و كان من دعائه علیه السلام فى التذلل لله عز و جل

و كان من‌ دعائه عليه السلام فى التذلل لله عز ‌و‌ جل
 
 دعاى پنجاه ‌و‌ سوم در‌ رام شدن ‌و‌ منقاد شدن از‌ ترس الهى.
 
«رب افحمتنى ذنوبى ‌و‌ انقطعت مقالتى، فلا حجه لى».
 رب منادى محذوف عنه حرف النداء اى: يا‌ رب.
 افحمتنى، اى: اسكتتنى. يقال: كلمته حتى افحمته، اى: اسكته.
 يعنى: اى پروردگار من، ساكت گردانيده مرا گناهان من‌ ‌و‌ منقطع شده گفتگوى من، پس‌ هيچ حجتى ‌و‌ دليلى نيست كه‌ به‌ ‌آن مستمسك شوم.
 «فانا الاسير ببليتى، المرتهن بعملى».
 البليه بتشديد الياء، ‌و‌ المراد منها العمل لانه يمتحن به‌ فيظهر به‌ خيره ‌و‌ شره. فاطلق المسبب على السبب.
 ‌و‌ المرتهن على صيغه اسم المفعول من، ارتهنه: اخذه رهنا. اى: الماخوذ بعملى. فالثانيه بمنزله التاكيد للاولى.
 يعنى: پس‌ منم اسير ‌و‌ گرفتار به‌ عمل خويش ‌و‌ گرو كردار خود. چنانچه تخليص رهن موقوف است بر‌ اداى قرض، همچنين تخليص نفس از‌ عذاب موقوف است به‌ عمل صالح.
 
«المتردد فى خطيئتى».
 ‌و‌ متردد ‌و‌ سرگشته در‌ گناه خويش.
 «المتحير عن قصدى».
 تحير فى امره، اى: لا‌ يهتدى لجهه امره. ‌و‌ القصد هو الطريق المستقيم. ‌و‌ لعله ضمن- عليه السلام- معنى العدول ‌و‌ الانحراف. اى: المتحير فى امرى مائلا ‌و‌ منحرفا عن الطريق المستقيم.
 (يعنى:) حيران ‌و‌ سرگشته ام در‌ كار خود در‌ حالتى كه‌ منحرفم از‌ راه راست خويش.
 «المنقطع بى».
 على صيغه اسم المفعول. ‌و‌ الباء للتعديه. قال التفتازانى فى حواشيه على الكشاف- فى اواسط سوره البقره فى طى تفسير قوله تعالى: (و ابن السبيل) حيث قال العلامه الزمخشرى: اى المسافر المنقطع به-: ظاهره لفظ اسم الفاعل كانه انقطع عن سفره او‌ رفقته، لكن الحق المنقطع به- على لفظ اسم المفعول- ‌و‌ التعديه بالباء. قال فى الاساس: انقطع به، اذا عجز عن سفره من‌ رفقه ذهبت او‌ دابه قامت، اى: وقفت ‌و‌ اعيت، او‌ اتاه امر لا‌ يقدر ان‌ يتحرك معه. انتهى كلامه.
 يعنى بريده شده ام ‌و‌ عاجز گشته ام به‌ حيثيتى كه‌ قادر نيستم بر‌ چيزى.
 
«قد اوقفت نفسى موقف الاذلاء المذنبين».
 به‌ تحقيق كه‌ بازداشته ام نفس خود را‌ در‌ جاى ذليلان ‌و‌ منقادشدگان.
 ‌و‌ فى نسخه ابن السكون: «اوقفت»- بالالف- اى: اسكنت.
 «موقف الاشقياء المتجرئين عليك».
 «المتجرئين» بالهمزه ‌و‌ الياء المثناه من‌ تحت على صيغه اسم الفاعل من‌ تجرا،
 
و هو التفعل من‌ الجراه ‌و‌ الاقدام على الشى ء. اى: متسلطين غير هائبين. ‌و‌ فى بعض النسخ: «متجرين»- بترك الهمزه- ‌و‌ هو ايضا لغه فى متجرئين. قال الجوهرى فى صحاحه: الجراه- مثل الجرعه-: الشجاعه. ‌و‌ قد يترك همزته فيقال: الجره- مثل الكره.
 (يعنى:) ‌و‌ ساكن ساخته ام خود را‌ در‌ جاى بدبختان ‌و‌ دليرى كنندگان بر‌ تو‌ كه‌ هايب ‌و‌ ترسناك نباشند از‌ تو.
 «المستخفين بوعدك».
 الوعد يستعمل فى الخير ‌و‌ الشر. يقال: وعدته خيرا او‌ وعدته شرا.
 (يعنى:) استخفاف كننده ‌و‌ سبك شمرنده به‌ آنچه خبر داده اى از‌ ثواب ‌و‌ عقاب.
 
«سبحانك! اى جراه اجترات عليك؟! ‌و‌ اى تغرير غررت بنفسى؟!».
 قال فى النهايه الاثيريه: التغرير هو المخاطره ‌و‌ الغفله عن عاقبه امره.
 (يعنى:) تنزيه مى كنم تو‌ را‌ خداوندا تنزيه كردنى! چه دليرى است كه‌ دليرى كردم بر‌ آن؟! ‌و‌ چه در‌ خطر ‌و‌ هلاكت انداختن است كه‌ در‌ خطر انداختم نفس خود را؟!
 
«مولاى ارحم كبوتى لحر وجهى».
 الكبوه: السقوط للوجه. قاله الهروى فى كتابه. ‌و‌ قال الفيروز آبادى فى القاموس: كبا كبوا ‌و‌ كبوا: انكب على وجهه.
 ‌و‌ حر الوجه: ما‌ بدا من‌ الوجنه. يقال: لطمه على حر وجهه.
 يعنى: اى خداوند من، رحم كن بر‌ رو‌ در‌ افتادن من‌ به‌ تمام روى من. ‌و‌ اين كنايه است از‌ سقوط تام.
 
«و زله قدمى».
 ‌و‌ لغزش قدم من.
 «وعد بحلمك على جهلى».
 اى: تكرم.
 (يعنى:) ‌و‌ مكرمت نما به‌ بردبارى خود بر‌ نادانى من.
 «و باحسانك على اساءتى».
 ‌و‌ به‌ نيكويى كردن خود بر‌ بدكردارى من.
 «فانا المقر بذنبى المعترف بخطيئتى».
 پس‌ منم اقراركننده به‌ گناه خود ‌و‌ اعتراف كننده به‌ بزهكارى خود.
 «و هذه يدى ‌و‌ ناصيتى استكين بالقود من‌ نفسى».
 استكين، اى: اخضع.
 (يعنى:) ‌و‌ اينك دست من‌ ‌و‌ پيشانى من، هر‌ چه مى خواهى به‌ جا آر نسبت به‌ ايشان. در‌ داده ام خود را‌ به‌ قصاص كردن از‌ نفس من.
 «ارحم شيبتى ‌و‌ نفاد ايامى، ‌و‌ اقتراب اجلى ‌و‌ ضعفى ‌و‌ مسكنتى ‌و‌ قله حيلتى».
 نفد الشى ء- بالكسر- نفادا: فنى.
 (يعنى:) رحم كن ‌و‌ ببخشا پيرى مرا ‌و‌ به‌ آخر رسيدن روزگار عمر من‌ ‌و‌ نزديك شدن انقطاع مدت زندگانى من‌ ‌و‌ ضعف من‌ ‌و‌ درويشى من‌ ‌و‌ بيچارگى من.
 
«مولاى، ‌و‌ ارحمنى اذ انقطع من‌ الدنيا اثرى».
 
اى خداوند من، ببخشاى مرا چون منقطع شود از‌ دنيا اثر من.
 «و امحى من‌ المخلوقين ذكرى».
 «امحى»- بتشديد الميم- اصله: انمحى، انفعال من‌ المحو، قلبت النون ميما ‌و‌ ادغمت الميم فى الميم. ‌و‌ فى بعض النسخ: «امتحى» ‌و‌ هو لغه فيه. كذا قال فى الصحاح.
 (يعنى:) ‌و‌ منمحى ‌و‌ برطرف شود از‌ ميان خلقان ذكر من.
 «و كنت فى المنسيين كمن قد نسى».
 ‌و‌ باشم در‌ ميان فراموش شدگان همچو ‌آن كس كه‌ فراموش شده باشد.
 
«مولاى، ‌و‌ ارحمنى عند تغير صورتى ‌و‌ حالى، اذا بلى جسمى ‌و‌ تفرقت اعضائى ‌و‌ تقطعت اوصالى».
 الاوصال: المفاصل.
 (يعنى:) اى خداوند من، ببخشا مرا در‌ هنگامى كه‌ متغير شود صورت من‌ ‌و‌ حال من‌ ‌و‌ كهنه شود تن من‌ ‌و‌ بپوسد ‌و‌ پراكنده گردد اعضاى من‌ ‌و‌ پاره پاره شود بندهاى من.
 «يا غفلتى عما يراد بى!».
 اى غفلت من، تو‌ كجايى بيا كه‌ وقت تو‌ است!
 اين ندا از‌ باب تحسر است. يعنى: اى دريغ از‌ غفلت از‌ آنچه خواسته شده است از‌ من‌ ‌و‌ من‌ به‌ جا نياوردم ‌آن را!
 
«مولاى، ‌و‌ ارحمنى فى حشرى ‌و‌ نشرى».
 اى خداوند من، ببخشاى مرا در‌ وقت گرد آوردن اعضاى من‌ ‌و‌ جمع كردن ‌آن ‌و‌ برانگيختن ‌و‌ زنده كردن من‌ در‌ روز قيام قيامت.
 «و اجعل فى ذلك اليوم مع اوليائك موقفى».
 اى: الموضع الذى يقف فيه فى يوم القيامه.
 (يعنى:) ‌و‌ بگردان در‌ ‌آن روز يعنى در‌ روز حشر ‌و‌ نشر جاى ايستادن مرا با‌ دوستان خود.
 «و فى احبائك مصدرى».
 اى: مرجعى. يقال: صدر القوم عن المكان، اى: رجعوا عنه. ‌و‌ منه قوله تعالى: (يومئذ يصدر الناس اشتاتا)، اى: يرجعون من‌ مخارجهم من‌ القبور الى الموقف.
 يعنى: ‌و‌ بگردان در‌ ميان دوستان خود محل بازگشت من.
 «و فى جوارك مسكنى».
 ‌و‌ در‌ همسايگى خود ساز جاى آرامش من.
 «يا رب العالمين».
 اى پروردگار ماسواى خود از‌ عالميان.