء (17): 34.

(7)- مريم (19): 54.

(8)- مؤمنون (23): 8.

(9)- خصال: 1/ 113، جميع شدائع الدين ثلاثة أشياء، حديث 90؛ مستدرك الوسائل: 11/ 316، باب 37، حديث 13139.

(110)- خصال: 1/ 123، ثلاث خصال لا عذر فيها، حديث 118؛ بحار الانوار: 72/ 92، باب 47، حديث 2.

(11)- نوادر راوندى: 5؛ بحار الانوار: 72/ 96، باب 47، حديث 20.

(12)- انسان (76): 7.

(13)- در تفاسير و مصادر شيعه و سنى اين مطالب ذكر شده است: تفسير كبير (فخر رازى): 30/ 243، ذيل آيه ى «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ...»؛ مجمع البيان: 10/ 514؛ تفسير كشاف: 4/ 670؛ غاية المرام: 368؛ فرائد السمطين: 2/ 53؛ الدر المنثور: 6/ 299؛ تفسير قمى: 2/ 390؛ تفسير برهان: 10/ 135؛ تفسير الميزان: 20/ 212.

(14)- بقره (2): 40.

(15)- مؤمن (40): 60.

(16)- اختصاص: 242؛ بحار الانوار: 90/ 379، باب 24، حديث 23.

(17)- آل عمران (3): 61.

(18)- كافى: 1/ 438، باب معرفتهم اولياءهم، حديث 1؛ بحار الانوار: 26/ 119، باب 7، حديث 5.

مطالب فوق برگرفته شده از

کتاب : زيبائى هاى اخلاق