پرسشها و پاسخها، ص: 184

ثمرات زندگی اجتماعی است؛ زيرا هر فردی از افراد اجتماع، جدّيّت می كند تا سر حدّ قدرت و توانايی از منافع محدود مادّی برخوردار گردد و موانع وصول به مقصد را از پيش پای خود برطرف سازد، در صورتی كه ديگران نيز در صدد رسيدن به همين مقصد می باشند.

از اين جهت است كه تزاحم در منافع و تجاوز و تعدّی به حقوق همديگر پيش می آيد لذا بايد قانونی در بين بشر حكومت كند تا به بركت وجود آن حقوق افراد محفوظ بماند و از تجاوز زورمندان جلوگيری شود و اختلاف و اختلال هم مرتفع گردد. آن قانون در صورتی می تواند جامعه را به خوبی اداره كند كه واجد شرايط ذيل باشد:

الف- آن قوانين به طوری جامع و كامل باشند كه در تمام شؤون اجتماعی و انفرادی اشخاص نفوذ و دخالت داشته باشند تمام حالات و احتياجات بشر در آن مراعات شده باشد و نسبت به هيچ موضوعی غفلت و سهل انگاری نشده باشد.

ب- آن قوانين بايد بشر را به سوی سعادت و كمالات واقعی سوق دهند نه سعادت و كمالات پنداری و خيالی.

ج- آن قوانين صلاحيّت داشته باشند كه از تجاوز و تعدّيات و هرج و مرج مانع شوند و حقوق تمام افراد را تأمين كنند.

د- در جعل و تدوين آن قوانين جنبه روح و زندگی معنوی هم، كاملًا مراعات شده باشد.

ه- اجتماع را از عوامل انحراف از جادّه مستقيم انسانيّت وسقوط در وادی های هلاكت، منزّه و پاك سازد.

و- واضع آن قوانين بايد تمام جهات مصالح و مفاسد و موارد تزاحم