اميد داشتن به لطف الهی چگونه با تلاش و اراده انسانی سازگار است؟

امام صادق(ع) فرمود: أبی الله أن یجری الاشیاء الاّ بأسباب فجعل لكل شیءٍ سبباً؛ اراده و خواست خدا بر این قرار گرفته است كه همه چیز بر اساس قانون علّی و معلولی و نظام اسباب و مسببات جریان یابد. به همین جهت برای پیدایش هر چیزی و پدیده ای، علتی قرار داده و راهی تعیین فرموده است.
این سخن امام صادق(ع) برگرفته از آیه 3 سوره طلاق است كه می فرماید: قد جعل الله لكل شیء قدراً؛ خداوند برای هر چیزی، اندازه (و راه و قانونی) قرار داده است. توكل به خدا و به لطف او امیدوار بودن به معنی ژرف نگری و بلند نظری و عدم وابستگی به قدرتی غیر از خدا است. به بیان دیگر: هر خاصیت و اثری كه در علل و عوامل مادی و غیر مادی وجود دارد و هر قدرتی كه درانسان و ابزارهای مصنوع او موجود است، همه اش از خدا است. انسان باید با بكارگیری عقل و تدبیر، به سعی و تلاش منظم و برنامه ریزی شده اش ادامه دهد و به لطف الهی امیدوار باشد تا او را به هدف برساند و بداند كه بر اساس آیه و أن لیس للانسان إلاّ ما سعی بهره ای برای انسان جز (در سایه) سعی و تلاش نیست. دعا و امیدواری به لطف الهی بدون حركت و تلاش مثل تیراندازی بدون تفنگ و وسیله تیر اندازی است كه جز خیال پروری چیزی نیست. در حدیث آمده است: الداعی بلا عمل كالقوس بلاوتر؛ دعای بدون كار و عمل مثل تیر انداختن بدون كمان و تفنگ است. یكی از یاران امام صادق(ع) مدتی خدمتش نرسیده بود. حضرت جویای حال او شد. عرض كردند: او كار و تجارت را ترك كرده و به عبادت رو آورده است. حضرت فرمود: وای بر او! آیا نمی داند كسی كه كار و كسب را ترك كند، دعایش مستجاب نمی شود.
شخصی كه تأثیر گذاری همه علل مادی و معنوی جهان را از خدا می داند و به وظیفه خود كه كار و تلاش است می پردازد و به لطف الهی امیدوار است، از سختی ها و موانع نمی هراسد و یأس و نامیدی به خود راه نمی دهد و از شكست های موقتی و ظاهری دلسرد نمی گردد، زیرا در مفهوم حقیقی،توكل به خدا و به لطف او دل بستن، صبر و استقامت نهفته است.
در آیه 12 سوره ابراهیم، توكل به خدا همراه با صبر واستقامت در برابر حملات و صدمات دشمن ذكر شده است. در آیه ای دیگر می فرماید: در برابر وسوسه های شیطانی تنها كسانی می توانند مقاومت كنند و از تحت نفوذ وسوسه هایش در آیند كه دارای ایمان و توكل به خدا باشند. از مجموع این آیات استفاده می شود كه منظور از امید داشتن به لطف الهی و توكل به او، این است كه در برابر عظمت مشكلات، انسان احساس شكست، ضعف و حقارت نكند و دلسرد نشود، بلكه با اتكای به قدرت بی پایان خداوند و استمداد جستن از لطف او، موانع را پشت سر گذارد، به جلو برود و خود را پیروز و موفق بداند.