و كان من دعائه عليه السلام عند الشده و الجهد و تعسر الامور
دعاى بيست و دوم كه حضرت سيدالساجدين مى خوانده اند نزد سختى و مشاق و امور دشوار.
«اللهم انك كلفتنى من نفسى ما انت املك به منى».
اى: كلفتنى مريدا من نفسى.
يعنى: بار خدايا، به درستى كه تو تكليف كرده اى مرا در حالتى كه خواسته اى از من آنچه تو قادرترى و تواناترى از من بر آن.
«و قدرتك عليه و على اغلب من قدرتى. فاعطنى من نفسى ما يرضيك عنى».
و قدرت و توانايى تو بر آن چيز و بر من غالبتر است از قدرت من بر آن.
پس اعطا كن مرا از خويش آنچه خشنود كند تو را از من- از طاعات و عبادات.
«و خذ لنفسك رضاها من نفسى فى عافيه».
معنى لفظ النفس لا يجوز عليه تعالى، لكن ذكرها من باب المشاكله، و هى ذكر الشى ء بلفظ غيره لوقوعه فى صحبته، كقوله تعالى: (و جزاء سيئه سيئه مثلها).
يعنى: فراگير به جهت خود خشنودى را از من در حالتى كه دور كرده باشى بيماريها و استقام را.
«اللهم لا طاقه لى بالجهد».
الجهد- بفتح الجيم-: المشقه. و اما الذى بمعنى الوسع و الطاقه فبالضم.
يعنى: بار خدايا، طاقت نيست مرا بر كشيدن سختى و رنج و تعب.
«و لا صبر لى على البلاء».
و صبر نيست مرا بر بلا و زحمت.
و اصل «بلا» معنى آن امتحان است. و خدا مبتلا مى سازد بنده ى خود را بر مصائب تا امتحان كند صبر او را.
«و لا قوه لى على الفقر. فلا تحظر على رزقى».
الحظر- بالحاء المهمله و الظاء المعجمه- بمعنى المنع.
يعنى: و توانايى ندارم بر بى چيزى و احتياج. پس بازمدار مرا و حرام مساز بر من روزى مرا.
«و لا تكلنى الى خلقك، بل تفرد بحاجتى، و تول كفايتى».
يقال: و كل امره اليه، اذا ضمن القيام به. فمعنى «لا تكلنى الى خلقك» اى: لا تجعل امرى مفوضا الى خلقك.
يعنى: وامگذار مرا به خلق خود، بلكه خود متفرد باش به قضاى حاجت من و متولى كفايت امور من شو.
«و انظر الى و انظر لى فى جميع امورى».
اى: تفضل على لانى راج فضلك. يقال: انا انظر الى الله ثم اليك. معناه:
اتوقع فضل الله ثم فضلك. و سمعت صبيه سرويه بمكه تقول: عيينتى نويظره الى الله و اليكم. قاله فى اساس البلاغه.
يعنى: تفضل نماى بر من به رحمت خود- چرا كه من اميدوارم به فضل و رحمت تو «و انظر لى فى جميع امورى»، اى: دبر لى فى جميع امورى. و نظر كن به سوى من به رحمت و تدبير نماى در جميع امور و كارهاى من.
«فانك ان وكلتنى الى نفسى، عجزت عنها و لم اقم ما فيه مصلحتها».
وكل بتخفيف العين من باب ضرب. يقال: وكل اليه الامر: سلمه اليه و تركه. لانى لا ادرى ما صلاح امرى و ما فساده. فربما زاولت امرا و اعتقدت ان فيه صلاح امرى، فانقلب فسادا و بالعكس.
(يعنى:) زيرا كه اگر بازگذارى مرا با نفس خود، عاجز شوم از او و قيام نتوانم نمود به آنچه در اوست مصلحت آن. زيرا كه نمى دانم در چه چيز است صلاح امر من و در چه چيز است فساد آن. پس بسا باشد كه مباشر شوم امرى را به اعتقاد آنكه صلاح من در آن است و منقلب شود به فساد من يا بعكس.
«و ان وكلتنى الى خلقك، تجهمونى».
هذا ايضا بتخفيف العين.
تجهمونى، اى: تلقونى بالغلظه و كراهه الوجه. يقال: تجهمه، اى: استقبله كلاحا و تلقاه بكلوح و غلظه و وجه كريه. فى المغرب: رجل جهم الوجه: عبوس. و به سمى جهم بن صفوان المنسوب اليه الجهميه. و فى الدعاء: «عدو يتجهمنى»، اى: يقابلنى بالغلظه و الوجه الكريه. قاله فى النهايه.
يعنى: و اگر بازگذارى مرا به خلق خود، ترشرويى كنند و زشت خويى كنند با من.
«و ان الجاتنى الى قرابتى حرمونى».
اى: ان اسندتنى. يقال: الجات امرى الى الله، اى: اسندت.
و حرمه عطاءه، اى: منعه.
يعنى: و اگر اسناد و اعتماد امر و كار مرا به خويشاوندان من كنى، محروم سازند مرا.
«و ان اعطوا اعطوا قليلا نكدا».
النكد بفتح الكاف و كسرها كلاهما مرويان فى هذا المقام. اى: قليلا عسرا.
(يعنى:) و اگر عطا كنند و بخشش نمايند، اندك بخششى كنند به سختى.
«و منوا على طويلا، و ذموا كثيرا».
و منت نهند بر من زمانى دور و دراز، و نكوهش كنند نكوهش بسيار.
«فبفضلك اللهم فاغننى».
الفاء فيه عطف على التوهم. كانه قال: اعطنى فاغننى. و شرط جوازه صحه دخول ذلك العامل المتوهم. و شرط حسنه كثره دخوله هناك.
يعنى: به فضل خود- اى خداوند من- عطا كن مرا و توانگر ساز مرا.
«و بعظمتك فانعشنى».
اى: ارفعنى.
(يعنى:) و به عظمت و بزرگى خود بلند گردان مرتبه ى مرا.
«و بسعتك فابسط يدى».
و به فراخى و بى نيازى خود گشاده ساز دست مرا. و اين كنايه است از سعت حال.
«و بما عندك فاكفنى».
و به آنچه نزديك توست كفايت كن حال من.
«اللهم صل على محمد و آله. و خلصنى من الحسد».
بار خدايا، درود گوى بر محمد و آل او. و خلاصى ده مرا از حسد- كه آن عبارت است از خواستن زوال نعمت غير و خواستن آنكه نعمت او را باشد نه غير او را.
«و احصرنى عن الذنوب».
حصر بابه نصر. و الحصر: المنع. قال الله تعالى: (و احصروهم)، اى: احبسوهم و امنعوهم.
(يعنى:) و بازدار مرا از گناهان.
«و ورعنى عن المحارم».
اى: كفنى. و هو تفعيل من الورع. يقال: ورعته توريعا، اى: كففته. و فى الحديث: «ورع اللص و لا تراعه». يقول: اذا رايته فى منزلك فاكففه بما استطعت. و لا تراعه، اى: و لا تنتظر فيه شيئا. و كل شى ء كففته فقد ورعته.
و المحارم: ما حرم الله و رسوله.
يعنى: و بازدار مرا از حرامها.
«و لا تجرئنى على المعاصى».
اى: لا تجعلنى جريئا، اى: مقداما على المعاصى.
(يعنى:) و دلير مگردان مرا بر نافرمانيهاى خود.
«و اجعل هوائى عندك».
الهواء: المحبه و الميل.
يعنى: و بگردان محبت و ميل مرا به آنچه نزد توست.
«و رضاى فيما يرد على منك».
و خشنودى من در آن چيزى است كه وارد مى شود بر من از جانب تو.
«و بارك لى فيما رزقتنى و فيما خولتنى و فيما انعمت به على».
«بارك» مفاعله من البركه، و هى الكثره و الاتساع.
و «خولتنى»- بالخاء المعجمه- اى: اعطيتنى. و يقال: الخول: كل ما اعطى الله العبد من العبيد و النعم.
(يعنى:) و بركت و فراخى ده مرا در آنچه روزى داده اى مرا و در آنچه عطا كرده اى مرا (و) در آنچه انعام كرده اى آن را بر من.
«و اجعلنى فى كل حالاتى محفوظا مكلوءا مستورا ممنوعا معاذا مجارا».
يقال: كلاه الله كلاءه- بالكسر- اى: حفظه و حرسه فالمكلوء بمعنى المحفوظ. و كرر لضرب من التاكيد و اختلاف اللفظ. اى: مجارا فى جارك.
(يعنى:) «و بگردان در همه ى حالات مرا محفوظ و نگاه داشته شده» از بليات و آفات «پوشيده داشته» تا مردم بر قبايح افعال من مطلع نشوند «بازداشته شده» از معاصى «پناه داده شده» از شر شيطان و هر كه از اهل شر باشد «زينهار داده شده» از عذابها.
«اللهم صل على محمد و آله. و اقض عنى كل ما الزمتنيه و فرضته على لك فى وجه من وجوه طاعتك، او لخلق من خلقك».
يعنى: بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و قضا كن و به جا آر هر آنچه الزام نموده اى مرا به آن و فرض ساخته اى آن را بر من از جهت خود در وجهى از وجوه طاعات و قرابات، يا از براى خلقى از خلقان خود.
«و ان ضعف عن ذلك بدنى، و وهنت عنه قوتى، و لم تنله مقدرتى، و لم يسعه مالى و لا ذات يدى، ذكرته او نسيته. الوهن: الضعف. يتعدى و لا يتعدى. يقال: وهن، اذا ضعف، وهنه غيره و اوهنه ايضا: اضعفه. و منه فى التنزيل الكريم: (و لا تهنوا)، اى: لا تضعفوا. و الفرق بينه و بين الوهى ان الوهى ضعف يتهيا به الشى ء للسقوط او للتخرق و الانشقاق. يقال: و هى الحائط، اذا ضعف و هم بالسقوط. و منه: (و انشقت السماء فهى يومئذ واهيه) و وهى السقاء يهى وهيا، اذا تخرق و انشق.
يعنى: و اگر ضعيف شود از جاى آوردن واجبات تن من، و سست شود از آن قوت من.
«و لم تنله مقدرتى، و لم يسعه مالى و لا ذات يدى».
المقدره- بفتح الميم و تثليث الدال-: مصدر قدر عليه يقدر قدره و مقدره. و منه قولهم: المقدره تذهب الحفيظه.
«ذو» بمعنى الصاحب يقتضى شيئين موصوفا و مضافا اليه. تقول: جاءنى رجل ذو مال. بالواو فى الرفع. و بالالف فى النصب. و بالياء فى الجر. و تقول للمونث: امراه ذات مال. و للتثنيه: ذواتا مال. و للجماعه: ذوات مال. و استعملوها استعمال النفس و الشى ء. و قولهم: فلان قليل ذات اليد، و قلت ذات يده، فمن الاول. لان المعنى الاملاك المصاحبه لليد. قاله المطرزى فى المغرب. فمعنى «ذات يدى» اى: قدرتى و مالكيتى.
يعنى: و نرسد آن را قدرت من، و وسعت نداشته باشد آن را مال من و
مالكيت من.
ذكرته او نسيته.
خواه ياد داشته باشم يا فراموش كرده باشم آن را.
هو يا رب مما قد احصيته على و اغفلته انا من نفسى.
و آن- اى پروردگار من- از آن چيزهايى باشد كه احصا و شمرده باشى آن را بر من و من غفلت ورزيده باشم آن را از خود.
«فاده عنى من جزيل عطيتك و كثير ما عندك. فانك واسع كريم».
قوله عليه السلام: «فاده» روى مكسورا و مجزوما. و على تقدير الجزم، هاوه للوقف. كما فى قه وصله.
(يعنى:) پس به جا آر آن را از جانب من از بزرگى عطيه ى خود و از بسيارى آنچه نزد توست. زيرا كه تو واسعى- يعنى بى نيازى و غنى بالذاتى محتاج نيستى- و كريمى- يعنى جوادى و جود تو معلل به عوضى و غرضى نيست.
«حتى لا يبقى على شى ء منه تريد ان تقاصنى به من حسناتى، او تضاعف به من سيئاتى يوم القاك يا رب».
تقاص القوم: قاص كل واحد منهم صاحبه من حساب و غيره.
يعنى: تا آنكه باقى نماند بر من چيزى از آنچه فرض كرده اى كه خواهى به عوض آن بازستانى از حسنات من، يا مضاعف سازى به سبب آن بديهاى مرا، روزى كه ملاقات كنم تو را اى پروردگار من.
«اللهم صل على محمد و آله. و ارزقنى الرغبه فى العمل لك لاخرتى حتى اعرف صدق ذلك من قلبى».
بار خدايا، درود گوى بر محمد و آل او. و روزى كن مرا رغبت و ارادت در
عمل كردن از براى تو از جهت نشئه ى آخرت خود تا آنكه بشناسم راستى اين معنى را از دل خود.
«و حتى يكون الغالب على الزهد فى دنياى».
و تا آنكه غالب شود بر من بى رغبتى و ناخواستن دنياى خود را.
«و حتى اعمل الحسنات شوقا، و آمن من السيئات فرقا و خوفا».
الفرق- بالتحريك-: الخوف و الفزع. و التكرير للتاكيد و اختلاف اللفظ.
(يعنى:) و تا آنكه به جاى آرم نيكوييها را از روى شوق و آرزومندى، و ايمن گردم از بديها از روى ترس و خوف.
«وهب لى نورا امشى به فى الناس، و اهتدى به فى الظلمات، و استضى ء به من الشك و الشبهات».
«نورا»، اى: نورا عقليا هو العلم.
«امشى به فى الناس»، اى: ممشاهم القدسى فى سيرهم الى الله.
و «فى الظلمات»، اى: الجهالات.
و الشبهات، اى: القضايا الباطله الشبيهه بالحقه.
يعنى: و ببخش مرا نور عقلى- كه آن علم و يقين است- كه راه روم به سبب آن در ميان مردم- در سلوك سير فى الله- و راه يابم به سبب آن در تاريكيهاى جهل و نادانى، و روشنايى جويم به سبب آن از ظلمت شكوك و شبهات- يعنى قضاياى باطله ى شبيه به حق.
«اللهم صل على محمد و آله. و ارزقنى خوف غم الوعيد».
الوعيد يكون فى الشر. و الوعد يكون فى الخير و الشر. يقال: وعدته خيرا، و وعدته شرا.
و اضافه الغم الى الوعيد بتقدير من.
يعنى: بار خدايا، درود گوى بر محمد و آل او. و روزى كن مرا ترس اندوه از وعيد- يعنى وعده هايى كه به بد داده اى، از دوزخ و عقاب آن.
«و شوق ثواب الموعود».
لا اضافه اما بتقدير من او بيانيه.
(يعنى:) و روزى كن مرا شوق و آرزومندى ثوابى كه وعده داده شده است از براى متقيان- يا: ثوابى كه خود موعود است.
«حتى اجد لذه ما ادعوك له، و كابه ما استجير بك منه».
الكابه- بالفتحات على ما فى الاصل-: سوء الحال و الانكسار من الحزن. و كذلك الكابه بالمد- على ما فى روايه ابن ادريس.
(يعنى:) تا بيابم لذت آنچه مى خوانم تو را از جهت آن و بدحالى آنچه زينهار مى جويم به تو از آن.
«اللهم قد تعلم ما يصلحنى من امر دنياى و آخرتى، فكن بحوائجى حفيا».
الاصل فى الحوائج الهمزه، فهو جمع على غير قياس للحاجه. و قد قيل: الاصل فيه حائجه. قاله الهروى.
و «حفيا»، اى: مستعصيا مبالغا فى قضائها لى. من: احفى شاربه، اذا بالغ فى جزه و قصه. و احفاه فى مساله، اذا استقصى عليه فى السوال عنها. او: بارا لطيفا. من: احفى فلان لصاحبه، و حفى به حفاوه و تحفى فهو به حفى، اذا اشفق عليه و بالغ فى اكرامه و بره و العنايه فى امره. اى: كن بى حفيا من جهه الحوائج.
يعنى: بار خدايا، به درستى كه تو مى دانى آنچه به اصلاح مى آرد مرا از
كارهاى دنيا و آخرت، پس مبالغه كننده باش در قضاى آن حوايج- يا: نيكويى- كننده به من از جهت آن حوايج.
«اللهم صل على محمد و آل محمد. و ارزقنى الحق عند تقصيرى فى الشكر لك، بما انعمت على فى اليسر و العسر و الصحه و السقم».
الظاهر ان المراد بالحق الثبات او طريق الحق. اى: ثبات ما انعمت.
السقم، بالضم، و السقم، بالتحريك، مثل حزن و حزن- كلاهما مرويان فى هذا المقام-: المرض.
(يعنى:) بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و روزى كن مرا ثبات نعمت- يا: طريق حق- بر اداى شكرگزارى نزد تقصير كردن من در شكرگزارى تو به آنچه انعام كرده اى بر من، در حال آسانى و دشوارى و تندرستى و بيمارى.
«حتى اتعرف من نفسى روح الرضا و طمانينه اليقين منى».
من باب الاضافه الى السبب، كما فى «روح الرضا». و الظاهر ان عطف الطمانينه على «الحق» اوجه من عطفه على «روح الرضا». و فى بعض النسخ: «طمانينه النفس». فعلى هذه النسخه من باب الاضافه الى المحل.
و الروح- بالفتح-: الراحه.
و الطمانينه: السكون. يقال: اطمان الشى ء: سكن.
(يعنى:) تا آنكه بشناسم از نفس خويش راحتى را كه سبب آن خشنودى تو باشد، و آرامشى كه سبب آن يقين بوده باشد- يا: سكون نفس را از خود بيابم.
«بما يجب لك فيما يحدث فى حال الخوف و الامن و الرضا و السخط و الضر و النفع».
به آنچه واجب مى شود مر تو را از شكرگزارى در امرى كه حادث مى شود در حال خوف - يعنى در حال تالم باطن به سبب توقع مكروهى كه اسباب حصول آن ممكن الوقوع باشد- و در حال امن- از مكروه- و در حال خشنودى و خشم و در حال زيان و سود. و بالجمله مى خواهم كه اثر خشنودى تو را بيابم از خود در طريق شكرگزارى در جميع اين احوال.
«اللهم صل على محمد و آله. و ارزقنى سلامه الصدر من الحسد حتى لا احسد احدا من خلقك على شى ء من فضلك».
قوله عليه السلام: «من فضلك» متعلق ب«ارزقنى».
يعنى: بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و روزى كن مرا از فضل خويش سلامت بودن دل من از حسد تا آنكه حسد نبرم بر هيچ كس از خلقان تو بر چيزى از چيزها و تمناى زوال نعمتى از غير نكنم.
«و حتى لا ارى نعمه من نعمك على احد من خلقك فى دين او دنيا، او عافيه او تقوى، او سعه او رخاء، الا رجوت لنفسى افضل ذلك».
كلمه «او» هنا للتفصيل. و هو احد معاينه، كما صرح به صاحب مغنى اللبيب. و هذا اشاره الى ما فى الحديث: «المومن يغبط و لا يحسد».
(يعنى:) و تا آنكه نبينم نعمتى را از نعمتهاى تو بر احدى از خلقان تو در دين يا در دنيا، يا عافيت يا پرهيزكارى، يا فراخى يا آسانى، الا آنكه اميد داشته باشم
از براى خود فاضلتر و بهتر آن را.
و اين را در عرف علما «غبطه» خوانند. و اين صفتى است محمود. چه، اين صفت تمناى حالى است مثل حال مغبوط بى آنكه اراده ى زوال آن نعمت نمايد از مغبوط.
«بك و منك وحدك لا شريك لك».
جار و مجرور متعلق است به «رجوت». يعنى: اميد دارم اين نعمت را به سبب تو و از تو- يعنى تو فاعل و معطى اين نعمت بوده باشى- در حالتى كه تنهايى تو در وجوب وجود و شريك و همتايى نيست تو را.
«اللهم صل على محمد و آله. و ارزقنى التحفظ من الخطايا، و الاحتراس من الزلل فى الدنيا و الاخره».
الاحتراس: افتعال من الحراسه بمعنى الحفظ.
و يقال: زللت يا فلان تزل زليلا. اذا زل فى منطق او طين.
يعنى: بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و روزى كن مرا نگاه داشتن از گناهان و حفظ نمودن از لغزشها، در گفتار و در كردار، در دنيا و در آخرت.
«فى حال الرضا و الغضب، حتى اكون بما يرد على منهما بمنزله سواء».
در حال خشنودى و در حال خشم، تا باشم كه آنچه وارد شود بر من از آن هر دو حال برابر باشد و يكسان بوده باشد.
«عاملا بطاعتك، موثرا لرضاك على ما سواهما فى الاولياء و الاعداء، حتى يامن عدوى من ظلمى و جورى، و يايس وليى من ميلى و انحطاط هواى».
«موثرا»، اى: مختارا. من آثر يوثر ايثارا، اذا اختار.
(يعنى:) كاركننده باشم به فرمانبردارى تو، اختيار كننده باشم خشنودى تو را
بر آنچه بيرون از طاعت و رضاى تو باشد، در حق دوستان و دشمنان، تا ايمن شود دشمن من از بيداد من و جور من، و نااميد شود دوست من از ميل كردن من به جانب او و فرود آمدن هوا و محبت من به سوى او.
«و اجعلنى ممن يدعوك مخلصا فى الرخاء دعاء المخلصين المضطرين لك فى الدعاء».
الاخلاص فى الطاعه: ترك الرياء.
و الرخاء: السعه. يقال: رجل رخى البال، اى: واسع الحال.
(يعنى:) و بگردان مرا از آنان كه خوانند تو را از روى اخلاص در حال سعت و فراخى معيشت، همچو خواندن مخلصان بيچارگان تو را در حال دعا.
«انك حميد مجيد».
پس به درستى كه تو محمودى و مستحق ستايشى و مجيدى- يعنى ممجدى و تو را به بزرگى ياد مى كنند خلقان. و بعضى گفته اند كه مجيد به معنى واسع العطاست. يعنى عطاى تو همه كس را فروگرفته.
فارسی
و كان من دعائه علیه السلام اذا حزنه امر او اهمته الخطایا
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
