تجسم عمل‏

به نظر ميرسد نخستين دانشمند از دانشمندان و مؤلفين اسلامى كه بحث تجسم عمل را برابر آيات قرآن و روايات مطرح كرده، و گفتههاى منكرين را دفع نموده شيخ فلاسفه و رئيس حكما و مقتداى عارفان دانشمند بزرگ جناب شيخ بهاءالدين محمد عاملى معروف به شيخ بهائى است.

اين انسان عالم و آگاه به معارف فرموده : تجسم اعمال در نشأهُ اخرويه در احاديث زيادى كه خاصه و عامه روايت كرده اند وارد شده است.

و نيز بعضى از صاحبدلان فرموده اند : مارها و عقربها و بلكه آتشهائى كه در قيامت ظاهر ميشدند عين همان اعمال زشت و اخلاق پست و عقايد باطل هستند، كه در اين نشأه دنيا دراين صورتها ظاهر شده و اين چادرها را به سركشيده اند، چنان كه روح و ريحان و حورى و ميوهها همان اخلاق پاكيزه و اعمال صالحه و اعتقادات حقه ميباشند كه در اين جهان دراين شكل آشكار گرديده و با اين اسمها ناميده شده اند، زيرا كه حقيقت واحده با اختلاف مواطن صورتهاى مختلفه مييابد، و درهر جائى با زيورى آراسته شده، و در هر نشئهاى با طرزى پيراسته گردد.

سپس اين مرد بزرگ ميگويد: اهل تحقيق گفتهاند كه اسم فاعل لمحيطة در آيه شريفه:

يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذابِ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكافِرِينَ:

كافران و مجرمان و منكران و مشركان شتاب و عجله درآوردن عذاب را از تو ميخواهند درحالى كه مسلماً دوزخ بر كافران احاطه دارد.

به معناى آينده و استقبال نيست تا به طورى كه مفسرين از اهل ظاهر گفته اند: معنا اين باشد كه دوزخ در آينده در نشأة آخرت آنان را احاطه خواهد كرد، بلكه به معناى حقيقى خود كه زمان حال است ميباشد زيرا كه اخلاق و اعمال و اعتقادات زشت ايشان در همين نشأ دنيا آنان را احاطه كرده و وجودشان را فراگرفته است، و اينها همان دوزخ هستند كه در آينده به صورت آتش و عقربها و مارها آشكار خواهد شد.

با همين حقيقت آيه شريفه:

الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ ناراً:

آنان كه اموال يتيمان را از روى ظلم و ستم ميخورند، جزاين نيست كه در شكمهاى خود آتشى را ميخورند.

بسنج و قياس كن، مقصود اين نيست كه مردم پاداش اعمال خود را كه ماهيتاً غيراز اعمال است مييابند، بلكه اين است كه خود اعمال را مييابند كه با صورت آخرتى آشكار شده و به شكل دوزخ و عذابهايش رخ نموده است و آيه شريفه:

فَالْيَوْمَ لا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ لا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ:

پس امروز به هيچ كس ستم نميشود و پاداش داده نميشويد جز اعمالى را كه هموراه انجام ميداديد.

و در احاديث نبويه كه شمارهاش زياد است آمده:

«الذى يشرب فى آنية الذهب والفضة انما يجر جرفى جوفه نارجهنم:»

كسى كه در ظرف طلا و نقره ميآشامد، همانا به اندرون خود آتش دوزخ فرو ميريزد.

و فرموده:

«الظلم ظلمات يوم القيامة:»

ستمگرى، تاريكيهاى روز قيامت است.

و فرموده:

«الجنة قيعان وانّ غراسها سبحان الله و بحمده:»

بهشت دشتهاى بزرگى است و كِشت آن سبحان الله و بحمده است.

در آيه مورد تفسير دربخش:

كُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذِي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ:

بايد گفت باتوجه به همه مطالب گذشته در رابطه با معناى عمل و تجسم آن در قيامت معناى آيه كريمه اين است كه: اهل ايمان كه عمل صالح انجام داده اند در بهشت اعمال صالح گذشته خود را كه در دنيا انجام داده اند ميبينند كه با حقيقت خودظهور نموده و به صورت لذتى ابدى و سرورى دائمى و نعمتها و رزقهاى هميشگى نمايان گرديده است، و در عين حال شباهت خود را هم به اعمال دنيوى گذشته محفوظ داشته چنان كه ميفرمايد:

وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً.

و به عبارت ديگر ميبينند كه مواد خوراكى و نعمتهاى پاك و حلالى كه براساس خواسته خدا از سفره جهان گرفتند و ساختمان بدن را ساختند، سپس آن بدن پاك و پاكيزه را در اعمال صالح برپايه نيت پاك كه عبارت بود از طاعت رب و خدمت به خلق هزينه نمودند و به نقطه قبولى حق رسيد تبديل به بهشت و همه نعمتهاى آن شده است پس با سرور و خوشحالى ميگويند: اين همان است كه از پيش يعنى در دنيا روزى ما شده بود، و درآن جايگاه عنبرسرشت است كه رزق و روزى، و انواع ميوهها و نعمتهاى گوناگون كه شباهت به روزى گذشته آنان دارد به آنان عنايت ميشود.