دعا به هنگام بيمارى ، اندوه و گرفتارى
فرازهاى اين دعا پرده از توجه تام توحيدى امام زين العابدين عليه السلام به ساحت قدس حضرت ربوبى برمى دارد ، زيرا با آن كه آن بزرگوار اين دعا را به هنگام پيش آمدن بيمارى ها ، ناراحتى ها و گرفتارى ها مى خوانده است ، ولى تو گويى كه اصلا هيچ ناملايمى متوجه آن حضرت نشده است ، چرا كه توجه او به خدا و آثار اخروى - معنوى بيمارى و بلا و مصيبت دوخته شده است .
اللهم لك الحمد على ما لم أزل أتصرف فيه من سلامة بدنى ، و لك الحمد على ما أحدثت بى من علة فى جسدى ، فما أدرى - يا الهى - أى الحالين أحق بالشكر لك ، و أى الوقتين أولى بالحمد لك ؛
پروردگارا ! تو را بر تندرستى اى كه تا كنون از آن بهره برده ام ، سپاس مى گويم و نيز تو را بر بيمارى كه گاه در بدنم پديد آورده اى شكر گزارم . اى معبود من ! نمى دانم بر كدام يك از اين دو (سلامتى يا بيمارى) بيشتر شكر كنم و نمى دانم كدام يك از دو وقت براى سپاس گزارى سزاوارتر است .
عظمت نعمت سلامتى
سلامتى بدنى ، نعمت خاصى است كه خداوند سبحان به افراد سالم عطا فرموده است . انسان موجود پيچيده اى است كه داراى سطح بالايى از دقت است و ساختار بدن او معلول عظيم ترين دستگاه صنع آفرينش است ؛ به گونه اى كه مصنوعى دقيق تر و پيچيده تر از بدن انسان در عالم عناصر وجود ندارد و هر چه از عمر علم پزشكى پيشرفته مى گذرد و بر ميزان دقت ها و كاوش ها افزوده مى شود ، پيچيدگى هاى حيرت آور ارگانيسم بدن انسان بيش از پيش كشف مى شود .
براى نمونه ، اكنون كه هزاران سال از عمر پزشكى مى گذرد ، هنوز اشك چشم به درستى شناخته نشده است و متخصصان ناتوانى خود را در ساختن اشك اعلام داشته اند ، البته مايعى شبيه اشك توليد كرده اند كه فرآورده داروى بسيار گرانى است . نيز با وجود پيشرفت شتابان دانش داروسازى ، هنوز براى پيامدهاى زيان بار مصرف داروهاى شيميايى در بدن انسان راه حلى پيدا نشده است و اين داروها تنها سلامتى غيرطبيعى و ناپايدار ايجاد مى كنند و از اين رو بدن انسان همواره در آستانه ى بازگشت بيمارى قرار دارد .
نمونه ى ديگر مسئله ى جراحى است كه درمان واقعى به شمار نمى آيد. «ابن سينا» در قانون مى گويد : «جراحى و قطع عضو هرگز درمان بيمارى به شمار نمى آيد ، بلكه عجز از معالجه است».
بنابراين ، بايد در برابر نعمت سلامتى حق سبحانه را سپاس گوييم كه چگونه روابط ميان بافت ها و اندام ها و دستگاه هاى متنوع و پرشمار و پيچيده ى بدن را به صورت بسيار دقيق تنظيم فرموده است .
مطلوبيت تحمل بيمارى با نشاط
نكته ى دوم ، درس مقاومت است . توصيه ى امام عليه السلام اين است كه در صورت پيدايش كسالت در بدن ، نه تنها نبايد خود را ببازيم و بى قرارى كنيم ، كه شايسته است آن را با كمال نشاط تحمل كنيم ، زيرا چه بسا ترس و خودباختگى موجب تشديد بيمارى يا سبب طولانى شدن آن گردد و در طرف مقابل ، دل اميدوار و روح قوى موجب اندك شدن يا از بين رفتن بيمارى شود .
هم سانى سلامت و بيمارى در لزوم شكر
همه ى اعضاى بدن آدمى - كه هر يك با مكانيزم دقيق و شگرف خود مشغول به كار است - ابداع و ابتكارى از خداوند متعال است كه تحت تدبير الهى به كار ويژه ى خود مشغول است و غير از قادر مطلق هيچ كس توان تصور آن را ندارد . با اين حال ، بايد توجه داشته باشيم كه خداوند عليم حكيم دستگاه هاى گوارشى ، تنفس ، دفع ، گردش خون و ... را مطابق با نظام تغييرپذير اين جهان و بالطبع آسيب پذير قرار داده است و هرگاه اراده مى كرد ، مى توانست ارتباط داخلى و خارجى آن را چنان تنظيم كند كه تا ابد برقرار باشد ، ولى اين كار را در تمامى اين جهان و در هيچ آفريده اى مقرر نفرموده است و در اين ماجرا ، حكمتى عظيم نهفته است ؛ از اين رو ، حضرت سجاد عليه السلام درست به همان ميزان كه براى سلامتى ، خداوند متعال را سپاس مى گويد ، به همان مقدار بر پيش آمدن بيمارى و ناگوارى ها از خدا سپاس گزارى مى كند و اين درسى است كه بدانيم بيمارى نيز خود آكنده ازمصالح خاصى است كه خداوند متعال براى انسان مقرر داشته است و امام عليه السلام اين مصالح را آن چنان مى بيند كه مى فرمايد : خدايا ! در حيرتم كه بر كدام يك از اين دو نعمت بيشتر سپاس گزارم : بر پيش آمدن سلامتى و امن و عافيت و يا پيدايش بيمارى و پديد آمدن نارسايى و اختلال بدنى ؟
بدين سان ، با تأمل در سخنان حضرت مى توان از برخى از رموز خلقت آگاه شد ، زيرا همسان ديدن سلامتى و بيمارى در لزوم شكر ، نشان از احاطه ى علمى آن امام همام به ازل و ابد عالم است ، چرا كه او مى داند رنج دنيا ذخيره اى براى ابديت است ؛ بر خلاف كسى كه با كوته فكرى و سطحى فكرى مرگ را آخر زندگى انسان مى پندارد و طبعا هر گونه رنج و دردى را براى انسان ناروا مى داند و كورى را ظلم و بينايى را محض عدل مى خواند ، او كسى كه به اول و آخر و ازل و ابد آگاه است ، مى داند هيچ رنج و مصيبتى نيست ، مگر آن كه به عدل و رحمت حضرت حق به نحو اكمل جبران خواهد شد .
آن چه گفته شد به حكمت اصل مسئله ى بيمارى مربوط است كه همه ى انسان ها - اعم از صالح و طالح و مؤمن و كافر - در آن شريك هستند و هر كدام اين حوادث را به طور قهرى و جداگانه تحمل مى كنند ، اما بحث سلسله مصالحى كه در صورت رضا به قضاى الهى براى صالحان و مؤمنان تقدير گرديده است ، در قسمت هاى بعد خواهد آمد .
اللهم لك الحمد على ما لم أزل أتصرف فيه من سلامة بدنى ، و لك الحمد على ما أحدثت بى من علة فى جسدى ، فما أدرى - يا الهى - أى الحالين أحق بالشكر لك ، و أى الوقتين أولى بالحمد لك ؛
پروردگارا ! تو را بر تندرستى اى كه تا كنون از آن بهره برده ام ، سپاس مى گويم و نيز تو را بر بيمارى كه گاه در بدنم پديد آورده اى شكر گزارم . اى معبود من ! نمى دانم بر كدام يك از اين دو (سلامتى يا بيمارى) بيشتر شكر كنم و نمى دانم كدام يك از دو وقت براى سپاس گزارى سزاوارتر است .
عظمت نعمت سلامتى
سلامتى بدنى ، نعمت خاصى است كه خداوند سبحان به افراد سالم عطا فرموده است . انسان موجود پيچيده اى است كه داراى سطح بالايى از دقت است و ساختار بدن او معلول عظيم ترين دستگاه صنع آفرينش است ؛ به گونه اى كه مصنوعى دقيق تر و پيچيده تر از بدن انسان در عالم عناصر وجود ندارد و هر چه از عمر علم پزشكى پيشرفته مى گذرد و بر ميزان دقت ها و كاوش ها افزوده مى شود ، پيچيدگى هاى حيرت آور ارگانيسم بدن انسان بيش از پيش كشف مى شود .
براى نمونه ، اكنون كه هزاران سال از عمر پزشكى مى گذرد ، هنوز اشك چشم به درستى شناخته نشده است و متخصصان ناتوانى خود را در ساختن اشك اعلام داشته اند ، البته مايعى شبيه اشك توليد كرده اند كه فرآورده داروى بسيار گرانى است . نيز با وجود پيشرفت شتابان دانش داروسازى ، هنوز براى پيامدهاى زيان بار مصرف داروهاى شيميايى در بدن انسان راه حلى پيدا نشده است و اين داروها تنها سلامتى غيرطبيعى و ناپايدار ايجاد مى كنند و از اين رو بدن انسان همواره در آستانه ى بازگشت بيمارى قرار دارد .
نمونه ى ديگر مسئله ى جراحى است كه درمان واقعى به شمار نمى آيد. «ابن سينا» در قانون مى گويد : «جراحى و قطع عضو هرگز درمان بيمارى به شمار نمى آيد ، بلكه عجز از معالجه است».
بنابراين ، بايد در برابر نعمت سلامتى حق سبحانه را سپاس گوييم كه چگونه روابط ميان بافت ها و اندام ها و دستگاه هاى متنوع و پرشمار و پيچيده ى بدن را به صورت بسيار دقيق تنظيم فرموده است .
مطلوبيت تحمل بيمارى با نشاط
نكته ى دوم ، درس مقاومت است . توصيه ى امام عليه السلام اين است كه در صورت پيدايش كسالت در بدن ، نه تنها نبايد خود را ببازيم و بى قرارى كنيم ، كه شايسته است آن را با كمال نشاط تحمل كنيم ، زيرا چه بسا ترس و خودباختگى موجب تشديد بيمارى يا سبب طولانى شدن آن گردد و در طرف مقابل ، دل اميدوار و روح قوى موجب اندك شدن يا از بين رفتن بيمارى شود .
هم سانى سلامت و بيمارى در لزوم شكر
همه ى اعضاى بدن آدمى - كه هر يك با مكانيزم دقيق و شگرف خود مشغول به كار است - ابداع و ابتكارى از خداوند متعال است كه تحت تدبير الهى به كار ويژه ى خود مشغول است و غير از قادر مطلق هيچ كس توان تصور آن را ندارد . با اين حال ، بايد توجه داشته باشيم كه خداوند عليم حكيم دستگاه هاى گوارشى ، تنفس ، دفع ، گردش خون و ... را مطابق با نظام تغييرپذير اين جهان و بالطبع آسيب پذير قرار داده است و هرگاه اراده مى كرد ، مى توانست ارتباط داخلى و خارجى آن را چنان تنظيم كند كه تا ابد برقرار باشد ، ولى اين كار را در تمامى اين جهان و در هيچ آفريده اى مقرر نفرموده است و در اين ماجرا ، حكمتى عظيم نهفته است ؛ از اين رو ، حضرت سجاد عليه السلام درست به همان ميزان كه براى سلامتى ، خداوند متعال را سپاس مى گويد ، به همان مقدار بر پيش آمدن بيمارى و ناگوارى ها از خدا سپاس گزارى مى كند و اين درسى است كه بدانيم بيمارى نيز خود آكنده ازمصالح خاصى است كه خداوند متعال براى انسان مقرر داشته است و امام عليه السلام اين مصالح را آن چنان مى بيند كه مى فرمايد : خدايا ! در حيرتم كه بر كدام يك از اين دو نعمت بيشتر سپاس گزارم : بر پيش آمدن سلامتى و امن و عافيت و يا پيدايش بيمارى و پديد آمدن نارسايى و اختلال بدنى ؟
بدين سان ، با تأمل در سخنان حضرت مى توان از برخى از رموز خلقت آگاه شد ، زيرا همسان ديدن سلامتى و بيمارى در لزوم شكر ، نشان از احاطه ى علمى آن امام همام به ازل و ابد عالم است ، چرا كه او مى داند رنج دنيا ذخيره اى براى ابديت است ؛ بر خلاف كسى كه با كوته فكرى و سطحى فكرى مرگ را آخر زندگى انسان مى پندارد و طبعا هر گونه رنج و دردى را براى انسان ناروا مى داند و كورى را ظلم و بينايى را محض عدل مى خواند ، او كسى كه به اول و آخر و ازل و ابد آگاه است ، مى داند هيچ رنج و مصيبتى نيست ، مگر آن كه به عدل و رحمت حضرت حق به نحو اكمل جبران خواهد شد .
آن چه گفته شد به حكمت اصل مسئله ى بيمارى مربوط است كه همه ى انسان ها - اعم از صالح و طالح و مؤمن و كافر - در آن شريك هستند و هر كدام اين حوادث را به طور قهرى و جداگانه تحمل مى كنند ، اما بحث سلسله مصالحى كه در صورت رضا به قضاى الهى براى صالحان و مؤمنان تقدير گرديده است ، در قسمت هاى بعد خواهد آمد .
أوقت الصحة التى هنأتنى فيها طيبات رزقك ، و نشطتنى بها لابتغاء مرضاتك و فضلك ، و قويتنى معها على ما وفقتنى له من طاعتك ؟ ؛
خدايا ! آيا شكرگزار آن روز باشم كه در نعمت سلامتى ، عطاياى پاكيزه ات را بر من گوارا فرمودى و بدين سان مرا نيرو بخشيدى تا در پى كسب رضايت و فضل تو برآيم و بر اداى طاعاتى توانا گردم كه توفيقش را نصيبم ساخته اى ؟
لزوم استفاده از نعمت عافيت در جلب خشنودى خداوند
پيام اين قسمت از دعا آن است كه عافيت و سلامت و گشايش روزى و نشاط روحى نبايد موجب غرور و فراموشى خداوند سبحان گردد ، بلكه لازم است به عنوان فرصت به آنها نگاه شود و در راه جلب خشنودى و فضل خداى بزرگ مورد استفاده قرار گيرد .
بنابراين ، نشاط و عافيت كه موجب اطاعت الهى مى شود ، خود مستوجب شكرانه ى بزرگى است و اين بدان معنا است كه صرف كردن نشاط و عافيت در عبادت و بندگى نه تنها نبايد مايه ى عجب و طلب كارى از خدا شود ، بلكه خود منت و رحمت جداگانه اى است كه سپاس و حمد ديگرى را مى طلبد .
آرى ، اگر انسان نعمت هاى الهى را در بى خبرى از خدا صرف كند ، اين تنعم ، استدراج را در پى خواهد داشت و فساد و تباهى را براى فرد غافل فراهم مى آورد . خداوند سبحان مى فرمايد :
(فلما نسوا ما ذكروا به فتحنا عليهم أبواب كل شى ء حتى اذا فرحوا بما أوتوا أخذناهم بغتة فاذا هم مبلسون)؛
آن گاه كه هشدارها را از ياد بردند ، درهاى همه ى نعمت ها را به روى ايشان گشوديم تا بسيار خوشحال شدند ، ولى ناگهان همه را از آنها سلب كرديم و اين هنگام ، همگى مأيوس شدند .
ناگفته نماند كه نعمت و نشاط ، زمينه و خاستگاه غفلت بيشتر است ، در حالى كه فقر و بيمارى به اين ميزان غفلت آور نيست . از اين رو ، در جامعه هايى كه رفاه عمومى بيشتر است ، فسادهاى نسل برافكن به نحو شديدترى نسل انسان را تهديد مى كند . بنابراين ، با پيدايش وسعت رزق و رفاه و آسودگى بايد طريق احتياط را پيش گرفت ، تا مبادا به طغيان و عصيان دچار شويم ؛ طغيانى كه از هر فقر و بيمارى و رنجى ويرانگرتر است .
در روايت آمده است كه : «انسان در قيامت از پنج چيز بازخواست مى شود : جوانى قبل از پيرى ، توانگرى پيش از تهى دستى ، فراغ بال قبل از اشتغال ، سلامتى پيش از بيمارى و زندگى پيش از مرگ.»
از اين رو ، لازم است از اين نعمت ها كه همگى زودگذر هستند ، با كمال زيركى استفاده كرده و فرصت را غنيمت بشماريم و زندگى ابدى را پى ريزى كنيم . اوج زيركى در آن است كه از فرصت هاى زودگذر ، شالوده ى سعادت جاودان را استوار سازيم و نهايت بى خبرى و نادانى است كه دل به جلوه هاى دروغين و زودگذر دنيا خوش داريم و از نعمت اصلى غافل بمانيم .
بادت به دست باشد اگر دل نهى به هيچ
در معرضى كه تخت سليمان رود به باد
أم وقت العلة التى محصتنى بها ، و النعم التى أتحفتنى بها ، تخفيفا لما ثقل به على ظهرى من الخطيئات ، و تطهيرا لما انغمست فيه من السيئات ، و تنبيها لتناول التوبة ، و تذكيرا لمحو الحوبة بقديم النعمة ؟ ؛
(بار خدايا ! نمي دانم شاكر عافيت باشم) يا سپاس گزار زمانى كه با بيمارى مرا از ناخالصى هاى گناه پاك كردى ؟ و اين ارمغان را به جهت سبك كردن گناهانى كه بر دوشم سنگينى مى كرد و تطهير از بدى هايى كه مرا فرا گرفته بود و نيز گوشزد نمودن لزوم توبه و غفلت زدايى با يادآورى نعمت سلامتى دراز مدت به من اهدا فرمودى .
ديدگاه امام معصوم عليه السلام درباره ى بلاها
از نگاه امام سجاد عليه السلام - كه از علم خطاناپذير و بى كران مقام عصمت برخوردار است - تمامى حوادث جهان ، اعم از عافيت يا رنج ، بر اساس نظمى حكمت آميز و شگرفت - - همانند چينش مراتب عدد - استوار است كه از مبدئى آگاه و محيط و قادر سرچشمه گرفته است . امام عليه السلام نيك مى داند كه در گستره ى هستى هيچ چيز بى نظم و گزاف نيست و همه ى رخدادها در منظومه اى بسيار دقيق محاسبه شده است . پيكره ى جهان در چشم انداز على بن الحسين عليهماالسلام چنان منضبط است كه در روز حساب هيچ گونه صغير و كبيرى فراموش نمى شود و همگى تحت حسابرسى واقع خواهد شد .
جهان بينى امام معصوم با نگرش عموم مردم يك تفاوت بنيادين دارد ، زيرا آن چه همه يا بيشتر مردم با جزع و فزع از آن گريزان اند ، حضرت زين العابدين عليه السلام با آرامش تمام و كمال آگاهى از آن استقبال مى كند و با اطمينان كامل آن را تحفه اى از جانب پروردگار و موجب رشد و تكامل تلقى مى فرمايد كه سبب تخفيف گناه و تطهير روح و جان و مانع پيدايش غفلت مى گردد .
بدين ترتيب ، در نگرش ناب توحيدى هر حادثه كه از ناحيه حضرت دوست - عز اسمه - پيش مى آيد ، جميل و نيكو و مشتمل بر مصالح و حكمت هاى بسيار است كه بر حسب نظم و نظام كلى هستى قابل محاسبه مى باشد و طبعا در اين نظام متقن ، صلاح فساد هيچ چيز را نبايد بر اساس تأثيرهاى متقابل جزئى حوادث نسبت به هم سنجيد و اين نگرش ژرف و معرفت ناب در مورد امام چهارم آن چنان در اوج كمال و تمام عيار است كه حضرتش رنج را از ناحيه ى محبوب ، عين لذت مى داند . از اين رو ، نه تنها شكايتى ندارد ، بلكه آن را دليل الطاف ويژه ى حضرت ربوبى مى داند . به همين دليل ، زبانى بسيارى از اولياى دين به اين ترانه ى روح افزا مترنم است كه :
ناخوش تو خوش بود بر جان من
جان فداى يار دل رنجان من !
و اوليا و واصلان و انسان هاى كامل اين گونه معارف را - چون نمى كه از اقيانوسى غيرمتناهى مترشح گردد - از ذوات مقدس خاندان عصمت و طهارت عليهم السلام فراگرفته اند .
جهت هشدار دهندگى حوادث ناگوار
نكته ى جالب ديگر - كه خود محتاج به بحث مستقل و مبسوطى است - آن است كه حضرت سجاد عليه السلام حوادث ناگوار را هشدارى به فرد غفلت زده و رفاه طلب مى داند كه در نعمت هاى متنوع و فراوان مستغرق است و با تمام وجود و بدون توجه به جريان هاى مختلف كه در اطراف زندگى آنان مى گذرد ، عمرى را به بوالهوسى مى گذراند و نه از تباهى زندگى گرفتاران خبرى دارند و نه از تهى دستى تهى دستان.
ديدگاه معقول درباره ى فقر و ثروت
اساسا فقر در جامعه فسادآور است - خواه باور كنيم يا باور نكنيم - و براى ريشه كن كردن آن همه بايد با هم هم صدا و هم گام شوند . از سوى ديگر ، رفاه و توسعه ى غيرمعقول و هدايت نشده ى امور مادى نيز در نشر فساد سهم مؤثرى دارد و در كنار منفعت جويى و كام روايى هاى ناشى از توسعه ، بزه هاى فردى و ناامنى هاى اجتماعى با رشد تصاعدى رو به رو مى شود و پيامدهاى منفى اجتماعى - فرهنگى آن با فساد ناشى از تهى دستى قابل مقايسه نيست .
بنابراين ، اگر جامعه اى تحت تربيت الهى قرار گيرد ، از ثروت ، استفاده ى معقول مى كند و آسايش و آرامش همه ى افراد جامعه را فرامى گيرد و همگان در سايه ى زندگى عادلانه زندگى مى كنند و اگر گاهى فقر و كاهشى بروز كند ، بينش الهى آن را از مصاديق مصلحت جامعه و الطاف خفيه ى الهى مى شمارد ؛ چنان كه امام سجاد عليه السلام در همين فراز بدان اشاره فرموده است .
و فى خلال ذلك ما كتب لى الكاتبان من زكى الأعمال ، ما لا قلب فكر فيه ، و لا لسان نطق به، و لا جارحة تكلفته ، بل افضالا منك على ، و احسانا من صنيعك الى؛و در اين ميان ، آن دو فرشته ى كاتب ، براى من چندان عمل صالح نوشتند ، كه نه جان در انديشه ى آن بود و نه زبان بدان مترنم گشت و نه هيچ كدام از اندام هاى من ، رنجى براى آن عمل متحمل شدند ، بلكه صرف تفضل حضرتت و محض احسان جانب تو به من بود .
فرشتگان مراقب انسان از ديدگاه قرآن
در مكتب مقدس و آسمانى اسلام بر فرشتگانى كه مراقب انسان هستند ، تأكيد بسيار شده و در قرآن كريم مأموريت آنان بسيار فراگير معرفى شده است . از جمله مى فرمايد :
(ما يلفظ من قول الا لديه رقيب عتيد)؛
هيچ كلامى بر لب جارى نمى سازد، مگر آن كه مراقبى تيزبين كنار وى قرار دارد.
(قل الله أسرع مكرا ان رسلنا يكتبون ما تمكرون)؛
بگو خداوند سريع تدبير مى كند ، به درستى كه فرستادگان ما آن چه را كه نيرنگ مى كنيد ، ثبت مى كنند .
اين فرشتگان آن چنان در ضبط و حفظ پرونده ى عمر انسان با دقت عمل مى كنند كه بنابر گزارش قرآن كريم ، انسان در قيامت با ديدن نامه ى عمل خود شگفت زده شده و با كمال تعجب مى گويد :
(ويلتنا مال هذا الكتاب لا يغادر صغيرة و لا كبيرة الا أحصاها)؛
اى واى ! اين چه كتابى است كه هيچ خرد و كلانى را فرو گذار نكرده و همه را شماره و ثبت كرده است .
يكى از مسائلى كه فرشتگان مأمور ثبت اعمال ، در ضبط آن كوشا هستند ، حالت هاى روحى از جمله ناخشنودى ، رضا ، شك ، تسليم ، كينه ، محبت ، و نظير اينها است و يكى از آنها هم ، مرض و كسالت و ناگوارى هاى زندگى است كه در خودسازى نقش مؤثرى دارند .
نقش سازنده ى بيمارى ها و حوادث ناگوار
1. اولين تأثير اين حوادث ، تأثير قهرى و بدون اختيار است و به طور خودكار و بدون اراده ى آگاهانه عمل مى كند ؛ چنان كه افراد ياغى زيادى را در اثر پيش آمد ناگوارى يك باره از طغيان و عصيان دست كشيده اند و امواج آن همه تندروى ها و بى باكى ها به يك باره در جانشان فرو نشسته است . اين اثر ، از ديدگاه كاتبان به دور نمى ماند ، در حالى كه عملى هم از اين فرد صادر نشده است و در عين حال با اختيار آزاد خود كارى انجام نداده است . اما عدالت و رحمت و تفضل الهى چه بسا موجب بخشش بسيارى از اعمال گذشته او مى گردد و امام عليه السلام با بيان اين فراز بدان اشاره فرموده و بيان داشته است كه اين ، حسنه اى قهرى است كه ره آورد تفضل خدا است ، زيرا نه ذكر قلبى يا لسانى در كار بوده است و نه هيچ گونه عمل جوارحى ، بلكه تنها شمول تفضل او بوده است .2. تأثير ديگر اين حوادث ، تأثير اختيارى و غيرقهرى است ؛ بدين ترتيب كه فرد در مقابل تقدير الهى از خود كمال رضايت را به نمايش مى گذارد و از خلاق خود رضايت كامل دارد و تسليم محض اراده ى ولى نعمت خود است و از پيش آمدها هيچ گونه نگرانى ندارد ، زيرا همه را برخاسته از تقدير پرودگار عزيز عليم مى داند . اين خود از بهترين انواع بندگى است كه از بسيارى از عبادت هاى بدنى - كه چه بسا در آن غرور هم ديده مى شود و يا از توجه قلبى تهى است - ارزنده تر مى باشد و هم از اين روى در روايات آمده است : «مصيبت هاى ناگوار در بخشودگى گناهان انسان بسيار مؤثر است ، ولى به شرطى كه انسان ابراز نارضايتى نكند و خداوند متعال صدق نيت را در او مشاهده كند.»
اللهم فصل على محمد و آله ، و حبب الى ما رضيت الى ، و يسر لى ما أحللت بى ، و طهرنى من دنس ما أسلفت ، و امح عنى شر ما قدمت ، و أوجدنى حلاوة العافية ، و أذقنى برد السلامة ؛
بار خدايا ! بر حضرت محمد و خاندان او درود فرست و آن چه را كه براى من پسنديده اى ، محبوب من گردان و تحمل مقدراتى را كه بر من فرو مى فرستى ، براى من آسان فرما و از ناپاكى هاى پيشينم پاكيزه گردان و شر كارهاى گذشته ام را از من دور ساز و شيرينى عافيت را در كامم پديدار ساز و خنكى تندرستى را به من بچشان .
نقش محبت در فعاليت هاى انسان
از نكته هاى جالبى كه نظر هر محقق دانشمندى را در فراز پيشين و اين فراز به خود جلب مى كند ، آن است كه امام عليه السلام به روحيات آدمى و منشأ اثر بودن هر يك در نظام تصميم گيرى انسانى پرداخته است ، چه امام عليه السلام در فراز قبل اشاره فرمود كه از پيش آمدهاى ناگوار هيچ چاره اى نيست و آثار قهرى و غيراختيارى مترتب بر آن نيز از دست ما خارج است ، ولى در اين فراز به بيان نيروى عاطفى و احساسى انسان مى پردازد و بيان مى دارد كه چنان چه اين نيرو زير نظر قواى عقلانى عمل كند و حكمت آميز نباشد ، طبيعى است كه از بعد علوى و برين آدمى روى برگردانده و هرگز در خدمت اهداف والا قرار نمى گيرد و در نتيجه از تمامى آن حقايق محروم مى ماند ؛ مانندبيمارى كه در آستانه ى مرگ است و به جراحى تن نمى دهد ، مگر آن كه بتوان در ذهنيت او تصرف كرد و به وى قبولاند كه به مداوا تن در دهد . بنابراين ، محبت و علاقه ، نقش بسيار مهمى در فعاليت هاى انسانى دارد ؛ از اين رو ، امام عليه السلام مى فرمايد : خداوندا ! آن چه را كه به صلاح من است ، مورد علاقه ى من قرار ده ، تا نظام عاطفى من با حكم عقل هماهنگ گردد و در نتيجه بتوانم از پيش آمدها به نحو احسن استفاده كنم . سپس از خداوند متعال درخواست مى كند كه پروردگارا ! مشكلات را بر من آسان گردان .
عوامل آسان سازى مشكلات
الف) صلابت روحى ؛ يعنى لازم است انسان در برابر مشكل ، صبر و تحمل پيشه نموده و پايدارى كند ، تا ثبات شخصيتى وى آسيب نبيند و در نتيجه مشكل براى او آسان و كوچك و قابل تحمل گردد .
ب) توانمندى جسمانى ؛ يعنى سيستم ايمنى بدن بايد از اقتدار كامل برخوردار باشد تا در هنگام بيمارى بتواند اصول مديريت بحران را به خوبى اجرا كند . از اين اصول و ساز و كار آن ، در رشته اى از علوم پزشكى به نام ايمنولوژى به تفصيل بحث مى شود .
بنابراين ، اگر انسان از توان بدنى و روحى كافى برخوردار باشد ، هيچ مشكلى وى را به زانو در نخواهد آورد و همه چيز آسان و همه ى امور به راحتى انجام مى پذيرد . امام صادق عليه السلام مى فرمايد :
ما ضعف بدن عما قويت عليه النية ؛
هرگز بدن در برابر آن چه اراده ى پولادين بدان تعلق گرفته است، درمانده نمى گردد.
آثار شگرف گناهان و آلودگى هاى روحى
امام معصوم عليه السلام در ادامه ى اين فراز از خداوند متعال درخواست مى كند كه آثار آلودگى ها و گناهان سابق را پاك و آثار خطرخيز آن را محو كند ؛ مسئله اى كه شايسته است اهل فن در اين باب تحقيقات جامعى به بازار انديشه ارايه كنند ؛ چرا كه اين مسئله از بزرگ ترين مسائل علم النفس به شمار مى رود و در اين زمينه حقايق تكان دهنده اى در بيانات اعجازآميز كتاب و سنت ارايه شده است ؛ از جمله صدر المتألهين اسلام و سرآمد محققان دوران ، جناب «ملاصدرا» در جلد هشتم و نهم اسفار به شكل مبسوط و بسيار دقيق و فنى به بخش مهمى از اين اسرار و حقايق پرداخته است ؛ چنان كه مباحث اتحاد عقل و عاقل و معقول - كه در جلد سوم اسفار و به طور متفرق در ساير مجلدهاى آن دايرةالمعارف الهى آمده است - در توضيح و حل اين معضل ، نقش كليدى و بى بديلى دارد و اين مختصر مجال بحث از آن حقايق نغز و پيچيده نيست . همين قدر بايد دانست كه ناديده گرفتن بهداشت روحى و پى آمد خطرناك آن به مراتب خطرناك تر از بى توجهى در بهداشت تن و بدن است .
ناگفته نماند يكى از تأليفات بسيار سودمند و در عين حال همه فهم ، كتاب آداب الصلاة اثر رهبر راحل و عظيم الشأن انقلاب اسلامى ، حضرت امام خمينى رحمه الله است ، كه در بحث طهارت و اسرار وضو مسائل بسيار جالب و بيدار كننده اى را يادآور شده است كه بسيار سودمند است . خداوند او را با حضرت رسول و خاندان او محشور كند !
واجعل مخرجى عن علتى الى عفوك ، و متحولى عن صرعتى الى تجاوزك ، و خصلاصى من كربى الى روحك ، و سلامتى من هذه الشدة الى فرجك ؛
پروردگارا ! برون رفت از بيماريم را سوى عفوت قرار ده و بازگشت از لغزشم را به گستره ى گذشتت منتهى ساز و از اندوه و گرفتارى رهايم نما و سلامتى من از سختى ها را به گشايش خودت ختم فرما .
اعتماد بر خدا ، كليد همه ى درهاى بسته
امام عليه السلام در اين دعا ، همه ى درهاى بسته را به ما نشان داده و اين نكته را به نيكى تفهيم فرموده است كه نبايد در هيچ حالى يأس و نوميدى در دژ وجود انسان راه يابد ، زيرا هيچ يك از گرفتارى ها اعم از بيمارى ها ، بلاها ، اشتباهات و زمين خوردن ها و ... نمى تواند يأس آور باشد ، به شرط آن كه همه دل به مبدئى ببنديم كه همه چيز در دست با كفايت قدرت او قابل حل است .
از اين رو ، امام عليه السلام در اين فراز انواع گرفتارى ها را برشمرده و حل هر يك را از خداوند متعال درخواست كرده و توجه امت را به اين واقعيت جلب نموده است كه تا اعتماد و توكل به خدا و دعا و توسل به اوليا نباشد ، هر يك از اين نگرانى ها مى تواند شديدا يأس آور باشد و زندگى را سخت و تلخ كند و چه بسا منجر به تصميم هاى خطرناك يا پيامدهاى ناگوارتر گردد .
آرى ، يأس از مهلك ترين بيمارى هاى بشرى است كه انسان زنده را به متحركى بى جان تبديل مى كند و اگر بگوييم انسان مأيوس ، انسانى زنده به گور است ، بى جا نگفته ايم و بدين جهت شارع مقدس كوشيده است از همه ى راه هاى ممكن ، زمينه هاى پيدايش يأس را از بين ببرد و قاطعانه اعلام داشته است كه نااميدى از رحمت خدا ، از بزرگ ترين گناهان و هم سنگ كفر است :
(و لا تيأسوا من روح الله انه لا ييأس من روح الله الا القوم الكافرون) ؛
از رحمت خدا نوميد نشويد كه جز كافران از رحمت او نوميد نمى شوند .
نيز به افرادى كه مرتكب جرم هاى سنگين شده اند ، توصيه مى كند كه توبه كنيد و باز گرديد ، كه راه مسدود نيست ؛ از اين رو ، مى توان گفت كه يأس از رحمت خدا ، از اصل گناه عظيم تر و خطرناك تر است .
چندى پيش با پزشك معروفى كه متخصص امراض روانى بود گفت و گويى داشتيم . ايشان به مناسبتى گفت : سر اين كه در كشورهاى غربى آمار خودكشى و اختلال روانى نسبت به كشور ما در سطح بالايى است ، در اين نكته نهفته است كه مردم ما كمتر به بن بست يأس مطلق مى رسند ، زيرا در صورت يأس از عالم ظاهرى ، به دعا و نماز و گريه و توسل به معصومين عليهم السلام پناهنده مى شوند و اين ابواب رحمت الهى در حل عقده هاى لا ينحل كه از دست هر پزشكى ساخته نيست ، به شكل خارق العاده اى مشكل گشا است .
امام سجاد عليه السلام در اين فراز مشكلات مهمى را مطرح نموده و براى هر يك ، از اسم مناسب خود استفاده كرده است ؛ در يكى متوسل به عفو خدا شده و در ديگرى به گذشت و تجاوز خداوند و در سومى به وساطت رحمت خدا و در چهارمى به مشگل گشايى حق تعالى متوجه شده است . هر كدام از اينها داراى سرى است كه اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام بيشتر از همه بدان آگاه اند . اصولا در زبان دعا ، بر خلاف زبان شعر كه در آن به سجع و قافيه اكتفا مى شود و بيشتر جانب لفظ رعايت مى شود ، تأكيد بيشتر بر روى ظرافت ها محتوايى است و با استفاده از صنايع بلاغى در ذيل هر كلمه سرى و در باطن هر جمله نكته اى نهفته است . حضرت سيدنا الاستاد ، علامه طباطبائى رضى الله عنه ، مى فرمودند :
«كلمات معصومين عليهم السلام به گونه اى است كه در صورت استنطاق الفاظ آن ، هر گونه معناى دقيق و معقول و مطابق با آن كلمات را مى توان استفاده كرد و به معصوم نسبت داد ، زيرا امام معصوم بر همه جهات معنا آگاه بوده است».
انك المتفضل بالاحسان ، المتطول بالامتنان ، الوهاب الكريم ، ذوالجلال و الاكرام ؛
تويى كه بدون استحقاق احسان مى كنى و بى دريغ و الزام ، نعمت مى بخشى و تويى كه بخشاينده و كريم و از هر نقص و عيبى مبرا و كان جود و كرمى .
صفاتى كه در اين فراز مطرح شده است ، ويژه ى مقام ربوبى است ، زيرا تنها حضرت حق است كه ابتدائا و بدون هيچ گونه استحقاق يا الزامى دست به عطا و بخشش مى زند و وهاب است ؛ يعنى بخشش او بدون عوض و بى غرض و خارج از حد و شماره است.
حالت هاى متفاوت اوليا
اصولا انسان هاى وارسته كه از آب و گل اين عالم مادى و فانى بيرون جسته اند و دامن خود را از گرد و غبار آن پاك كرده اند و در حرم امن الهى فرود آمده اند ، روحيه هاى بلند و در عين حال متنوعى دارند و احيانا از حالت هاى متفاوتى برخوردار و در توجهات بلند خود از ناحيه ى اسماى الهى دريافت هاى گوناگونى دارند و به گروه هاى مختلف تقسيم مى شوند :
1. بعضى از آنان با اسم غفور و رحيم محشور هستند و پيوسته اميدوارند و اشك شوق و محبت ، قلبشان را جلا مى دهد .
2. برخى ديگر با اسم عليم محشوراند كه در حد ظرفيت خود ، اگر به مجهولات توجه كنند ، مى توانند جواب آن را بيابند .
3. گروهى با اسم شديد العقاب يا منتقم يا قهار محشورند و خوف و خشيت دل آنان را گداخته و آنى آرامش ندارند و پيوسته در غليان و اضطراب هستند .
4. عده اى با اسم وهاب و يا جواد يا كريم انس دارند . اينان هرگز در وجود خود به ماسوا احساس نياز نمى كنند و خود را به طور مطلق از خلق بى نياز مى بينند و در باطن وجود خود ، فقط روى به سوى كوى محبوب كل دارند ؛ چنان كه «حافظ شيرازى» مى گويد :
حافظ ! آب رخ خود بر در هر سفله مريز
حاجت آن به كه بر قاضى حاجات بريم
اميد خواجگى ام بود ، بندگى تو كردم
هواى سلطنتم بود ، خدمت تو گزيدم
به خاك پاى تو سوگند ، نور ديده ى حافظ !
كه بى رخ تو ، فروغ از چراغ ديده نديدم
عارف در اين مقام ، حاجت خود را فقط به قدرت و عظمت حضرت حق پيوند مى دهد و نقطه ى خلأ به طور مطلق از حريم زندگى او زدوده مى شود ، آن سان كه «هاتف اصفهانى» مى گويد :
بى سر و پا گداى آن جا را
سر ز ملك جهان گران بينى
هم در آن ، پا برهنه جمعى را
پاى بر فرق فرقدان بينى
هم در آن ، سر برهنه قومى را
بر سر از عرش ، سايبان بينى
تا اين كه مى گويد :
با يكى عشق ورز از دو جهان
تا به عين اليقين عيان بينى
كه يكى هست و هيچ نيست جز او
وحده لا اله الا هو
فارسی
.jpg)
.jpg)
.jpg)
دعا به هنگام بیمارى ، اندوه و گرفتارى
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
