و كان من دعائه عليه السلام فى يوم الفطر اذ انصرف من صلاته، قام قائما ثم استقبل القبله، و فى يوم الجمعه فقال
دعاى چهل و ششم كه حضرت سيدالساجدين در روز عيد رمضان بعد از نماز عيد رو به قبله ايستادندى و قرائت فرمودندى. و روز جمعه نيز قرائت مى فرمودندى.
«يا من يرحم من لا يرحمه العباد».
اى آن كسى كه ببخشايد بر آن كس كه نبخشايند او را بندگان.
«و يا من يقبل من لا تقبله البلاد».
اى: اهل البلاد.
(يعنى:) و اى آن كسى كه بپذيرد آن كس را كه نپذيرند او را اهل شهرها.
«و يا من لا يحتقر اهل الحاجه اليه».
و اى آن كه حقير و خوار ندارد آن را كه عرض كند حاجت خود را به سوى او.
«و يا من لا يخيب الملحين عليه».
يقال: خاب الرجل خيبه، اذا لم ينل ما طلب. و خيبته انا تخييبا.
و الالحاح: مثل الالحاف. يقال: الح عليه بالمساله. و الح السحاب: دام مطره.
يعنى: و اى آنكه نااميد و بى بهره نگرداند مبالغه كنندگان بر او به خواستگارى و طلب نمودن حوايج از او.
«و يا من لا يجبه بالرد اهل الداله عليه».
يقال: جبهته: صككت جبهته.
و الداله- بتشديد اللام-: الجراه. قال المطرزى فى المغرب: التدلل تفعل من الدلال و الداله، و هما الجراه. و قال الزمخشرى فى اساس البلاغه: و تدللت المراه على زوجها و دلت تدل و هى حسنه الدل و الدلال. و ذلك ان تريه جراه عليه فى تغنج و تشكل، كانها تخالفه و ليس بها خلاف. و ادل على قريبه و على من له عنده منزله، و ادل على قرنه، و هو مدل بفضله و شجاعته. و منه: اسد مدل، و لفلان على دلال و داله، و انا احتمل دلاله. انتهى كلامه. و فى النهايه الاثيريه: و فيه: «يمشى على الصراط مدلا»، اى: منبسطا لا خوف عليه. و هو الادلال و الداله على من لك عنده منزله.
يعنى: و اى آن كه دست رد ننهد بر پيشانى آن كسانى كه صاحب انبساطند در طلب و هيچ خوفى ندارند و ايشان را قدر و منزلتى هست نزد تو.
«و يا من يجتبى صغير ما يتحف به، و يشكر يسير ما يعمل له».
يقال: اجتباه، اى: اصطفاه. و انما كان- سبحانه- يصطفى ما يتحف به من
الاعمال و الحسنات، لان جميع طاعات المتعبدين و عبادات الطائعين كبيرها و صغيرها فى ازاء عز جلاله حقير بالقياس الى ما يستحقه كبرياء كبرياء فكلها سواسيه.
و فى بعض النسخ: «لا يجتوى صغير ما يتحف به»، اى: لا يكره. من: اجتويت البلد، اذا كرهت المقام به و ان كنت فى نعمه.
و «يشكر»، اى: يثيب. و منه قوله تعالى: (كان سعيهم مشكورا)، اى: مثابا. قاله فى الكشاف.
يعنى: و اى آن كه اختيار نمايد و برگزيند و رد ننمايد اعمال و حسنات صغيره اى را كه تحفه برند به او- يا: كراهت و ناخوشى ننمايد به كوچكى آنچه تحفه آورند به او- و ثواب دهد اندك چيزى را كه عمل آرند از براى او.
و در بعضى نسخ «لا يجتبى» روايت شده به لاى نفى. اى: لا يجتبيه صغيرا بل ياخذه عظيما كبيرا و ان كان فى حد نفسه صغيرا. كما لا يسمع الدعاء الملحون- اى: ملحونا، بل مهما يكن دعاء اللاحن عن نيه خالصه و طيه نقيه، و ان كان مدخولا فى الفاظه و ملحونا فى اعرابه، يجعل الله قسطه من الاستجابه موفورا و يتقبله مسموعا كانه لم يكن مدخولا و لا ملحونا، تطولا و امتنانا و تفضلا و احسانا. كذا افدت من استادنا و سيدنا و من اليه فى جميع العلوم استنادنا- قدس الله نفسه الزكيه. يعنى: اختيار نمى نمايد بر وجهى (كه) صغير باشد، بلكه از روى تفضل و احسان او را كبير شمرده، ثواب و عوض به ازاى آن اعطا مى كند.
«و يا من يشكر على القليل و يجازى بالجليل».
يعنى: اى آن كه ثواب دهد بر قليلى از طاعات و مجازات و مكافات دهد به بزرگ از عبادات.
و يا من يدنو الى من دنا منه،
و اى آنكه نزديك شود به رحمت او آن كس كه نزديك شد به طاعت،
و يا من يدعو الى نفسه من ادبر عنه».
و اى آن كه بخواند به سوى خود هر كه پشت بر كرد از او.
«و يا من لا يغير النعمه و لا يبادر بالنقمه».
و اى آن كه تغيير نعمت خود نكند و به كينه و عقاب نشتابد.
«و يا من يثمر الحسنه حتى ينميها و يتجاوز عن السيئه حتى يعفيها».
«يعفى» بتشديد الفاء للمبالغه. قال فى الصحاح: عفى المنزل: درس. و عفته الريح. يتعدى و يلزم. و عفته الريح، شدد للمبالغه.
يعنى: و اى آن كه درخت نيكويى را ميوه دار كند تا آنكه نمو كند و بيفزايد آن را، و اى آن كه درگذرد از بدى تا آن كه نيست گرداند آن را.
«انصرفت الامال دون مدى كرمك بالحاجات».
صرفت الرجل منى فانصرف. و فى بعض النسخ: «انصرم»، انفعال من الصرم بمعنى القطع. و الانصرام: الانقطاع.
و لفظه «دون» هنا بمعنى تحت.
و المدى: الغايه.
يعنى: بازگرديدند اميدها از آنجا كه نهايت كرم تو است با حاجات. يا: منقطع شد اميدها به سبب روا شدن حاجات.
«و امتلات بفيض جودك اوعيه الطلبات».
الاوعيه: جمع الوعاء- بكسر الواو- اى: الظرف.
و الطلبات- بفتح الطاء و كسر اللام-: جمع الطلبه، و هى الحاجه، و قد صححت هذه اللفظه فى الدعاء الثالث عشر فى طلب الحوائج.
(يعنى:) و پر شد به فيض و بسيارى جود تو ظروف حاجات- كه ديگر گنجايش چيزى ندارد. و كلام مبنى بر استعاره است.
«و تفسخت دون بلوغ نعتك الصفات».
تفسخت- بالفاء و السين المهمله و الخاء المعجمه- اى: تقطعت و بطلت.
يعنى: از هم ريخته گرديد و باطل شد صفتها نزد رسيدن به صفت تو.
«فلك العلو الاعلى فوق كل عال، و الجلال الامجد فوق كل جلال».
يعنى: پس مر توراست بلندى بلندتر از همه بلنديها بالاى همه ى بلنديها، و مر توراست بزرگى بزرگتر بالاى همه ى بزرگيها.
و دور نباشد كه فقره ى اول به اعتبار صفات ثبوتيه باشد، و ثانيه به اعتبار صفات سلبيه. يعنى در صفات ثبوتيه اعلاست از آنچه لايق است به او، و در صفات سلبيه احل است از آنچه لايق نباشد او را.
«كل جليل عندك صغير. و كل شريف فى جنب شرفك حقير».
هر بزرگى نزد بزرگى تو خرد است. و هر شريفى در جنب شرف تو خوار
است. چه، هر چه غير اوست معلول اوست، و معلول را با علت چقدر بوده باشد!
«خاب الوافدون على غيرك».
وفد فلان على الامير، اى: ورد رسولا.
يعنى: نوميد شدند آنهايى كه نزديك روندگانند بر غير تو.
«و خسر المتعرضون الا لك».
اى: القاصدون.
(يعنى:) و خاسر و زيانكار شدند آنهايى كه قاصدند چيزى را مگر تو را.
«و ضاع الملمون الا بك».
الالمام: النزول. و قد الم به، اى: نزل.
(يعنى:) و ضايع و تباهكار شدند فرود آيندگان مگر به تو.
«و اجدب المنتجعون الا من انتجع فضلك».
الجدب- بالجيم-: نفيض الخصب. و اجدب القوم: اصابهم الجدب، و هو القحط.
و انتجع، اى: طلب الكلا. و المنتجع: المنزل فى طلب الكلا. و هولاء قوم ناجعه و منتجعون. و انتجعت فلانا، اذا اتيته تطلب معروفه.
يعنى: در قحط افتاد و رسيد او را تنگى آنكه طلب نيكويى كرد مگر از فضل تو.
«بابك مفتوح للراغبين. و جودك مباح للسائلين».
در رحمت تو گشاده است از براى آنهايى كه رغبت كنندگانند به فضل تو. و بخشش تو حلال كرده شده مر طلب كنندگان را.
«و اغاثتك قريبه من المستغيثين».
و فرياد رسيدن تو نزديك است مر فرياد خواهندگان را.
«لا يخيب منك الاملون».
نااميد نشوند از رحمت تو اميد دارندگان.
«و لا يياس من عطائك المتعرضون».
و مايوس نشوند از بخشش تو آنهايى كه درصدد طلب احسان تواند.
«و لا يشقى بنقمتك المستغفرون».
و بدبخت نشوند به كينه و عقاب تو آمرزش خواهندگان.
«رزقك مبسوط لمن عصاك».
روزى تو گسترده شده است مر عاصيان را چه جاى مطيعان.
«و حلمك معترض لمن ناواك».
معترض، اى: آت.
(يعنى:) و بردبارى تو در آينده است و پيش آينده است مر آن كسى را كه با تو دشمنى كرده.
«عادتك الاحسان الى المسيئين. و سنتك الابقاء على المعتدين».
الابقاء: مصدر ابقيت على فلان، اذا رعيت عليه و رحمته. قال ابن الاثير فى النهايه: فى حديث الدعاء:«لا تبقى على من يضرع اليها». يعنى النار. يقال: ابقيت عليه ابقاء، اذا رحمته و اشفقت عليه.
يعنى: عادت تو نيكويى كردن است به بدكنندگان. و طريقه ى تو رعايت و مرحمت كردن است بر آنان كه از حد درگذشتگانند.
«حتى لقد غرتهم اناتك عن الرجوع، و صدهم امهالك عن النزوع».
الاناه- مثل القناه-: الحلم و التانى.
و النزوع: الكف و الامتناع. يقال: نزع عن الامور نزوعا: انتهى عنها و كف.
يعنى: تا آنكه فريفته كرده است ايشان را بردبارى تو از بازگشتن از گناه و توبه از آن، و بازداشته است ايشان را مهلت دادن تو از بازايستادن از گناه.
«و انما تانيت بهم ليفيئوا الى امرك، و امهلتهم ثقه بدوام ملكك».
يقال: فاء يفى ء: رجع.
(يعنى:) و جز اين نيست كه بردبارى و مدارا كردى با ايشان تا بازگردند به فرمان تو، و مهلت دادى ايشان را به جهت اعتماد و استوار بودن به هميشگى پادشاهى خود.
«فمن كان من اهل السعاده ختمت له بها. و من كان من اهل الشقاوه خذلته لها».
اى: تركت عونه و نصرته لها.
يعنى: پس هر كه باشد از اهل سعادت و نيكبختى، ختم كردى عمل او را به سعادت. و هر كس باشد از اهل شقاوت و بدبختى، ترك مدد و نصرت او كردى و بگذاشتى او را در آن شقاوت.
«كلهم صائرون الى حكمك، و امورهم آئله الى امرك».
آل الى كذا، اى: رجع. فائله، اى راجعه.
يعنى: همگى ايشان، خواه از اهل سعادت و خواه اهل شقاوت، بازگردندگانند به حكم تو، و كارهاى ايشان بازآينده است به فرمان تو.
«لم يهن على طول مدتهم سلطانك. و لم يدحض لترك معاجلتهم برهانك».
الوهن: الضعف. و قد وهن الانسان، و وهنه غيره. يتعدى و لا يتعدى.
و لفظه «على» بمعنى مع. اى: مع طول مدتهم.
و دحضت حجته دحوضا: بطلت. و بابه سال. و روى على البناء للمجهول.
فعلى هذه الروايه من باب الافعال. قال الفيروز آبادى فى القاموس: دحضت الحجه دحوضا: بطلت. و ادحضتها.
يعنى: و ضعيف و سست نشد با وجود درازى مدت ايشان سلطنت و پادشاهى تو. و باطل نشد- يا: باطل كرده نشود- از جهت ترك شتاب كردن تو در عقوبت ايشان، حجت و برهان تو.
«حجتك قائمه لا تحول و سلطانك ثابت لا يزول».
حالت القوس، اى: انقلبت عن حالها و حصل فى قابها اعوجاج.
(يعنى:) حجت و دليل تو قائم ايستاده است كه منقلب نشود از حال خود. و سلطنت و پادشاهى تو ثابت است كه زايل نشود.
«فالويل الدائم لمن جنح عنك».
الويل كلمه عذاب. و الرفع على الابتداء. قال عطاء بن يسار: الويل واد فى جهنم لو ارسلت فيه الجبال لماعت من حره.
و جنح: مال.
يعنى: پس عذاب و هلاكت دائم باد مر آن كسى را كه ميل كرد و عدول ورزيد از دين تو.
«و الخيبه الخاذله لمن خاب منك».
الخاذله، اى: القائمه الثابته. من: خذلت الوحشيه، اذا اقامت ولدها.
(يعنى:) و نوميدى ثابت باد مر آن كسى را كه نااميد شد از رحمت تو.
«و الشقاء الاشقى لمن اغتر بك».
و بدبخت باد مر آن كسى را كه فريفته شد به تو- به آنكه عصيان ورزيد و دلير گشت در نافرمانى تو.
«ما اكثر تصرفه فى عذابك!».
كلمه «ما» تعجبيه فى هذا و فيما يليه من الفقرات.
يعنى: چه بسيار است در گرديدن او در عذاب تو!
«و ما اطول تردده فى عقابك!».
و چه دور و دراز است آمد و شد او در عقوبت تو!
«و ما ابعد غايته من الفرج!»
و در بعضى نسخ به جاى «غايته»،(«غابته»)- به باى موحده به جاى ياى مثناه از تحت- روايت شده. و الغابه: الوهده، كما قاله الفيروز آبادى فى القاموس.
(يعنى:) و چه دور است غايت و نهايت او از واشدن اندوه!
«و ما اقنطه من سهوله المخرج!».
و چه نااميدست از سهولت بيرون آمدن او از عذاب!
«عدلا من قضائك لا تجور فيه».
«عدلا» صفه لمصدر محذوف. اى: حكمت حكما عدلا و قضيت قضاء عدلا.
يعنى: اين حكمها كه كردى حكمى است عدل از حكم تو كه جور نكرده اى در آن حكم.
«و انصافا من حكمك لا تحيف عليه».
انصف، اى: عدل.
و الحيف: الجور. يقال: حاف عليه يحيف، اى: جار.
فهذه الفقره بمنزله التاكيد للاولى.
(يعنى:) و دادى است از حكم تو كه حيف و ميلى نكرده اى بر او.
«فقد ظاهرت الحجج، و ابليت الاعذار».
ظاهرت الحجج»، اى: عاونت و جعلت بعضها ظهيرا للبعض.
و «ابليت الاعذار»، اى: بينت و اظهرت. اذ لا شك ان العذر لا يتصور من الله فالمعنى انه تعالى لم يترك شيئا يتمسك به فى الاعتذار فكانه ازال اعذاره بالكليه و اقام عذره فيما يفعله به. قال المطرزى فى المغرب: و هو فى الاصل متعد الى مفعولين. يقال: ابليت فلانا عذرا، اذا بينته له بيانا لا لوم عليك بعده و حقيقته: جعلته باليا لعذرى، اى: خابرا له عالما بكنهه. من: بلاه، اذا خبره و جربه. و منه: ابلى فى الحرب، اذا اظهر باسه حتى بلاه الناس و خبروه. و قوله: «ابلى عذره الا انه محارف»- بفتح الراء- اى: اجتهد فى العمل الا انه محدود محروم غير مرزوق.
يعنى: پس به تحقيق كه حجتها را پشت بر پشت هم دادى و معاون يكديگر كردى و اجتهاد و مبالغه نمودى در اظهار كردن عذرها و نصيحتها- از حجت و برهان تا آنكه ديگر عذرى نماند ايشان را.
«و قد تقدمت بالوعيد، و تلطفت فى الترغيب».
و به تحقيق كه در پيش داشتى به ترس و بيم از عقوبات سيئه، و تلطف كردى در رغبت انداختن به مثوبات حسنه.
«و ضربت الامثال، و اطلت الامهال».
ضربت، اى: بينت. من: ضرب الخاتم. و اصله وقع الشى ء على الاخر.
و الامثال: جمع المثل و هو ما يضرب فى الامثال.
يعنى: و بيان كردى مثلها را و دراز كشيدى مهلت دادن را.
«و اخرت و انت مستطيع للمعاجله».
و تاخير نمودى در عذاب و حال آنكه توانا بودى در تعجيل كردن به عذاب.
«و تانيت و انت ملى ء بالمبادره».
تانى فى الامر، اى: ترفق و تنظر.
و الملى ء: المقتدر. قاله فى المغرب.
(يعنى:) و رفق و مدارا نمودى و حال آنكه قدرت داشتى به مبادرت و پيشى نمودن بر آن.
«لم تكن اناتك عجزا، و لا امهالك وهنا، و لا امساكك غفله، و لا انتظارك
مداراه».
الاناه- كقناه-: الرفق و الحلم. يقال: تانى فى الامور، اى: ترفق و تنظر.
و استانى به، اى: انتظر. يقال: استونى به حولا. و الاسم: الاناه.
(يعنى:) نبود بردبارى و حلم تو از روى عجز، و نه مهلت دادن تو از روى ضعف و سستى، و نه نگاه داشتن تو عذاب را از روى غفلت، و نه انتظار بردن تو از روى فروگذاردن در سزا دادن.
«بل لتكون حجتك ابلغ، و كرمك اكمل، و احسانك اوفى، و نعمتك اتم».
بلكه اين حلم و امهال و امساك از جهت آن بود تا باشد حجت تو بر خلقان بالغتر، و كرم تو كاملتر، و نيكويى تو وافى تر، و نعمت تو تمامتر.
«كل ذلك كان و لم تزل، و هو كائن و لا تزال».
همه ى اينها بود و هميشه بوده است، و حاصل است الحال و هميشه خواهد بود.
«حجتك اجل من ان توصف بكلها».
حجت تو- كه قرآن مجيد است و غير آن از حجتها- بزرگتر است از آنكه وصف كرده شود بتمامها.
«و مجدك ارفع من ان يحد بكنهه».
كنه الشى ء: نهايته. يقال: اعرفه كنه المعرفه.
(يعنى:) و بزرگى تو رفيعتر است از آنكه محدود شود به كنه آن- يعنى به پايان آن توان رسيد.
«و نعمتك اكثر من ان تحصى باسرها».
اى: بجميعها. يقال: هذا الشى ء لك باسره، اى: بقده- يعنى: بجميعه- كما
يقال: برمته.
(يعنى:) و نعمت تو بيشتر از آن است كه شمرده شود بجميعه.
«و احسانك اكثر من ان تشكر على اقله».
و نيكويى تو بيشتر از آن است كه شكر كرده شوى بر كمتر آن.
«و قد قصر بى السكوت عن تحميدك».
قصرت عن الشى ء قصورا: عجزت عنه. و التشديد للمبالغه. و الباء للتعديه. لانه من افعال السجايا.
يعنى: به تحقيق كه بسيار عاجز كرد مرا خاموشى از سپاس تو.
يعنى هر گاه احسان او- جل مجده- در مرتبه اى باشد كه شاكر بر كمترين احسان او شكر نتواند كرد، پس اولى سكوت است. و هر گاه ساكت گشت، عاجز گشت از تحميد خداى تبارك و تعالى.
«و فههنى الامساك عن تمجيدك».
«فههنى» بتشديد الهاء و فتحها، و بتخفيفها و كسر الهاء الاولى و فتح الثانيه، كلاهما مرويان فى هذا المقام. قال فى الصحاح: الفهه و الفهاهه: العى.
و التمجيد هو الثناء بصفات الجلال.
(يعنى:) و بسيار درمانده كرد مرا نگه داشتن زبان من از بزرگى گفتن تو.
و اين نيز بر قياس فقره ى اول است.
«و قصاراى الاقرار بالحسور، لا رغبه- يا الهى- بل عجزا».
و قصار الامر- بضم القاف- اى: غايته.
و حسر البعير يحسر حسورا: اعيا.
«لا رغبه» صلتها محذوفه. اى: لا رغبه عنه. من: رغبت عن الشى ء، اذا لم ترده.
يعنى: و نهايت حال من در حمد كردن تو اقرار كردن من است به عجز و واماندگى، نه از روى نخواستن آن- اى خداوند من- بلكه از روى عجز.
«فها انا ذا اومك بالوفاده و اسالك حسن الرفاده. فصل على محمد و آله».
الام: القصد. يقال: امه يومه، من باب مد يمد. و اممه تاميما، اذا قصده.
و «الوفاده» بكسر الواو و فتحها كلاهما مرويان، اسم. يقال: وفد فلان على الامير، اى: ورد رسولا نازلا عليه، فهو وافد، و الجمع: وفد- مثل صاحب و صحب. و جمع الوفد: اوفاد و وفود. و الاسم: الوفاده. كذا قاله الجوهرى فى الصحاح.
و الرفاده فى الاصل خرقه يرفد بها الجرح. و المراد هنا مطلق العطيه.
يعنى: پس اينك من قصد مى كنم تو را به وارد شدن و فرود آمدن به سوى تو، و مى خواهم از تو نيكويى عطيه را. پس رحمت كن بر محمد و آل او.
«و اسمع نجواى. و استجب دعائى».
و بشنو راز مرا. و مستجاب كن دعاى مرا.
«و لا تختم يومى بخيبتى. و لا تجبهنى بالرد فى مسالتى».
قوله عليه السلام: «لا تجبهنى»، اى: لا ترد على جبهتى.
(يعنى:) و به آخر مرسان اين روز مرا به نوميدى. و مزن دست رد بر پيشانى من در سوال كردن من.
«و اكرم من عندك منصرفى، و اليك منقلبى».
المنصرف: اسم مكان. و كذلك المنقلب.
(يعنى:) و گرامى كن نزد خود محل بازگرديدن مرا. و به سوى توست محل بازگشت من.
«انك غير ضائق بما تريد، و لا عاجز عما تسال».
به درستى كه تو تنگدست نيستى به آنچه خواهى، و عاجز نيستى از آنچه مسوول شوى.
«و انت على كل شى ء قدير».
القدير: الفعال لما يشاء على ما يشاء. و لذلك لم يوصف به غير البارى تعالى.
(يعنى:) و تو بر همه چيز توانايى. مى كنى هر آنچه مى خواهى بر آن وجهى كه مى خواهى.
«و لا حول و لا قوه الا بالله العلى العظيم».
المراد من الحول القدره. اى: لا قدره على شى ء و لا قوه الا باعانه الله العلى- اى: الذى لا رتبه فوق رتبته، او المنزه عن صفات المخلوقين. و قد يكون بمعنى العالى فوق خلقه بالقدره عليهم- العظيم- اى: ذو العظمه و الجلال الذى لا تحيط بكنهه العقول. و قيل انه تعالى سمى العظيم لانه الخالق للخلق العظيم، كما ان معنى اللطيف هو الخالق للخلق اللطيف.
يعنى: نيست قدرت و توانايى بر چيزى مگر به مددكارى خداى بلند رتبه كه مرتبه اى فوق رتبه ى او نيست، صاحب عظمت و بزرگى است كه نمى رسد به كنه آن عقلها.
فارسی
و كان من دعائه علیه السلام فى یوم الفطر اذ انصرف من صلاته، قام قائما ثم استقبل القبله، و فى یوم الجمعه
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
