و كان من دعائه عليه السلام بعد الفراغ من صلاه الليل لنفسه فى الاعتراف بالذنب
دعاى سى و دوم كه حضرت سيدالساجدين بعد از فراغ از نماز شب- يعنى بعد از سيزده ركعت- از براى نفس خود در اعتراف به گناهان خود مواظبت مى فرموده اند.
«اللهم يا ذا الملك المتابد بالخلود و السلطان».
«المتابد»- بكسر الباء الموحده على صيغه اسم الفاعل- تفعل من الابد. قال الراغب فى المفردات: تابد الشى ء: بقى ابدا. و فى روايه بالفتح على اسم المكان من باب التفعل على هيئه صيغه اسم المفعول، اى: موضع التابيد و موضع الدوام. و ايا ما كان فاما بالجر على صفه «الملك» او بالنصب على صفه المنادى المضاف اعنى «ذا الملك» التابيد.
و السلطان: مصدر كغفران بمعنى التسلط.
يعنى: بار خدايا، اى صاحب پادشاهى باقى به دوام و هميشگى و سلطنت و توانايى.
«الممتنع بغير جنود و لا اعوان».
من المنعه بمعنى العزه و الغلبه. اى: المتعزز العزيز الغالب بغير جنود و لا اعوان.
«اللهم يا ذا الملك المتابد بالخلود و السلطان».
«المتابد»- بكسر الباء الموحده على صيغه اسم الفاعل- تفعل من الابد. قال الراغب فى المفردات: تابد الشى ء: بقى ابدا. و فى روايه بالفتح على اسم المكان من باب التفعل على هيئه صيغه اسم المفعول، اى: موضع التابيد و موضع الدوام. و ايا ما كان فاما بالجر على صفه «الملك» او بالنصب على صفه المنادى المضاف اعنى «ذا الملك» التابيد.
و السلطان: مصدر كغفران بمعنى التسلط.
يعنى: بار خدايا، اى صاحب پادشاهى باقى به دوام و هميشگى و سلطنت و توانايى.
«الممتنع بغير جنود و لا اعوان».
من المنعه بمعنى العزه و الغلبه. اى: المتعزز العزيز الغالب بغير جنود و لا اعوان.
(يعنى:) كه منيع و غالبى بر جميع ما سواى خود از موجودات بى لشكرى و مددكارى.
(يعنى:) كه منيع و غالبى بر جميع ما سواى خود از موجودات بى لشكرى و مددكارى.
«و العز الباقى على مر الدهور و خوالى الاعوام و مواضى الازمان و الايام».
قوله عليه السلام: «و العز» معطوف على الملك. اى: يا ذا العز. و العز يجى ء بمعنى القوه. و منه قوله تعالى:(فعززنا بثالث) اى: قوينا و شددنا. و بمعنى شده الغلبه. و لفظه «على» بمعنى مع، كقوله تعالى: (و آتى المال على حبه) و (ان ربك لذو مغفره للناس على ظلمهم).
و الدهور: جمع الدهر، و هو الزمان.
و الاعوام: جمع العام، و هو السنه و الحول. و اضافه الخوالى و المواضى الى الاعوام و الازمان من قبيل اضافه الصفه الى موصوفها. اى: الاعوام الخاليه و الازمان الماضيه.
يعنى: و اى صاحب قدرت و توانايى و شدت غلبگى كه باقى و پاينده اى با مرور زمانها و سالهاى گذشته و زمانهاى گذرنده.
«عز سلطانك عزا لا حد له باوليه، و لا منتهى له باخريه».
غالب شد تسلط و پادشاهى تو، اين نحو غلبه اى كه نهايت نيست مر او را به اوليت و محل نهايت نيست مر او را به آخريت. يعنى غلبه و سلطنت تو نه اول دارد و نه آخر.
«و استعلى ملكك علوا سقطت الاشياء دون بلوغ امده».
الاستفعال هنا بمعنى الفعل. اى: علا.
(يعنى:) بلند شد پادشاهى تو به حدى كه جميع موجودات افتادند و ساقط
شدند، بى آنكه برسند نزد رسيدن به غايت و نهايت آن بلندى. يعنى نتوانستند كه به آن غايت برسند.
«و لا يبلغ ادنى ما استاثرت به من ذلك اقصى نعت الناعتين».
استاثرت، اى: اختصصت و انفردت به. و الاستئثار: الانفراد بالشى ء.
(يعنى:) نمى رسد نهايت وصف وصف كنندگان به پايين ترين پايه ى آنچه به آن متفرد و يگانه شده اى از بلندى.
«ضلت فيك الصفات».
ضل، اى: لم يهتد.
و الصفات: جمع الصفه، و اصله: الوصف، فالهاء عوض عن الواو.
يعنى: راه نيافته در حق تو صفات. و اين صفات ثبوتيه و سلبيه و اضافيه كه عقل انسان آن را اعتبار كند براى حق تعالى و او را به آن وصف كند، آن صفات را نهايتى نيست.
و محتمل است كه معنى اين باشد كه او را هيچ صفتى نيست زايد بر ذات و مراد آن حضرت از اين كلام نفى صفات باشد. و الله اعلم باسرار كلام اوليائه.
«و تفسخت دونك النعوت».
بالفاء و السين المهمله و الخاء المعجمه. اى: تقطعت و تمزقت.
و لفظه «دون» بمعنى عند. و النعوت: الصفات.
(يعنى:) و از هم پاشيده و گسسته شده نزد تو نعتها.
و اين فقره به منزله ى تاكيد است مر فقره ى اولى را. و تكرار از باب اختلاف لفظ است.
«و حارت فى كبريائك لطائف الاوهام».
اى: الاوهام اللطيفه الدقيقه.
(يعنى:) و حيران است و پى نمى برد در بزرگى تو انديشه هاى نازك دقيق كه به چيزهاى نازك دور مى رسند.
يعنى: هر چند ذهن دقيق در بيداى جلال او سبحانه تك و دو نمايد، هرگز به نهايت وى نرسد. و هر چند مرغ فكرت در هواى ادراك ذات و صفات و بزرگوارى او پرواز كند، به آن نتواند رسيد.
«كذلك انت الله الاول فى اوليتك. و على ذلك انت دائم لا تزول».
همچنين است تو معبود بسزايى، آنچنان معبودى كه اوليت دارى در اوليت خود. يعنى اولى سبقت بر تو ندارد. و بر اين معنى تو هميشه ثابتى كه زوال پذير نيست و تغيير راه نمى يابد.
«و انا العبد الضعيف عملا الجسيم املا».
و منم بنده ى ضعيف از روى كردار، و عظيم و بزرگ از روى اميد. يعنى اميد عظيم به تو دارم.
«خرجت من يدى اسباب الوصلات الا ما وصله رحمتك».
«يدى» بتخفيف الياء و تشديدها. و على الثانى رواه ابن ادريس.
و الوصلات: جمع وصله- بضم الواو- و هى ما يتوصل به الى المطلوب.
و المراد انه قد فاتتنى الاسباب التى يتوصل بها الى السعاده الاخرويه الا السبب الذى هو رحمتك. فانه لا يفوت من احد.
و لفظه «ما» اما موصوله او مصدريه و الثانى اليق بالمقام.
يعنى: بيرون رفته است از دست من- يا: از هر دو دست من- اسبابى كه رسيده مى شدم به مطالب اخرويه و سعادات دينيه الا آنچه مى رساند آن را رحمت تو كه از هيچ كس فوت نمى شود. يعنى سببى كه دارم رحمت تو است.
«و تقطعت عنى عصم الامال الا ما انا معتصم به من عفوك».
العصم- بكسر العين المهمله-: جمع العصمه، اى: الوقايه و التمسك بالشى ء. و اعتصم بكذا، اى: تمسك.
(يعنى:) و گسسته شده است از من چيزهايى كه دست در آن زنند و برسند به اميدها الا يك چيز كه من در آن آويخته ام و دست بر آن زده ام كه آن عفو تو است.
«قل عندى ما اعتد به من طاعتك».
كم است و قليل است نزد من آنچه به شمار آورم از طاعت و فرمانبردارى تو.
«و كثر على ما ابوء به من معصيتك».
«ابوء» من قولك: باء فلان بفلان، اذا كان حقيقا بان يقبل به لمساواته و مكافاته. اى: صرت حقيقا لغضبك. و يقال: باء بحقه: اقر. و ذا يكون ابدا
بما عليه لا له.
(يعنى:) و بسيار است بر من آنچه اقرار دارم به آن از معصيت و نافرمانى تو و سزاوار شدم به سبب آن خشم تو را.
«و لن يضيق عليك عفو عن عبدك و ان اساء، فاعف عنى».
و هرگز تنگ نيست بر تو درگذشتن از خطايا و گناه بنده ى تو اگر چه بدى كرده باشد، پس عفو نما از گناهان من.
«اللهم و قد اشرف على خفايا الاعمال علمك. و انكشف كل مستور دون خبرك».
اشرف على الشى ء، اى: اطلع عليه من فوق. و فيه ايماء الى ان علمه من جهه العلل و الاسباب و هو علم فعلى.
و الخبر- بضم الخاء المعجمه- هو العلم. يقال: خبر الامر: علمه. و الاسم: الخبر- بالضم-.
يعنى: بار خدايا، علم تو اطلاع دارد بر اعمال پوشيده و پنهان من. و مكشوف و ظاهر است هر پوشيده اى نزد علم تو.
«و لا تنطوى عنك دقائق الامور. و لا تعزب عنك غيبات السرائر».
يقال: طويت الشى ء فانطوى، اى: خفى. فمعنى «لا ينطوى»: لا يخفى.
و لا يعزب- بالعين المهمله و الزاى المعجمه- اى: لا يبعد. و قوله تعالى: (و ما يعزب عن ربك)، اى: ما يبعد علمه عنه. و قوله تعالى: (لا يعزب عنه مثقال ذره)، اى: لا يغيب عن علمه، و السرائر: جمع السريره. و السريره:
السر الذى يكتم.
يعنى: مخفى و پوشيده نيست از تو امور دقيقه. و غايب نيست از علم تو سرهاى پنهانى.
و در نسخه ى ابن ادريس به جاى غيبات «غنبات»- به فتح غين معجمه و نون مفتوحه و باء موحده- روايت شده و معنيى كه مناسب اين مقام بوده باشد به نظر فاتر نرسيده.
«و قد استحوذ على عدوك الذى استنظرك لغوايتى فانظرته، و استمهلك الى يوم الدين لاضلالى فامهلته».
استحوذ، اى: استولى و غلب. و منه قوله تعالى: (الم نستحوذ عليكم)، اى: الم نغلب على امركم.
يعنى: و به تحقيق كه مستولى و غالب شد بر من دشمن تو- يعنى: شيطان رجيم- آن دشمنى كه مهلت خواست تو را از براى گمراهى من پس مهلت دادى او را، و استمهال نمود از تو تا روز جزا از جهت گمراه ساختن من، پس مهلت دادى.
و اين كلام حقيقت نظام اشاره است به آنچه در تنزيل كريم واقع شده از حكايت كردن حال شيطان كه: (رب فانظرنى الى يوم يبعثون قال فانك من المنظرين الى يوم الوقت المعلوم قال فبعزتك لاغوينهم اجمعين الا عبادك منهم المخلصين).
«فاوقعنى، و قد هربت اليك من صغائر ذنوب موبقه و كبائر اعمال مرديه، حتى اذا قارفت معصيتك و استوجبت بسوء سعيى سخطك، فتل عنى عذار غدره و تلقانى بكلمه كفره، و تولى البراءه منى، و ادبر موليا عنى».
«موبقه»- على صيغه اسم الفاعل- اى: مهلكه. من: اوبقه، اى: اهلكه.
و «مرديه»- ايضا على صيغه اسم الفاعل- من: ارداه غيره، اى: اهلكه.
و «قارف»- بالقاف اولا و الراء وسطا و الفاء اخيرا- اى: خالط. يقال: قارف الخطيئه: خالطها.
و السخط: ضد الرضا.
و «فتل»- بالفاء و التاء المثناه من فوق- اى: صرف.
و العذار- بكسر العين المهمله و بعدها ذال معجمه- ما يقع على خد الفرس من اللجام و الرسن.
و الكلام استعاره و المراد ان الشيطان بعد حصول مراده من ايقاعه لى فى المعصيه بالحيله و الغدر، صرف عنى عنان غدره حيث حصل منى مراده.
«و تلقانى بكلمه كفره»، اى: استقبلنى و دعانى بها. اشاره الى ما حكاه- سبحانه- عنه بقوله تعالى: (اذ قال للانسان اكفر فلما كفر قال انى برى ء منك).
يعنى: پس انداخت شيطان مرا در معصيت تو، و حال آنكه من بودم به تحقيق كه گريخته بودم از او و روى آورده بودم به سوى تو از گناهان صغيره ى هلاك سازنده و گناهان كبيره ى مهلكه، تا آنكه نزديكى و خلطه نمودم معصيت تو را و مستوجب شدم به بدى سعى خود خشم تو را، منصرف ساخت و برگردانيد از من عنان غدر و مكر و حيله ى خود را و خواند مرا به كلمه ى كفر (خود)- كه آن اين است كه: اى آدمى، ثابت باش بر كفر خود- و بيزارى جست از من و پشت كرد در حالتى كه اعراض كننده بود از من.
«فاصحرنى لغضبك فريدا».
«اصحرنى»- بالصاد و الحاء المهملتين- اى: اخرجنى الى الصحراء. و المراد: جعلنى تائها فى بيداء الضلال متصديا لحلول غضبك على.
(يعنى:) پس بيرون برد مرا به صحراى ضلالت و گمراهى در حالتى كه مهياى حلول غضب تو شدم تنها و بى كس.
«و اخرجنى الى فناء نقمتك طريدا».
اى: مطرودا. و الفناء- بالكسر الفاء-: الفضاء.
(يعنى:) و بيرون برد مرا به ساحت و عرصه ى عقاب تو در حالتى كه رانده شده بودم از درگاه احديت تو.
«لا شفيع يشفع لى اليك، و لا خفير يومننى عليك، و لا حصن يحجبنى عنك، و لا ملاذ الجا اليه منك».
الخفير: المجير.
يعنى: (در حالى كه) نه شفيعى (است) كه شفاعت و درخواست گناه من نمايد از تو، و نه پناه دهنده اى كه ايمن گرداند مرا از عقاب تو، و نه پناهى و قلعه اى كه منع كند و بازدارد مرا از باس تو، و نه محل پناهى كه به سوى او گريزم از تو.
«فهذا مقام العائذ بك، و محل المعترف لك. فلا يضيقن عنى فضلك. و لا يقصرن دونى عفوك. و لا اكن اخيب عبادك التائبين، و لا اقنط وفودك الاملين. و اغفر لى. انك خير الغافرين».
يقال: عذت بفلان و استعذت به، اى: لجات اليه. و هو عياذى، اى: ملجئى.
و «اقنط»- على صيغه افعل التفضيل- من القنوط بمعنى الياس.
و الوفود: جمع الوفد، و هو جمع الوافد- كصحب و صاحب- اى: الوارد.
(يعنى:) پس اين مقام آن كسى است كه پناه آورنده است به تو، و محل و جايگاه آن كسى است كه اعتراف كننده است به تقصير خود مر طاعات تو را. پس تنگ نشود البته فضل و رحمت تو از من. و كوتاه و قاصر (نشود)- يا: بازنايستد- از من عفو تو. و نباشم من بى بهره ترين بندگان كه رجوع كننده باشند به سوى تو، و نه نااميدترين واردين بر تو كه اميدوارانند به رحمت تو. و بيامرز مرا. زيرا كه تو بهترين آمرزگارانى.
«اللهم انك امرتنى فتركت. و نهيتنى فركبت».
بار خدايا، به درستى كه امر فرمودى مرا به طاعات، و من ترك آنها كردم. و نهى كردى و بازداشتى مرا از معاصى، و من مرتكب منهيات شدم.
«و سول لى الخطاء خاطر السوء ففرطت».
سولت له نفسه امرا، اى: زينته له. قال شيخنا البهائى: الخطاء خطا.
(يعنى:) و زينت داد و به نيكى وانمود از براى من انديشه ى بد من خطا را، پس از حد درگذشتم.
«و لا استشهد على صيامى نهارا. و لا استجير بتهجدى ليلا. و لا تثنى على باحيائها سنه».
«سنه» مرفوع على ان يكون فاعلا لقوله عليه السلام «تثنى».
معناه: لا صوم لى فاستشهد به و لا تهجد لى فاستجير به. يقال: تهجد الرجل، اذا سهر و القى الهجود- و هو النوم- عن نفسه. و لا سنه فعلت فتثنى على باحياء ذلك السنه.
يعنى: روزه نداشتم در روزى كه او را گواه خود سازم. و بيخوابى بجا نياورده ام در شبى تا پناه به او ببرم. و سنتى نكرده ام تا به سبب احياى آن سنت، ثنا كند بر من.
پس ضمير مونث در «احيائها» راجع است به «سنه». و اين اضمار قبل از ذكر است لفظا لا رتبه، چنانكه معلوم شد.
و مخفى نماند كه صدور امثال اين گفتگوها از معصومين رعايت نوعى است از ادب، يا به جهت اعلام شيعيان و تعليم ايشان است در سلوك سبيل دعا و خواهشگرى، يا بنابر آن وجهى است كه در دعاى نهم كه دعاى اشتياق به طلب مغفرت بوده باشد، از بهاءالدين على بن عيسى اربلى جامع كتاب كشف الغمه نقل شده.
«حاشا فروضك التى من ضيعها هلك».
كلمه حاشا للاستثناء. فذهب سيبويه الى انها حرف دائما بمنزله الا، لكنها تجر المستثنى. و ذهب المازنى و المبرد و الاخفش الى انها تستعمل كثيرا حرفا جارا و قليلا فعلا متعديا جامدا لتضمنه معنى الا و ينصب المستثنى. و سمع: اللهم اغفرلى و لمن يسمع حاشا الشيطان و ابا الاصبغ. و قال:
حاشا اباثوبان ان به
ضنا عن الملحاه و الشتم
و فاعل حاشا ضمير مستتر عائد على مصدر الفعل المتقدم عليها او اسم فاعله او البعض المفهوم من الاسم العام. فاذا قيل: قام القوم حاشا زيدا، فالمعنى: جانب قيامهم او القائم منهم او بعضهم زيدا. قاله صاحب مغنى اللبيب. و بالنصب
و الجر روى «فروضك» فى هذا المقام.
يعنى: بار خدايا، امر كردى به طاعت و من ترك آنها كردم الا فريضه هاى تو كه ترك آنها نكردم كه هر كس آن را تضييع كرد و به جا نياورد به هلاكت رسيد.
«و لست اتوسل اليك بفضل نافله مع كثير ما اغفلت من وظائف فروضك و تعديت عن مقامات حدودك الى حرمات انتهكتها».
«وظائف فروضك»، الوظائف ما يقدره الانسان من عمل فى كل يوم او اطعام او رزق.
و الحدود: جمع الحد، و هو بمعنى المنع. يقال: حد الدار هو النهايه التى تمنع ما رواه. فحدود الله على ضربين. منها ما لا يقرب منه، كالزنا و شبهه. قال الله تعالى: (تلك حدود الله فلا تقربوها) و منها ما لا يتعدى كتزويج الاربع و ما اشبهه. قال الله تعالى: (تلك حدود الله فلا تعتدوها). و يقال للحدود التى تمسك الماء بين الارضين حدود، لمنعها الماء.
و الحرمات- بضم الحاء و الراء المهملتين-: جمع الحرمه. و انتهكت، اى: بالغت، افتعال من النهك يقال: نهكت من الطعام: بالغت فى اكله. و نهك عرضه، اى: بالغ فى شتمه. و نهكه السلطان عقوبه، اى: بالغ فى عقوبته. و انتهاك الحرمه: تناولها بما لا يحل.
يعنى: و نيستم من كه متوسل شوم به سوى تو به زيادتى سنتى از سنتها با
آنكه بسيارى از وظايف واجبات و فريضه هاى تو را فروگذاشت كردم و تعدى نموده ام و درگذشته ام از جايگاه حدود و نهاياتى كه تو تعيين نموده اى براى بندگان خود كه تعدى از آنها موجب نكال و عقوبات است و رسيده ام به حرامهايى كه تناول نموده ام آن حرامها را و خورده ام آن را.
«و كبائر ذنوب اجترحتها».
قوله عليه السلام: «و كبائر»- بالجر- عطف على «حرمات».
و جرح و اجترح، اى: اكتسب. و سميت اعضاء الانسان جوارح لانها يكتسب و ينصرف بها.
يعنى: و رسيده ام به گناهان كبيره اى كه اكتساب كرده ام آن گناهان را. يعنى حاصل كرده ام به سعى خود.
«كانت عافيتك لى من فضائحها سترا».
يقال: عافاه الله و اعفاه بمعنى. و الاسم: العافيه، و هى دفاع الله تعالى عن العبد و نجاته من السوء.
و الفضائح: جمع الفضيحه، و هى كشف العيوب و المساوى. يقال: فضحه فافتضح، اذا انكشف مساويه. و الاسم: الفضيحه.
يعنى: و هست رستگارى دادن تو مرا از رسوايى اين گناهان، پرده ى عفو تو كه بپوشانى مرا از آن گناهان.
«و هذا مقام من استحيا لنفسه منك و سخط عليها و رضى عنك، فتلقاك بنفس خاشعه، و رقبه خاضعه، و ظهر مثقل من الخطايا، واقفا بين الرغبه اليك و الرهبه
منك».
تلقاك، اى: استقبلك. و فى الحديث: «نهى عن تلقى الركبان». يعنى ان يستقبلها ليبتاع منهم قبل ان يعرفوا الاسعار.
يعنى: اين جايگاه آن كسى است كه شرم داشته از بدكرداريهاى خود از تو، و خشم گرفته بر نفس خويشتن و خشنود باشد از تو، پس شتافت به سوى تو با نفسى ترسناك و گردنى فرونهاده و پشتى گرانبار از گناهان خود، ايستاده ميان رغبت و ميل كردن به سوى تو و ترسيدن از تو. يعنى ميان خوف و رجا مانده.
«و انت اولى من رجاه و احق من خشيه و اتقاه. فاعطنى- يا رب- ما رجوت. و آمنى ما حذرت. وعد على بعائده رحمتك. انك اكرم المسوولين».
و تو اولى و سزاوارترين آن كسانى كه اميد دارد به او اميدوار و سزاوارترين آن كسانى كه ترس دارد و مى پرهيزد او را ترسكار. پس بخشايش نما مرا- اى پروردگار من- آنچه اميد دارم من آن را. و ايمن گردان مرا از آنچه ترسيدم آن را. و تفضل و احسان نما بر من به مكرمت و رحمت خود. زيرا كه تو كريمترين آن كسانى كه از او چيزى مى خواهند.
«اللهم و اذ سترتنى بعفوك، و تغمدتنى بفضلك فى دار الفناء بحضره الاكفاء».
يقال: تغمدت فلانا: سترت ما كان منه. و اصله: تغمدت السيف، اى: جعلته فى غمده.
و الاكفاء: جمع الكفو. اى: بحضور الامثال و الاشباه.
يعنى: بار خدايا، چون پوشانيدى گناهان مرا به عفو و فضل خود در سراى نيستى- كه سراى دنيا بوده باشد- به حضور همسران و امثال من.
«فاجرنى من فضيحات دار البقاء، عند مواقف الاشهاد من الملائكه المقربين و الرسل المكرمين و الشهداء و الصالحين، من جار كنت اكاتمه سيئاتى و من ذى رحم كنت احتشم منه فى سريراتى».
احتشم منه، اى: استحيى منه.
(يعنى:) پس پناه ده مرا از رسواييهاى دار بقا- كه نشئه ى آخرت است- نزد ايستاد نگاه حاضرين از ملائكه ى مقربين و پيغمبران گرامى داشته شده ها و شهيدان و صالحان، از همسايه اى كه بودم كه پنهان مى داشتم از او گناهان خود را و از خويشان خود كه خجالت و حشمت و شرم مى بردم از ايشان در اعمال نهانى.
«لم اتق بهم- رب- فى الستر على. و وثقت بك رب فى المغفره لى. و انت اولى من وثق به، و اعطى من رغب اليه، و اراف من استرحم. فارحمنى».
«رب» اصله: يا رب. حذفت منه حرف النداء.
و «اعطى» فى قوله عليه السلام:«اعطى من رغب اليه» اسم تفضيل. و اشتقاقه من غير الثلاثى المجرد كما جوزه سيبويه و اتباعه، لما سمع من قول العرب: هو اولاهم للمعروف، و اعطاهم للدراهم، حجه قاطعه على جوازه. و ما ذهب اليه اكثر النحاه من المنع منه غير مسموع مع وقوعه فى كلام المعصوم.
يعنى: وثوق و اعتماد نكردم به همسران و خويشاوندان خود- اى پروردگار من- در پوشيدن ايشان آن گناهان را بر من. و وثوق و اعتماد نمودم به تو- اى پروردگار من- در آمرزيدن تو مرا. و تويى سزاوارترين آن كسانى كه وثوق داشته مى شود به او، و بخشنده ترين آن كسانى كه رغبت و ميل كرده مى شود به سوى او، و مهربانترين آنانى كه رحمت خواسته مى شود از او. پس رحمت كن و
ببخشا مرا، اى پروردگار من.
«اللهم و انت حدرتنى ماء مهينا من صلب متضايق العظام حرج المسالك الى رحم ضيقه سترتها بالحجب، تصرفنى حالا عن حال حتى انتهيت بى الى تمام الصوره و اثبت فى الجوارح».
حدرتنى، اى: اسرعت انزالى. من: حدرت السفينه احدرها، اذا ارسلتها الى اسفل. و الحدر: السرعه.
و المهين: الضعيف.
و الصلب: الظهر. و المراد ظهر الاب. و كل شى ء من الظهر فيه فقار فذلك الصلب. حرج المسالك، اى: ضيق الطرق.
و الرحم رحم الانثى. و هى مونثه و معناها فى الاصل: منبت الولد و وعاوه فى البطن.
و سترتها، اى: حجبتها، و الستر و الستاره كل ما يستر به. و فى نسخه الشيخ ابن ادريس: «سبرتها» بالباء الموحده، معناه: قدرتها. و السبر: التقدير. و سبر الجرح بالمسبار: قدر غوره بحديد او غيره.
و لفظه «عن» فى قوله عليه السلام: «حالا عن حال» بمعنى بعد، كما فى قوله تعالى: (طبقا عن طبق).
يعنى: «بار خدايا، تو فرود آوردى مرا در حالتى كه آبى ضعيف حقير» يعنى خوار بى مقدار «بودم» كه آن منى است «از پشت پدرم كه استخوانهاى تنگ دارد و راههاى در غايت تنگى» چه، پشت دوازده مهره باشد كه آن را فقرات ظهر خوانند و بيست و چهار دندانه، دوازده از طرف راست و دوازده از طرف
چپ بدو پيوسته «به رحمى تنگ» كه آن زهدان مادرم است «كه پوشيده اى آن رحم- يا: تقدير كرده اى آن رحم- را به حجابها» يعنى پرده ها كه در حالت آبستنى به هم مى آيد و در حالت وضع حمل فراخ مى گردد «و گردانيدى مرا از حالى به حالى، تا رسانيدى مرا به تمامى خلقت» كه آن حلول صورت انسانى است «و ثابت و استوار كردى در من اندامها و اعضاها».
«كما نعت فى كتابك، نطفه، ثم علقه، ثم مضغه، ثم عظاما، ثم كسوت العظام لحما، ثم انشاتنى خلقا آخر كما شئت».
النطفه: ماء الرجل.
و العلقه: قطعه من الدم جامده. و هو اول ما يستحيل اليه النطفه.
و المضغه: قطعه من اللحم صغيره. سميت بذلك لانها بقدر ما يمضغ.
«ثم عظاما» بتصليب بعض اجزاء العلقه. و الاتيان بصيغه الجمع لاختلاف العظام فى الهيئه و الصلابه.
«ثم انشاتنى خلقا آخر» و هو صوره البدن و نفخ الروح فيه.
و هذا الكلام منه عليه السلام اشاره الى ما يضمنه قوله تعالى:(و لقد خلقنا الانسان من سلاله من طين ثم جعلناه نطفه فى قرار مكين ثم خلقنا النطفه علقه فخلقنا العلقه مضغه فخلقنا المضغه عظاما فكسونا العظام لحما ثم انشاناه خلقا آخر فتبارك الله احسن الخالقين).
يعنى: همچنانكه وصف كرده اى در كتاب عزيز خود كه آدمى در اول خلقت نطفه- منى سفيد- بود، بعد از آن خون سرخ بسته شد، پس بعد از آن خون بسته مضغه شد- يعنى مقدار گوشت كه يك بار بخايند، گوشتى بى استخوان- پس ساختى آن گوشت را استخوان، آنگه او را محكم گردانيدى، پس در پوشانيدى استخوان را گوشتى، پس پديد آوردى مرا آفريدن ديگر- يعنى روح در دميدى تا زنده شدم- چنانچه خواست تو بود.
و مخفى نماند كه كيفيت خلقت انسان بر اين نهج است كه: چون منى مرد و زن در رحم قرار گيرد، از قوت عاقده كه در منى مرد است و قوه ى منعقده كه در منى زن است بجوشد و چهار نطفه پديد آيد. يكى در جايگاه دل، و يكى در جايگاه جگر، و يكى در جايگاه دماغ، و يكى گرد همه درآيد و دهنهاى رگ بدو پيوسته تا از آن ممر غذا به جگر طفل رسد. و اين را مرتبه ى اولى خوانند و به چهل روز تمام شود. و بعد از آن رگهاى سرخ پيدا شود كه از آنجا به ناف فرزند خون حيض روان گردد. و اين را حالت ثانيه خوانند و به چهل روز تمام شود. و بعد از آن خون پاره اى گردد و اين را حالت ثالثه گويند. و اين به شش روز تمام شود. و بعد از آن مضغه و اعضاى خون از هم جدا گردد و استعداد قابليت آن پيدا شود و از حق سبحانه و تعالى صورت حيوانيت بدو رسد. و اين را حالت رابعه گويند و به چهل روز بعد از آن تمام شود و اعضاى اصلى تمام شود و اين را حالت خامسه گويند. و بعد از آن اعضا تمام گردد و رگها و مفصلها و مهره ها پيدا شود. و اين حالت در پسر زودتر باشد، در دختر ديرتر، چنانچه در مقام خود مبين شد.
«حتى اذا احتجت الى رزقك، و لم استغن عن غياث فضلك، جعلت لى قوتا من فضل طعام و شراب اجريته لامتك التى اسكنتنى جوفها و اودعتنى قرار رحمها».
الفضل بمعنى الفضله. و المراد به هنا دم الحيض. فان بعضه يصير غذاء الحمل مادام فى الرحم و بعضه يصعد الى الثديين و يستحيل لبنا ليصير غذاء له اذا خرج.
يعنى: تا آنگاه كه محتاج شدم به روزى تو و بى نياز نبودم از فضل و احسان تو كه فرياد رسنده ى هر مضطر است، گردانيدى و مهيا ساختى از براى قوت من از فضله و زيادتى طعام و شراب يعنى مطعومات و مشروبات كه روان ساخته بودى آن را از براى كنيزك خود كه ساكن گردانيده بودى مرا در شكم او و وديعت و امانت نهاده بودى مرا در ته زهدان او.
«و لو تكلنى- يا رب- فى تلك الحالات الى حولى، او تضطرنى الى قوتى، لكان الحول عنى معتزلا، و لكانت القوه منى بعيده».
«تكلنى»، اى: لو تجعلنى موكولا و تفوض امرى الى حولى، اى: قدرتى.
يعنى: و اگر وامى گذاشتى مرا- اى پروردگار من- در اين احوال به قدرت من، يا بيچاره مى گردانيدى مرا به قوت من، هر آينه قدرت از من كناره گيرنده بودى، و هر آيينه قوت از من دور بودى- يعنى: من قوت و قدرت بر چيزى نداشتمى.
«فغذوتنى بفضلك غذاء البر اللطيف».
البر بفتح الباء الموحده، و هو المعطوف ببره و لطفه. و اللطيف بمعناه. يقال : الطفه بكذا، اى: بره به.
يعنى: پس غذا دادى و پرورانيدى مرا به احسان و فضل خود، همچو
پرورانيدن نيكوكار بسيار مهربان- كه رساند كسى را به نيكويى خود به مراد و مطلوبى كه داشته باشد.
«تفعل ذلك بى تطولا على الى غايتى هذه لا اعدم برك و لا يبطى بى حسن صنيعك».
التطول هو التفضل. و عدمت الشى ء اعدمه، اذا افتقدته.
و قوله عليه السلام: «حسن صنيعك»، اى: عائدتك و معروفك. قاله ابوعبيده الهروى فى كتابه.
يعنى: مى كنى اين احسانها به من از روى تفضل و احسان بر من، نه از روى استحقاق تا اين غايت كه رسيده ام نايابنده نبودم نيكويى و احسان تو را و كاهلى نكرده به من حسن تربيت تو و هميشه پرورده ى نعمت تو بوده ام.
«و لا تتاكد مع ذلك ثقتى فاتفرغ لما هو احظى لى عندك».
اى: كان ينبغى ان يكون وثوقى بك فى ايصال رزقى و كفايه مهمى موكدا حتى لا اصرف غالب اوقاتى فى السعى فى ذلك، بل اكون فارغا منه مشتغلا فيما يوجب زياده حظى عندك من عبادتك.
يعنى: با اين همه مراتب كه مذكور شد از الطاف، وثوق و اعتماد من بايستى ثابت و استوار بودى در رسيدن رزق به من و كفايت مهم من، تا صرف نكردمى غالب اوقات خود را در سعى رزق، بلكه بايستى واپرداختمى از آن و مشغول بودمى در چيزى كه موجب زيادتى حظ و بهره ى من بودى نزد تو از طاعات و عبادات.
«قد ملك الشيطان عنانى فى سوء الظن و ضعف اليقين. فانا اشكو سوء مجاورته لى، و طاعه نفسى له».
العنان- بكسر العين- هو عنان الفرس، و هو سير اللجام الذى على يد الراكب يصرف به الفرس الى حيث يشاء. و مالكيته العنان كنايه عن شده غالبيته عليه بحيث لا يقدر على خلاف مراده. كما ان المركوب مغلوب لمن بيده سير اللجام. و لفظ «فى» سببيه.
(يعنى:) به تحقيق كه مالك و صاحب شده است شيطان عنان قدرت مرا به سبب بدگمانى و سستى يقينى كه به حضرت تو دارم. پس من شكوا مى كنم از بدى همسايگى او و فرمانبردارى نفس من او را.
و فى نسخه عتيقه مكان «مجاورته»، «محاورته» بالحاء المهمله.
«و استعصمك من ملكته».
بالفتحات، اى: تملكه اياى و استرقاقه لى اى بمعنى القوه.
(يعنى:) و چنگ مى زنم تو را از مالك شدن و بندگى گرفتن شيطان مرا.
«و اتضرع اليك فى ان تسهل الى رزقى سبيلا».
و تضرع و زارى مى كنم به درگاه تو در اينكه آسان سازى راه به روزى من.
«و اتضرع اليك فى ان تسهل الى رزقى سبيلا».
و تضرع و زارى مى كنم به درگاه تو در اينكه آسان سازى راه به روزى من.
«فلك الحمد على ابتدائك بالنعم الجسام و الهامك الشكر على الاحسان و الانعام. فصل على محمد و آله، و سهل على رزقى».
پس مر توراست سپاس و ستايش بر آغاز كردن تو به نعمتهاى بزرگ بى سابقه ى استحقاق ما آن نعمت را، و در فهمانيدن تو ما را شكر كردن بر نيكويى كردن و نعمت دادن تو ما را، پس رحمت كن بر محمد و آل او، و آسان گردان بر من روزى مرا.
«و ان تقنعنى بتقديرك لى، و ان ترضينى بحصتى فيما قسمت لى».
اى: بما قدرت و خلقت. و التقدير يجى ء بمعنى الخلق. و منه: (قدر فيها اقواتها)، اى: خلق.
(يعنى:) و اينكه قانع گردانى مرا به آنچه خلق كرده اى تو از براى من، و اينكه راضى سازى مرا به حصه و نصيب من در آنچه قسمت كرده اى از براى من.
«و ان تجعل ما ذهب من جسمى و عمرى فى سبيل طاعتك. انك خير الرازقين».
و آنكه بگردانى رفتن تن من و عمر مرا در راه طاعت و فرمانبردارى تو- نه در طلب رزق و روزى. زيرا كه تو بهترين روزى دهندگانى.
«اللهم انى اعوذ بك من نار تغلظت بها على من عصاك، و توعدت بها من صدف عن رضاك».
تغلظت، اى: شددت. و غلظت عليه الشى ء: شددته. و منه: اليمين المغلظه.
و «صدف»- بالصاد و الذال المهملتين و الفاء اخيرا- اى: اعرض و مال. و منه قوله تعالى: (يصدفون)، اى: يميلون و يعرضون.
يعنى: بار خدايا، به درستى كه من پناه مى برم به تو از آتشى كه شديد و سخت ساختى آن آتش را بر كسى كه عصيان و نافرمانى تو ورزيد، و توعيد و تخويف نمودى به آن آتش آن كس كه برون رفت و اعراض نمود از رضاى تو.
«و من نار نورها ظلمه، و هينها اليم، و بعيدها قريب».
شى ء هين- على فعيل- اى: سهل.
(يعنى:) و از آتشى كه روشنايى آن تاريك است، و آسانى آن دردناك است، و دورش نزديك است.
«و من نار ياكل بعضها بعض، و يصول بعضها على بعض».
صال عليه: وثب، صولا وصوله.
(يعنى:) و از آتشى كه بعض آن مى خورد بعضى را، و حمله مى كند بعض آن بعضى را.
«و من نار تذر العظام رميما، و تسقى اهلها حميما».
الحميم هنا بمعنى الماء الحار.
(يعنى:) و از آتشى كه دست بدارد استخوانها را در حالتى كه پوسيده باشند و تباه گشته باشند، و آب دهد اهل خود را آبى در غايت گرمى- كه چون بخورند امعاء و احشاى ايشان پاره پاره شود.
«و من نار لا تبقى على من تضرع اليها».
قال ابن الاثير فى نهايته: و فى حديث الدعاء:«لا تبقى على من تضرع اليها».
يقال: ابقيت عليه ابقاء، اذا رحمته و اشفقت عليه. و الاسم: البقياء. و فى الصحاح: ابقيت على فلان، اذا ارعيت عليه و رحمته. يقال: لا ابقى الله عليك ان ابقيت على. فالجمله الثانيه تاكيد لهذه. اى: لا ترحم على من تضرع اليها و لا تدعه حتى تهلكه.
(يعنى:) و از آتشى كه باقى نگذارد گوشت و پوست و عروق و اعصاب و عظام بر آن كسى كه زارى نمايد به سوى آن- يا: شفقت و رحم ننمايد بر آن كسى كه زارى نمايد به سوى او.
«و لا ترحم من استعطفها».
و رحم نكند آن كسى را كه مهربانى جويد او را.
«و لا تقدر على التخفيف عمن خشع لها و استسلم اليها».
و قادر نباشد بر آنكه سبكبار گرداند از آن كس كه خشوع و فروتنى نمايد او را و گردن نهاده باشد به سوى او.
«تلقى سكانها باحر ما لديها، من اليم النكال و شديد الوبال».
النكال: العقوبه.
و الوبال- بفتح الواو-: ثقل الشى ء المكروه. و وبال امره، اى: عاقبه امره من الشر و الوبال.
(يعنى:) در رساند ساكنين خود را به گرمترين آنچه نزد او باشد از عقوبات دردناك و وبال شديد. يعنى عاقبت حال به بدى و وخامت منتهى گردد.
«و اعوذ بك من عقاربها الفاغره افواهها».
الفاغره: الفاتحه. و فغر فاه- بالفاء و الغين المعجمه و الراء- اى: فتحه.
يعنى: و پناه مى برم به تو از عقربهاى آن آتش كه باز كرده باشند دهنهاى خود را.
«و حياتها الصالقه بانيابها».
صلق- بالصاد المهمله و آخره قاف- كضرب وزنا و معنى. قال ابو زيد: صلقته بالعصا، اى: ضربته.
(يعنى:) و از مارهاى زننده به نيشهاى خود.
«و شرابها الذى يقطع امعاء و افئده سكانها، و ينزع قلوبهم».
و از شرابهاى آن آتش كه ببرد روده ها و دلهاى آن كسانى كه در آنجا ساكن باشند و بيرون كشد و بيخ بركند دلهاى ايشان را.
«و استهديك لما باعد منها و اخر عنها».
و راه نمودن مى خواهم از تو هر آنچه دور سازد از اين آتش و باز پس كند مرا از آن آتش.
«اللهم صل على محمد و آله. و اجرنى منها بفضل رحمتك. و اقلنى عثراتى بحسن اقالتك».
اجرنى، اى: انقذنى. و اقلت البيع اقاله اى: فسخت.
و العثره: الخطيئه. ماخوذه من عثره الرجل، اذا زل.
(يعنى:) بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و رهايى و خلاصى ده مرا از
آن آتش به فضل رحمت بى نهايت خود. و فسخ كن و درگذر آن لغزشها و گناهان مرا به نيكويى در گذرانيدن خود.
و لا تخذلنى يا خير المجيرين.
(يعنى:) و خوار مگردان مرا اى بهترين پناه دهندگان.
انك تقى الكريهه و تعطى الحسنه و تفعل ما تريد و انت على كل شى ء قدير».
الكريهه: الشده و كل ما يتعسر و يكره.
و الحسنه: ضد الكريهه، اى: كل ما يحب و يشتهى.
زيرا كه تو نگاه مى دارى از شدايد و هر آنچه مكروه و ناخوش باشد، و مى دهى نيكوييها را و آنچه محبوب طبايع بوده باشد، و مى كنى آنچه مى خواهى و اراده نمايى. و تو بر همه چيز قادر و توانايى چنانچه خواهى.
«اللهم صل على محمد و آله اذا ذكر الابرار».
بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او چون ياد كرده شوند نيكان و نيكوكاران.
«و صل على محمد و آله ما اختلف الليل و النهار».
اى: تعاقب الليل و النهار، او تباين فى النور و الظلمه.
(يعنى:) و رحمت كن بر محمد و آل او مادامى كه آمد شد نمايند شب و روز- يا: مختلف باشند در نور و ظلمت.
«صلاه لا ينقطع مددها، و لا يحصى عددها».
صلاتى كه به نهايت نرسد مدت آن و به شمار در نيايد عدد آن.
«صلاه تشحن الهواء، و تملا الارض و السماء».
«تشحن»- بالشين المعجمه و الحاء المهمله على وزن تسال- بمعنى تملا. و منه قوله تعالى: (فى الفلك المشحون)، اى: المملو.
(يعنى:) صلاتى كه پر كند هوا را، و پر كند زمين و آسمان را.
«صلى الله عليه (و آله) حتى يرضى. و صلى الله عليه بعد الرضا».
«صلى الله» جمله دعائيه. و لهذا اتى به على صيغه الماضى.
و «يرضى» بصيغه الغائب. و الضمير للنبى صلى الله عليه و آله.
و فيه اشاره الى ما وعده- سبحانه- بقوله جل شانه: (و لسوف يعطيك ربك فترضى).
يعنى: رحمت كناد خداى تعالى بر محمد و آل او تا آنگاه كه خشنود شود. و رحمت كناد بر او بعد از خشنودى او.
«صلاه لا حد لها و لا منتهى، يا ارحم الراحمين».
صلاتى كه حد و نهايت نباشد آن را، اى بخشاينده ترين بخشايندگان.
فارسی
و كان من دعائه علیه السلام بعد الفراغ من صلاه اللیل لنفسه فى الاعتراف بالذنب
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
