مرگ و عالم آخرت - جلسه اول (1) - (متن کامل + عناوین)

سؤالى درباره مرگ   

تهران، مسجد حضرت امير رمضان 1383

الحمدلله رب العالمين و صلّى الله على جميع الانبياء والمرسلين و صلّ على محمد و آله الطاهرين.

از رسول خدا صلى الله عليه وآله سؤال مهمى شد كه حضرت به اين سؤال ، چهل پاسخ دادند . در حقيقت ايشان با اين چهل پاسخ ، فرهنگ جامع تربيتى ، خانوادگى ، اجتماعى ، مادى و معنوى را ارائه فرموده‏اند و پاسخ حضرت فقط براى آن سؤال كننده نبوده است .

سؤالى كه آن مرد كرد ، در ارتباط با خودش بود ، اما پاسخ‏هايى كه پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله دادند ، در ارتباط با تمام انسان‏ها تا روز پايان اين دنيا است .

اين سؤال و پاسخ در منابع مهم حديثى شيعه نقل شده است ، از جمله در جلد دهم »مستدرك سفينة البحار « آمده است :

» جاء رجل الى النّبى صلى الله عليه وآله فقال : أتأذن لى أن اتمنّى الموت ؟ «(1)

خدمت وجود مبارك رسول خدا صلى الله عليه وآله عرض مى‏كند : آيا شما به من اجازه مى‏دهيد كه مرگ خودم را از خدا بخواهم ؟ مردن خودم را بخواهم و تمنّا يا آرزوى مرگ كنم ؟ ديگر در اين دنيا نباشم و از دنيا بيرون بروم ؟

 مرگ ؛ حقيقتى اجتناب ناپذير

 پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله به او فرمودند :

  » فانّ الموتَ شى‏ءٌ لابدّ منه «

  مرگ ، مردن و انتقال به عالم بعد ، حقيقتى است كه از آن چاره‏اى نيست و حكم مرگ بر كلّ موجودات زنده جهان نوشته شده است .

 خداوند متعال براى هر موجود زنده‏اى زمان محدود و معيّنى را قرار داده است كه هرگاه اين زمان تمام شود و به سر آيد ، آن موجود زنده به عالم ديگر انتقال پيدا مى‏كند .

  » و سفر طويل «

  اين جاده ، جاده‏اى طولانى و اين سفر ، سفر طول و درازى است . عالمى بين مرگ و قيامت است ؛ يعنى بعد از مرگ تا برپا شدن قيامت ، كه خدا در قرآن مى‏فرمايد آن عالم را برزخ نام گذارى كرده است . زمانش خيلى طولانى است .

هديه براى ده حقيقت

 بعد حضرت فرمودند :

  » ينبغى لمن أراده أن يرفع عشر هدايا «

  اگر كسى به اين مسافرت علاقه‏مند است و مى‏خواهد از اين دنيا برود ، البته نبايد آرزوى مرگ كند و دعا كند كه خدا مرگ او را برساند ، اما چون مرگ امرى قطعى و حتمى است ، لذا آرزومند آن بايد ده هديه را براى بعد از مرگ خود فراهم كند .

  ارسال چهل هديه براى بعد از مرگ

 آن شخص از رسول خدا صلى الله عليه وآله سؤال كرد : اين ده هديه چيست ؟ حضرت فرمودند : چهار هديه مربوط به ملك الموت است ، چهار هديه مربوط به خود قبر يعنى برزخ ، چهار هديه مربوط به آن دو فرشته سؤال كننده از انسان ، چهار هديه مربوط به ميزان و ترازو و چهار هديه نيز مربوط به صراط ؛ يعنى آن راهى را كه انسان بايد در قيامت از آن عبور كند .

 البته عبور از اين جاده نيز توضيحاتى دارد كه در قرآن مجيد بيان شده است . اگر در طول بحث به اين قسمت از روايت رسيديم ، داستان اين راه و روندگان آن و متوقفّين در آن را از طريق قرآن مجيد بررسى خواهيم كرد .

 بعد پيغمبر صلى الله عليه وآله فرمودند : چهار هديه مربوط به مالك دوزخ و كارگردان جهنم است ، چهار هديه مربوط به رضوان و كارگردان بهشت ، چهار هديه مربوط به جبرئيل ، چهار هديه مربوط به من و چهار هديه نيز مربوط به خدا كه جمعاً چهل هديه مى‏شود .

  تهيه هدايا در بازار دنيا ، قبل از مرگ

 پيغمبر اسلام صلى الله عليه وآله فرمود : بايد قبل از مرگ براى هر كدام چهار هديه فراهم كنيد ؛ چون بازار قيامت فقط بازار رسيدگى به پرونده است ، نه بازار تهيه هديه و هيچ كدام از اين چهل هديه در بازار بعد از مرگ پيدا نمى‏شود ، ولى كل اين چهل گوهر گرانبهاى با ارزش در بازار زندگى دنيا قابل دسترسى است .

 در ضمن پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله مى‏خواهند براى ما ارزش اين دنيا و بازار بودن آن را بيان كنند كه در روايات نيز از دنيا به بازار تعبير شده است ، چنانچه امام عسگرى عليه السلام مى‏فرمايند :

  » الدنيا سوق ربح فيها قوم و خسر آخرون «(2)

 دنيا براى شما مانند بازارى است كه در اين بازار مردم دو گروه هستند ؛ گروهى كه سود مى‏برند و گروهى كه همه وجود و سرمايه خود را به باد مى‏دهند و تباه مى‏كنند .

  كشت عمل در دنيا و برداشت در آخرت

 رسول خدا صلى الله عليه وآله از دنيا تعبيرى دارند كه خيلى پرمعنا است . حضرت فرمودند :

  » الدنيا مزرعة الاخرة «(3)

  اين دنيا مانند كشتزار است . بنابراين شما باغبان هستيد ، هر چه در اين دنيا بكاريد ، در قيامت درو مى‏كنيد و نصيب خوبى داريد و اگر نكاريد ، در قيامت هيچ نصيبى نداريد .

 قرآن مجيد در اين باره چنين مى‏فرمايد:

 » وَمَا لَهُ‏و فِى الْأَخِرَةِ مِنْ خَلَقٍ «(4)

 »خلاق « ؛ يعنى نصيب . براى انسانى كه نكِشته ، در آخرت هيچ نصيبى وجود نخواهد داشت .

 حسرت آخرتى براى غافلان از كشت عمل

 البته اين را هم بدانيد كه در قيامت اهل جهنم به پروردگار عالم عرض مى‏كنند: خدايا ! ما را به دنيا برگردان . براى چه برگرداند ؟ تا در اين كشتزار بكارند و بعد وارد قيامت شوند و درو كنند . اما اراده پروردگار به برگرداندن كسى از قيامت به دنيا تعلّق نگرفته است .

 وقتى كه انسانى مرد ، ديگر كار از كار گذشته و هيچ كارى نمى‏تواند بكند . خودش مى‏ماند و كشت اعمال ، يا خودش و بدن خالى . وقتى كشت ندارد ، محصولى نيز ندارد . خيلى سخت است كه از دنيا به آخرت برود و جلوى چشمش ببيند ميليون‏ها نفر مرد و زن، زارع خوبى بوده‏اند و بهشت نصيب آنان شده است ، ولى به تعبير قرآن مجيد ، او حتى مقدارى آب كه رفع تشنگى كند ، نصيبش نشده است .

ذلت اهل جهنم و عزت اهل بهشت

 خدا در قرآن مى‏فرمايد : اهل جهنّم به اهل بهشت مى‏گويند :

 » أَنْ أَفِيضُواْ عَلَيْنَا مِنَ الْمَآءِ «(5)

 مقدار كمى از اين همه چشمه ، رودخانه و منابع عظيم آبى كه در اختيار شما است ، به ما بدهيد . بهشتى‏ها چشمه‏هاى متعددى در اختيار دارند:

  » عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا «(6)

 » إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا «(7)

  يا در آيه ديگرى مى‏فرمايد : در بهشت چشمه‏اى هست كه اسمش »سلسبيل«(8) است كه در شعر شعراى ايران ، ظاهراً در اشعار فردوسى استفاده شده است كه از قرآن گرفته شده است .

 اين‏ها غير از اين چشمه‏هايى است كه قرآن مجيد بيان مى‏كند :

 » جَنَّتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ «(9)

  »الانهار « جمع »نهر « است . خدا نمى‏گويد چند رودخانه ، مى‏فرمايد : رودخانه‏ها . تمام آب آنها نيز خوردنى است ؛ چون در بهشت ماده آلوده‏اى وجود ندارد .

عكس العمل بهشتيان با ديدن اهل جهنم

 اهل جهنّم مى‏بينند ؛ يعنى خدا بهشتى‏ها و جهنمى‏ها را با هم روبرو مى‏كند ، يا طبق برخى روايات بهشت بر جهنم محيط است و اهل بهشت تمام اهل جهنم را مى‏توانند ببينند و يكى از لذت‏هاى آنان نيز اين است كه با ديدن خود در بهشت و عذاب سخت اهل جهنم ، نفس راحتى مى‏كشند كه چقدر خوب شد كه ما حرفهاى خدا را جدى گرفتيم ، در مزرعه دنيا عمل مثبت كاشتيم و براى چنين روزى خود را مهيا كرديم .

 البته بهشتى‏ها در جاى خود قرار دارند و جهنمى‏ها را مى‏بينند و جهنمى‏ها نيز در جاى خود هستند و آنها نيز بهشتى‏ها را مى‏بينند ، البته نه براى هميشه . خود اين هم عذابى است كه اهل جهنم ببينند خدا براى او بهشت را آفريده بود ، اما او خودش را جهنمى كرده است .

 اهل بهشت نيز مسير زندگى را ، همان گونه كه خدا به آنها داده بود :

  » اهْدِنَا الصِّرَ طَ الْمُسْتَقِيمَ × صِرَ طَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ «(10)

  و در سوره نساء توضيح مختصرى داده است :

  » فَأُو لَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَآءِ وَالصَّلِحِينَ «(11)

 اين‏ها »أنعمت عليهم « هستند كه مسير طبيعى خلقت خود ، خرد ، قلب ، روح و جوارح خود را ، كه صراط مستقيم الهى است و اين صراط نيز در دنيا قرآن است ، طى كردند و حال به بهشت رسيده‏اند .

 آنها هيچ حسرت و غصّه‏اى ندارند :

  » لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ «(12)

 عذاب رؤيت بهشتيان توسط دوزخيان

 اما يكى از دردهاى اهل جهنم اين است كه وقتى بهشت را به آنها نشان مى‏دهند و بهشتيان را مى‏بينند ، عذاب مى‏كشند كه چرا در زندگى ، در خلقت خود دستكارى كردند و به جاى اينكه ماشين وجود خود را در صراط مستقيم حركت دهند ، در مسير شيطان حركت دادند . اين دستكارى نيز كار خود آنها است ، نه كار خدا .

 آن وقت به اهل بهشت مى‏گويند : يكديگر را نگاه كنيد . خيلى‏ها با هم آشنا هستند ؛ پدر در جهنم است ، پسر در بهشت ، يا برعكس . زن در بهشت است و شوهرش در جهنم ، يا برعكس .

 امام عليه السلام در بهشت است ، ولى رعيت آن امام در جهنم . خدا امام معصوم را فرستاد تا همه به او اقتدا كنند و مأموم او شوند ، اما خيلى‏ها به او اقتدا نكردند و در جهنم مى‏بينند كه امامشان در بهشت است . اين نيز خود نوعى عذاب است .(13)

 مثلاً امام حسين عليه السلام در بهشت است و مردم زمانش در جهنم . به حضرت هجده هزار نامه نوشتند كه زندگى ما در اختيار شماست . ما امام لازم داريم . بيا . حضرت نيز آمدند ، اما همين نويسندگان نامه ، در كربلا جلوى امام را گرفتند و او را قطعه قطعه كردند . اين‏ها آن روز مى‏بينند كه امام در بهشت است و خودشان در جهنم .

پی نوشت ها:

1) مستدرك سفينة البحار: 498/10؛ تحرير المواعظ العددية: 508، الفصل الاول؛ »منقول من كتاب لباب الألباب: جاء رجل إلى النبيّ صلى الله عليه وآله: أتأذن لي أن أتمنّى الموت، فقال صلى الله عليه وآله: الموت شي‏ء لا بدّ منه و سفر طويل ينبغي لمن أراده أن يرفع عشر هدايا، فقال: و ما هي؟ قال صلى الله عليه وآله: هديّة عزرائيل، و هديّة القبر، و هديّة منكر و نكير، و هديّة الميزان، و هديّة الصراط، و هديّة مالك، و هديّة رضوان، و هديّة النبيّ صلى الله عليه وآله، و هديّة جبرئيل، و هديّة اللّه تعالى.«

2) تحف العقول: 483، و روي عنه عليه السلام في قصار هذه المعاني؛ »و قال عليه السلام الدنيا سوق ربح فيها قوم و خسر آخرون.«

 - أعلام الدين: 96، أبيات في التوحيد؛ »و قال علي بن الحسين عليه السلام العلم دليل العمل و العمل وعاء الفهم و العقل قائد الخير و الهوى مركب المعاصي و الدنيا سوق الآخرة و النفس تاجر و الليل و النهار رأس المال و المكسب الجنة و الخسران النار.«

 - غرر الحكم: 142، في ذم الدنيا، حديث 2532؛ »الدنيا سوق الخسران.«

3) عوالى اللآلى: 267/1، الفصل العاشر في أحاديث تتضمن شيئا، حديث 66؛ »و قال صلى الله عليه وآله الدنيا مزرعة الآخرة.«

4) بقره (200 : (2؛ »و آنان را در آخرت هيچ بهره‏اى نيست .«

5) اعراف (50 : (7؛ »و دوزخيان بهشتيان را آواز مى‏دهند كه از آب ] خوشگوار  [يا از آنچه خدا روزى شما فرموده بر ما فرو ريزيد .«

6) انسان (6 : (76؛ »آن جام از چشمه‏اى است كه همواره بندگان خدا از آن مى‏نوشند و آن را به دلخواهشان هرگونه كه بخواهند جارى مى‏نمايند .«

7) انسان (5 : (76؛ »همانا نيكان همواره از جامى مى‏نوشند كه نوشيدنى‏اش آميخته به كافور ] آن ماده سرد ، سپيد و معطر [ است .«

8) اشاره است به سوره انسان (18 : (76؛ » عَيْنًا فِيهَا تُسَمَّى سَلْسَبِيلاً «

 فضائل پنج تن عليهم السلام در صحاح ششگانه اهل سنت: 73/3، باب صد و بيست و چهارم خطبه بدون »الف« كه حضرت على عليه السلام بالبداهه انشاء فرموده است؛ »و شرب من عين سلسبيل قد مزج بزنجيل.«

9) بقره (25 : (2؛ »بهشت‏هايى ويژه آنان است كه از زيرِ ] درختانِ [ آن نهرها جارى است.«

10) فاتحه (7 - 6 : (1؛ »ما را به راهِ راست راهنمايى كن . × راه كسانى ] چون پيامبران ، صدّيقان ، شهيدان و صالحان كه به خاطر لياقتشان [ به آنان نعمتِ ] ايمان ، عمل شايسته و اخلاق حسنه [عطاكردى .«

11) نساء (69 : (4؛ »و كسانى كه از خدا و پيامبر اطاعت كنند ، در زمره كسانى از پيامبران و صدّيقان و شهيدان و شايستگان خواهند بود كه خدا به آنان نعمت ] ايمان ، اخلاق و عمل صالح [ داده ؛ و اينان نيكو رفيقانى هستند .«

12) بقره (62 : (2؛ »و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين شوند .«

13) بحار الأنوار: 125/8، باب 23، الجنة و نعيمها رزقنا الله، حديث 26؛ »عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً إِلَّا جَعَلَ لَهُ فِي الْجَنَّةِ مَنْزِلًا وَ فِي النَّارِ مَنْزِلًا فَإِذَا سَكَنَ أَهْلُ الْجَنَّةِ وَ أَهْلُ النَّارِ النَّارَنَادَى مُنَادٍ يَا أَهْلَ الْجَنَّةِ أَشْرِفُوا فَيُشْرِفُونَ عَلَى النَّارِ وَ تُرْفَعُ لَهُمْ مَنَازِلُهُمْ فِي النَّارِ ثُمَّ يُقَالُ لَهُمْ هَذِهِ مَنَازِلُكُمُ الَّتِي لَوْ عَصَيْتُمْ رَبَّكُمْ دَخَلْتُمُوهَا قَالَ فَلَوْ أَنَّ أَحَداً مَاتَ فَرِحاً لَمَاتَ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ فَرِحاً لِمَا صُرِف عَنْهُمْ مِنَ الْعَذَابِ ثُمَّ يُنَادَوْنَ يَا مَعْشَرَ أَهْلِ النَّارِ ارْفَعُوا رُءُوسَكُمْ فَانْظُرُوا إِلَى مَنَازِلِكُمْ فِي الْجَنَّةِ فَيَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ فَيَنْظُرُونَ إِلَى مَنَازِلِهِمْ فِي الْجَنَّةِ وَ مَا فِيهَا مِنَ النَّعِيمِ فَيُقَالُ لَهُمْ هَذِهِ مَنَازِلُكُمُ الَّتِي لَوْ أَطَعْتُمْ رَبَّكُمْ دَخَلْتُمُوهَا قَالَ فَلَوْ أَنَّ أَحَداً مَاتَ حُزْناً لَمَاتَ أَهْلُ النَّارِ ذَلِكَ الْيَوْمَ حُزْناً فَيُورِثُ هَؤُلَاءِ مَنَازِلَ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ مَنَازِلَ هَؤُلَاءِ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ U أُولئِكَ هُمُ الْوارِثُونَ الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيها خالِدُونَ.«

ادامه دارد . . .