درود بر پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله و سلم
امام سجاد عليه السلام در اين دعا ، ضمن پرده داري از مقام هاي توحيدي پيامبر ختمي مترتبت ، محمد مصطفي صلي الله عليه و اله و سلم ، به زحمت هاي طاقت فرسايي كه آن حضرت در راه آيين فطري اسلام متحمل گرديد، اشاره نموده است و در پايان ، به درجات اخروي آن بزرگوار اشاره نموده است .
و الحمدلله الذى من علينا بمحمد نبيه صلى الله عليه و آله و سلم دون الامم الماضيه و القرون السالفه بقدرته التى لا تعجز عن شى ء و ان عظم، و لا يقوتها شى ء و ان لطف، فختم بنا على جميع من ذرء و جعلنا شهداء على من جحد و كثرنا بمنه على من قل. حمد از آن خدايى است كه پيامبر خاتم را در بين همه امت ها نصيب ما فرمود، با قدرتى كه از هيچ چيز عاجز نيست - اگر چه بسيار عظيم باشد - و از كوچك ترين موجود غفلت نمى كند. و مدت ايام ما (فرزندان پيامبر) را در امامت و رهبرى بر جميع امم گذشته كه مدت آنان كوتاه بود برترى داد.
در اين فراز از دعا، امام عليه السلام به دو مسأله بسيار مهم توجه داده اند: مسأله اول آن كه دين اسلام دين خاتم است؛ يعنى آخرين دينى است كه از طرف حضرت خداوند - جل جلاله - بر خلق نازل گرديده است. بنابراين هر كس بعد از محمد مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم ادعاى نبوت و نزول جبرئيل بر خويشتن كند دروغگو است و ادعاى او مردود مى باشد و بايد مورد انكار واقع شود. اين آگاهى در قرآن كريم نيز با صراحت تمام آمده است كه پيامبر اكرم، خاتم النبيين است.
مسأله دوم آن كه هيچ يك از اديان سابقه، خاتم اديان نبوده اند، لذا يهود و نصارى كه هر يك خود را آخرين دين الهى دانسته اند، ادعاى نادرستى كرده اند. در نتيجه، حقايق الهى - اسلامى ما كه قرآن كريم در بردارنده آن است، ناسخ آن اديان بوده و ادعاى يهود و نصارى مبنى بر خاتميت دينشان كلامى غلط و بر خلاف واقع است.
امام عليه السلام، هر دو وجه اثبات و نفى قضيه را در كلامى كوتاه بيان فرموده اند؛ به اين معنا كه اولا: اديان سلف، اديان خاتم نبوده اند و پس از آن ها دين ديگرى حتما آمده است، و ثانيا: آن دين موعود اسلام است كه خاتم همه اديان مى باشد. آن گاه حضرت چند خاصيت مهم از دين خاتم را بيان فرموده اند:
جميع خلايق تا برپايى قيامت موظفند كه پيرو اين آيين مقدس باشند و تخلف از اين دستور عام بر هيچ كس جايز نيست.
اعمال تمامى انسان ها تا روز قيامت در نظارت كامل ائمه عليهم السلام است؛ اين نظارت يا بدين معنى است كه خرد و كلان رفتار و اعمال مردم تحت سيطره احكام الهى اسلام قرار دارد و هر يك محكوم به حكمى از اسلام است، و يا بدان معنى است كه خداوند متعال به ارواح قدسيه حضرات معصومين عليهم السلام، علمى شامل و مطلق عنايت فرموده است كه يكى از خصوصيات آن آگاهى از رفتار و كردار بندگان است؛ يعنى ايشان جميع افعالى را كه از امت صادر مى شود، مى دانند.
اتفاقا در روايات بسيارى به اين معنا برمى خوريم، از جمله در اصول كافى آمده است: نحن خزنه علم الله: ما خزانه علم خدا هستيم. و عيبه وحى الله: ما صندوق علم خدا هستيم.
احتمال ديگرى كه در اين جا مى توان مطرح نمود اين است كه جملگى اعمال امت در روز قيامت كه يوم البروز و يوم المشهود ناميده شده است، به طور روشن برملا مى گردد، و به اين معنا در قرآن كريم آمده است: يوم هم بارزون لا يخفى على الله منهم شى ء....
و الحمدلله الذى من علينا بمحمد نبيه صلى الله عليه و آله و سلم دون الامم الماضيه و القرون السالفه بقدرته التى لا تعجز عن شى ء و ان عظم، و لا يقوتها شى ء و ان لطف، فختم بنا على جميع من ذرء و جعلنا شهداء على من جحد و كثرنا بمنه على من قل. حمد از آن خدايى است كه پيامبر خاتم را در بين همه امت ها نصيب ما فرمود، با قدرتى كه از هيچ چيز عاجز نيست - اگر چه بسيار عظيم باشد - و از كوچك ترين موجود غفلت نمى كند. و مدت ايام ما (فرزندان پيامبر) را در امامت و رهبرى بر جميع امم گذشته كه مدت آنان كوتاه بود برترى داد.
در اين فراز از دعا، امام عليه السلام به دو مسأله بسيار مهم توجه داده اند: مسأله اول آن كه دين اسلام دين خاتم است؛ يعنى آخرين دينى است كه از طرف حضرت خداوند - جل جلاله - بر خلق نازل گرديده است. بنابراين هر كس بعد از محمد مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم ادعاى نبوت و نزول جبرئيل بر خويشتن كند دروغگو است و ادعاى او مردود مى باشد و بايد مورد انكار واقع شود. اين آگاهى در قرآن كريم نيز با صراحت تمام آمده است كه پيامبر اكرم، خاتم النبيين است.
مسأله دوم آن كه هيچ يك از اديان سابقه، خاتم اديان نبوده اند، لذا يهود و نصارى كه هر يك خود را آخرين دين الهى دانسته اند، ادعاى نادرستى كرده اند. در نتيجه، حقايق الهى - اسلامى ما كه قرآن كريم در بردارنده آن است، ناسخ آن اديان بوده و ادعاى يهود و نصارى مبنى بر خاتميت دينشان كلامى غلط و بر خلاف واقع است.
امام عليه السلام، هر دو وجه اثبات و نفى قضيه را در كلامى كوتاه بيان فرموده اند؛ به اين معنا كه اولا: اديان سلف، اديان خاتم نبوده اند و پس از آن ها دين ديگرى حتما آمده است، و ثانيا: آن دين موعود اسلام است كه خاتم همه اديان مى باشد. آن گاه حضرت چند خاصيت مهم از دين خاتم را بيان فرموده اند:
جميع خلايق تا برپايى قيامت موظفند كه پيرو اين آيين مقدس باشند و تخلف از اين دستور عام بر هيچ كس جايز نيست.
اعمال تمامى انسان ها تا روز قيامت در نظارت كامل ائمه عليهم السلام است؛ اين نظارت يا بدين معنى است كه خرد و كلان رفتار و اعمال مردم تحت سيطره احكام الهى اسلام قرار دارد و هر يك محكوم به حكمى از اسلام است، و يا بدان معنى است كه خداوند متعال به ارواح قدسيه حضرات معصومين عليهم السلام، علمى شامل و مطلق عنايت فرموده است كه يكى از خصوصيات آن آگاهى از رفتار و كردار بندگان است؛ يعنى ايشان جميع افعالى را كه از امت صادر مى شود، مى دانند.
اتفاقا در روايات بسيارى به اين معنا برمى خوريم، از جمله در اصول كافى آمده است: نحن خزنه علم الله: ما خزانه علم خدا هستيم. و عيبه وحى الله: ما صندوق علم خدا هستيم.
احتمال ديگرى كه در اين جا مى توان مطرح نمود اين است كه جملگى اعمال امت در روز قيامت كه يوم البروز و يوم المشهود ناميده شده است، به طور روشن برملا مى گردد، و به اين معنا در قرآن كريم آمده است: يوم هم بارزون لا يخفى على الله منهم شى ء....
اللهم فصل على محمد أمينك على وحيك، و نجيبك من خلقك و صفيك من عبادك، امام الرحمه، و قائد الخير، و مفتاح البركه كما نصب لأمرك نفسه، و عرض فيك للمكروه بدنه. خدايا، بر محمد صلى الله عليه و آله و سلم درود فرست كه امين وحى و نجيب ترين و برگزيده ترين بندگان تو است.
او كه پيشرو در رحمت و رأفت و خير، و كليد بركات و خيرات بود و تن و جان خود را در راه اوامر و فرمان تو به رنج انداخت.
در اين فراز، امام سجاد عليه السلام پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم را به چند صفت توصيف فرموده كه هر يك نكته اى جالب و قابل توجه به شمار مى آيد:
پيامبر امين در وحى الهى است؛ يعنى آنچه را از خداوند متعال گرفته، با دقت تمام در چهار مرحله حفظ كرده و به طور صحيح و بدون كم و كاست به مردم تحويل داده است اولا: آنچه حضرت از جبرئيل دريافت نمود، تمام آن چيزى بود كه جبرئيل بايد تحويل مى داد.
:
ثانيا: آنچه را كه دريافت نمود، با دقت تمام حفظ كرد، به طورى كه هيچ چيز از آن كم نگرديد.
ثالثا: آنچه را كه به مردم ابلاغ فرمود، تمامى آن چيزى بود كه مأموريت به ابلاغ آن داشت.
رابعا: آن گاه كه رسالت خود را مى رساند، به بهترين و عالى ترين نوع تبليغ متوسل گشت و هنرمندانه ترين روش را در دعوت از مردم به كار گرفت.
دومين صفات رسول گرامى اسلام اين بود كه ايشان نجيب ترين فرد در بين مردم بود و جملگى او را به اين كمال مى شناختند و هيچ گونه نقطه ضعفى در تاريخ زندگى او سراغ نداشتند.
در بين آن مردم، او براى رسالت برگزيده شده بود. او هرگز از خود حرفى نداشت و به خودى خود دست به اين كار نزد، بلكه مأموريتى الهى داشت. پس آنچه را كه حضرت به آن امر فرموده يا از آن نهى كرده، جملگى متن دستور حضرت حق بوده است.
ايشان الرحمه بود؛ يعنى مردم بايد به اين نكته آگاهى پيدا كنند كه آنچه را پيامبر اسلام براى آنان آورده، تحميل و بار و مزاحمت نيست؛ زيرا احكام اسلام هديه اى عظيم از جانب حضرت حق است كه بر مردم نازل گرديده است. پس مردمى كه در اين جهان و عرصه وسيع هستى قدم گذارده اند، بايد توجيه شوند كه چگونه در اين عالم زندگى كنند و براى ابديت خود چه فكرى نمايند. شارع مقدس اسلام، چراغى در ظلمات جهان است و طبيبى است كه دارو و درمان خود را به همراه دارد و به هر جا كه وارد شود، مرهم جان هاى مريض و خسته است، و پيامبر اسلام كسى است كه مردم را به صلاح دعوت مى كند. خداوند متعال در قرآن كريم آيه ى 107 سوره انبيا فرموده: و ما أرسلناك الا رحمه للعالمين: و ما نفرستاديم تو را، مگر براى اين كه رحمت براى اهل عالم باشى.
قائد الخير است. قائد به كسى مى گويند كه جلودار كاروان است، راه رفته و مقصد شناس است و در اين امر اشتباه نمى كند؛ از پيچ و خم ها آگاه است و در اين امر دچار خطا نمى شود. آرى، پيامبر اكرم داراى آن چنان عظمتى است كه مى تواند كاروان هستى را به منزلگاه حقيقى خود هدايت كند.
مفتاح البركه است؛ يعنى اگر نبود در خيرات به روى مردم بسته مى شد و مردم نمى توانستند خيرات را به دست آورند.
و سرانجام اين كه پيامبر در اين راه خود را به زحمت و مشقت انداخت و هرگز در انجام وظايف كمترين سستى به خود راه نداد.
اللهم فصل على محمد أمينك على وحيك، و نجيبك من خلقك و صفيك من عبادك، امام الرحمه، و قائد الخير، و مفتاح البركه كما نصب لأمرك نفسه، و عرض فيك للمكروه بدنه. خدايا، بر محمد صلى الله عليه و آله و سلم درود فرست كه امين وحى و نجيب ترين و برگزيده ترين بندگان تو است.
او كه پيشرو در رحمت و رأفت و خير، و كليد بركات و خيرات بود و تن و جان خود را در راه اوامر و فرمان تو به رنج انداخت.
در اين فراز، امام سجاد عليه السلام پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم را به چند صفت توصيف فرموده كه هر يك نكته اى جالب و قابل توجه به شمار مى آيد:
پيامبر امين در وحى الهى است؛ يعنى آنچه را از خداوند متعال گرفته، با دقت تمام در چهار مرحله حفظ كرده و به طور صحيح و بدون كم و كاست به مردم تحويل داده است اولا: آنچه حضرت از جبرئيل دريافت نمود، تمام آن چيزى بود كه جبرئيل بايد تحويل مى داد.
:
ثانيا: آنچه را كه دريافت نمود، با دقت تمام حفظ كرد، به طورى كه هيچ چيز از آن كم نگرديد.
ثالثا: آنچه را كه به مردم ابلاغ فرمود، تمامى آن چيزى بود كه مأموريت به ابلاغ آن داشت.
رابعا: آن گاه كه رسالت خود را مى رساند، به بهترين و عالى ترين نوع تبليغ متوسل گشت و هنرمندانه ترين روش را در دعوت از مردم به كار گرفت.
دومين صفات رسول گرامى اسلام اين بود كه ايشان نجيب ترين فرد در بين مردم بود و جملگى او را به اين كمال مى شناختند و هيچ گونه نقطه ضعفى در تاريخ زندگى او سراغ نداشتند.
در بين آن مردم، او براى رسالت برگزيده شده بود. او هرگز از خود حرفى نداشت و به خودى خود دست به اين كار نزد، بلكه مأموريتى الهى داشت. پس آنچه را كه حضرت به آن امر فرموده يا از آن نهى كرده، جملگى متن دستور حضرت حق بوده است.
ايشان الرحمه بود؛ يعنى مردم بايد به اين نكته آگاهى پيدا كنند كه آنچه را پيامبر اسلام براى آنان آورده، تحميل و بار و مزاحمت نيست؛ زيرا احكام اسلام هديه اى عظيم از جانب حضرت حق است كه بر مردم نازل گرديده است. پس مردمى كه در اين جهان و عرصه وسيع هستى قدم گذارده اند، بايد توجيه شوند كه چگونه در اين عالم زندگى كنند و براى ابديت خود چه فكرى نمايند. شارع مقدس اسلام، چراغى در ظلمات جهان است و طبيبى است كه دارو و درمان خود را به همراه دارد و به هر جا كه وارد شود، مرهم جان هاى مريض و خسته است، و پيامبر اسلام كسى است كه مردم را به صلاح دعوت مى كند. خداوند متعال در قرآن كريم آيه ى 107 سوره انبيا فرموده: و ما أرسلناك الا رحمه للعالمين: و ما نفرستاديم تو را، مگر براى اين كه رحمت براى اهل عالم باشى.
قائد الخير است. قائد به كسى مى گويند كه جلودار كاروان است، راه رفته و مقصد شناس است و در اين امر اشتباه نمى كند؛ از پيچ و خم ها آگاه است و در اين امر دچار خطا نمى شود. آرى، پيامبر اكرم داراى آن چنان عظمتى است كه مى تواند كاروان هستى را به منزلگاه حقيقى خود هدايت كند.
مفتاح البركه است؛ يعنى اگر نبود در خيرات به روى مردم بسته مى شد و مردم نمى توانستند خيرات را به دست آورند.
و سرانجام اين كه پيامبر در اين راه خود را به زحمت و مشقت انداخت و هرگز در انجام وظايف كمترين سستى به خود راه نداد.
اللهم فصل على محمد أمينك على وحيك، و نجيبك من خلقك و صفيك من عبادك، امام الرحمه، و قائد الخير، و مفتاح البركه كما نصب لأمرك نفسه، و عرض فيك للمكروه بدنه. خدايا، بر محمد صلى الله عليه و آله و سلم درود فرست كه امين وحى و نجيب ترين و برگزيده ترين بندگان تو است.
او كه پيشرو در رحمت و رأفت و خير، و كليد بركات و خيرات بود و تن و جان خود را در راه اوامر و فرمان تو به رنج انداخت.
در اين فراز، امام سجاد عليه السلام پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم را به چند صفت توصيف فرموده كه هر يك نكته اى جالب و قابل توجه به شمار مى آيد:
پيامبر امين در وحى الهى است؛ يعنى آنچه را از خداوند متعال گرفته، با دقت تمام در چهار مرحله حفظ كرده و به طور صحيح و بدون كم و كاست به مردم تحويل داده است اولا: آنچه حضرت از جبرئيل دريافت نمود، تمام آن چيزى بود كه جبرئيل بايد تحويل مى داد.
:
ثانيا: آنچه را كه دريافت نمود، با دقت تمام حفظ كرد، به طورى كه هيچ چيز از آن كم نگرديد.
ثالثا: آنچه را كه به مردم ابلاغ فرمود، تمامى آن چيزى بود كه مأموريت به ابلاغ آن داشت.
رابعا: آن گاه كه رسالت خود را مى رساند، به بهترين و عالى ترين نوع تبليغ متوسل گشت و هنرمندانه ترين روش را در دعوت از مردم به كار گرفت.
دومين صفات رسول گرامى اسلام اين بود كه ايشان نجيب ترين فرد در بين مردم بود و جملگى او را به اين كمال مى شناختند و هيچ گونه نقطه ضعفى در تاريخ زندگى او سراغ نداشتند.
در بين آن مردم، او براى رسالت برگزيده شده بود. او هرگز از خود حرفى نداشت و به خودى خود دست به اين كار نزد، بلكه مأموريتى الهى داشت. پس آنچه را كه حضرت به آن امر فرموده يا از آن نهى كرده، جملگى متن دستور حضرت حق بوده است.
ايشان الرحمه بود؛ يعنى مردم بايد به اين نكته آگاهى پيدا كنند كه آنچه را پيامبر اسلام براى آنان آورده، تحميل و بار و مزاحمت نيست؛ زيرا احكام اسلام هديه اى عظيم از جانب حضرت حق است كه بر مردم نازل گرديده است. پس مردمى كه در اين جهان و عرصه وسيع هستى قدم گذارده اند، بايد توجيه شوند كه چگونه در اين عالم زندگى كنند و براى ابديت خود چه فكرى نمايند. شارع مقدس اسلام، چراغى در ظلمات جهان است و طبيبى است كه دارو و درمان خود را به همراه دارد و به هر جا كه وارد شود، مرهم جان هاى مريض و خسته است، و پيامبر اسلام كسى است كه مردم را به صلاح دعوت مى كند. خداوند متعال در قرآن كريم آيه ى 107 سوره انبيا فرموده: و ما أرسلناك الا رحمه للعالمين: و ما نفرستاديم تو را، مگر براى اين كه رحمت براى اهل عالم باشى.
قائد الخير است. قائد به كسى مى گويند كه جلودار كاروان است، راه رفته و مقصد شناس است و در اين امر اشتباه نمى كند؛ از پيچ و خم ها آگاه است و در اين امر دچار خطا نمى شود. آرى، پيامبر اكرم داراى آن چنان عظمتى است كه مى تواند كاروان هستى را به منزلگاه حقيقى خود هدايت كند.
مفتاح البركه است؛ يعنى اگر نبود در خيرات به روى مردم بسته مى شد و مردم نمى توانستند خيرات را به دست آورند.
و سرانجام اين كه پيامبر در اين راه خود را به زحمت و مشقت انداخت و هرگز در انجام وظايف كمترين سستى به خود راه نداد.
و كاشف فى الدعاء اليك حآمته و حارب فى رضاك أسرته و قطع فى احيآء دينك رحمه، و أقصى الأدنين على جحودهم و قرب الأقصين على استجابتهم لك. در راه رسالت، از حاميان و قبيله خود جدا شد و با آنان جنگيد و رابطه خود را با آنان قطع نمود و نزديكان خود را كه شرك مى ورزيدند دور ساخت و آنان را كه به ظاهر از اهل و عشيره او نبودند به خود نزديك فرمود.
در اين فراز، امام عليه السلام به نكاتى اشاره مى فرمايد كه لازمه وجود يك راهبر راستين و دلسوز است و با رعايت آن ها، بهتر مى تواند مردم را از كج انديشى ها و كجروى ها نجات داده و به ساحل رستگارى برساند. او هم چنين مى تواند در رفتار و كردار خود، صداقت و حق خود را به مردم ارايه كند و با عمل نيز آنان را به طرف هدايت بخواند؛
و آن مسأله آن است كه يك رهبر، پس از عرضه صراط مستقيم به مردم، هيچ چيزى را به غير از آن راه مورد عنايت قرار ندهد و آنچه را كه مانع و مزاحم حركت اوست از سر راه خود بردارد و با آن مبارزه نمايد.
در اين فراز، امام سجاد عليه السلام پيامبر اكرم را با اين صفات معرفى مى كند و به خداى متعال عرض مى كند كه خدايا! پيامبر تو در راه تبليغ دين تو با قبيله و عشيره خود - كه نسبت به او عاطفه و احساس شديدى داشتند، او را حمايت مى كردند و از او دفاع مى نمودند - جنگيد و از آن ها جدا شد و هرگز احساس قومى و عصبيت عشيره اى مانع آن نشد كه دست از دعوت مردم به طرف تو بردارد؛ مبادا كه در صراط مستقيم كمترين خدشه اى وارد شود!
آرى، معيار دورى و نزديكى، برادرى يا دشمنى، خويشاوندى يا بيگانگى در اين مكتب، همان معيار متعارف در عرف عام نيست، بلكه دستور قرآن بر اين است كه انما المؤ منون اخوه.
اويس قرنى پيامبر را نديد و در يمن زندگى مى كرد، ولى نزديك ترين فرد به پيامبر بود؛ اما آنان كه به پيامبر از نظر عشيره اى و قومى نزديك بودند، از ايشان بسيار دور بودند، به طورى كه با آن ها به مبارزه پرداخت و چنان كه مى دانيم امثال ابولهب ها و ابوجهل ها كه قريشى بودند مطرود ايشان واقع گشتند!
پيامبر خدا، جز خدا و صراط مستقيم هيچ روشى را امضا نمى فرمود و در راه صراط مستقيم تمامى موانع را از سر راه برمى داشت. ايشان دل از همه چيز غير از دورترين آن شخص بود كه از خدا دورتر بود. و اين از خصوصيات آيين هاى الهى است: لذا خداى متعال در قرآن كريم فرزند نوح را از اهل او ندانست و آن گاه كه جناب نوح به خداى تعالى عرض كرد: ان ابنى من أهلى، جواب شنيد: انه ليس من أهلك انه عمل غير صالح! يعنى پيامبر، پدر صلاح و تقوا است و از هرگونه ناهنجارى به دور مى باشد؛ رابطه او با ناهنجارها قطع است، اگر چه به ظاهر آن ناهنجارى فرزند او باشد هم چنين اگر خداوند به حضرت ابراهيم فرمان ذبح اسماعيل را مى دهد، سر آن اين است كه در كنار فرمان حضرت رب، هيچ امرى نبايد رخ بنمايد و جز اطاعت از او، همه چيز بايد ناديده به حساب آيد.
و كاشف فى الدعاء اليك حآمته و حارب فى رضاك أسرته و قطع فى احيآء دينك رحمه، و أقصى الأدنين على جحودهم و قرب الأقصين على استجابتهم لك. در راه رسالت، از حاميان و قبيله خود جدا شد و با آنان جنگيد و رابطه خود را با آنان قطع نمود و نزديكان خود را كه شرك مى ورزيدند دور ساخت و آنان را كه به ظاهر از اهل و عشيره او نبودند به خود نزديك فرمود.
در اين فراز، امام عليه السلام به نكاتى اشاره مى فرمايد كه لازمه وجود يك راهبر راستين و دلسوز است و با رعايت آن ها، بهتر مى تواند مردم را از كج انديشى ها و كجروى ها نجات داده و به ساحل رستگارى برساند. او هم چنين مى تواند در رفتار و كردار خود، صداقت و حق خود را به مردم ارايه كند و با عمل نيز آنان را به طرف هدايت بخواند؛
و آن مسأله آن است كه يك رهبر، پس از عرضه صراط مستقيم به مردم، هيچ چيزى را به غير از آن راه مورد عنايت قرار ندهد و آنچه را كه مانع و مزاحم حركت اوست از سر راه خود بردارد و با آن مبارزه نمايد.
در اين فراز، امام سجاد عليه السلام پيامبر اكرم را با اين صفات معرفى مى كند و به خداى متعال عرض مى كند كه خدايا! پيامبر تو در راه تبليغ دين تو با قبيله و عشيره خود - كه نسبت به او عاطفه و احساس شديدى داشتند، او را حمايت مى كردند و از او دفاع مى نمودند - جنگيد و از آن ها جدا شد و هرگز احساس قومى و عصبيت عشيره اى مانع آن نشد كه دست از دعوت مردم به طرف تو بردارد؛ مبادا كه در صراط مستقيم كمترين خدشه اى وارد شود!
آرى، معيار دورى و نزديكى، برادرى يا دشمنى، خويشاوندى يا بيگانگى در اين مكتب، همان معيار متعارف در عرف عام نيست، بلكه دستور قرآن بر اين است كه انما المؤ منون اخوه.
اويس قرنى پيامبر را نديد و در يمن زندگى مى كرد، ولى نزديك ترين فرد به پيامبر بود؛ اما آنان كه به پيامبر از نظر عشيره اى و قومى نزديك بودند، از ايشان بسيار دور بودند، به طورى كه با آن ها به مبارزه پرداخت و چنان كه مى دانيم امثال ابولهب ها و ابوجهل ها كه قريشى بودند مطرود ايشان واقع گشتند!
پيامبر خدا، جز خدا و صراط مستقيم هيچ روشى را امضا نمى فرمود و در راه صراط مستقيم تمامى موانع را از سر راه برمى داشت. ايشان دل از همه چيز غير از دورترين آن شخص بود كه از خدا دورتر بود. و اين از خصوصيات آيين هاى الهى است: لذا خداى متعال در قرآن كريم فرزند نوح را از اهل او ندانست و آن گاه كه جناب نوح به خداى تعالى عرض كرد: ان ابنى من أهلى، جواب شنيد: انه ليس من أهلك انه عمل غير صالح! يعنى پيامبر، پدر صلاح و تقوا است و از هرگونه ناهنجارى به دور مى باشد؛ رابطه او با ناهنجارها قطع است، اگر چه به ظاهر آن ناهنجارى فرزند او باشد هم چنين اگر خداوند به حضرت ابراهيم فرمان ذبح اسماعيل را مى دهد، سر آن اين است كه در كنار فرمان حضرت رب، هيچ امرى نبايد رخ بنمايد و جز اطاعت از او، همه چيز بايد ناديده به حساب آيد.
و كاشف فى الدعاء اليك حآمته و حارب فى رضاك أسرته و قطع فى احيآء دينك رحمه، و أقصى الأدنين على جحودهم و قرب الأقصين على استجابتهم لك. در راه رسالت، از حاميان و قبيله خود جدا شد و با آنان جنگيد و رابطه خود را با آنان قطع نمود و نزديكان خود را كه شرك مى ورزيدند دور ساخت و آنان را كه به ظاهر از اهل و عشيره او نبودند به خود نزديك فرمود.
در اين فراز، امام عليه السلام به نكاتى اشاره مى فرمايد كه لازمه وجود يك راهبر راستين و دلسوز است و با رعايت آن ها، بهتر مى تواند مردم را از كج انديشى ها و كجروى ها نجات داده و به ساحل رستگارى برساند. او هم چنين مى تواند در رفتار و كردار خود، صداقت و حق خود را به مردم ارايه كند و با عمل نيز آنان را به طرف هدايت بخواند؛
و آن مسأله آن است كه يك رهبر، پس از عرضه صراط مستقيم به مردم، هيچ چيزى را به غير از آن راه مورد عنايت قرار ندهد و آنچه را كه مانع و مزاحم حركت اوست از سر راه خود بردارد و با آن مبارزه نمايد.
در اين فراز، امام سجاد عليه السلام پيامبر اكرم را با اين صفات معرفى مى كند و به خداى متعال عرض مى كند كه خدايا! پيامبر تو در راه تبليغ دين تو با قبيله و عشيره خود - كه نسبت به او عاطفه و احساس شديدى داشتند، او را حمايت مى كردند و از او دفاع مى نمودند - جنگيد و از آن ها جدا شد و هرگز احساس قومى و عصبيت عشيره اى مانع آن نشد كه دست از دعوت مردم به طرف تو بردارد؛ مبادا كه در صراط مستقيم كمترين خدشه اى وارد شود!
آرى، معيار دورى و نزديكى، برادرى يا دشمنى، خويشاوندى يا بيگانگى در اين مكتب، همان معيار متعارف در عرف عام نيست، بلكه دستور قرآن بر اين است كه انما المؤ منون اخوه.
اويس قرنى پيامبر را نديد و در يمن زندگى مى كرد، ولى نزديك ترين فرد به پيامبر بود؛ اما آنان كه به پيامبر از نظر عشيره اى و قومى نزديك بودند، از ايشان بسيار دور بودند، به طورى كه با آن ها به مبارزه پرداخت و چنان كه مى دانيم امثال ابولهب ها و ابوجهل ها كه قريشى بودند مطرود ايشان واقع گشتند!
پيامبر خدا، جز خدا و صراط مستقيم هيچ روشى را امضا نمى فرمود و در راه صراط مستقيم تمامى موانع را از سر راه برمى داشت. ايشان دل از همه چيز غير از دورترين آن شخص بود كه از خدا دورتر بود. و اين از خصوصيات آيين هاى الهى است: لذا خداى متعال در قرآن كريم فرزند نوح را از اهل او ندانست و آن گاه كه جناب نوح به خداى تعالى عرض كرد: ان ابنى من أهلى، جواب شنيد: انه ليس من أهلك انه عمل غير صالح! يعنى پيامبر، پدر صلاح و تقوا است و از هرگونه ناهنجارى به دور مى باشد؛ رابطه او با ناهنجارها قطع است، اگر چه به ظاهر آن ناهنجارى فرزند او باشد هم چنين اگر خداوند به حضرت ابراهيم فرمان ذبح اسماعيل را مى دهد، سر آن اين است كه در كنار فرمان حضرت رب، هيچ امرى نبايد رخ بنمايد و جز اطاعت از او، همه چيز بايد ناديده به حساب آيد.
و كاشف فى الدعاء اليك حآمته و حارب فى رضاك أسرته و قطع فى احيآء دينك رحمه، و أقصى الأدنين على جحودهم و قرب الأقصين على استجابتهم لك. در راه رسالت، از حاميان و قبيله خود جدا شد و با آنان جنگيد و رابطه خود را با آنان قطع نمود و نزديكان خود را كه شرك مى ورزيدند دور ساخت و آنان را كه به ظاهر از اهل و عشيره او نبودند به خود نزديك فرمود.
در اين فراز، امام عليه السلام به نكاتى اشاره مى فرمايد كه لازمه وجود يك راهبر راستين و دلسوز است و با رعايت آن ها، بهتر مى تواند مردم را از كج انديشى ها و كجروى ها نجات داده و به ساحل رستگارى برساند. او هم چنين مى تواند در رفتار و كردار خود، صداقت و حق خود را به مردم ارايه كند و با عمل نيز آنان را به طرف هدايت بخواند؛
و آن مسأله آن است كه يك رهبر، پس از عرضه صراط مستقيم به مردم، هيچ چيزى را به غير از آن راه مورد عنايت قرار ندهد و آنچه را كه مانع و مزاحم حركت اوست از سر راه خود بردارد و با آن مبارزه نمايد.
در اين فراز، امام سجاد عليه السلام پيامبر اكرم را با اين صفات معرفى مى كند و به خداى متعال عرض مى كند كه خدايا! پيامبر تو در راه تبليغ دين تو با قبيله و عشيره خود - كه نسبت به او عاطفه و احساس شديدى داشتند، او را حمايت مى كردند و از او دفاع مى نمودند - جنگيد و از آن ها جدا شد و هرگز احساس قومى و عصبيت عشيره اى مانع آن نشد كه دست از دعوت مردم به طرف تو بردارد؛ مبادا كه در صراط مستقيم كمترين خدشه اى وارد شود!
آرى، معيار دورى و نزديكى، برادرى يا دشمنى، خويشاوندى يا بيگانگى در اين مكتب، همان معيار متعارف در عرف عام نيست، بلكه دستور قرآن بر اين است كه انما المؤ منون اخوه.
اويس قرنى پيامبر را نديد و در يمن زندگى مى كرد، ولى نزديك ترين فرد به پيامبر بود؛ اما آنان كه به پيامبر از نظر عشيره اى و قومى نزديك بودند، از ايشان بسيار دور بودند، به طورى كه با آن ها به مبارزه پرداخت و چنان كه مى دانيم امثال ابولهب ها و ابوجهل ها كه قريشى بودند مطرود ايشان واقع گشتند!
پيامبر خدا، جز خدا و صراط مستقيم هيچ روشى را امضا نمى فرمود و در راه صراط مستقيم تمامى موانع را از سر راه برمى داشت. ايشان دل از همه چيز غير از دورترين آن شخص بود كه از خدا دورتر بود. و اين از خصوصيات آيين هاى الهى است: لذا خداى متعال در قرآن كريم فرزند نوح را از اهل او ندانست و آن گاه كه جناب نوح به خداى تعالى عرض كرد: ان ابنى من أهلى، جواب شنيد: انه ليس من أهلك انه عمل غير صالح! يعنى پيامبر، پدر صلاح و تقوا است و از هرگونه ناهنجارى به دور مى باشد؛ رابطه او با ناهنجارها قطع است، اگر چه به ظاهر آن ناهنجارى فرزند او باشد هم چنين اگر خداوند به حضرت ابراهيم فرمان ذبح اسماعيل را مى دهد، سر آن اين است كه در كنار فرمان حضرت رب، هيچ امرى نبايد رخ بنمايد و جز اطاعت از او، همه چيز بايد ناديده به حساب آيد.
و كاشف فى الدعاء اليك حآمته و حارب فى رضاك أسرته و قطع فى احيآء دينك رحمه، و أقصى الأدنين على جحودهم و قرب الأقصين على استجابتهم لك. در راه رسالت، از حاميان و قبيله خود جدا شد و با آنان جنگيد و رابطه خود را با آنان قطع نمود و نزديكان خود را كه شرك مى ورزيدند دور ساخت و آنان را كه به ظاهر از اهل و عشيره او نبودند به خود نزديك فرمود.
در اين فراز، امام عليه السلام به نكاتى اشاره مى فرمايد كه لازمه وجود يك راهبر راستين و دلسوز است و با رعايت آن ها، بهتر مى تواند مردم را از كج انديشى ها و كجروى ها نجات داده و به ساحل رستگارى برساند. او هم چنين مى تواند در رفتار و كردار خود، صداقت و حق خود را به مردم ارايه كند و با عمل نيز آنان را به طرف هدايت بخواند؛
و آن مسأله آن است كه يك رهبر، پس از عرضه صراط مستقيم به مردم، هيچ چيزى را به غير از آن راه مورد عنايت قرار ندهد و آنچه را كه مانع و مزاحم حركت اوست از سر راه خود بردارد و با آن مبارزه نمايد.
در اين فراز، امام سجاد عليه السلام پيامبر اكرم را با اين صفات معرفى مى كند و به خداى متعال عرض مى كند كه خدايا! پيامبر تو در راه تبليغ دين تو با قبيله و عشيره خود - كه نسبت به او عاطفه و احساس شديدى داشتند، او را حمايت مى كردند و از او دفاع مى نمودند - جنگيد و از آن ها جدا شد و هرگز احساس قومى و عصبيت عشيره اى مانع آن نشد كه دست از دعوت مردم به طرف تو بردارد؛ مبادا كه در صراط مستقيم كمترين خدشه اى وارد شود!
آرى، معيار دورى و نزديكى، برادرى يا دشمنى، خويشاوندى يا بيگانگى در اين مكتب، همان معيار متعارف در عرف عام نيست، بلكه دستور قرآن بر اين است كه انما المؤ منون اخوه.
اويس قرنى پيامبر را نديد و در يمن زندگى مى كرد، ولى نزديك ترين فرد به پيامبر بود؛ اما آنان كه به پيامبر از نظر عشيره اى و قومى نزديك بودند، از ايشان بسيار دور بودند، به طورى كه با آن ها به مبارزه پرداخت و چنان كه مى دانيم امثال ابولهب ها و ابوجهل ها كه قريشى بودند مطرود ايشان واقع گشتند!
پيامبر خدا، جز خدا و صراط مستقيم هيچ روشى را امضا نمى فرمود و در راه صراط مستقيم تمامى موانع را از سر راه برمى داشت. ايشان دل از همه چيز غير از دورترين آن شخص بود كه از خدا دورتر بود. و اين از خصوصيات آيين هاى الهى است: لذا خداى متعال در قرآن كريم فرزند نوح را از اهل او ندانست و آن گاه كه جناب نوح به خداى تعالى عرض كرد: ان ابنى من أهلى، جواب شنيد: انه ليس من أهلك انه عمل غير صالح! يعنى پيامبر، پدر صلاح و تقوا است و از هرگونه ناهنجارى به دور مى باشد؛ رابطه او با ناهنجارها قطع است، اگر چه به ظاهر آن ناهنجارى فرزند او باشد هم چنين اگر خداوند به حضرت ابراهيم فرمان ذبح اسماعيل را مى دهد، سر آن اين است كه در كنار فرمان حضرت رب، هيچ امرى نبايد رخ بنمايد و جز اطاعت از او، همه چيز بايد ناديده به حساب آيد.
و والى فيك الأبعدين و عادى فيك الأقربين و أداب نفسه فى تبليغ رسالتك و أتعبها بالدعاء الى ملتك و شغلها بالنصح لأهل دعوتك. آنان را كه دور بودند و تحت ولايت دين در آمدند به خود نزديك كرد و نزديكان مشرك خويش را از خود دور نمود. در راه ابلاغ رسالت تو، خود را به تعب و رنج انداخت و با دعوت مردم و نصيحت آنان در زحمت و مشقت فراوان قرار گرفت.
رنج و تعب عمده پيامبر اكرم از آن بود كه دوستان و عشيره خود را به جهت كفرشان از خود دور كرده بود. آن ها نيز با اجانب همدست گشته بودند و مجموعا به مخالفت با او مى پرداختند.
اميرالمؤ منين در نهج البلاغه در اين زمينه مى فرمايد: خاض الى رضوان الله كل غمره و تجرع فيه كل غصه و قد تلون له الادنون و تألب عليه الأقصون و خلعت اليه العرب أعنتها و ضربت الى محاربته بطون رواحلها: پيامبر اكرم با تمام قدرت به طرف رضايت حضرت حق حركت مى كرد و در اين زمينه، بس جرعه هاى غصه و غم بود كه مى نوشيد؛ نزديكان او ثابت قدم نبودند و خود را مى باختند. بسيارى نيز كه از اجنبى ها بودند، بر دشمنى او كمر بسته بودند. جماعت عرب از اطاعت او سرباز مى زد و مركب هاى خود را به سوى جنگ با او حركت مى داد.
ولى پيامبر اكرم هم چنان نگران اين جريان بود و آسودگى در وجود شريفشان راه نداشت؛ آن چنان كه قرآن كريم در آيه 6 سوره كهف خطاب به او مى فرمايد: فلعلك باخع نفسك على آثارهم ان لم يؤ منوا بهذا الحديث أسفا: گويا مى خواهى در اثر شدت تأثر، جان خود را به جهت ايمان نياوردن اينان از دست بدهى؟ و نيز در سوره فاطر آيه 8 فرمود: فلا تذهب نفسك عليهم حسرات ان الله عليم بما يصنعون: اى پيامبر، آن قدر حسرت و افسوس به خود راه مده كه در مرحله از دست رفتن قرار گيرى، زيرا خداى تو به كردار آنان آگاه است.
بايد دانست كه نفوس انسانى، اگر چه در فطرت اوليه داراى ارتباط توحيدى و الهى هستند، ولى در اثر آلودگى به دنيا و اشتغال به شهوات و رفتارهاى ناپسند و رسوخ جهل و خوى حيوانى، آن چنان به پرتگاه سقوط در مى غلتد كه ديگر به سادگى نجات آنان ميسور نيست. همواره، خراب شدن بسيار آسان، ولى اصلاح و آبادانى بسيار دقيق و سخت است؛ به ويژه اگر زنگار نكبت و پليدى با حجم بسيار بر چهره جان بنشيند كه ديگر به سادگى قابل علاج نيست.
به هر حال، با وجود اين كه اينان از آيين روشن و شفا بخش اسلام تأثيرپذير نبودند، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم هرگز دست از وظيفه خود برنمى داشت و به هر وسيله ممكن، با حكمت و تدبير خود در ميان مردم عمل مى كرد؛ لذا اميرالمؤ منين فرمود: طبيب دوار بطبه: طبيبى بود كه (به دنبال مريض) در حركت بود.
هم چنين در روايت آمده كه عيسى مسيح عليه السلام را در كنار خانه شخص معصيت كارى ديدند؛ عرض كردند: يا روح الله، اين جا چرا ايستاده اى؟ فرمود: انما يأتى الطبيب المرضى: طبيب به نزد مريض ها مى رود.
و والى فيك الأبعدين و عادى فيك الأقربين و أداب نفسه فى تبليغ رسالتك و أتعبها بالدعاء الى ملتك و شغلها بالنصح لأهل دعوتك. آنان را كه دور بودند و تحت ولايت دين در آمدند به خود نزديك كرد و نزديكان مشرك خويش را از خود دور نمود. در راه ابلاغ رسالت تو، خود را به تعب و رنج انداخت و با دعوت مردم و نصيحت آنان در زحمت و مشقت فراوان قرار گرفت.
رنج و تعب عمده پيامبر اكرم از آن بود كه دوستان و عشيره خود را به جهت كفرشان از خود دور كرده بود. آن ها نيز با اجانب همدست گشته بودند و مجموعا به مخالفت با او مى پرداختند.
اميرالمؤ منين در نهج البلاغه در اين زمينه مى فرمايد: خاض الى رضوان الله كل غمره و تجرع فيه كل غصه و قد تلون له الادنون و تألب عليه الأقصون و خلعت اليه العرب أعنتها و ضربت الى محاربته بطون رواحلها: پيامبر اكرم با تمام قدرت به طرف رضايت حضرت حق حركت مى كرد و در اين زمينه، بس جرعه هاى غصه و غم بود كه مى نوشيد؛ نزديكان او ثابت قدم نبودند و خود را مى باختند. بسيارى نيز كه از اجنبى ها بودند، بر دشمنى او كمر بسته بودند. جماعت عرب از اطاعت او سرباز مى زد و مركب هاى خود را به سوى جنگ با او حركت مى داد.
ولى پيامبر اكرم هم چنان نگران اين جريان بود و آسودگى در وجود شريفشان راه نداشت؛ آن چنان كه قرآن كريم در آيه 6 سوره كهف خطاب به او مى فرمايد: فلعلك باخع نفسك على آثارهم ان لم يؤ منوا بهذا الحديث أسفا: گويا مى خواهى در اثر شدت تأثر، جان خود را به جهت ايمان نياوردن اينان از دست بدهى؟ و نيز در سوره فاطر آيه 8 فرمود: فلا تذهب نفسك عليهم حسرات ان الله عليم بما يصنعون: اى پيامبر، آن قدر حسرت و افسوس به خود راه مده كه در مرحله از دست رفتن قرار گيرى، زيرا خداى تو به كردار آنان آگاه است.
بايد دانست كه نفوس انسانى، اگر چه در فطرت اوليه داراى ارتباط توحيدى و الهى هستند، ولى در اثر آلودگى به دنيا و اشتغال به شهوات و رفتارهاى ناپسند و رسوخ جهل و خوى حيوانى، آن چنان به پرتگاه سقوط در مى غلتد كه ديگر به سادگى نجات آنان ميسور نيست. همواره، خراب شدن بسيار آسان، ولى اصلاح و آبادانى بسيار دقيق و سخت است؛ به ويژه اگر زنگار نكبت و پليدى با حجم بسيار بر چهره جان بنشيند كه ديگر به سادگى قابل علاج نيست.
به هر حال، با وجود اين كه اينان از آيين روشن و شفا بخش اسلام تأثيرپذير نبودند، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم هرگز دست از وظيفه خود برنمى داشت و به هر وسيله ممكن، با حكمت و تدبير خود در ميان مردم عمل مى كرد؛ لذا اميرالمؤ منين فرمود: طبيب دوار بطبه: طبيبى بود كه (به دنبال مريض) در حركت بود.
هم چنين در روايت آمده كه عيسى مسيح عليه السلام را در كنار خانه شخص معصيت كارى ديدند؛ عرض كردند: يا روح الله، اين جا چرا ايستاده اى؟ فرمود: انما يأتى الطبيب المرضى: طبيب به نزد مريض ها مى رود.
و والى فيك الأبعدين و عادى فيك الأقربين و أداب نفسه فى تبليغ رسالتك و أتعبها بالدعاء الى ملتك و شغلها بالنصح لأهل دعوتك. آنان را كه دور بودند و تحت ولايت دين در آمدند به خود نزديك كرد و نزديكان مشرك خويش را از خود دور نمود. در راه ابلاغ رسالت تو، خود را به تعب و رنج انداخت و با دعوت مردم و نصيحت آنان در زحمت و مشقت فراوان قرار گرفت.
رنج و تعب عمده پيامبر اكرم از آن بود كه دوستان و عشيره خود را به جهت كفرشان از خود دور كرده بود. آن ها نيز با اجانب همدست گشته بودند و مجموعا به مخالفت با او مى پرداختند.
اميرالمؤ منين در نهج البلاغه در اين زمينه مى فرمايد: خاض الى رضوان الله كل غمره و تجرع فيه كل غصه و قد تلون له الادنون و تألب عليه الأقصون و خلعت اليه العرب أعنتها و ضربت الى محاربته بطون رواحلها: پيامبر اكرم با تمام قدرت به طرف رضايت حضرت حق حركت مى كرد و در اين زمينه، بس جرعه هاى غصه و غم بود كه مى نوشيد؛ نزديكان او ثابت قدم نبودند و خود را مى باختند. بسيارى نيز كه از اجنبى ها بودند، بر دشمنى او كمر بسته بودند. جماعت عرب از اطاعت او سرباز مى زد و مركب هاى خود را به سوى جنگ با او حركت مى داد.
ولى پيامبر اكرم هم چنان نگران اين جريان بود و آسودگى در وجود شريفشان راه نداشت؛ آن چنان كه قرآن كريم در آيه 6 سوره كهف خطاب به او مى فرمايد: فلعلك باخع نفسك على آثارهم ان لم يؤ منوا بهذا الحديث أسفا: گويا مى خواهى در اثر شدت تأثر، جان خود را به جهت ايمان نياوردن اينان از دست بدهى؟ و نيز در سوره فاطر آيه 8 فرمود: فلا تذهب نفسك عليهم حسرات ان الله عليم بما يصنعون: اى پيامبر، آن قدر حسرت و افسوس به خود راه مده كه در مرحله از دست رفتن قرار گيرى، زيرا خداى تو به كردار آنان آگاه است.
بايد دانست كه نفوس انسانى، اگر چه در فطرت اوليه داراى ارتباط توحيدى و الهى هستند، ولى در اثر آلودگى به دنيا و اشتغال به شهوات و رفتارهاى ناپسند و رسوخ جهل و خوى حيوانى، آن چنان به پرتگاه سقوط در مى غلتد كه ديگر به سادگى نجات آنان ميسور نيست. همواره، خراب شدن بسيار آسان، ولى اصلاح و آبادانى بسيار دقيق و سخت است؛ به ويژه اگر زنگار نكبت و پليدى با حجم بسيار بر چهره جان بنشيند كه ديگر به سادگى قابل علاج نيست.
به هر حال، با وجود اين كه اينان از آيين روشن و شفا بخش اسلام تأثيرپذير نبودند، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم هرگز دست از وظيفه خود برنمى داشت و به هر وسيله ممكن، با حكمت و تدبير خود در ميان مردم عمل مى كرد؛ لذا اميرالمؤ منين فرمود: طبيب دوار بطبه: طبيبى بود كه (به دنبال مريض) در حركت بود.
هم چنين در روايت آمده كه عيسى مسيح عليه السلام را در كنار خانه شخص معصيت كارى ديدند؛ عرض كردند: يا روح الله، اين جا چرا ايستاده اى؟ فرمود: انما يأتى الطبيب المرضى: طبيب به نزد مريض ها مى رود.
و والى فيك الأبعدين و عادى فيك الأقربين و أداب نفسه فى تبليغ رسالتك و أتعبها بالدعاء الى ملتك و شغلها بالنصح لأهل دعوتك. آنان را كه دور بودند و تحت ولايت دين در آمدند به خود نزديك كرد و نزديكان مشرك خويش را از خود دور نمود. در راه ابلاغ رسالت تو، خود را به تعب و رنج انداخت و با دعوت مردم و نصيحت آنان در زحمت و مشقت فراوان قرار گرفت.
رنج و تعب عمده پيامبر اكرم از آن بود كه دوستان و عشيره خود را به جهت كفرشان از خود دور كرده بود. آن ها نيز با اجانب همدست گشته بودند و مجموعا به مخالفت با او مى پرداختند.
اميرالمؤ منين در نهج البلاغه در اين زمينه مى فرمايد: خاض الى رضوان الله كل غمره و تجرع فيه كل غصه و قد تلون له الادنون و تألب عليه الأقصون و خلعت اليه العرب أعنتها و ضربت الى محاربته بطون رواحلها: پيامبر اكرم با تمام قدرت به طرف رضايت حضرت حق حركت مى كرد و در اين زمينه، بس جرعه هاى غصه و غم بود كه مى نوشيد؛ نزديكان او ثابت قدم نبودند و خود را مى باختند. بسيارى نيز كه از اجنبى ها بودند، بر دشمنى او كمر بسته بودند. جماعت عرب از اطاعت او سرباز مى زد و مركب هاى خود را به سوى جنگ با او حركت مى داد.
ولى پيامبر اكرم هم چنان نگران اين جريان بود و آسودگى در وجود شريفشان راه نداشت؛ آن چنان كه قرآن كريم در آيه 6 سوره كهف خطاب به او مى فرمايد: فلعلك باخع نفسك على آثارهم ان لم يؤ منوا بهذا الحديث أسفا: گويا مى خواهى در اثر شدت تأثر، جان خود را به جهت ايمان نياوردن اينان از دست بدهى؟ و نيز در سوره فاطر آيه 8 فرمود: فلا تذهب نفسك عليهم حسرات ان الله عليم بما يصنعون: اى پيامبر، آن قدر حسرت و افسوس به خود راه مده كه در مرحله از دست رفتن قرار گيرى، زيرا خداى تو به كردار آنان آگاه است.
بايد دانست كه نفوس انسانى، اگر چه در فطرت اوليه داراى ارتباط توحيدى و الهى هستند، ولى در اثر آلودگى به دنيا و اشتغال به شهوات و رفتارهاى ناپسند و رسوخ جهل و خوى حيوانى، آن چنان به پرتگاه سقوط در مى غلتد كه ديگر به سادگى نجات آنان ميسور نيست. همواره، خراب شدن بسيار آسان، ولى اصلاح و آبادانى بسيار دقيق و سخت است؛ به ويژه اگر زنگار نكبت و پليدى با حجم بسيار بر چهره جان بنشيند كه ديگر به سادگى قابل علاج نيست.
به هر حال، با وجود اين كه اينان از آيين روشن و شفا بخش اسلام تأثيرپذير نبودند، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم هرگز دست از وظيفه خود برنمى داشت و به هر وسيله ممكن، با حكمت و تدبير خود در ميان مردم عمل مى كرد؛ لذا اميرالمؤ منين فرمود: طبيب دوار بطبه: طبيبى بود كه (به دنبال مريض) در حركت بود.
هم چنين در روايت آمده كه عيسى مسيح عليه السلام را در كنار خانه شخص معصيت كارى ديدند؛ عرض كردند: يا روح الله، اين جا چرا ايستاده اى؟ فرمود: انما يأتى الطبيب المرضى: طبيب به نزد مريض ها مى رود.
و والى فيك الأبعدين و عادى فيك الأقربين و أداب نفسه فى تبليغ رسالتك و أتعبها بالدعاء الى ملتك و شغلها بالنصح لأهل دعوتك. آنان را كه دور بودند و تحت ولايت دين در آمدند به خود نزديك كرد و نزديكان مشرك خويش را از خود دور نمود. در راه ابلاغ رسالت تو، خود را به تعب و رنج انداخت و با دعوت مردم و نصيحت آنان در زحمت و مشقت فراوان قرار گرفت.
رنج و تعب عمده پيامبر اكرم از آن بود كه دوستان و عشيره خود را به جهت كفرشان از خود دور كرده بود. آن ها نيز با اجانب همدست گشته بودند و مجموعا به مخالفت با او مى پرداختند.
اميرالمؤ منين در نهج البلاغه در اين زمينه مى فرمايد: خاض الى رضوان الله كل غمره و تجرع فيه كل غصه و قد تلون له الادنون و تألب عليه الأقصون و خلعت اليه العرب أعنتها و ضربت الى محاربته بطون رواحلها: پيامبر اكرم با تمام قدرت به طرف رضايت حضرت حق حركت مى كرد و در اين زمينه، بس جرعه هاى غصه و غم بود كه مى نوشيد؛ نزديكان او ثابت قدم نبودند و خود را مى باختند. بسيارى نيز كه از اجنبى ها بودند، بر دشمنى او كمر بسته بودند. جماعت عرب از اطاعت او سرباز مى زد و مركب هاى خود را به سوى جنگ با او حركت مى داد.
ولى پيامبر اكرم هم چنان نگران اين جريان بود و آسودگى در وجود شريفشان راه نداشت؛ آن چنان كه قرآن كريم در آيه 6 سوره كهف خطاب به او مى فرمايد: فلعلك باخع نفسك على آثارهم ان لم يؤ منوا بهذا الحديث أسفا: گويا مى خواهى در اثر شدت تأثر، جان خود را به جهت ايمان نياوردن اينان از دست بدهى؟ و نيز در سوره فاطر آيه 8 فرمود: فلا تذهب نفسك عليهم حسرات ان الله عليم بما يصنعون: اى پيامبر، آن قدر حسرت و افسوس به خود راه مده كه در مرحله از دست رفتن قرار گيرى، زيرا خداى تو به كردار آنان آگاه است.
بايد دانست كه نفوس انسانى، اگر چه در فطرت اوليه داراى ارتباط توحيدى و الهى هستند، ولى در اثر آلودگى به دنيا و اشتغال به شهوات و رفتارهاى ناپسند و رسوخ جهل و خوى حيوانى، آن چنان به پرتگاه سقوط در مى غلتد كه ديگر به سادگى نجات آنان ميسور نيست. همواره، خراب شدن بسيار آسان، ولى اصلاح و آبادانى بسيار دقيق و سخت است؛ به ويژه اگر زنگار نكبت و پليدى با حجم بسيار بر چهره جان بنشيند كه ديگر به سادگى قابل علاج نيست.
به هر حال، با وجود اين كه اينان از آيين روشن و شفا بخش اسلام تأثيرپذير نبودند، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم هرگز دست از وظيفه خود برنمى داشت و به هر وسيله ممكن، با حكمت و تدبير خود در ميان مردم عمل مى كرد؛ لذا اميرالمؤ منين فرمود: طبيب دوار بطبه: طبيبى بود كه (به دنبال مريض) در حركت بود.
هم چنين در روايت آمده كه عيسى مسيح عليه السلام را در كنار خانه شخص معصيت كارى ديدند؛ عرض كردند: يا روح الله، اين جا چرا ايستاده اى؟ فرمود: انما يأتى الطبيب المرضى: طبيب به نزد مريض ها مى رود.
و هاجر الى بلاد الغربه و محل الناى عن موطن رحله و موضع رجله، و مسقط رأسه و مأنس نفسه اراده منه لا عزاز دينك و استنصارا على أهل الكفر بك. پيامبر اكرم به جهت عزت دين و غلبه بر كفر، از وطن خود (مكه) كه بستگان و عشيره او در آن جا بودند و زادگاه و مركز پرورش و انس او بود دورى جست.
چنان كه گفته شد، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم از تحمل هيچ زحمت و مشقتى كه در پيشبرد اهدافش مؤ ثر بود خوددارى نكرد؛ تحمل زحمت بدنى، مشقت هاى روحى، شنيدن كلمات جسورانه، سه سال محاصره در شعب، و بسيارى ديگر از جهالت هاى مردم او را از انجام مأموريت الهى خود بازنداشت و بار سنگين رسالت را لحظه اى بر زمين نگذارد. سرانجام، كار به آن جا انجاميد كه پيامبر هجرت از مكه را - كه وطن اصلى او بود و بسيار به آن جا علاقه داشت - لازم و ضرورى ديد و به امر حضرت حق مكه را به طرف مدينه ترك كرد تا فرياد توحيد را از حصر چهار سوى كوهستان هاى مكه فراتر بود و بتواند به وسيله اعوان و انصار خويش، سرزمين وحى و توحيد را از چنگال كفر و جهالت و بت پرستى نجات دهد و مسجد الحرام و كعبه را از جهل و پليدى شرك پاك سازد.
عاقبت، حضرت از مكه مهاجرت فرمود. اين هجرت آن چنان مهم و نقش آفرين گشت كه مبداء تاريخ در اسلام قرار گرفت تا عظمت آن پيوسته در اذهان مردم باقى بماند؛ و اين در حالى بود كه ايام بسيار مهمى در تاريخ پيش از آن وجود داشت؛ همانند تولد پيامبر اكرم، عام الفيل، روز ولادت و بعثت پيامبر و....
پيامبر محل تولد، ماواء و مسكن خود را در راه خدا ترك كرد، در حالى كه اشك حزن از چشمان مباركش فرو مى ريخت. در اين حالت بود كه جبرئيل نازل شد و آيه 85 سوره قصص را بر آن حضرت نازل كرد و ايشان را دلدارى داد كه ان الذى فرض عليك القرآن لرادك الى معاد: آن كس كه عمل به قرآن را به تو واجب كرد، تو را به سوى مكان بازگشت (مكه) برخواهد گرداند. حضرت نيز در حالى كه بر مركب خود سوار بود خطاب به مكه فرمود: و الله انك خير ارض الله و أحبها الى الله و لولا انى اخرجت منك ما خرجت: به خدا قسم، تو بهترين قطعه از زمين و محبوب ترين آن در نزد خداوندى، و اگر اين گونه نبود كه از آن جا اخراج شدم، هرگز از تو خارج نمى شدم!
با اين حال، هيچ يك از اين حلقه هاى دست و پاگير، مانع از حركت ايشان به سوى هدف مقدسش نگرديد.
وضعيت مردم هنگام بعثت
مردم در زمان بعثت نبى اكرم در بى خبرى و جهالتى حيرت آور به سر مى بردند و اعتقادات آنان بسيار منحرف و آلوده به خرافات بود. دين يهود و نصارى دچار تحريف گشته بود، چنانچه در آيه 18 سوره مائده مى خوانيم: و قالت اليهود و النصارى نحن أبناو الله و أحباوه: يهود و نصارى خود را فرزندان خدا و دوستان او مى پنداشتند. و در آيه 30 سوره توبه فرموده: و قالت اليهود عزيز ابن الله و قالت النصارى المسيح ابن الله: يهود مى گفت عزبر فرزند خداست و نصارى مسيح را پسر خدا مى دانستند. ملت هاى ديگر نيز هر يك به طورى از صراط مستقيم خارج بودند؛ همانند مجوس كه قائل به خداى خير و شر بودند و به يزدان و اهريمن اعتقاد داشتند!
پيامبر اكرم در چنين موقعيتى مبعوث شد تا آنكه توانست به وسيله انصار و مهاجرين دست به انقلابى بزند كه به وسيله آن فطرت مردم را بيدار كرده و آنان را به سوى مسير مستقيم سوق دهد. عاقبت نيز چنين شد و مردم جزيره العرب كه به قول اميرالمؤ منين خوراكشان خشن و لباسشان بى ارزش و ملامت آور و خوابشان در كنار مارها و سنگستان هاى سخت بود، كارشان به جايى رسيد كه بر عالى ترين مقام جهانى اشراف يافتند و در رأس قدرت جهان قرار گرفتند.
حتى استنب له ما حاول فى أعدائك، و استتم له ما دبر فى أوليائك فنهد اليهم مستفتحا بعونك و متقويا على ضعفه بنصرك، فغزاهم فى عقر ديارهم، و هجم عليهم فى بحبوحه قرارهم، حتى ظهر أمرك و علت كلمتك و لوكره المشركون. خدايا، پيامبر تو آن چنان به جهاد و كوشش اقدام فرمود كه آنچه اراده كرد در دشمنان تو مستقر شد و آنچه را خواست در دوستان تو برقرار گرديد، و به كمك تو و طلب يارى از تو، به قيام با قدرتى دست زد كه بر ضعف آن ها غالب آمد؛ در عمق خانه هاى آنان با آن ها جنگيد و هجوم برد تا آن كه خواسته تو ظاهر و كلمه تو غالب گرديد، اگر چه با كراهت مشركان تمام شد.
مسلما آن پيروزى و غلبه اى كه امام عليه السلام در اين جا به خدا و پيامبرش نسبت داده، از قبيل فتح و پيروزى هاى احساسى اى كه عده اى هواپرست و خودخواه آن را طلب كرده و در راه آن از مرگ و نابودى خود و ديگران باكى ندارند، نيست. زيرا فتح و پيروزى هواپرستان، چيزى جز غلبه جهل و هوسرانى و خودخواهى و ظلم و جور و بدانديشى نيست، زيرا تمام هدف در اين گونه مبارزه ها آن است كه حريف از پاى درآيد و به جاى او بر مسند قدرت بنشينند، اگر چه به قيمت جان و مال مردم تمام شود. آن گاه با ادامه ى ظلم و جور و غلبه، حقوق ضعفا و بيچارگان پايمال شده و خون و جان و مال مظلومان، بى پناه مى ماند.
اما فتح و پيروزى مكتب هاى الهى، عبارت از برداشتن موانع هدايت و رشد انسان ها و رساندن آنان به كمال لايق انسانيت است. هدف اولياء خداوند فراهم آوردن زمينه براى پيشبرد جامعه انسانيت مى باشد، زيرا در جوامع آزاد بشرى، پيوسته عده اى قدرتمند زورگو بر مردم حكومت مى كنند كه هرگز حاضر نيستند كس ديگرى جايگزين آنان شود و به جز آنچه خواسته ى آن هاست در خارج جارى شود. آنان با تمام وجود در مقابل مخالفان خود ايستاده و در هر شرايطى كه باشد آن ها را از پاى درمى آورند؛ به طورى كه ياد و نقشى هم از ايشان بر جاى نماند.
در اين گيرودار، اين انبيا هستند كه بايد وارد اين درياى پرتلاطم شوند و با عده اى هوسران خودخواه مبارزه كنند تا شايد آن موانع برداشته شوند و حاكميت خدا به جاى حكومت جاهليت بنشيند.
البته خداى متعال از خلق و اطاعت آنان غنى است و هيچ كس قدرت رويارويى با او را ندارد: فان الله غنى عن العالمين، لذا مردم چه كافر باشند چه مؤ من، چه راكع و ساجد باشند چه ياغى و طاغى، به هيچ وجه به خداى متعال كمترين ضررى نمى توانند بزنند.
پس هر جا سخن از غلبه و فتح خدا و ثبات حاكميت اوست، معنى آن به كرسى نشستن نظام هدايت، عدالت، كرامت انسانى و برطرف شدن ظلم و ضلالت و حقارت نسل آدمى است. در نتيجه، ظهور امر خدا، علو كلمه الله و در يك كلام: جنگيدن مظهر هدايت با مظاهر كفر و ضلالت، جز براى آن نيست كه اسباب و ابزار ضلالت از انسان ها گرفته شد و حق بر كرسى هدايت و كرامت بنشيند.
حتى استنب له ما حاول فى أعدائك، و استتم له ما دبر فى أوليائك فنهد اليهم مستفتحا بعونك و متقويا على ضعفه بنصرك، فغزاهم فى عقر ديارهم، و هجم عليهم فى بحبوحه قرارهم، حتى ظهر أمرك و علت كلمتك و لوكره المشركون. خدايا، پيامبر تو آن چنان به جهاد و كوشش اقدام فرمود كه آنچه اراده كرد در دشمنان تو مستقر شد و آنچه را خواست در دوستان تو برقرار گرديد، و به كمك تو و طلب يارى از تو، به قيام با قدرتى دست زد كه بر ضعف آن ها غالب آمد؛ در عمق خانه هاى آنان با آن ها جنگيد و هجوم برد تا آن كه خواسته تو ظاهر و كلمه تو غالب گرديد، اگر چه با كراهت مشركان تمام شد.
مسلما آن پيروزى و غلبه اى كه امام عليه السلام در اين جا به خدا و پيامبرش نسبت داده، از قبيل فتح و پيروزى هاى احساسى اى كه عده اى هواپرست و خودخواه آن را طلب كرده و در راه آن از مرگ و نابودى خود و ديگران باكى ندارند، نيست. زيرا فتح و پيروزى هواپرستان، چيزى جز غلبه جهل و هوسرانى و خودخواهى و ظلم و جور و بدانديشى نيست، زيرا تمام هدف در اين گونه مبارزه ها آن است كه حريف از پاى درآيد و به جاى او بر مسند قدرت بنشينند، اگر چه به قيمت جان و مال مردم تمام شود. آن گاه با ادامه ى ظلم و جور و غلبه، حقوق ضعفا و بيچارگان پايمال شده و خون و جان و مال مظلومان، بى پناه مى ماند.
اما فتح و پيروزى مكتب هاى الهى، عبارت از برداشتن موانع هدايت و رشد انسان ها و رساندن آنان به كمال لايق انسانيت است. هدف اولياء خداوند فراهم آوردن زمينه براى پيشبرد جامعه انسانيت مى باشد، زيرا در جوامع آزاد بشرى، پيوسته عده اى قدرتمند زورگو بر مردم حكومت مى كنند كه هرگز حاضر نيستند كس ديگرى جايگزين آنان شود و به جز آنچه خواسته ى آن هاست در خارج جارى شود. آنان با تمام وجود در مقابل مخالفان خود ايستاده و در هر شرايطى كه باشد آن ها را از پاى درمى آورند؛ به طورى كه ياد و نقشى هم از ايشان بر جاى نماند.
در اين گيرودار، اين انبيا هستند كه بايد وارد اين درياى پرتلاطم شوند و با عده اى هوسران خودخواه مبارزه كنند تا شايد آن موانع برداشته شوند و حاكميت خدا به جاى حكومت جاهليت بنشيند.
البته خداى متعال از خلق و اطاعت آنان غنى است و هيچ كس قدرت رويارويى با او را ندارد: فان الله غنى عن العالمين، لذا مردم چه كافر باشند چه مؤ من، چه راكع و ساجد باشند چه ياغى و طاغى، به هيچ وجه به خداى متعال كمترين ضررى نمى توانند بزنند.
پس هر جا سخن از غلبه و فتح خدا و ثبات حاكميت اوست، معنى آن به كرسى نشستن نظام هدايت، عدالت، كرامت انسانى و برطرف شدن ظلم و ضلالت و حقارت نسل آدمى است. در نتيجه، ظهور امر خدا، علو كلمه الله و در يك كلام: جنگيدن مظهر هدايت با مظاهر كفر و ضلالت، جز براى آن نيست كه اسباب و ابزار ضلالت از انسان ها گرفته شد و حق بر كرسى هدايت و كرامت بنشيند.
حتى استنب له ما حاول فى أعدائك، و استتم له ما دبر فى أوليائك فنهد اليهم مستفتحا بعونك و متقويا على ضعفه بنصرك، فغزاهم فى عقر ديارهم، و هجم عليهم فى بحبوحه قرارهم، حتى ظهر أمرك و علت كلمتك و لوكره المشركون. خدايا، پيامبر تو آن چنان به جهاد و كوشش اقدام فرمود كه آنچه اراده كرد در دشمنان تو مستقر شد و آنچه را خواست در دوستان تو برقرار گرديد، و به كمك تو و طلب يارى از تو، به قيام با قدرتى دست زد كه بر ضعف آن ها غالب آمد؛ در عمق خانه هاى آنان با آن ها جنگيد و هجوم برد تا آن كه خواسته تو ظاهر و كلمه تو غالب گرديد، اگر چه با كراهت مشركان تمام شد.
مسلما آن پيروزى و غلبه اى كه امام عليه السلام در اين جا به خدا و پيامبرش نسبت داده، از قبيل فتح و پيروزى هاى احساسى اى كه عده اى هواپرست و خودخواه آن را طلب كرده و در راه آن از مرگ و نابودى خود و ديگران باكى ندارند، نيست. زيرا فتح و پيروزى هواپرستان، چيزى جز غلبه جهل و هوسرانى و خودخواهى و ظلم و جور و بدانديشى نيست، زيرا تمام هدف در اين گونه مبارزه ها آن است كه حريف از پاى درآيد و به جاى او بر مسند قدرت بنشينند، اگر چه به قيمت جان و مال مردم تمام شود. آن گاه با ادامه ى ظلم و جور و غلبه، حقوق ضعفا و بيچارگان پايمال شده و خون و جان و مال مظلومان، بى پناه مى ماند.
اما فتح و پيروزى مكتب هاى الهى، عبارت از برداشتن موانع هدايت و رشد انسان ها و رساندن آنان به كمال لايق انسانيت است. هدف اولياء خداوند فراهم آوردن زمينه براى پيشبرد جامعه انسانيت مى باشد، زيرا در جوامع آزاد بشرى، پيوسته عده اى قدرتمند زورگو بر مردم حكومت مى كنند كه هرگز حاضر نيستند كس ديگرى جايگزين آنان شود و به جز آنچه خواسته ى آن هاست در خارج جارى شود. آنان با تمام وجود در مقابل مخالفان خود ايستاده و در هر شرايطى كه باشد آن ها را از پاى درمى آورند؛ به طورى كه ياد و نقشى هم از ايشان بر جاى نماند.
در اين گيرودار، اين انبيا هستند كه بايد وارد اين درياى پرتلاطم شوند و با عده اى هوسران خودخواه مبارزه كنند تا شايد آن موانع برداشته شوند و حاكميت خدا به جاى حكومت جاهليت بنشيند.
البته خداى متعال از خلق و اطاعت آنان غنى است و هيچ كس قدرت رويارويى با او را ندارد: فان الله غنى عن العالمين، لذا مردم چه كافر باشند چه مؤ من، چه راكع و ساجد باشند چه ياغى و طاغى، به هيچ وجه به خداى متعال كمترين ضررى نمى توانند بزنند.
پس هر جا سخن از غلبه و فتح خدا و ثبات حاكميت اوست، معنى آن به كرسى نشستن نظام هدايت، عدالت، كرامت انسانى و برطرف شدن ظلم و ضلالت و حقارت نسل آدمى است. در نتيجه، ظهور امر خدا، علو كلمه الله و در يك كلام: جنگيدن مظهر هدايت با مظاهر كفر و ضلالت، جز براى آن نيست كه اسباب و ابزار ضلالت از انسان ها گرفته شد و حق بر كرسى هدايت و كرامت بنشيند.
حتى استنب له ما حاول فى أعدائك، و استتم له ما دبر فى أوليائك فنهد اليهم مستفتحا بعونك و متقويا على ضعفه بنصرك، فغزاهم فى عقر ديارهم، و هجم عليهم فى بحبوحه قرارهم، حتى ظهر أمرك و علت كلمتك و لوكره المشركون. خدايا، پيامبر تو آن چنان به جهاد و كوشش اقدام فرمود كه آنچه اراده كرد در دشمنان تو مستقر شد و آنچه را خواست در دوستان تو برقرار گرديد، و به كمك تو و طلب يارى از تو، به قيام با قدرتى دست زد كه بر ضعف آن ها غالب آمد؛ در عمق خانه هاى آنان با آن ها جنگيد و هجوم برد تا آن كه خواسته تو ظاهر و كلمه تو غالب گرديد، اگر چه با كراهت مشركان تمام شد.
مسلما آن پيروزى و غلبه اى كه امام عليه السلام در اين جا به خدا و پيامبرش نسبت داده، از قبيل فتح و پيروزى هاى احساسى اى كه عده اى هواپرست و خودخواه آن را طلب كرده و در راه آن از مرگ و نابودى خود و ديگران باكى ندارند، نيست. زيرا فتح و پيروزى هواپرستان، چيزى جز غلبه جهل و هوسرانى و خودخواهى و ظلم و جور و بدانديشى نيست، زيرا تمام هدف در اين گونه مبارزه ها آن است كه حريف از پاى درآيد و به جاى او بر مسند قدرت بنشينند، اگر چه به قيمت جان و مال مردم تمام شود. آن گاه با ادامه ى ظلم و جور و غلبه، حقوق ضعفا و بيچارگان پايمال شده و خون و جان و مال مظلومان، بى پناه مى ماند.
اما فتح و پيروزى مكتب هاى الهى، عبارت از برداشتن موانع هدايت و رشد انسان ها و رساندن آنان به كمال لايق انسانيت است. هدف اولياء خداوند فراهم آوردن زمينه براى پيشبرد جامعه انسانيت مى باشد، زيرا در جوامع آزاد بشرى، پيوسته عده اى قدرتمند زورگو بر مردم حكومت مى كنند كه هرگز حاضر نيستند كس ديگرى جايگزين آنان شود و به جز آنچه خواسته ى آن هاست در خارج جارى شود. آنان با تمام وجود در مقابل مخالفان خود ايستاده و در هر شرايطى كه باشد آن ها را از پاى درمى آورند؛ به طورى كه ياد و نقشى هم از ايشان بر جاى نماند.
در اين گيرودار، اين انبيا هستند كه بايد وارد اين درياى پرتلاطم شوند و با عده اى هوسران خودخواه مبارزه كنند تا شايد آن موانع برداشته شوند و حاكميت خدا به جاى حكومت جاهليت بنشيند.
البته خداى متعال از خلق و اطاعت آنان غنى است و هيچ كس قدرت رويارويى با او را ندارد: فان الله غنى عن العالمين، لذا مردم چه كافر باشند چه مؤ من، چه راكع و ساجد باشند چه ياغى و طاغى، به هيچ وجه به خداى متعال كمترين ضررى نمى توانند بزنند.
پس هر جا سخن از غلبه و فتح خدا و ثبات حاكميت اوست، معنى آن به كرسى نشستن نظام هدايت، عدالت، كرامت انسانى و برطرف شدن ظلم و ضلالت و حقارت نسل آدمى است. در نتيجه، ظهور امر خدا، علو كلمه الله و در يك كلام: جنگيدن مظهر هدايت با مظاهر كفر و ضلالت، جز براى آن نيست كه اسباب و ابزار ضلالت از انسان ها گرفته شد و حق بر كرسى هدايت و كرامت بنشيند.
حتى استنب له ما حاول فى أعدائك، و استتم له ما دبر فى أوليائك فنهد اليهم مستفتحا بعونك و متقويا على ضعفه بنصرك، فغزاهم فى عقر ديارهم، و هجم عليهم فى بحبوحه قرارهم، حتى ظهر أمرك و علت كلمتك و لوكره المشركون. خدايا، پيامبر تو آن چنان به جهاد و كوشش اقدام فرمود كه آنچه اراده كرد در دشمنان تو مستقر شد و آنچه را خواست در دوستان تو برقرار گرديد، و به كمك تو و طلب يارى از تو، به قيام با قدرتى دست زد كه بر ضعف آن ها غالب آمد؛ در عمق خانه هاى آنان با آن ها جنگيد و هجوم برد تا آن كه خواسته تو ظاهر و كلمه تو غالب گرديد، اگر چه با كراهت مشركان تمام شد.
مسلما آن پيروزى و غلبه اى كه امام عليه السلام در اين جا به خدا و پيامبرش نسبت داده، از قبيل فتح و پيروزى هاى احساسى اى كه عده اى هواپرست و خودخواه آن را طلب كرده و در راه آن از مرگ و نابودى خود و ديگران باكى ندارند، نيست. زيرا فتح و پيروزى هواپرستان، چيزى جز غلبه جهل و هوسرانى و خودخواهى و ظلم و جور و بدانديشى نيست، زيرا تمام هدف در اين گونه مبارزه ها آن است كه حريف از پاى درآيد و به جاى او بر مسند قدرت بنشينند، اگر چه به قيمت جان و مال مردم تمام شود. آن گاه با ادامه ى ظلم و جور و غلبه، حقوق ضعفا و بيچارگان پايمال شده و خون و جان و مال مظلومان، بى پناه مى ماند.
اما فتح و پيروزى مكتب هاى الهى، عبارت از برداشتن موانع هدايت و رشد انسان ها و رساندن آنان به كمال لايق انسانيت است. هدف اولياء خداوند فراهم آوردن زمينه براى پيشبرد جامعه انسانيت مى باشد، زيرا در جوامع آزاد بشرى، پيوسته عده اى قدرتمند زورگو بر مردم حكومت مى كنند كه هرگز حاضر نيستند كس ديگرى جايگزين آنان شود و به جز آنچه خواسته ى آن هاست در خارج جارى شود. آنان با تمام وجود در مقابل مخالفان خود ايستاده و در هر شرايطى كه باشد آن ها را از پاى درمى آورند؛ به طورى كه ياد و نقشى هم از ايشان بر جاى نماند.
در اين گيرودار، اين انبيا هستند كه بايد وارد اين درياى پرتلاطم شوند و با عده اى هوسران خودخواه مبارزه كنند تا شايد آن موانع برداشته شوند و حاكميت خدا به جاى حكومت جاهليت بنشيند.
البته خداى متعال از خلق و اطاعت آنان غنى است و هيچ كس قدرت رويارويى با او را ندارد: فان الله غنى عن العالمين، لذا مردم چه كافر باشند چه مؤ من، چه راكع و ساجد باشند چه ياغى و طاغى، به هيچ وجه به خداى متعال كمترين ضررى نمى توانند بزنند.
پس هر جا سخن از غلبه و فتح خدا و ثبات حاكميت اوست، معنى آن به كرسى نشستن نظام هدايت، عدالت، كرامت انسانى و برطرف شدن ظلم و ضلالت و حقارت نسل آدمى است. در نتيجه، ظهور امر خدا، علو كلمه الله و در يك كلام: جنگيدن مظهر هدايت با مظاهر كفر و ضلالت، جز براى آن نيست كه اسباب و ابزار ضلالت از انسان ها گرفته شد و حق بر كرسى هدايت و كرامت بنشيند.
حتى استنب له ما حاول فى أعدائك، و استتم له ما دبر فى أوليائك فنهد اليهم مستفتحا بعونك و متقويا على ضعفه بنصرك، فغزاهم فى عقر ديارهم، و هجم عليهم فى بحبوحه قرارهم، حتى ظهر أمرك و علت كلمتك و لوكره المشركون. خدايا، پيامبر تو آن چنان به جهاد و كوشش اقدام فرمود كه آنچه اراده كرد در دشمنان تو مستقر شد و آنچه را خواست در دوستان تو برقرار گرديد، و به كمك تو و طلب يارى از تو، به قيام با قدرتى دست زد كه بر ضعف آن ها غالب آمد؛ در عمق خانه هاى آنان با آن ها جنگيد و هجوم برد تا آن كه خواسته تو ظاهر و كلمه تو غالب گرديد، اگر چه با كراهت مشركان تمام شد.
مسلما آن پيروزى و غلبه اى كه امام عليه السلام در اين جا به خدا و پيامبرش نسبت داده، از قبيل فتح و پيروزى هاى احساسى اى كه عده اى هواپرست و خودخواه آن را طلب كرده و در راه آن از مرگ و نابودى خود و ديگران باكى ندارند، نيست. زيرا فتح و پيروزى هواپرستان، چيزى جز غلبه جهل و هوسرانى و خودخواهى و ظلم و جور و بدانديشى نيست، زيرا تمام هدف در اين گونه مبارزه ها آن است كه حريف از پاى درآيد و به جاى او بر مسند قدرت بنشينند، اگر چه به قيمت جان و مال مردم تمام شود. آن گاه با ادامه ى ظلم و جور و غلبه، حقوق ضعفا و بيچارگان پايمال شده و خون و جان و مال مظلومان، بى پناه مى ماند.
اما فتح و پيروزى مكتب هاى الهى، عبارت از برداشتن موانع هدايت و رشد انسان ها و رساندن آنان به كمال لايق انسانيت است. هدف اولياء خداوند فراهم آوردن زمينه براى پيشبرد جامعه انسانيت مى باشد، زيرا در جوامع آزاد بشرى، پيوسته عده اى قدرتمند زورگو بر مردم حكومت مى كنند كه هرگز حاضر نيستند كس ديگرى جايگزين آنان شود و به جز آنچه خواسته ى آن هاست در خارج جارى شود. آنان با تمام وجود در مقابل مخالفان خود ايستاده و در هر شرايطى كه باشد آن ها را از پاى درمى آورند؛ به طورى كه ياد و نقشى هم از ايشان بر جاى نماند.
در اين گيرودار، اين انبيا هستند كه بايد وارد اين درياى پرتلاطم شوند و با عده اى هوسران خودخواه مبارزه كنند تا شايد آن موانع برداشته شوند و حاكميت خدا به جاى حكومت جاهليت بنشيند.
البته خداى متعال از خلق و اطاعت آنان غنى است و هيچ كس قدرت رويارويى با او را ندارد: فان الله غنى عن العالمين، لذا مردم چه كافر باشند چه مؤ من، چه راكع و ساجد باشند چه ياغى و طاغى، به هيچ وجه به خداى متعال كمترين ضررى نمى توانند بزنند.
پس هر جا سخن از غلبه و فتح خدا و ثبات حاكميت اوست، معنى آن به كرسى نشستن نظام هدايت، عدالت، كرامت انسانى و برطرف شدن ظلم و ضلالت و حقارت نسل آدمى است. در نتيجه، ظهور امر خدا، علو كلمه الله و در يك كلام: جنگيدن مظهر هدايت با مظاهر كفر و ضلالت، جز براى آن نيست كه اسباب و ابزار ضلالت از انسان ها گرفته شد و حق بر كرسى هدايت و كرامت بنشيند.
اللهم فارفعه بما كدح فيك الى الدرجه العليا من جنتك حتى لا يساوى فى منزله و لا يكافاء فى مرتبه و لا يوازيه لديك ملك مقرب و لا نبى مرسل. خدايا، مقام پيامبر را با مجاهده هاى او به جايگاهى آن چنان رفيع از بهشت خود برسان كه احدى در منزله و مقام و رتبه، مساوى با او نباشد و هيچ ملك مقرب و نبى مرسلى همطراز وى قرار نگيرد!
در اين فراز، امام معصوم عليه السلام پيامبر اكرم را با جملاتى دعا كرده كه فوق آن ديگر تصور نمى توان كرد. امام تقاضاى مقام و منزلتى براى حضرت خاتم صلى الله عليه و آله و سلم از خداوند عالم كرده است كه احدى در آن مقام با او توازى و تساوى نداشته باشد.
البته معلوم است كه درخواست امام معصوم، هرگز گزاف و بى حساب نيست و اين درخواست، غير مناسب و بدون زمينه نمى باشد، بلكه خواسته اى معقول و باضابطه است.
اصولا گاهى مى شود كه بعضى دعاها، درخواست آرزوهاى دور و درازى است كه هيچ گونه زمينه قبلى ندارد و كمترين رابطه اى بين آن خواسته و وضعيت درخواست كننده نيست؛ مثلا كسى كه مقام بسيار بلندى را آرزو مى كند، بدون آن كه كمترين قدمى در راه اخلاص و بندگى برداشته باشد؛ يا مرتبه اى دنيايى را طلب مى كند و دلش مى خواهد كه اولين فرد علمى جهان باشد، ولى كمترين اقدامى براى يادگيرى انجام نمى دهد! البته اين گونه درخواست ها غير معقول و نابجاست و امكان وقوع آن نيز در خارج غيرممكن است؛ ولى اگر درخواست كننده داراى شرايطى باشد كه متناسب با زمينه هاى وجودى آمال و آرزوهاى او باشد، نمى توان از كيفيت خواسته هاى او، درجه كرامت ها و كمالات و همت فوق العاده او را دريافت كرد و دانست كه به راستى سزاوار اين چنين كرامت هايى هست يا خير؟ زيرا استعداد و آمادگى رسيدن به آن ها در او پيدا و مشهود است.
خواسته هاى امام سجاد عليه السلام نسبت به رسول گرامى اسلام نيز، جملگى درخواست هاى راستين و سزاوار نبى اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مى باشد؛ زيرا بلندترين مقام قرب الهى از آن كسى است كه دست به كارى زده كه هرگز در توان احدى از ملائكه و انبيا و مرسلين سلف نبوده است.
مى دانيم كه هر كار خوب داراى دو جهت بسيار اساسى است:
حسن فعلى؛ يعنى آن عمل در خارج داراى كيفيتى باشد كه از هر جهت مفيد باشد؛ به عبارت ديگر پوشش تربيتى و پرورشى آن در شرايطى باشد كه مرز زمان و مكان خاصى نگنجد و بتواند نسل ها را در لابلاى عمود زمان، از نظر مديريت و هدايت رهبرى كند. در اين صورت مى توان گفت كه مدح و سپاس از چنين اقدام عظيمى، در حد هيچ احدى، جز خداى عالم نيست.
حسن فاعلى؛ يعنى شخصيت موثر آن چنان باشد كه در انجام عمل، كمترين سود شخصى و منفعت مادى و دنيوى خود را در نظر نداشته باشد و جملگى را فقط به خاطر خدا به جا آورد؛ از آن بالاتر، حتى خود را، عمل خود را و مجاهده و زحمات و تلاش پى گير خود را از آن خدا دانسته و نه تنها طلب مزد نكند، بلكه كمال امتنان از خدا را نيز داشته باشد كه به او نعمت بندگى و اطاعت كرامت فرموده است. مسلما چنين شخصيتى در خور كرامتى است كه سزاوار احدى از بشريت نمى باشد و تنها كسى را كه مى توان در اين حد دانست، فقط شخصيت حضرت محمد بن عبدالله صلى الله عليه و آله و سلم است.
اللهم فارفعه بما كدح فيك الى الدرجه العليا من جنتك حتى لا يساوى فى منزله و لا يكافاء فى مرتبه و لا يوازيه لديك ملك مقرب و لا نبى مرسل. خدايا، مقام پيامبر را با مجاهده هاى او به جايگاهى آن چنان رفيع از بهشت خود برسان كه احدى در منزله و مقام و رتبه، مساوى با او نباشد و هيچ ملك مقرب و نبى مرسلى همطراز وى قرار نگيرد!
در اين فراز، امام معصوم عليه السلام پيامبر اكرم را با جملاتى دعا كرده كه فوق آن ديگر تصور نمى توان كرد. امام تقاضاى مقام و منزلتى براى حضرت خاتم صلى الله عليه و آله و سلم از خداوند عالم كرده است كه احدى در آن مقام با او توازى و تساوى نداشته باشد.
البته معلوم است كه درخواست امام معصوم، هرگز گزاف و بى حساب نيست و اين درخواست، غير مناسب و بدون زمينه نمى باشد، بلكه خواسته اى معقول و باضابطه است.
اصولا گاهى مى شود كه بعضى دعاها، درخواست آرزوهاى دور و درازى است كه هيچ گونه زمينه قبلى ندارد و كمترين رابطه اى بين آن خواسته و وضعيت درخواست كننده نيست؛ مثلا كسى كه مقام بسيار بلندى را آرزو مى كند، بدون آن كه كمترين قدمى در راه اخلاص و بندگى برداشته باشد؛ يا مرتبه اى دنيايى را طلب مى كند و دلش مى خواهد كه اولين فرد علمى جهان باشد، ولى كمترين اقدامى براى يادگيرى انجام نمى دهد! البته اين گونه درخواست ها غير معقول و نابجاست و امكان وقوع آن نيز در خارج غيرممكن است؛ ولى اگر درخواست كننده داراى شرايطى باشد كه متناسب با زمينه هاى وجودى آمال و آرزوهاى او باشد، نمى توان از كيفيت خواسته هاى او، درجه كرامت ها و كمالات و همت فوق العاده او را دريافت كرد و دانست كه به راستى سزاوار اين چنين كرامت هايى هست يا خير؟ زيرا استعداد و آمادگى رسيدن به آن ها در او پيدا و مشهود است.
خواسته هاى امام سجاد عليه السلام نسبت به رسول گرامى اسلام نيز، جملگى درخواست هاى راستين و سزاوار نبى اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مى باشد؛ زيرا بلندترين مقام قرب الهى از آن كسى است كه دست به كارى زده كه هرگز در توان احدى از ملائكه و انبيا و مرسلين سلف نبوده است.
مى دانيم كه هر كار خوب داراى دو جهت بسيار اساسى است:
حسن فعلى؛ يعنى آن عمل در خارج داراى كيفيتى باشد كه از هر جهت مفيد باشد؛ به عبارت ديگر پوشش تربيتى و پرورشى آن در شرايطى باشد كه مرز زمان و مكان خاصى نگنجد و بتواند نسل ها را در لابلاى عمود زمان، از نظر مديريت و هدايت رهبرى كند. در اين صورت مى توان گفت كه مدح و سپاس از چنين اقدام عظيمى، در حد هيچ احدى، جز خداى عالم نيست.
حسن فاعلى؛ يعنى شخصيت موثر آن چنان باشد كه در انجام عمل، كمترين سود شخصى و منفعت مادى و دنيوى خود را در نظر نداشته باشد و جملگى را فقط به خاطر خدا به جا آورد؛ از آن بالاتر، حتى خود را، عمل خود را و مجاهده و زحمات و تلاش پى گير خود را از آن خدا دانسته و نه تنها طلب مزد نكند، بلكه كمال امتنان از خدا را نيز داشته باشد كه به او نعمت بندگى و اطاعت كرامت فرموده است. مسلما چنين شخصيتى در خور كرامتى است كه سزاوار احدى از بشريت نمى باشد و تنها كسى را كه مى توان در اين حد دانست، فقط شخصيت حضرت محمد بن عبدالله صلى الله عليه و آله و سلم است.
و عرفه فى أهله الطاهرين و امته المؤ منين من حسن الشفاعه اجل ما وعدته، يا نافذ العده يا وافى القول يا مبذل السيئات بأضعافها من الحسنات انك ذوالفضل العظيم. خدايا، به پيامبر اكرم شفاعتى درباره اهل بيت مكرم او و مؤ منين كرامت بفرما كه برتر از آنچه به پيامبر اكرم وعده داده اى باشد! اى كسى كه عهدش قطعى و به قول وفادار است! اى كسى كه سيئات را به چندين برابر ثواب تبديل مى سازى، تو داراى فضلى عظيم هستى!
معرفى پيامبر اكرم به خصوصيت شفاعت يكى از مهم ترين مقامات پيامبر است كه از دو جهت حايز اهميت مى باشد:
تقاضاى پيامبر اكرم نزد خداى متعال مورد قبول است، به طورى كه اگر او نسبت به كسى اظهار شفاعت كند، قطعا خداى تعالى خواسته او را رد نكرده و تقاضاى ايشان را نسبت به آن شخص مورد اجابت قرار مى دهد.
مژده اى به گنهكاران است كه سعى كنند به سوى خدا توبه و بازگشت نمايند تا بدين وسيله، در حريم شفاعت پيامبر راه يابند؛ زيرا تا نتوانند در كنار پيامبر قرار بگيرند و تا سنخيت با مقام پاكيزه او نداشته باشند، مسأله ى شفاعت نسبت به آن ها غلط و خارج از واقع است.
البته در اين جا نكته اى را بايد تذكر داد كه بسيار پراهميت است و آن اين كه شفاعت در قيامت، از سنخ شفاعت هاى دنيايى نيست كه شخص قدرتمندى نسبت به فرد مجرمى وساطت نمايد تا او را از چنگال عقوبت نجات داده و به امن و امان برساند، بلكه شفاعت در قيامت، به معنى شفع شدن - يعنى جفت گرديدن - و در كنار هم قرار گرفتن از نظر سنخيت روحى و وجودى است. در نتيجه، شخص بايد داراى آن چنان وضعى باشد كه به راستى او را به تابعيت شريعت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم بشناسند، زيرا بسيارى از مردم در اثر اعمال ناهنجار خود، سنخيت با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم را از دست داده اند، به طورى كه فقط در نظام آمارى مسلمان هستند، ولى در عمل هرگز از اسلام اثرى ندارند! البته گاهى شيعيان اهلبيت عليهم السلام مبتلا به بعضى نافرمانى ها مى شوند، ولى همراه آن عمل ناهنجار در خود احساس خجلت و انفعال كرده و كمبود و نقيصه و زشتى كردار خود را حس مى كنند، به طورى كه خود را شايسته عقوبت مى دانند و بسيار نادم و پشيمان مى باشند. اينان اگر توبه كنند، قهرا در كنار امام خود قرار مى گيرند؛ بر خلاف فرد متجرى كه علنا دست به عصيان مى زند و بى باكانه بدون هيچ گونه انفعال روحى، جرأت در نافرمانى دارد و بناى توبه هم ندارد! چنين كسى هرگز سنخيت با معصومين نداشته و قطعا شفاعت شامل حال او نخواهد شد. البته گاهى از اين افراد كارهاى بسيار خوب و مهمى سر مى زند كه گذشته هاى ناهنجار آنان را تطهير مى كند (همانند جهاد در راه خدا، شهادت، خدمات شايسته به اسلام و مسلمين) و آنان را لايق شفاعت مى نمايد؛ از اين رو، در قرآن كريم نيز مكررا سخن از تبديل سيئات به حسنات آمده است، مانند فأولئك يبدل الله سيئابهم حسنات. سر اين مسأله، در ندامت و پشيمانى شخص از رفتار و كردار خود بوده است؛ به اين معنا كه او در اثر توبه با انجام كارهاى مهم و قابل قبول به حضرت حق رو آورده و گذشته را به وسيله اعمال صالح و شايسته خود جبران نموده است.
و عرفه فى أهله الطاهرين و امته المؤ منين من حسن الشفاعه اجل ما وعدته، يا نافذ العده يا وافى القول يا مبذل السيئات بأضعافها من الحسنات انك ذوالفضل العظيم. خدايا، به پيامبر اكرم شفاعتى درباره اهل بيت مكرم او و مؤ منين كرامت بفرما كه برتر از آنچه به پيامبر اكرم وعده داده اى باشد! اى كسى كه عهدش قطعى و به قول وفادار است! اى كسى كه سيئات را به چندين برابر ثواب تبديل مى سازى، تو داراى فضلى عظيم هستى!
معرفى پيامبر اكرم به خصوصيت شفاعت يكى از مهم ترين مقامات پيامبر است كه از دو جهت حايز اهميت مى باشد:
تقاضاى پيامبر اكرم نزد خداى متعال مورد قبول است، به طورى كه اگر او نسبت به كسى اظهار شفاعت كند، قطعا خداى تعالى خواسته او را رد نكرده و تقاضاى ايشان را نسبت به آن شخص مورد اجابت قرار مى دهد.
مژده اى به گنهكاران است كه سعى كنند به سوى خدا توبه و بازگشت نمايند تا بدين وسيله، در حريم شفاعت پيامبر راه يابند؛ زيرا تا نتوانند در كنار پيامبر قرار بگيرند و تا سنخيت با مقام پاكيزه او نداشته باشند، مسأله ى شفاعت نسبت به آن ها غلط و خارج از واقع است.
البته در اين جا نكته اى را بايد تذكر داد كه بسيار پراهميت است و آن اين كه شفاعت در قيامت، از سنخ شفاعت هاى دنيايى نيست كه شخص قدرتمندى نسبت به فرد مجرمى وساطت نمايد تا او را از چنگال عقوبت نجات داده و به امن و امان برساند، بلكه شفاعت در قيامت، به معنى شفع شدن - يعنى جفت گرديدن - و در كنار هم قرار گرفتن از نظر سنخيت روحى و وجودى است. در نتيجه، شخص بايد داراى آن چنان وضعى باشد كه به راستى او را به تابعيت شريعت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم بشناسند، زيرا بسيارى از مردم در اثر اعمال ناهنجار خود، سنخيت با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم را از دست داده اند، به طورى كه فقط در نظام آمارى مسلمان هستند، ولى در عمل هرگز از اسلام اثرى ندارند! البته گاهى شيعيان اهلبيت عليهم السلام مبتلا به بعضى نافرمانى ها مى شوند، ولى همراه آن عمل ناهنجار در خود احساس خجلت و انفعال كرده و كمبود و نقيصه و زشتى كردار خود را حس مى كنند، به طورى كه خود را شايسته عقوبت مى دانند و بسيار نادم و پشيمان مى باشند. اينان اگر توبه كنند، قهرا در كنار امام خود قرار مى گيرند؛ بر خلاف فرد متجرى كه علنا دست به عصيان مى زند و بى باكانه بدون هيچ گونه انفعال روحى، جرأت در نافرمانى دارد و بناى توبه هم ندارد! چنين كسى هرگز سنخيت با معصومين نداشته و قطعا شفاعت شامل حال او نخواهد شد. البته گاهى از اين افراد كارهاى بسيار خوب و مهمى سر مى زند كه گذشته هاى ناهنجار آنان را تطهير مى كند (همانند جهاد در راه خدا، شهادت، خدمات شايسته به اسلام و مسلمين) و آنان را لايق شفاعت مى نمايد؛ از اين رو، در قرآن كريم نيز مكررا سخن از تبديل سيئات به حسنات آمده است، مانند فأولئك يبدل الله سيئابهم حسنات. سر اين مسأله، در ندامت و پشيمانى شخص از رفتار و كردار خود بوده است؛ به اين معنا كه او در اثر توبه با انجام كارهاى مهم و قابل قبول به حضرت حق رو آورده و گذشته را به وسيله اعمال صالح و شايسته خود جبران نموده است.
فارسی
.jpg)
.jpg)
.jpg)
درود بر پیامبر اكرم صلی الله علیه و اله و سلم
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
