راز آفرینش و هدف خلقت انسان چیست؟

موضوع راز آفرينش انسان براي خيلي از افراد بشر خصوصاً نسل جوان مطرح است كه راز آفرينش انسان چيست و هدف از خلقت او چه بوده است؟ اگر گفته شود كه در خلقت انسان هدفي در نظر گرفته نشده است، در اين صورت بايد گفت كه آفرينش او لغو و بي هدف بوده است و ساحت پاك آفريدگار جهان از اين نسبت پيراسته مي باشد و اگر تصوّر شود كه خداوند او را براي هدف و مقصدي آفريده است لازمه اين سخن اين است كه آفريدگار جهان براي رفع نيازش دست به آفرينش او زده است، در صورتي كه خداوند از هر نوع احتياج و نياز مبرّا و منزّه مي باشد.

براي روشن شدن راز معمّاي آفرينش انسان توجّه به دو مطلب ضروري است:

1 ـ اين سؤال در صورتي بدون پاسخ مي ماند كه دايره هستي را به جهان مادّه منحصر نموده و وجود هستي را در نظامات مادّي و پديده هاي طبيعي منحصر كنيم و مرگ را پايان زندگي بشر دانسته و عالمي به نام رستاخيز و سرايي به نام آخرت را نپذيريم. چنانكه مكتب ماترياليسم در برابر اين پرسش عاجز و ناتوان است، زيرا جهان هستي را در مادّه و پديده هاي مادّي و محصور ساخته است و به خداوند و جهان ديگر اعتقاد ندارد.

ولي كساني كه زندگي مادّي را براي انسان منزلي از منازل زندگي بشر مي دانند و به دنبال اين جهان به سراي ديگري معتقد و عقيده مندند كه اين جهان مقدمه جهان ديگر است و مرگ براي بشر پايان نيست بلكه روزنه اي است به جهان ديگر و پلي است براي نيل به ابديّت. در مكتب اين افراد پاسخ به اين سؤال آسان است كه هدف از خلقت انسان در اين جهان، آماده كردن او براي يك زندگي ابدي و جاويد است كه هدف مطلوب و نهايي مي باشد.

2 ـ هر انسان عاقل و خردمندي كه كاري انجام مي دهد براي هدفي است كه به آن نياز دارد چون انسان موجودي است سراپا نياز و احتياج، طبعاً براي تكامل و رفع نيازمندي هاي خود دست به كار و فعاليّت مي زند در همه اين كارها سود و تكامل خود را جستجو مي كند، بنابراين اعمال انسان به منظور هدفي انجام مي گيرد و نتيجه آن جز تكامل روحي و جسمي او چيز ديگري نيست.

امّا درباره خداوند بايد گفت هدف كارهاي خدا با آنچه درباره انسان است كاملا فرق دارد، زيرا انسان براي رفع نيازش تلاش مي كند و حال آنكه خداوند بي نياز و غني است، از طرفي مي دانيم كارهاي پروردگار متعال بر طبق مصالح و حكمت است و ساحت او از كار لغو پيراسته است در اين صورت نتيجه مي گيريم منظور او از آفرينش انسان رفع نياز از خود نبوده و نتيجه خلقت به طور مسلّم به خود انسان باز مي گردد و هدف اين است كه انسان را به كمال شايسته خود برساند بدون اين كه رسانيدن انسان به عالي ترين درجات تكامل نتيجه اي براي ذات پاك او داشته باشد. زيرا با مطالعه اجمالي در جهان آفرينش ما را از حقيقت روشن آگاه مي سازد و آن اين كه سراسر جهان مهد تكامل و پرورش موجودات است.

روشن تر بگويم: انسان را آفريده است تا او را به عالي ترين درجه اي از كمال برساند و موجودي پست و ناچيز (سلّول انساني) در مسير تكامل خود به جايي برسد كه دانا، توانا، قدرتمند، با اراده، متفكّر و عاقل گردد و با اين كمالات محدود خود نمايشگر كمالات نامحدود و بي پايان خداوند شود. قرآن مجيد هدف نهايي از آفرينش انسان را همان زندگي و سعادت جاويدان او در جهاني وسيع تر مي داند و مي فرمايد: أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثاً وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لاَ تُرْجَعُونَ (مؤمنون :115) يعني: آيا گمان كرديد شما را بيهوده آفريده ايم و به سوي ما باز نمي گرديد؟ مقصود اين است كه هدف از آفرينش انسان را نمي توان در چهارچوبه زندگي مادي پيدا نموده بلكه بايد آن را در جهان ديگر جستجو كنيم.

و اگر در آيه: وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ (ذاريات: 56) هدف از آفرينش انسان را عبادت و بندگي خدا معرفي مي كند، نه به اين معني است كه خداوند نيازي به اطاعت بندگان دارد، بلكه مقصود اين است كه بشر از طريق بندگي و پيروي از دستوارات خدا و شناسايي او به كمال خود كه زاييده پيروي از فرمان هاي اوست برسد و از مجرا به سعات ابدي و جاوداني نايل آيد.

و اگر بگوييد چرا خداوند همه اين كمالات را يكجا به انسان نداده است و او را نيازمند آفريده است، جوابش اين است كه: يك شيوه اخلاقي در صورتي پسنديده و قابل ستايش است و كمال محسوب مي شود كه انسان با كمال آزادي و اختيار و اراده خود آن را كسب كند و به دست آورد و اگر كمالي به صورت اجبار و ناخواسته در درون انسان پديد آيد هرگز يك فضيلت اخلاقي و ملاك برتري شمرده نمي شود. لذا انسان براي رسيدن به تكامل روحي بايد راه فضيلت را آزادانه با پاي خود بپيمايد.