و كان من دعائه عليه السلام فى الاشتياق الى طلب المغفره من الله جل جلاله
دعاى نهم كه حضرت سيدالساجدين در حين آرزومندى به طلب مغفرت مواظبت مى فرموده اند.
«اللهم صل على محمد و آله. و صيرنا الى محبوبك من التوبه».
«صيرنا»، اى: اجعلنا صائرين، اى: راجعين الى محبوبك.
و لفظه «من» فى «من التوبه» بيانيه.
هذا اشاره الى قوله تعالى: (ان الله يحب التوابين).
يعنى: بار خدايا رحمت فرست بر محمد و آل او. و بگردان ما را بازگرداننده به سوى چيزى كه محبوب تو است كه آن توبه است.
و توبه در لغت به معنى رجوع است، و در شرع، پشيمانى است از معصيت ماضى از آن حيثيت كه معصيت است، با ترك در حال و عدم رجوع به سوى آن در استقبال. و قيد «حيثيت» به جهت آن است كه اگر كسى نادم شود از شرب خمر به جهت احتراز از مضرت آن- مثل دردسر و خفت عقل و غير آن- توبه نخواهد بود.
سوال: اگر كسى گويد كه: اين كلام و امثال اين از كلمات كه سابق گذشت در دعاى سابق و همچنين در ادعيه ى آتيه، به حسب ظاهر موافقت ندارد با قواعد مذهب اماميه ى اثناعشريه كه قائلند به عصمت ائمه ى اثناعشر صلوات الله عليهم. و مثل اين فقرات كه اشعار به صدور عصيان از ايشان بلكه از حضرت مقدس
نبوى دارد. بسيار واقع شده.
جواب مى گوييم. كه: بهترين جوابى كه در دفع اين شبهه گفته اند آن است كه بهاءالدين على بن عيسى اربلى جامع كتاب كشف الغمه در كتاب خود افاده كرده. و آن اين است كه:
انبيا و ائمه عليهم السلام بر وجهى سلوك مى فرموده اند كه جميع اوقات عمر ايشان مستغرق ياد خدا بوده است، چنانچه لمحه اى دلهاى خود را از آن فارغ نمى داشته اند و خاطرهاى ايشان متعلق به ملا اعلا و مربوط به عالم بالا بوده. و ايشان هميشه حق را در نظر بصيرت خود داشته، در مراقبت و مواصلت او به سر مى برده اند. چنانچه اميرالمومنين عليه السلام فرموده اند: «اعبد الله كانك تراه. فان لم تكن تراه، فانه يراك». يعنى: به عبادت خداى قيام نماى چنانچه گويا او را مى بينى. چه، اگر او را نمى بينى، به درستى كه او تو را مى بيند. پس چون از اين مرتبه ى رفيعه فرود مى آمده، مشغول به كار ديگر مى شده اند از امورى كه لازمه ى زندگانى است- مثل خوردن غذا و آشاميدن آب يا مباشرت حلالى يا مثل اين امرى از امور مباحه- آن را پيش خود گناه بزرگ مى شمرده اند و خطاى عظيم مى دانسته اند و در حال، در مقام استغفار از آن در مى آمده، آمرزش آن را از خداى خود مى خواسته اند.
نمى بينى كه بعضى خدم و بندگان ارباب دنيا، اگر در حالتى كه نظر صاحب ايشان بر ايشان باشد و دانند كه صاحب ايشان ايشان را مى بيند، لمحه اى به اكل و شرب و جماع مشغول شوند در نظر مردم گناهكار و مستحق ملامت مى نمايند؟ پس چه گمان دارى گاهى كه اين امر نسبت به صاحب و مالك جميع مالكان وقوع يابد؟! و به اين اشارت است كلام حضرت نبوى صلى الله عليه و آله: «انه ليغان على قلبى. و انى لاستغفر الله فى اليوم مائه مره.» و قول او صلى الله عليه و آله: كه: «حسنات الابرار سيئات المقربين». اين بود خلاصه ى كلام صاحب كشف الغمه.
و قاضى ناصرالدين بيضاوى، صاحب تفسير انوار التنزيل، در كتاب شرح مصابيح بغوى كه هم از مصنفات اوست، جايى شرح اين حديث نبوى نموده گفته است كه:
غين در لغت به معنى غيم و ابر استعمال يافته. و «غان على كذا» به معنى «غطى عليه» است. يعنى: پوشيد بر او. يعنى: به درستى كه در پوشيد دل من چيزى را كه مى پوشيد او را. بعضى از مشايخ صوفيه- كه رازداران انجمن قرب و آشنايان اسرار حقند- در معنى اين حديث چنين مى گويند كه: چون دل مبارك آن سرور كه مستغرق درياى عرفان بوده، در سفا و ضيا بر جميع دلها زيادتى داشته است و آن حضرت با آن حال تعيين شده بود كه قرار شرع و حكمت و بناى دين و سنت را تجديد دهد بر وجهى كه متضمن سهولت و آسانى باشد نه عسرت و دشوارى، ناچار بود او را كه از مرتبه ى قرب و اتصال به جانب بعضى رخصتهاى الهى نزول نموده. به بعضى خطوط نفسانى التفات نمايد، تا آنچه از جانب خدا در معرض امتحان به آن درآمده بود و مكلف به آن شده از احكامى كه لازم بشريت است. پس هر گاه كه مرتكب چيزى از آن مى شدند، غبارى از آن بر آيينه ى دل مبارك ايشان مى نشست و به واسطه ى نهايت صفا و نورانيتى كه داشت، از آن متاثر مى شد. زيرا كه هر چند رقت و صفاى اشيا بيشتر است، تاثير كدورات در آن زودتر ظاهر مى شود. و آن حضرت صلى الله عليه و آله، هر گاه احساس به چيزى از آن مى كردند، آن را بر نفس خود گناهى بزرگ مى شمردند و در مقام استغفار و طلب آمرزش از آن در مى آمدند. اين بود خلاصه ى كلام قاضى بيضاوى.
و مى توان گفت كه صدور امثال اين كلمات از معصوم، از باب تعليم امت و رعيت است، يا بر سبيل هضم نفس، در مقام تضرع و تخشع بر لسان مبارك خود جارى مى ساخته اند.
«و ازلنا عن مكروهك من الاصرار عن الحوبه».
لفظه «عن» فى قوله عليه السلام: «عن الحوبه» للاستعلاء بمعنى «على»،
نحو قوله تعالى (و من يبخل فانما يبخل عن نفسه).
و الحوبه- بفتح الحاء المهمله-: الاثم و الذنب. و فى النهايه الاثيريه: ان الحوبه يطلق على ما ياثم به. فى الحديث ان رجلا ساله الاذن فى الجهاد فقال: الك حوبه؟ قال: نعم: يعنى ما ياثم به.
يعنى: و دور گردان ما را از آنچه مكروه تو است از مصر بودن بر گناه- يا: آنچه سبب گناه باشد.
«اللهم و متى وقفنا بين نقصين فى دين او دنيا، فاوقع النقص باسرعهما فناء، و اجعل التوبه فى اطولهما بقاء».
اى: بين ان يحفر عطيتنا فى ديننا او فى دنيانا، فاجعل خسران ذلك فى تلك التى هى اسرع فناء، ليكون حظنا التام الرابح فى الدين، و اجعل التوبه التى سالناها مصاحبه لما اعطينا من ذلك الدين.
و بعض من المتدبرين الناظرين فى هذا الكتاب المستطاب جعل قوله عليه السلام: «و اجعل التوبه» كلاما مستانفا و لم يجعله عطفا على «فاوقع». تدبر.
الدنيا هى فعلى من الدنو. و انما جعلت الدنيا اسما لهذه الحياه لدنوها و لبعد الاخره عنها. و الدنيا لا تنون لانها لا تنصرف بالف التانيث. و العامه يقول: دنيا، منونه.
و قوله عليه السلام: «باسرعهما فناء» من قبيل: زيد افقه من جدار.
يعنى: بار خدايا، هر گاه ما بايستيم ميانه ى دو چيز كه باعث نقصان دين و دنيا بوده باشد، پس نقصان را واقع ساز بر آنكه زودتر فانى شود- يعنى دنيا. چه: زندگانى دنيا (را) در تنزيل ربانى مثل زده به آبى كه فرود آيد از آسمان، پس از آن آب، بياشامد گياه زمين و نشو و نما گيرد، پس روز ديگر آن گياه تازه خشك شود و از خشكى و شكستگى پراكنده گرداند آن را بادها و به هر طرف كه خواهد ببرد- و واقع گردان زيادتى را- يا: توبه را، بنابر اختلاف نسختين
- در آنچه دور و درازتر باشد از روى بقا- يعنى از امور دين.
«و اذا هممنا بهمين يرضيك احدهما عنا و يسخطك الاخر علينا فمل بنا الى ما يرضيك عنا و اوهن قوتنا عما يسخطك علينا».
هم بالامر: قصده. و هممت بالشى ء: اردته و حاولته.
و الرضا: خلاف السخط. و الوهن: الضعف.
يعنى: چون اراده كنيم به دو چيز كه يكى از آن دو خشنودى تو در آن باشد و به سخط و غضب آورد ديگرى تو را، پس ميل ده ما را به سوى آن چيزى كه خشنودى تو در آن است و خشنود گرداند تو را از ما، و ضعيف گردان قوت و قدرت ما را در آنچه تو را به خشم درآورد بر ما.
«و لا تخل فى ذلك بين نفوسنا و اختيارها. فانها مختاره للباطل الا ما وفقت، اماره بالسوء الا ما رحمت».
«لا تخل»- به ضم تا و فتح خا و كسر لام مشدده از باب تفعيل- من: خليت فلانا و صاحبه و خليت بينهما. و اصل او «تخلى» است، لاى نهى لام- الفعل را انداخته از روى جزم.
و ابن ادريس «لا تخل» به فتح تا و خا و لام مشدده ى مكسوره خوانده كه مضارع باب تفعل باشد و اصل او «تتخلى» بوده، يك تا را انداخته اند و لام الفعل به جزمى افتاده «تخل» شده. و اين نيز از «تخليت» به معنى «خليت» است.، لا من: تخليت است، لا من: تخليت لكذا، بمعنى تفرغت له. و مفعول محذوف است.
اى: لا تخلنا.
و «اماره» صيغه ى مبالغه است، يعنى: بسيار فرماينده.
يعنى: وامگذار ما را در صورتى كه مذكور شد ميانه ى نفسهاى ما و ميانه ى آنچه او اختيار كند. زيرا كه او اختيار كننده ى باطل است مگر آنكه توفيق تو رفيق او شود- و در نسخه ى كفعمى به جاى «وفقت» «وقيت» است. يعنى: مگر آنچه تو نگاه دارى- بسيار فرماينده است مرا به كارهاى بد- كه موجب نكال و وبال
گردد- و بالطبع مايل است به شهوت و قاصد معاصى است، مگر نفوسى كه تو رحم كرده باشى بر او و به عصمت توفيق و لطف هدايت تو از آن بازايستد.
«اللهم و انك من الضعف خلقتنا، و على الوهن بنيتنا، و من ماء مهين ابتداتنا. فلا حول لنا الا بقوتك. و لا قوه لنا الا بعونك».
المهين: الحقير. من المهانه، و هى الحقاره.
و الحول بمعنى القوه و القدره.
يعنى: بار خدايا، به درستى كه تو آفريده اى ما را ضعيف و ناتوان و بر سستى نهاده اى بناى خلقت ما را- چه از تركيب عناصر متضاده است كه هميشه رو به خرابى دارد- و از آب خوار حقير- يعنى منى- آفريده اى ما را. پس قوتى و قدرتى نيست ما را مگر به قوت و قدرت تو. و هيچ قدرتى نيست ما را- بر طاعت- الا به مددكارى تو.
«فايدنا بتوفيقك».
اى: قونا.
(يعنى:) پس قوت ده ما را به توفيق خود.
«و سددنا بتسديدك».
التسديد: التوفيق للسداد- بفتح السين- و هو الصواب و القصد من العمل و القول. و منه: اللهم سددنا للخير، اى: وفقنا. فتكون هذه الفقره كالمفسره للاولى.
يعنى: موفق گردان ما را به توفيق خود به كردار و گفتار صواب.
«و اعم ابصار قلوبنا عما خالف محبتك».
اى: عما لم يوافق طلبك، اى: لم تطلبه منا، و هو المباح و المكروه و الحرام، او كرهته منا، فلا يدخل المباح.
(يعنى:) و نابينا گردان بصر بصيرت ما را از مشاهده ى اعتبار آنچه مخالف دوستى تو باشد. يعنى از آنچه موافق طلب تو نبوده باشد از ما، يا از آنچه كراهت داشته باشد آن را از ما.
«و لا تجعل لشى ء من جوارحنا نفوذا فى معصيتك».
ظاهر اين است كه اين از باب قلب بوده باشد، مثل: عرضت الحوض على الناقه. اى: لا تجعل لمعصيتك نفوذا فى شى ء من جوارحنا. و اما ان نفوذ الشى ء فى صاحبه مساوق نفوذ صاحبه فيه ايضا، فغير مستقيم، كما لا يخفى على مستقيم الذهن.
يعنى: و مگردان معصيت خود را نفوذ كننده در اندام و جوارح ما.
«اللهم صل على محمد و آله، و اجعل همسات قلوبنا و حركات اعضائنا، و لمحات اعيننا و لهجات السنتنا فى موجبات ثوابك».
الهمس فى اللغه الصوت الخفى. و منه سمى الاسد هموسا، لان مشيته خفيفه فلا يسمع دوى و طاته. و القلوب هى النفوس الناطقه الانسانيه.
و المراد من همسات القلوب هى دقائق افكارها و لحظات انظارها و انبعاثات ميولها و اهتزازات ارادتها بحسب قوتها النظريه و العمليه.
و لمحه و المحه، اذا ابصره بنظر خفى.
و «لهجات السنتنا»، اى: ما يلهج به لساننا، و هو الالفاظ و العبارات.
يعنى: بار خدايا، پس رحمت كن بر محمد و آل او، و بگردان افكار دقيقه و حركات اراديه و انبعاثات ميلانيه ى نفوس ناطقه ى انسانيه هم به حسب قوه ى نظريه و هم به حسب قوه ى عمليه- و حركات اندامهاى ما و نگريستن چشمهاى ما را به نگاه پنهانى و الفاظ و عبارات ما را در چيزى چند كه موجب ثواب تو باشد.
«حتى لا تفوتنا حسنه نستحق بها جزاءك، و لا تبقى لنا سيئه نستوجب بها عقابك».
تا آنكه فوت نشود از ما نيكويى كه سزاوار شويم به سبب آن جزاى تو را، و باقى نماند از براى ما بديى كه مستوجب شويم به سبب آن عقوبت تو را.
فارسی
و كان من دعائه علیه السلام فى الاشتیاق الى طلب المغفره من الله جل جلاله
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
