دعا براى حسن عاقبت
حضرت سجاد عليه السلام در اين دعا از خداوند متعال فرجام نيك را درخواست نموده است و به همين دليل ، اين دعا «خواتم الخير» ناميده شده است . بيم از فرجام بد ، مهم ترين نگرانى است كه صاحب دلان ، آگاهان و عارفان هيچ گاه از آن غافل نبوده و در هر حال و در هر درجه از معرفت ، دل آنان از خوف و خشيت خالى نيست و پيوسته در حسرت از دست رفتن عمر و بيم از آنيده به سر مى برند؛ از اين رو ، اولياى دين اين موضوع را دشوارترين مسئله پيش روى تقواپيشگان دانسته اند و قضاياى تاريخى حيرت انگيز گواه اين مطلب است .
سرنوشت «ابن سعد» كه در جنگ صفين جزو سربازان اميرمؤمنان عليه السلام بود و زخمى شد، نمونه ى عبرت آموزى است . اگر او در جنگ صفين به شهادت رسيده بود ، از پرافتخارترين مردان تاريخ مى شد ، ولى اين سعادت را نيافت و عمر نكبت بارش به درازا انجاميد تا عاقبت ، ننگين ترين واقعه ى تاريخى به دست او رقم خورد.
از اين رو ، ما نيز نبايد از رفتار و كردار خود لحظه اى غافل شويم ، زيرا آينده ى هر فرد را گذشته هاى او مى سازد و فرجام هر كار، زاييده ى آغاز آن است .
در هر حال ، فرازهاى پايانى اين دعا ، به درخواست سرانجام نيكو اختصاص دارد و در فرازهاى آغازين اين دعا به عنوان مقدمه اى براى فرازهاى پايانى ، به مسائلى مانند : لزوم ذكر در تمام مراحل آن ، سپاس گزارى از خدا و اطاعت از حضرت حق و خوددارى از نافرمانى و معصيت و گناه ، پرداخته شده است .
يا من ذكره شرف للذاكرين ، و يا من شكره فوز للشاكرين ، و يا من طاعته نجاة للمطيعين ؛
اى كسى كه ياد او مايه ى برترى ذاكران و سپاس وى سبب پيروزى شاكران و فرمان برى از او موجب نجات اطاعت كنندگان است .
آثار ياد خدا
امام الساجدين عليه السلام در اين فراز ، ذكر خداوند متعال را مايه ى شرافت و برترى بندگان و سپاس گزارى از پروردگار را سبب پيروزى آنان و طاعت الهى را موجب نجات و سعادت مطيعان برشمرده است . اين گونه شناخت ، چنان راه و روش بندگى را به انسان مى آموزد كه هرگز پارسايان مبتلاى به عجب و خودپسندى نمى توانند بدان نايل گردند، چرا كه هر كس در ذكر و نيايش و خضوع در عبادت بيشتر بكوشد ، بايسته است شكرگزارى در حق خداى خود را افزون كند .
چنان كه قرآن كريم مى فرمايد :
(قل لا تمنوا على اسلامكم بل الله يمن عليكم أن هداكم للايمان)؛
بگو : بر من منت مگذاريد كه اسلام آورده ايد ، بلكه خداوند بر شما منت مى گذارد كه شما را به ايمان رهنمون گردانيد .
و اين به دليل آن است كه فوايد ذكر و طاعت به ياد كننده و اطاعت كننده باز مى گردد نه به خداوند ، زيرا او غنى مطلق و از همه چيز و همه كس بى نياز است و ماسواى او به او نيازمند و وابسته اند.
بنابراين ، اگر خداوند متعال مى فرمايد : (فاذكرونى أذكركم؛ مرا ياد كنيد تا من نيز از شما ياد كنم .) از آن رو است كه بندگان با ياد خدا استعدادهاى فراوان خود را در مغرض فعليت قرار داده و شايسته ى توجهات ويژه ى حضرت حق مى گردند.
مراتب ذكر
ذكر ، چنان كه ارباب قلوب گفته اند، سه گونه است :
الف) ذكر زبانى ؛ يعنى فرد با حركت زبان تسبيح و تمجيد كند و زبان ذاكر پيوسته مترنم به الفاظى باشد كه در دستورهاى الهى ، مواظبت بر آنها سفارش شده و از وظايف عبد مى باشد.
ب) ذكر عملى ؛ يعنى كه شخص سالك و ذاكر در تمام حركات و سكنات ، به مراقبت از خويش پرداخته و با حساسيت تمام به ارزيابى امور بپردازد و از هر چيزى كه موجب خشم خداوند متعال است ، پرهيز كند و در اطاعت از فرمان حضرت حق هيچ گونه درنگ روا ندارد .
ج) ذكر قلبى ؛ يعنى ذاكر هيچ گاه از تفكر در آيات و نشانه هاى صنع پروردگار در دستگاه عظيم آفرينش باز نايستد؛ به طورى كه حجاب عادت را كنار زده و درباره ى هر آن چه همگان با ديد عادى بدان مى نگرند ، با نظر عبرت آموز و تعمق فوق العاده بنگرد و از رهگذر اين ژرف نگرى ، بهره اى فراوان برد . ذكر قلبى برترين اقسام ذكر و فكر و مصداق راستين آن روايت است كه مى فرمايد :
تفكر ساعة خير من عبادة ستين سنة؛
ساعتى انديشيدن برتر از شصت سال عبادت است .
هر يك از بندگان مطيع خدا به فراخور مقام و حال خود ، ذكر مخصوص به خود را دارد و هر كس به حسب حد وجود خود مقصدى را مى طلبد ؛ مثلا برخى در آن حد از معرفت نسبت به خداى مح0بوب خود مى باشند كه فناى مطلق خود و بقاى به حق را درخواست نموده و به درگاه خداوند سبحان عرضه مى دارند :
أريد أن لا أريد ؛
مى خواهم هيچ (جز خدا) نخواهم .
در بخش اول از اقسام سه گانه ى ذكر ، اين پرسش مطرح است كه آيا ذكر زبانى در صورتى كه از قلب سرچشمه نگيرد، فضيلتى دارد واثرى بر آن مترتب مى شود يا خير ؟ در جواب گفته اند : چون ذاكر با نيت پاك به ذكر زبانى اشتغال يافته است ، از اين رو ترتب ثواب بر آن نيت پاك ، قطعى است . مانند : فرد روزه دارى كه در اولين لحظه ى روز نيت مى كند ، ولى در بين روز از امساك غفلت مى ورزد ، كه ادامه ى همان نيت براى صحت روزه و عدم
بطلان روزه كافى است و اين امتياز خود ، رحمت خاصه اى است كه خداوند متعال به بندگان هديه فرموده است ، تا راه رسيدن به خود را بر آنها هموار سازد .
آثار اطاعت از خدا
آخرين جمله ى اين فراز : «و يا من طاعته نجاة للمطيعين» منطبق بر كريمه ى قرآنى زير است كه مى فرمايد :
(و من يطع الله و الرسول فاولئك مع الذين أنعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن أولئك رفيقا)؛
هر كس از خدا و رسول اطاعت كند ، با كسانى كه خداوند نعمت خود بر آنان ارزانى داشته است ، يعنى با پيامبران و صديقان و شهيدان محشور خواهد شد و چه رفيقان نيكى !
عكس آن ، مفاد آيه ى زير است كه مى فرمايد :
(و من يعص الله و رسوله و يتعد حدوده يدخله نارا خالدا)؛
هر كس از فرمان خدا و رسول سرپيچى نموده و از حدود و احكام الهى درگذرد ، خداوند او را در آتش ابدى جهنم وارد خواهد كرد .
بنابراين ، اطاعت از حضرت حق ، نجات دهنده ى انسان از هلاكت ها و سوء خاتمه و موجب حشر و نشر با اولياى كمل الهى است و امر به اطاعت از فرمان الهى ، تشريفى است كه خداوند متعال بر بلنداى بنى آدم دوخته است ، تا آنان را از زشتى ها جدا ساخته و به زيبايى ها و كرامت هاى خود بيارايد .
فصل على محمد و آله ، و اشغل قلوبنا بذكرك عن كل ذكر ، و ألسنتنا بشكرك عن كل شكر ، و جوارحنا بطاعتك عن كل طاعة ؛
خدايا ! قلب هاى ما را با ذكر و توجه به خودت از هر گونه فكر و يادى تهى فرما و زبان هاى ما را با شكر خود از سپاس گويى ديگران باز دار و اعضاى ما را با اطاعت خود از سلطه ى فرمان برى ديگران رها ساز.
انواع ذكر و پيامدهاى آن
در جمله ى نخست اين بخش ، امام عليه السلام بعد از درخواست رحمت ويژه از خداوند ، براى محمد و آل محمد صلى الله عليه و آله و سلم ، ذكر قلبى را درخواست كرده است ، زيرا ذكر قلبى كه برترين نوع ذكر الله است ، همان توجه تمام وجود به محبوب است ؛ يعنى انسان در حالى قرار گيرد كه تمامى فضاى قلب او از ياد محبوب مالامال گردد و حب و دوستى ، عامل اصلى چنين حالى است.
چنان پر شد فضاى سينه از دوست
كه فكر خويش گم شد از ضميرم
تا آن جا كه گاهى از غير محبوب چنان غافل مى شود كه گويا فانى در معشوق مى گردد ، زيرا هر گاه حب خداوند منان بر دلى مستولى گردد ، آن دل از ما سوى الله غافل شده و در توجه به خداوند متعال مستغرق مى گردد ؛ چنان كه شيخ الرئيس ، ابوعلى سينا مى گويد :
عارف چنان در عظمت الهى مستغرق است كه همه ى مقدورات را مقهور عظمت خدا مى بيند و به هيچ موجودى توجه نمى كند ، مگر اين كه آن را چون حرف ربط به مقام حضرتش مرتبط مى داند و از عالم كثرت خارج شده و به وحدت تدبير حضرت ربوبى - جل و علا - آگاه مى گردد.
امام عليه السلام در جمله ى بعد ، ذكر زبانى را درخواست فرموده است ؛ چرا كه ذكر زبان اگر به ذكر قلب اضافه گردد، سالك يك دل و يك زبان و به صورت هماهنگ ، عزم سفر مى كند و خداوند منان به مقتضاى : «أنا جليس من ذكرنى ؛ هر كس به ياد من باشد ، من هم نشين او مى گردم .» هم نشين دل و زبان بنده ى خود مى گردد و در اين حال ، زبان دل ، قبل از زبان سر به گفت و گو با حضرت مى پردازد و زبان سر را ناگزير به سوى خود مى كشد و آن چه را كه دل خواسته ، زيان تكرار و آشكار مى كند و پيوستگى اين دو به تدريج ناگسستنى مى گردد، تا آن جا كه زبان با قلب يكى مى شود.
امام عليه السلام در جمله ى سوم، اطاعت جميع جوارح از خدا و ذكر عملى را خواسته است ، زيرا در اين صورت ، بنده يك پارچه غرق در بندگى شده و از ماسوى الله غافل و در همه ى حركات و سكنات او نشان بندگى نمايان مى گردد و افعال ظاهرى و باطنى او به صورت هماهنگ ، در مسير همه ى موجودات سائر الى الله حركت مى كند ؛ چنان كه قرآن كريم مكرر مى فرمايد :
(يسبح لله ما فى السموات و ما فى الأرض)؛
آن چه در آسمان ها و زمين است ، تسبيح گوى خدا است .
راستى در جهانى كه خرد و كلان آن ، ذاكر و تسبيح گوى اند ، چگونه انسان افضل مخلوقات ، غافل و بى خبر نشيند؟!
دل از ياد او گر كه غافل نشيند
خدنگ بلا بر دل دل نشيند
اين هماهنگى ظاهرى و باطنى انسان و هم سويى او با نظام هستى ، آثارى عظيم را در پى دارد و سفرى است پر ره آورد كه در اثناى طريق عايد سالك مى گردد؛ از جمله آن كه ذكر موجودات را مى شنود و زبان هر يك از موجودات را مى فهمد . از اين رو ، مثلا در تفسير آيه ى كريمه ى (و اسأل القرية) هيچ ضرورتى ندارد كه بگوييم مراد اين است كه : «و اسأل القرية» ؛ يعنى از اهل آبادى بپرسيد ، بلكه اگر انسان زبان فهم باشد و به زبان كاينات آشنا گردد، مى تواند از خود آبادى سؤال نموده و ماجرا را بفهمد.
فان قدرت لنا فراغا من شغل فاجعله فراغ سلامة لا تدركنا فيه تبعة، و لا تلحقنا فيه سأمة، حتى ينصرف عنا كتاب السيئات بصحيفة خالية من ذكر سيئاتنا ، و يتولى كتاب الحسنات عنا مسرورين بما كتبوا من حسناتنا ؛
خدايا ! اگر وقت فراغتى براى ما مقدر فرموده اى ، آن را فراغت توأم با سلامت قرار ده ؛ به گونه اى كه هيچ گونه آفتى به ما نرسد و بلايى دامن گير ما نشود ، تا فرشتگان مأمور نوشتن گناهان ، گناهى را در نامه ى عمل ما ثبت نكنند ، ولى فرشتگان ثبت اعمال نيك ، براى ثبت اعمال نيك در نامه ى عمل ما ، خشنود از ما ، از ما جدا شوند .
لزوم استفاده از اوقات فراغت
حضرت سجاد عليه السلام به دنبال فرمايش پيشين خود كه فرمود : «خدايا ! هميشه قلب و زبان و جوارح ما را به ذكر خود مشغول گردان.» در اين فراز از خداوند متعال درخواست مى كند كه اگر تقدير فرمودى كه قلب و جوارح و زبان من فراغتى داشته باشد ، ما را از كردار ناپسند در سلامت دار تا از گرفتارى گناه در امان باشيم و صحيفه ى اعمال ما از گناهان تهى و از حسنات آكنده باشد .
نقش فراغت در زندگى گاهى آماده سازى انسان براى انجام تكاليف بعدى است كه بسيار لازم و مطلوب است و گاهى نقش آن غافل سازى است كه امرى بسيار خطرناك است ، زيرا فرد در اين حال در تيررس ابليس قرار مى گيرد ؛ همان صياد ماهرى كه پيوسته در پى صيدهاى سرگردان و غافل است ، او را به سادگى از پاى درآورده و دست و پا و چشم و گوش او را تسخير مى كند . بدين ترتيب ، براى شيطان هيچ راهى از مدخل غفلت ، سر راست تر و نزديك تر نيست .
توجه به اين نكته نيز بايسته است كه هر چند گاهى گذران اوقات فراغت با ارتكاب گناه همراه نيست ، ولى در موارد بسيار بيكارى ، خسته كننده ، اتلاف عمر و بيهوده گرايى را به دنبال مى آورد و در نتيجه فرد عمر خود را در بطالت سپرى مى كند . از اين رو ، امام عليه السلام در دورى از آن درخواست مى نمايد كه ايام فراغت با جريان ملال انگيزى سپرى نشود ، كه شايد بدترين نوع آن ، تمام شدن ايام عمر به بطالت و پوچى باشد .
در اين زمينه روايات فراوان از معصومين عليهم السلام وارده شده است كه بطالت و بيهوده گرايى را سخت سرزنش مى كند . به چند روايت اشاره مى كنيم :
1. در روايت است كه حضرت موسى بن جعفر عليه السلام فرمود :
ان الله - جل و عز - يبغض العبد النوام الفارغ ؛
خداوند متعال آدم پرخواب بيكار را دوست ندارد .
2. امام صادق عليه السلام فرمود :
ان الله - عز و جل - يبغض كثرة النوم و كثرة الفراغ؛
خداوند متعال خواب و بيكارى زياد را دوست نمى دارد .
3. هم چنين از امام كاظم عليه السلام نقل است كه به بعضى از فرزندانش فرمود :
اياك و الكسل و الضجر، فانك ان كسلت لم تعمل ، و ان ضجرت لم تعط الحق ؛
بپرهيز از بى حوصلگى و كسالت ، زيرا با وجود كسالت ، توانايى كار را نخواهى داشت و با بى حوصلگى حق را از دست خواهى داد .
تأثير عزت و خست انسان در احوال فرشتگان
امام سجاد عليه السلام در پايان اين فراز ، از خداوند متعال درخواست مى كند كه فرشتگانى كه اعمال بد را در صحيفه ى عمل انسان ثبت مى كنند ، هيچ عمل زشتى ثبت نكنند و در مقابل ، فرشتگانى كه اعمال نيك انسان را مى نويسند ، اعمال نيك در نامه ى عمل انسان ثبت كنند و از انسان شادمان باشند. از اين درخواست چنين برمى آيد كه كاتبان اعمال ، در سرنوشت انسان ها سهيم هستند و عزت و خست در احوال آنان دخيل است ؛ به طورى كه به هنگام ثبت گناه، نگران و به هنگام ثبت حسنات ، مسرور و شاد مى گردند.
و اذا انقضت أيام حياتنا ، و تصرمت مدد أعمارنا ، و استحضرتنا دعوتك التى لا بد منها و من اجابتها ، فصل على محمد و آله ، و اجعل ختام ما تحصى علينا كتبة أعمالنا توبة مقبولة لا توقفنا بعدها على ذنب اجترحناه ، و لا معصية اقترفناها ؛
خدايا ! اگر ايام زندگى و مدت عمر ما سپرى شد و تو ما را احضار فرمودى كه ما گزيرى از اصل احضار و اجابت آن نداريم ، پس بر محمد و خاندان او درود فرست و آخرين عمل ما را كه كاتبان اعمال ما مى نويسند ، پذيرفته قرار ده ، به گونه اى كه پس از آن ديگر ما را در برابر گناه و معصيتى كه مرتكب شده ايم ، براى كيفر و عقوبت باز ندارى.
نقش حسن و قبح عمل در نيك فرجامى و بد فرجامى
امام سجاد عليه السلام در اين فراز توبه اى را درخواست مى نمايد كه پيش از مرگ انجام پذيرد و مورد قبول واقع شود . خداوند سبحان مى فرمايد :
(و ليست التوبة للذين يعملون السيئات حتى اذا حضر أحدهم الموت قال انى تبت الآن و لا الذين يموتون و هم كفار أولئك أعتدنا لهم عذابا أليما)؛
براى كسانى كه تا هنگام فرا رسيدن مرگ كارهاى زشت انجام مى دهند و در آن هنگام مى گويند: اكنون توبه كرديم ، توبه اى نيست و نيز براى كسانى كه در حال كفر مى ميرند ، (بلكه) براى اينها عذاب دردناك مهيا ساخته ايم .
نيز در روايات بسيار وارد شده است كه توبه در هنگام مشاهده ى نشانه هاى مرگ مورد قبول نخواهد شد.
اصولا سرانجام اعمال انسانى بسيار كارساز است و فرد در هر حال كه بميرد، آن وضع براى او ثابت خواهد بود . بنابراين ، اگر انجام اعمال حسنه و نيك براى شخص عادى و طبيعى باشد ، در وقت مردن نيز به همان شكل عمل مى كند . بر عكس ، آن كه پيوسته در پى اعمال ناهنجار بوده و به كردارهاى بد و زشت مشغول بوده ، به هنگام مردن نيز پليد مى ميرد. امام على عليه السلام مى فرمايد :
أى الجديدين ظعنوا فيه ، كان عليهم سرمدا؛
انسان در هر يك از شب و روز كه بميرد ، آن حال براى وى دايمى خواهد بود .
اين مسئله اختصاص به شب و روز ندارد ، بلكه همه ى حالات مختلف انسانى چنين است ؛ اگر در اطاعت خدا جان دهد به سعادت ابدى مى پيوندد و اگر همراه با شيطان دينا را ترك كند ، به خذلان هميشگى مبتلا خواهد شد .
اين در واقع همان كيفيت پايان يافتن احوال انسانى است ؛ يعنى بدون شك حالات قبلى اسنان در چنين حالى نقش سرنوشت سازى بر عهده دارد و آخرين عمل ، كاشف از اوضاع قبلى انسان است كه بر پايه ى آن عمر فرد يا به نيك بختى ختم مى شود و يا به بدفرجامى پايان مى پذيرد .
به همين دليل ، آدمى بايد در تمامى حركات و رفتارها تلاش كند كه از طريق مستقيم و هدايت انحراف پيدا نكند ، زيرا چنان كه اشاره شد ، حقيقت هر فرد از مجموعه ى رفتارها و گفتارها و روش ها و تك تك حركات و سكنات او تشكيل يافته است و اعمال انسانى كه به صورت «كيف» انجام مى گيرد ، به تدريج به «جوهر » تبديل شده و با ذات فاعل آن عجين مى شود ؛ از اين رو ، پرواضح است كه اگر عمل ، نيك باشد ، طبع صالح آن با عالم پاك و درجه ى فرشتگان هم سو مى گردد و اگر از سنخ گناهان باشد ، قهرا با عوالم شيطان ها و ابليس لعين و موجودات شرور ديگر هم جهت خواهد شد و عاقبت انسان به يكى از اين دو مقصد منتهى مى گردد.
بر اين اساس و به پيروى از حضرت سيدالساجدين ، درخواست عاقبت به خيرى از حضرت پروردگار -جل جلاله - بايد دعاى هميشگى مؤمنان باشد .
و لا تكشف عنا سترا سترته على رؤوس الأشهاد ، يوم تبلو أخبار عبادك ؛
بارپروردگارا! در آن روز كه به حساب بندگانت رسيدگى مى كنى ، پرده اى را كه بر گناهان كشيده اى و آن را از ديد ديگران مستور داشته اى ، از ما برمگير .
قيامت ، بازتاب اعمال انسان در دنيا
در قيامت كه روز حسابرسى است ، بازتاب اعمال انسان بروز مى كند و آدمى عكس العمل اعمال خود را دريافت مى كند و مى بيند كه هر چه بر سرش مى آيد ، در واقع پيش فرستاده ى خود او است و خداوند منان هيچ گونه ظلمى بر بندگان روا نداشته است . حتى آنان كه به طور جاودان دچار عذاب الهى شده و به انواع شكنجه هاى طاقت فرسا مبتلا مى گردند ، نيز همين واقعيت آشكار را درمى يابند و خود را مقصر تشخيص مى دهند ؛ يعنى مى بينند كه زندگى آخرتى آنان تبلور زندگى دنيوى شان است ؛ مثلا به خوبى مى فهمند كه حساب و كتاب مردم سخت گير ، در قيامت سخت تر و دقيق تر است و حق سبحانه نسبت به آن دسته از مردم كه در رفتار با ديگران با گذشت بوده و در معاملات ، آسان مى گرفتند در معاشرت خوش بين بودند ، سهل مى گيرد و بناى محاسبه بر مغفرت و رحمت خواهد بود .
بنابراين ، هر كس بخواهد كه هنگام حساب رسى ، رسوا نشود ، بايد سعى كند در اين دنيا هتاكى و پرده درى نكرده و اسرار مردم را فاش نسازد . چه بسيار افراد كه به صورت ظاهر طرح دوستى مى ريزند ، ولى در واقع نيتشان آن است كه با اسرار و نقطه ضعف هاى انسان آشنا شده و در روز دشمنى ، اسرار او را فاش و او را رسوا سازند . هتك اسرار مردم از نظر حضرت حق سخت مبغوض است و به همين جهت كسانى را كه اسرار مردم را فاش كرده اند ، در قيامت، على رئوس الاشهاد ؛ يعنى به صورت علنى و در برابر ديد همگان مجازات مى كند ، اما بر پايه ى روايات ، كسانى كه اسرار ديگران را حفظ كرده اند ، خود متكفل رسيدگى به پرونده شان مى شود تا ديگران بر اسرار آنان آگاهى نيابند .
به ديگر سخن ، قيامت زمان ظهور واقعيات و برطرف شدن حجاب ظاهرى دنيا است ؛ به گونه اى كه واقعيت ها همان طور كه هستند ، ظاهر مى شوند و تمام رنگ ها و لعاب هاى دروغين بر طرف مى گردند و از اين روى قيامت را (يوم تبلى السرائر) ناميده اند. پس انسان هر گونه زندگى كند ، مسير محشر را خواهد پيمود . بدين ترتيب چنان چه روش ما در اين دنيا رحمت و مغفرت و گذشت و عدالت باشد ، حتما در آخرت از باب رحمت و مغفرت حق در محضرش وارد خواهيم شد و چنان چه داراى طبعى شرور و روحى ناسازگار و خشن و كينه ورز و ديرگذشت باشيم ، بايد منتظر عذاب و غضب خدا باشيم . درخواست پرده پوشى و خوف از رسوا شدن در عالم قيامت ، آن گاه به واقع خواهد پيوست كه همين راه و روش را در زندگى دنيايى طى كرده باشيم .
كوتاه سخن آن كه ، درخواست توفيق از خدا براى رعايت حال مؤمنان ، خود عينا درخواست دعا براى پرده پوشى خداوند متعال و رسوا نگرديدن در روز حشر خواهد بود . أعاذنا الله من شرور أنفسنا.
انك رحيم بمن دعاك ، و مستجيب لمن ناداك ؛
خدايا ! تو در حق آن كه تو را بخواند ، مهربانى و نسبت به كسى كه تو را به فريادرسى بطلبد ، پاسخ گويى.
علت عدم استجابت برخى دعاها
اين فراز از دعا ، ترجمان آيات بسيارى از قرآن كريم است ؛ از جمله خداوند مى فرمايد :
(و اذا سألك عبادى عنى فانى قريب أجيب)؛
هرگاه بندگانم از من جويا شوند ، من به آنان نزديكم و حاجت آنان را روا مى كنم . خداوند هرگز خلف وعده نمى كند ، اگر چه گذشت زمان ، موجب شود كه توهم كنيم خداوند متعال دعاى ما را ناديده گرفته است، ولى هرگز چنين نيست ، زيرا احتياج ما به خدا ، به زمان خاصى محدود نبوده و دعاى ما قطعا براى ما ذخيره شده است . نيز خداوند سبحان مى فرمايد :
(ان الله كان بكم رحيما)؛
خداوند به شما بسيار مهربان است .
رحمت حضرت حق همه ى موجودات را فراگرفته است . به ويژه اگر انسانى دست به دعا بردارد و از آن رحمت عظيم چيزى بطلبد ، در اين صورت ، وعده هاى خداوند سبحان حتمى و تخلف ناپذير خواهد بود . بنابراين ، اگر خلاف آن وعده مشاهده گردد ، بايد ديد آيا شرايط اجابت دعا را داشته ايم يا خير ؟ زيرا شرط استجابت دعا، اخلاص و انقطاع به خدا است ؛ چنان كه مى فرمايد:
(أجيب دعوة الداع اذا دعان)؛
هر گاه دعا كننده مرا بخواند ، دعاى او را اجابت مى كنم .
مفاد اين آيه ى شريفه ، لزوم انقطاع به سوى خدا و قطع اميد از ديگران است ؛ يعنى دعا كننده بايد بداند مؤثر حقيقى فقط او است و امور ديگر واسطه هاى فيض حضرت حق هستند .
ديگر آن كه زبان سر ، بايد عين لسان سر و زبان ظاهر ، ترجمان جان و باطن فرد دعا كننده باشد ؛ به ديگر سخن ، قلب او رابط بين انسان و خدا باشد ، چرا كه گاهى انسان به ظاهر لفظ چيزى را درخواست مى كند ، ولى در باطن از آن خواسته روى گردان است . مثلا توفيق طاعت را از خدا مى طلبد ، ولى تمام شرايط توفيق را كه خدا به او عنايت فرموده است ، تباه مى كند . بسيارى از افراد چنان موانع توفيق را در زندگى براى خود فراهم مى كنند كه راه به كلى بر روى آنها بسته مى شود و در نتيجه به محروميت قطعى آنان مى انجامد.
مورد ديگر جايى است كه فرد از خداوند متعال چيزى را مى طلبد كه اگر از آثار آن آگاه بود ، هرگز آن را طلب نمى كرد ، زيرا كسى كه از سلسله علت ها و معلول هاى جهان آگاهى ندارد ، سر و دنباله ى قضايا براى او مجهول خواهد بود و همين مضمون در روايت آمده است كه سر عدم اجابت دعاها ، گرفتارى هايى است كه قبولى دعا را در پى خواهد داشت و انسان از آنها گريزان است.
بنابراين ، درخواست ما از حضرت حق - جل و علا - بايد اين گونه باشد كه ما از او بخواهيم و وكالت در اجابت را به او بسپاريم ، زيرا او به همه ى امور و سرانجام آنها آگاه است ؛ براى نمونه ، ثروتى كه به كوتاهى عمر ختم شود ، هرگز مطلوب ما نيست . بر اين پايه ، اقتضاى خردورزى آن است كه هر چه از خدا مى خواهيم ، آن عليم حكيم را وكيل خود سازيم ، تا آن چه را به صلاح ما مى داند به ما عطا فرمايد و جز اين معقول نيست .
فارسی
دعا براى حسن عاقبت
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
