نادان به كسى مى گويند كه عقلش تعطيل و فكرش ناكارآمد است. معلوم نيست چرا بعضى ها بى فكر بار مى آيند؛ يعنى فقط با چشمشان به عالم نگاه مى كنند نه با عقلشان. كسانى كه به عالم نگاه مى كنند و در پس نگاهشان انديشه مى كنند، حق بودن هر حقيقتى را درك مى كنند. مانند كسانى كه در احوالات حيوانات، خشكى ها، و درياها مطالعه مى كنند.
زيرا مطالعه انسان را وادار به تعقل و تفكر مى كند و نمى گذارد انسان نادان بماند. يكى از سفارشات مهم قرآن با ديده تدبر و تعقل به دنيا نگاه كردن است. خداوند در آيات مختلف بر اين معنا تاكيد مى كند:
«سنريهم آياتنا فى الآفاق و فى أنفسهم حتى يتبين لهم أنه الحق أو لم يكف بربك أنه على كل شئ شهيد».
به زودى نشانه هاى خود را در كرانه ها و اطراف جهان و در نفوس خودشان به آنان نشان خواهيم داد تا براى آنان روشن شود كه بى ترديد او حق است. آيا كافى نيست كه پروردگارت با ظاهر كردن حقايق و دلايل بر همه چيز گواه است كه تنها او آفريننده و بى نياز است و غير او مخلوق و از هر جهت نيازمند به اوست.
همچنين است آياتى كه به تدبر در حقايق جهان اشاره دارند. مانند:
- «إن فى خلق السماوات و الارض و اختلاف الليل و النهار و الفلك التى تجرى فى البحر بما ينفع الناس و ما أنزل اللّه من السماء من ماء فأحيا به الارض بعد موتها و بث فيها من كل دابة و تصريف الرياح و السحاب المسخر بين السماء و الارض لآيات لقوم يعقلون».
بى ترديد در آفرينش آسمان ها و زمين و رفت وآمد شب و روز و كشتى هايى كه در درياها با جابجا كردن مسافر و كالا به سود مردم روانند، و بارانى كه خدا از آسمان نازل كرده و به وسيله آن زمين را پس از مردگى اش زنده ساخته و در آن از هر نوع جنبنده اى پراكنده كرده و گرداندن بادها و ابر مسخر ميان آسمان و زمين، نشانه هايى است از توحيد، ربوبيّت و قدرت خدا، براى گروهى كه مى انديشند.
- «هو الذى أنزل من السماء ماء لكم منه شراب و منه شجر فيه تسيمون* ينبت لكم به الزرع و الزيتون و النخيل و الاعناب و من كل الثمرات إن فى ذلك لآية لقوم يتفكرون* و سخر لكم الليل و النهار و الشمس و القمر و النجوم مسخرات بأمره إن فى ذلك لآيات لقوم يعقلون* و ما ذرأ لكم فى الارض مختلفا ألوانه إن فى ذلك لآية لقوم يذكرون* و هو الذى سخر البحر لتأكلوا منه لحما طريا و تستخرجوا منه حلية تلبسونها و ترى الفلك مواخر فيه و لتبتغوا من فضله و لعلكم تشكرون* و ألقى فى الارض رواسى أن تميد بكم و أنهارا و سبلا لعلكم تهتدون* و علامات و بالنجم هم يهتدون* أفمن يخلق كمن لا يخلق أفلا تذكرون* و إن تعدوا نعمة اللّه لا تحصوها إن اللّه لغفور رحيم».
اوست كه از آسمان آبى براى شما نازل كرد كه بخشى از آن نوشيدنى است و از بخشى از آن درخت و گياه مى رويد كه دام هايتان را در آن مى چرانيد. براى شما به وسيله آن آب، زراعت و زيتون و خرما و انگور و از همه محصولات مى روياند؛ يقينا در اين واقعيات شگفت انگيز طبيعى نشانه اى است بر توحيد، و ربوبيّت و قدرت خدا، براى گروهى كه مى انديشند. و شب و روز و خورشيد و ماه را نيز رام و مسخّر شما قرار داد، و ستارگان هم به فرمانش رام و مسخّر شده اند؛ قطعا در اين حقايق نشانه هايى است بر توحيد، ربوبيّت و قدرت خدا، براى گروهى كه تعقّل مى كنند. و نيز آنچه را كه در زمين به رنگ هاى گوناگون براى شما آفريد رام و مسخرّتان ساخت؛ مسلما در اين امور نشانه اى است بر توحيد، ربوبيّت و قدرت خدا، براى گروهى كه متذكّر مى شوند. و اوست كه دريا را رام و مسخّر كرد تا از آن گوشت تازه بخوريد، و زينتى را كه مى پوشيد از آن بيرون آوريد و در آن كشتى ها را مى بينى كه آب را مى شكافند تا شما را براى حمل كالا، تجارت و دادوستد جابجا كنند و براى اين كه از فضل و احسان خدا طلب كنيد و در نهايت به سپاس گزارى خدا برخيزيد.
و در زمين كوه هايى استوار افكند تا شما را در حال گردش وضعى و انتقالى نلرزاند، و نهرها و راه هايى را پديد آورد تا براى رسيدن به اهداف و مقاصد خود راه يابيد. و براى اين كه در عبور از كوه ها و بيابان ها و كويرها سرگردان و گم نشويد نشانه ها قرار داد، و مردم به هنگام شب در دل بيابان ها و بر سطح درياها به وسيله ستارگان راهيابى مى كنند. بر اين اساس آيا كسى كه همه چيز مى آفريند، مانند كسى است كه هيچ چيز نمى آفريند؟ پس كرنش در برابر بتان بر پايه چه دليلى است؟ آيا پند نمى گيريد؟ و اگر نعمت هاى خدا را شماره كنيد، هرگز نمى توانيد آن ها را به شمار آوريد؛ يقينا خدا بسيار آمرزنده و مهربان است.
- «أفلا ينظرون إلى الابل كيف خلقت* و إلى السماء كيف رفعت* و إلى الجبال كيف نصبت* و إلى الارض كيف سطحت».
آيا با تأمل به شتر نمى نگرند كه چگونه آفريده شده؟ و به آسمان كه چگونه بر افراشته شده؟ و به كوه ها كه چگونه در جاى خود نصب شده؟
و به زمين كه چگونه گسترده شده؟
اين همه تاكيد قرآن براى مطالعه و تدبر در خلقت جهان براى چيست؟ و مخاطبان اين دعوت كيستند؟ آيا خطاب قرآن به پيروان اديان ديگر يا هواداران مكاتب غربى است؟ آيا اين سخن امير مومنان براى ما مسلمانان گفته نشده است كه:
«و اللّه اللّه فى القرآن لا يسبقكم بالعمل به غيركم».
خدا را خدا را درباره قرآن! مبادا ديگران در عمل به آن از شما پيشى بگيرند.
منبع : پایگاه عرفان
