نوشته : حضرت آیت الله حسین انصاریان
أَيَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
در روزهائى چند روزه بگيريد، پس هر كه از شما بيمار يا در سفر باشد به تعداد روزههاى از دست رفته از روزههاى ديگر را روزه بگيرد و بر آنان كه روزه گرفتن طاقت فرساست طعام دادن به يك نيازمند به جاى هر روزه كفاره آن است و هر كه به خواست خودش افزون بر كفاره واجب بر طعام نيازمند بيفزايد برايش بهتر است، و روزه گرفتن هرچند دشوار و سخت باشد اگر فضيلت و ثوابش را بدانيد براى شما بهتر است.
اين است ماه رمضان كه قرآن در آن نازل شده، قرآنى كه سراسر هدايتگر مردم است، و داراى دلايلى روشن و آشكار از هدايت ميباشد، و مايه جدائى حق از باطل است، پس كسى كه در اين ماه در وطنش حاضر باشد با آن همه ماه را روزه بدارد، و آن كه بيمار يا در سفر است شمارى از روزهاى غير ماه رمضان را به تعداد روزههاى فوت شده روزه بدارد، خدا آسانى شما و راحت شما را ميخواهد نه دشوارى و سختى شما را و قضاى روزه براى اين است: شما روزههائى را كه بخاطر عذر شرعى نگرفته ايد كامل كنيد، و خدا را به اين كه شما را هدايت نموده بزرگ شماريد، و نيز براى اين كه سپاس گزارى كنيد.
در اين دو آيه شريفه دو مسئله مهم ذكر شده است: 1- بخشى از احكام فقهى روزه بيان شده، 2- و ماه رمضان ظرف دو حقيقت معرّفى گشته: نزول قرآن مجيد، و روزه اين عبادت بينظير و پُرثواب درباره هدايت گرى قرآن مجيد به طورمشروح در آيه شريفه ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ بحث شد.
و مسئله روزه و ارزش و عظمتش در آيه 183 به اندازه لازم مطلب ارائه گشته، آنچه از اين دو آيه شريفه بايد توضيح داده شود در رابطه با ماه رمضان است.
ماه رمضان
در رابطه با ماه مبارك رمضان و بركات فراوان دنيائى و آخرتى آن و روزه در اين ماه، آيات و روايات و معارف الهيه مسائل، دقايق، اشارات، و لطائفى ذكر كردهاند كه انسان وقتى خود را در برابر آنها ميبيند به نظر ميآورد كه در برابر دريائى قرار گرفته كه ساحل آن ناپيداست، من از اين كه گرچه به طور مختصر به آن حقايق اشاره كنم عاجزم، ولى تا آنجا كه در خور استعداد اين فقير است به پارهاى از آن مسائل و حقايق اشاره ميكنم.
قرآن مجيد از دوازده ماه قمرى تنها ماهى را كه نام برده ماه رمضان است و اين به خاطر اين است كه ماه رمضان هويتاً از عظمت و بركت برخوردار است، و ذكر نام آن براى نشان دادن عظمت و كرامتش به اهل تكليف و روزه داران است.
رمضان در لغت به معناى باران شديد است و رسول خدا براساس مفهوم لغوى آن فرموده است:
«سمّى الرمضان لانه يرمض الذنوب:» «1»
اين ماه را رمضان ناميدهاند، زيرا با فرو ريختن باران شديد مغفرت، گناهان را نابود ميكند.
و ديگر معناى لغوى رمضان شدت گرما و هواى آتش زاست، و اين به معناى اين است كه حرارت رمضان هيزم گناهان را تبديل به خاكستر ميكند.
از رسول خدا مطلب بسيار مهمى درباره رمضان به اين صورت نقل شده است:
«لاتقولوا رمضان فان رمضان اسم من اسماء الله تعالى:» «2»
اين ماه را بدون احترام به آن و بدون اضافه كردن صفت بامعنائى به آن، نام مبريد، زيرا رمضان اسمى از اسماء خداى تعالى است.
اين نام مبارك زمانى كه به صورت كميت زمانى تجلى مينمايد براى روزه داران سه حقيقت همراه ميآورد، چنان كه رسول خدا فرموده است:
«اذا جاء رمضان فتحت ابواب الجنة، وغلقت ابواب النار، و صفدت الشياطين:» «3»
هنگامى كه ماه رمضان بيايد، درهاى بهشت باز ميشود، و درهاى دوزخ بسته ميگردد، و شياطين به غل و زنجير كشيده ميشوند.
روايات و ماه مبارك رمضان
امام صادق (ع) از رسول خدا درباره بركات ماه رمضان و وظيفه روزه دار در اين ماه مطالب بسيار مهمى به اين مضمون نقل ميكند:
«شهر رمضان شهرالله عزوجل، وهو شهر يضاعف الله فيه الحسنات، و يمحو فيه السئيات، وهو شهرالبركة، وهو شهرالانابة، وهو شهر التوبة، وهو شهرالمغفره، وهو شهرالعتق من النار و الفوز بالجنة.
الا فاجتنبوا فيه كل حرام، واكثروا فيه من تلاوة القرآن، و سلوا فيه حوائجكم، واشتغلوا فيه بذكر ربكم، ولايكونن شهر رمضان عندكم كغيره من الشهور، فان له عندالله حرمة وفضلا على سائر الشهور، ولايكونن شهر رمضان يوم صومكم كيوم فطركم:» «4»
ماه رمضان ماه خداى عزوجل است، و آن ماهى است كه خدا خوبيها را در آن ميافزايد، و بديها را در آن محو ميكند، ماه رمضان زمان بركت، ماه انابه، و ماه توبه و مغفرت و ماه آزادى از دوزخ، و دست يافتن به بهشت است.
آگاه باشيد، در اين ماه از هر حرامى دورى كنيد، و در آن فراوان تلاوت قرآن كنيد، و حاجات خود را از حق بخواهيد، و به ذكر پروردگارتان مشغول باشيد، و ماه رمضان نزد شما چون ماههاى ديگر نباشد، زيرا اين ماه نزد خداوند بر ديگر ماهها حرمت و فضيلت دارد، و روز روزه شما در ماه رمضان مانند روز غير روزه دارى نباشد.
از حضرت رضا (ع) درباره ماه مبارك رمضان روايت شده است:
«الحسنات فى شهر رمضان مقبولة، والسيئات فيه مغفورة، من قرء فى شهر رمضان آية من كتاب الله عزوجل كان كمن ختم القرآن فى غيره من الشهور، ومن ضحك فيه فى وجه اخيه المؤمن لم يلقه يوم القيامة الاضعك فى وجهه، وبشره بالجنة، ومن اعان فيه مؤمنا اعانه الله تعالى على الجواز على الصراط، يوم تزل فيه الاقدام، ومن كف فيه غضبه كف الله عنه غضبه يوم القيامة ومن اغاث فيه ملهوفا آمنه الله من الفزع الاكبر يوم القيامة، ومن نصر فيه مظلوماً نصره الله على كل من عاداه فى الدنيا، ونصره يوم القيامة عندالحساب والميزان.
شهر رمضان شهرالبركة، و شهرالرحمة، وشهر المغفرة، و شهرالتوبه، و شهرالانابة، من لم يغفر له فى شهر رمضان ففى اى شهر يغفرله؟ فسلوا الله ان يتقبل منكم فيه الصيام ولايجعله آخر العهد منكم، وان يوفقكم فيه لطاعة، ويعصمكم من معصية، انه خير مسئول.»
عبادات و نيكيها در ماه رمضان مقبول خداست، و گناهان مورد مغفرت و آمرزش، كسى كه در ماه رمضان يك آيه از قرآن قرائت كند، مانند كسى است كه در غير ماه رمضان يك ختم قرآن نمايد، و كسى كه در ماه رمضان در صورت برادر مؤمنش تبسم كند، او را در قيامت ديدار نميكند مگر اين كه در چهرهاش تبسم نمايد، و وى را به بهشت بشارت دهد، و كسى كه در ماه رمضان به مؤمنى يارى رساند، خداوند براى عبورش از صراط او را يارى دهد، روزى كه قدمها در آن ميلغزد، و كسى كه در ماه رمضان خشم خود را نگاه دارد، خدا در قيامت خشمش را از او نگاه ميدارد، و كسى كه در ماه رمضان به فرياد اندوهگينى برسد، خدا او را در قيامت از فزع اكبر ايمنى دهد، و كسى كه در اين ماه مظلومى را يارى دهد خدا او را در دنيا بر هر كسى كه با وى دشمنى كند يارى رساند، و روز قيامت هنگام حساب و ميزان او را يارى دهد.
ماه رمضان ماه بركت، ماه رحمت، ماه مغفرت، ماه توبه، ماه انابه است، كسى كه در ماه رمضان آمرزيده نشود در چه ماهى آمرزيده ميشود؟!
از خدا بخواهيد كه در اين ماه روزه شما را بپذيرد، و آن را ماه رمضان آخرين شما قرار ندهد، و بخواهيد كه خداوند در اين ماه شما رابه طاعتش توفيق بخشد، و از نافرمانياش حفظ كند، زيرا او بهترين وجودى است كه از او درخواست ميكنند.
رسول خدا فرمود:
«شعبان شهرى، و شهر رمضان شهر الله عزوجل، فمن صام يوما من شهرى كنت شفيعه يوم القيامة، و من صام يومين من شهرى غفرله ماتقدم من ذنبه، ومن صام ثلاثة ايام من شهرى قيل له: استأنف العمل، ومن صام شهر رمضان فحفظ فرجه ولسانه وكف اذاه عن الناس غفرالله له نوبه ماتقدم منها وماتأخر واعتقه من النار، واحله دارالقرار، وقبل شفاعته فى عدد رمل عالج من مذنبى اهل التوحيد:» «5»
شعبان ماه من است، و ماه رمضان ماه خداى عزوجل است، پس هر كس يك روز از ماه مرا روزه گيرد من در قيامت شفيع او هستم، و هر كس دو روز از ماه مرا روزه گيرد خدا گناهان گذشتهاش بيامرزد، و هر كس سه روز از شهر مرا روزه گيرد به او گويند عمل از سر بگير، و هر كس ماه رمضان را روزه گيرد و غريزه خود را حفظ كند، و زبان خويش را از گناه نگاه دارد، و آزارش را مردم باز دارد، خداوند گناهان گذشته و آيندهاش را ميآمرزد، و او را از دوزخ آزاد كند، و وارد بهشت نمايد، و به عدد ريگهاى جمع شده و انباشته از گناهكاران اهل توحيد شفاعت كند.
از بهترين قطعههائى كه درباره ماه مبارك رمضان در كتابهاى باارزش حديث وارد شده، خطبه پيامبر اسلام است كه حضرت رضا از پدرانش از اميرمؤمنان روايت ميكند كه آن حضرت فرمود:
«ان رسول الله خطبنا ذات يوم فقال: ايها الناس قد اقبل اليكم شهرالله بالبركة والرحمة والمغفرة، شهر هو عندالله افضل الشهور و ايامه افضل الايام، ولياليه افضل الليالى، وساعاته افضل الساعات، هو شهر دعيتم فيه الى ضيافة الله و جعلتم فيه من اهل كرامة الله، انفاسكم فيه تسبيح، ونومكم فيه عبادة و عملكم فيه مقبول، و دعاءكم فيه مستجاب:»
روزى رسول خدا براى ما خطبه خواند، فرمود: اى مردم ماه خدا به سوى شما آمد، همراه با بركت و رحمت و مغفرت.
ماهى كه نزد خدا برترين ماه هاست، و روزهايش برترين روزها و شبهايش برترين شبها، و ساعاتش برترين شبهاست، ماه رمضان ماهى است كه در آن به ميهمانى خدا دعوت شده ايد، و در آن اهل كرامت قرار داده شده ايد، نفس هايتان در آن تسبيح، و خوابتان در آن عبادت، و عملتان در آن پذيرفته، و دعايتان در آن مستجاب است.
«فسئلوا الله ربكم بنيات صادقة، و قلوب طاهرة ان يوفقكم لصيامه، وتلاوة كتابه، فان الشقى من حرم غفران الله فى هذا الشهرالعظيم، واذكروا بجوعكم وعطشكم فيه جوع القيامة و عطشه، وتصدقوا على فقرائكم ومساكينكم و وقرو كباركم، وارحموا صغاركم، وصلوا ارحامكم، واحفظوا السنتكم، وغضوا عما لايحل النظر اليه ابصاركم، وعما لايحل الاستماع اليه اسماعكم، وتحننوا على ايتام الناس، يتحنن على ايتاكم، و توبوا الى الله من ذنوبكم وارفعوا اليه ايديكم بالدعاء فى اوقات صلواتكم فانها افضل الساعات ينظر الله عزوجل فيها بالرحمة الى عباده يجيبهم اذا ناجوه، ويلبيهم اذا نادوه، ويستجيب لهم اذا دعوه:»
با نيتهاى صادقانه، و قلبهاى پاك از خدا بخواهيد كه شما را به روزه ماه رمضان توفيق دهد، و به تلاوت كتابش موفق بدارد، يقيناً بدبخت و شقى كسى است كه در اين ماه عظيم از مغفرت خدا محروم شود، با گرسنگى و تشنگى خود ياد گرسنگى و تشنگى روز قيامت كنيد، و به تهيدستان و نيازمندان صدقه دهيد، و بزرگانتان را احترام نمائيد، و به كودكان مهر و محبت ورزيد، و نسبت به خويشانتان صلح رحم كنيد، و زبانتان را حفظ نمائيد، و ديده از آنچه ديدن آن حلال نيست فرو بنديد، و گوش از شنيدن آنچه حلال نيست ببنديد، و بر يتيمان مردم احسان كنيد تا به يتيمانتان احسان كنند.
از گناهانتان به پيشگاه خدا توبه كنيد، و در اوقات نماز دست به دعا برداريد، كه ساعات نماز اين ماه برترين ساعات است، در اين ساعات خدا به بندگانش با نظر رحمت بنگرد، چون با او مناجات كنند پاسخ دهد، و چون او را ندا دهند به ندايشان جواب دهد، و چون به درگاهش دعا كنند دعايشان را مستجاب نمايد.
«ايها الناس ان انفسكم مرهونة باعمالكم ففكوها باستغفاركم، وظهوركم ثقيلة من اوزاركم فخففوا عنها بطول سجودكم، واعلموا ان الله تعالى ذكره اقسم بعزته ان لايعذب المصلين والساجدين وان لا يروعهم بالنار يوم يقوم الناس لرب العالمين:»
اى مردم وجودتان در گرو اعمال زشت شماست آن را با استغفار آزاد كنيد، و پشت شما از بار گناهانتان سنگين است آن را با طول سجودتان سبك نمائيد، و بدانيد كه خداى تعالى به عزتش سوگند خورده كه نماز گزاران و اهل سجود را عذاب نكند، و آنان را در قيامت از آتش دوزخ نترساند.
«ايها الناس من فطر منكم صائما مؤمنا فى هذا الشهر كان له بذلك عندالله عتق رغبة، و مغفرة لما مضى من ذنوبه، قيل يا رسول الله وليس كلنا يقدر على ذلك فقال: اتقواالنار و لو بشق تمرة اتقواالنار ولو بشربة ماء:»
اى مردم از شما كسى كه مؤمن روزه دارى را در اين ماه افطارى دهد، براى او به خاطر اين كار پاداش يك برده آزاد كردن است و نيز آمرزش گناهان گذشتهاش، گفتند: اى رسول خدا همه ما قدرت افطارى دادن نداريم! فرمود: گرچه به نصف خرما، يا يك جرعه آب خود را از آتش حفظ كنيد.
«ايها الناس من حسن منكم فى هذاالشهر خلقه كان له جوازاً على الصراط يوم تزل فيه الاقدام، ومن خفف فى هذاالشهر عما ملكت يمينه خفف الله عليه حسابه، ومن كف فيه شره كف الله عنه غضبه يوم يلقاه، ومن اكرم فيه يتيما اكرمه الله يوم يلقاه، ومن وصل فيه رحمه و صله الله برحمة يوم يلقاه، ومن قطع فيه رحمه قطع الله عنه رحمة يوم يلقاه، ومن تطوع فيه بصلاة كتب الله له براءة من النار، ومن ادى فيه فرضا كان له ثواب من ادى سبعين فريضة فيما سواه من الشهور، ومن اكثر فيه من الصلاة على ثقل الله ميزانه يوم تخف الموازين، ومن تلافيه آية من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن فى غيره من الشهور:»
اى مردم هر كس در اين ماه اخلاقش را نيكو نمايد، براى او جواز عبور از صراط است، روزى كه قدمها در آن ميلغزد، و هر كه در اين شهر به كار خادمش تخفيف دهد، خدا حسابش را تخفيف ميدهد، و هر كه شرش را از مردم نگاه دارد، خدا روز قيامت خشمش را از او كفايت نمايد، و هر كه در اين ماه يتيمى را اكرام كند، خدا او را در قيامت اكرام فرمايد، و هر كه در اين ماه نسبت به خويشانش صله رحم كند، خدا در قيامت نسبت به او با رحمتش صله نمايد، و هر كه قطع رحم كند، خدا در قيامت رحمتش را از او قطع كند، و هر كه در اين ماه نماز مستحب بخواند، خدا برات آزادى از دوزخ برايش بنويسد، و هر كه در اين ماه فريضه و واجبى را به جاى آورد، ثوابش براى او چون هفتاد فريضه در غير اين ماه است، و كسى كه در اين ماه بر من زياد صلوات فرستد خدا ميزانش را در قيمت سنگين كند روزى كه ميزانها سبك ميشود، و هر كه در اين ماه يك آيه از قرآن قراءت كند، براى او مانند يك ختم قرآن در غير ماه رمضان است.
«ايها الناس ان ابواب الجنان فى هذا الشهر مفتحة، فسلوا ربكم ان لايغلقها عليكم، و ابواب النيران مغلقة فسلوا ربكم ان لايفتها عليكم، والشياطين مغلوقة فسلوا ربكم ان لايسلطها عليكم:»
اى مردم درهاى بهشت در اين ماه باز است، از پروردگارتان بخواهيد به روى شما نبندد، و درهاى دوزخ بسته است، از پروردگارتان بخواهيد به روى شما باز نكند، و شياطين در غل و زنجيرند از پروردگارتان بخواهيد كه آنان را بر شما مسلط ننمايد.
اميرمؤمنان ميفرمايد از جاى برخاستم و گفتم اى رسول خدا
«ما افضل الاعمال فى هذاالشهر؟ فقال: يا اباالحسن افضل الاعمال فى هذاالشهر الورع عن محارم الله عزوجل ثم بكى فقلت يا رسول الله مايبكيك؟ فقال: يا على ابكى لمايستحل منك فى هذالشهر كانى بك و انت تصلى لربك وقد انبعث اشقى الاولين شقيق عاقر ناقة ثمود، فضربك ضربة على قرنك فخضب منها لحيتك:»
برترين اعمال در اين ماه چيست؟ فرمود: اى اباالحسن بهترين اعمال در اين ماه خوددارى از حرامهاى خداى عزوجل است، سپس پيامبر گريه كرد، گفتم اى رسول خدا سبب گريه شما چيست؟ فرمود: يا على گريه ميكنم براى جنايتى كه در اين ماه نسبت به تو حلال ميشمارند، گوئى با تو هستم و تو براى پروردگارت در حال نمازى، كه شقيترين اولين، رفيق پى كننده ناقه قوم ثمود را بر ميانگيزانند و ضربتى بر فرقت ميزند و محاسنت را به خون آن خضاب ميكند.
اميرمؤمنان ميگويد به رسول خدا گفتم:
«وذلك فى سلامة من دينى؟ فقال: فى سلامة من دينك ثم قال: يا على من قتلك فقد قتلنى، ومن ابغضك فقد ابغضنى، ومن سبك فقد سبنى، لانك منى كنفسى، روحك من روحى، وطينتك من طينتى، ان الله تبارك وتعالى خلقنى واياك واصطفانى واياك، واختارنى للنبوة، واختارك للامامة، ومن انكر امامتك فقد انكر نبوتى، يا على انت وصييى، وابو ولدى، و زوج ابنتى، وخليفتى على امتى فى حياتى ومماتى امرك امرى، ونهيك نهييى، اقسم بالذى بعثنى بالنبوة وجعلنى خيرالبرية انك لحجة الله على خلقه، وامينه على سره، وخليفة على عباده:»
كشته شدن من در حال سلامت دين من است؟ پيامبر فرمود: آرى در سلامت دين توست، سپس فرمود: اى على كسى كه تو را به قتل برساند مرا به قتل رسانيده، و كسى كه با تو دشمنى كند با من دشمنى نموده، و كسى كه به تو ناسزا گويد به من ناسزا گفته، زيرا تو، چون من هستى، روحت روح من است، و خمير مايه ات، خمير مايه من است، خداوند مرا و تو را آفريد، مرا و تو را برگزيد، مرا به نبوت انتخاب كرد، و تو را به امامت اختيار نمود، كسى كه امامت تو را انكار كند نبوت مرا انكار كرده است.
اى على تو جانشين منى، و پدر فرزندان منى، و همسر دختر منى و در حيات و ممات من جانشين من در امت منى، فرمانت فرمان من است، و نهيت نهى من است، به كسى كه مرا به نبوت برگزيد و بهترين خلق قرار داد سوگند ميخورم به يقين تو حجت خدا بر خلق او هستى و امين خدا بر راز و سر او هستى، و خيلفه او بر بندگان او ميباشى.
اين گوشهاى از روايات بسيار و كثيرى بود كه در كتابهاى مهم حديث درباره عظمت ماه رمضان نقل شده است، اگر كسى مشتاق روايات بيشتر باشد ميتواند به كتابهاى مفصل حديث چون فروع كافى، وسائل الشيعه، بحارالانوار، مستدرك وسائل و ثواب الاعمال مراجعه نمايد.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- كنزالعمال، ج 8، ص 466.
(2)- فتوحات محى الدين، ج 9، ص 115.
(3)- كنز العمال، ج 8، ص 461.
(4)- بحار، ج 96، ص 340.
(5)- امالى صدوق 13.
مطالب فوق برگرفته شده از کتاب تفسير حكيم جلد پنجم
منبع : پایگاه حوزه
