حكيم بزرگوار ، ملا عبدالرزاق لاهيجى در تشريح اين جمله مى گويد : و انديشه كن در خلقت آب كه حكيم على الاطلاق به حكمت كامله خود آن را خلق كرده و به چند صفت آن را موصوف كرده كه هر كدام از آن صفات براى ترتب فوايد آب دخل عظيم دارد :
اول : صفاى آب است كه اگر چركين و كثيف خلق مى شد ، باعث تنفر طبع مى بود و صلاحيت وساطت حيات قلب كه جوهر لطيف است نمى داشت ، چه تناسب ميان سبب و مسبب شرط است .
دوم : رقّت و تُنُكى است كه اگر غليظ القوام مى بود مثل عسل ، تطهير چيزها به خصوص چيزهاى لزج به او نمى شد و آب هم محتاج به آب ديگر مى شد و نيز غلظت مانع مى شد از نفوذ كردن در عمق اجسام شخيه با وجود احتياج به نفوذ و نيز بردن آن به جاهاى دور نيز متعسر بلكه متعذر مى شد !!
سوم : وفور و بسيارى اوست كه اگر عياذا باللّه با عموم احتياج خلايق به او كم مى بود و به زحمت به دست مى آمد ، فقرا و ارباب حاجت در تحصيل آن به زحمت مى افتاد و رنج مى كشيدند .
چهارم : پاك بودن كه اگر در اصل خلقت طهارت نمى داشت ، تطهير نجاسات به او نمى شد و بر وجودش فايده تمام مترتب نمى بود .
[ وَتَفَكَّرْ فى صَفاءِ الْماءِ وَرِقَّتِهِ وَطَهُورَتِهِ وَبَرَكَتِهِ وَلَطيفِ امْتِزاجِهِ بِكُلِّ شَى ءٍ وَفى كُلِّ شَى ءٍ ]
انديشه كن در صفا و رقّت و تُنُكى آب و در پاكى و پاك كنندگى آن و نفوذ كردن و ممزوج شدن آن به هر چيزى و در هر چيزى .
و اين همه گفتار لطيف و مسائل عالى در جنب آب براى اين است كه به انسان توجه داده شود كه در صفاى باطن و رقّت قلب و آميزش با مردم مؤمن هم چون آب باش و از همه مهم تر هم چنان كه آب اصل مطهرات و بهترين عامل براى پاكى و پاكيزگى است ، تو نيز در جامعه پاك و پاك كننده باش ؛ به اين معنى كه در تمام شؤون زندگى سعى كن پاك باشى و با عمل و اخلاق و امر به معروف و نهى از منكر ديگران را نيز از آلودگى ها پاك نمايى .
مولوى چنين مى گويد :
•آب گفت آلوده را در من شتاب
گفت آب اين شرم بى من كى رود
ز آب هر آلوده گر پنهان شود
دل ز پايه حوض تن گلناك شد
گرد پايه حوض دل گرد اى پسر
بحر تن بر بحر دل بر هم زنان
در ميانشان برزخ لا يبغيان
•گفت آلوده كه دارم شرم از آب
بى من اين آلوده زايل كى شود
الحياء يمنع الايمان بود
تن ز آب حوض دل ها پاك شد
هان ز پايه حوض تن مى كن حذر
در ميانشان برزخ لا يبغيان
[ وَاسْتَعْمِلْهُ فى تَطْهيرِ الأَعْضاءِ الَّتى أَمَرَكَ اللّهُ بِتَطْهِيرِهَا وَاْتِ بِأَدائِها فَرائِضَهُ وَسُنَنَهُ فَإِنَّ تَحْتَ كُلِّ واحِدٍ مِنْها فَوائِدَ كَثيرَةً إِذا اسْتَعْمَلْتَها بِالْحُرْمَةِ انْفَجَرَتْ لَكَ عَيْنُ فَوائِدِهِ عَنْ قَريبٍ ]
و به جاى آور فرائض و واجبات و مستحبات تطهير را ، مثل ازاله نجاست از بدن و لباس و مواضع وضو از براى نماز و طواف . در كنار هريك از صفات و آثارى كه براى آب گفته شد ، فوائد بسيارى است كه به شرط فكر و تأمل و عدم قساوت قلب فايده هر كدام از اين صفات براى متأمل منفجر و ظاهر مى گردد .
[ ثُمَّ عاشِرْ خَلْقَ اللّهِ كَامْتِزاجِ الْماءِ بِالأَشْياءِ يُؤَدّى كُلَّ شَىْ ءٍ حَقَّهُ وَلا يَتَغَيَّرْ عَنْ مَعْناهُ مُعْتَبِرا لِقَوْلِ رَسُولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله : مثَلُ الْمُؤْمِنِ الْخالِصِ كَمَثَلِ الْماءِ ] .
منبع : برگرفته از کتاب عرفان اسلامی استاد حسین انصاریان
