برزخ‏

عرصه گاهى كه فاصله ى بين دنيا و آخرت است در منطق قرآن مجيد، برزخ نامگذارى شده.

آنان كه از دنيا مى روند ابتدا وارد برزخ مى شوند، و در آنجا بر اساس عقايد و اعمال و اخلاقشان حياتى خاص دارند، حياتى كه نه مانند حيات دنيا و نه مانند حيات آخرت است.

«حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ* لَعَلِّي أَعْمَلُ صالِحاً فِيما تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّها كَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ» .

تا هنگامى كه مرگ يكى از آنها فرا رسد، (در اين هنگام كه خود را در حال بريدن از اين جهان و قرار گرفتن در جهان ديگر مى بيند، پرده هاى غرور و غفلت از مقابل ديدگانش كنار مى رود، گويى سرنوشت دردناك خويش را با چشم مى بيند، عمر و سرمايه هاى از دست رفته، و كوتاهيهايى را كه در گذشته كرده، و گناهانى كه مرتكب شده، عواقب شوم آن را مشاهده مى كند، اينجاست كه فرياد او بلند مى شود) و مى گويد: اى پروردگار من! مرا باز گردان! شايد گذشته ى خود را جبران نمايم و عمل صالحى در برابر آنچه ترك كردم به جا آورم.

اما از آنجا كه قانون آفرينش چنين اجازه ى بازگشتى را به هيچ كس، نه نيكوكار و نه بدكار نمى دهد به او چنين پاسخ داده مى شود: نه، هرگز راه بازگشتى وجود ندارد، اين سخنى است كه او به زبان مى گويد، سخنى كه هرگز از اعماق دلش با اراده و آزادى برنخاسته، اين همان سخنى است كه هر بدكارى به موقع گرفتار شدن در چنگال مجازات، و هر قاتلى به وقت ديدن چوبه ى دار مى گويد، و هر زمان امواج بلا فرو نشيند باز همان برنامه ى سابق خود را ادامه مى دهد.

در پايان آيه اشاره ى بسيار كوتاه و پرمعنى به جهان اسرارآميز برزخ كرده مى گويد: در پشت سر آنها تا روزى كه برانگيخته مى شوند برزخى وجود دارد.

واژه ى برزخ در اصل به معنى چيزى است كه در ميان دو شى ء حائل شود، و سپس به هر چيزى كه ميان دو امر قرار گيرد برزخ گفته شده است، و روى همين جهت به عالمى كه ميان دنيا و آخرت قرار گرفته برزخ گفته اند.

دليل بر وجود چنين جهانى كه گاهى از آن تعبير به عالم قبر و يا عالم ارواح مى شود از طريق ادلّه ى نقليه است، آيات متعددى از قرآن مجيد داريم كه بعضى ظهور و بعضى صراحت در اين معنا دارد.

آيه ى شريفه ى «وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ»، ظاهر در وجود چنين عالمى است.

از آياتى كه صريحاً وجود چنين جهانى را اثبات مى كند آيات مربوط به حيات شهيدان است مانند:

«وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ».

گمان مكن كسانى كه در راه خدا كشته شدند مردگانند، آنها زنده اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند.

نه تنها در مورد شهيدان جهان برزخ وجود دارد بلكه درباره ى كفار طغيانگرى همچون فرعون و يارانش نيز به وجود برزخ صريحاً در آيه ى 46 سوره ى مؤمن اشاره شده:

«النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ».

فرعون و يارانش هر صبح و شام در برابر آتش قرار مى گيرند و به هنگامى كه روز قيامت برپا مى گردد فرمان داده مى شود: آل فرعون را در شديدترين كيفرها وارد كنيد.

در كتابهاى معروف شيعه و غير شيعه روايات فراوانى است كه با تعبيرات مختلف و كاملًا متفاوت، از جهان برزخ و عالم قبر و ارواح و خلاصه جهانى كه ميان اين جهان و جهان آخرت قرار دارد سخن مى گويد: در نهج البلاغه آمده است: اميرالمؤمنين عليه السلام هنگام بازگشت از جنگ صفين وقتى نزديك كوفه كنار قبرستانى كه بيرون دروازه قرار داشت رسيد، رو به سوى قبرها كرد و چنين گفت:

اى ساكنان خانه هاى وحشتناك و مكانهاى خالى و قبرهاى تاريك، اى خاك نشينان، اى غريبان، اى تنهايان، اى وحشت زدگان، شما در اين راه بر ما پيشى گرفتيد، و ما نيز به شما ملحق خواهيم شد، اگر از اخبار دنيا بپرسيد به شما مى گويم: خانه هايتان را ديگران ساكن شدند، همسرانتان به نكاح ديگران درآمدند و اموالتان تقسيم شد، اينها خبرهايى است كه نزد ماست، نزد شما چه خبر؟

آنگاه رو به يارانش كردند و فرمودند: اگر به آنها اجازه ى سخن گفتن داده شود، حتماً به شما خبر مى دهند كه بهترين زاد و توشه براى اين سفر پرهيزكارى و تقواست ..

از حضرت سجاد عليه السلام روايت شده:

انَّ الْقَبْرَ امّا رَوْضَةٌ مِنْ رِياضِ الْجَنَّةِ، اوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النّيرانِ ..

قبر يا باغى است از باغهاى بهشت، يا گودالى از گودالهاى جهنم.

از حضرت صادق عليه السلام روايت شده:

البَرْزَخُ الْقَبْرُ، وَهُوَ الثَّوابُ وَالْعِقابُ بَيْنَ الدُّنْيا وَالْآخِرَةُ... وَاللّهِ مَا نَخافُ عَلَيْكُم الَّا الْبَرْزَخَ ..

برزخ همان عالم قبر است كه پاداش و كيفر ميان دنيا و آخرت است، به خدا قسم ما بر شما نمى ترسيم مگر از برزخ.

راوى از حضرت صادق عليه السلام پرسيد: برزخ چيست؟ امام فرمودند:

القَبْرُ مُنْذُ حينِ مَوْتِهِ الى يَوْمِ القِيامَةِ .

قبر از زمان مرگ تا روز قيامت است.

در كتاب شريف كافى از حضرت صادق عليه السلام روايت شده:

فى حُجُراتٍ فِى الجَنَّةِ يَأْكُلُونَ مِنْ طَعامِها، وَيَشْرَبُونَ مِنْ شَرابِها، وَيَقولُونَ: رَبَّنا اقِمْ لَنَا السَّاعَةَ، وَانْجِزْ لَنا ما وَعَدْتَنا ..

ارواح مردم مؤمن پس از مرگ در حجره هايى از بهشت قرار دارند، از غذاهاى بهشتى مى خورند، و از نوشيدنيهايش مى نوشند و مى گويند: پروردگارا! هرچه زودتر قيامت را برپا كن، و به وعده هايى كه به ما داده اى وفا فرما.

اعتقاد به برزخ كه در صريح آيات قرآن و روايات مطرح است از زيباييهاى معنوى است كه با توجه به وضع نيكان و بدكاران در عالم برزخ، آثار مفيدى در حيات انسان دارد، و مايه اى براى ظهور تقوا و پاكى در ظاهر و باطن است.