نظام خانواده در اسلام - جلسه هجدهم – (متن کامل + عناوین)

مسئوليت عظيم سرپرست خانواده‏

خود و اهل بيت خود را از آتش قيامت حفظ كنيد

در يك آيه در سوره مباركه تحريم مسئوليت بسيار سنگينى را متوجه سرپرست خانواده مى‏كند، كه در عين سنگينى داراى منابع دنيائى و آخرتى است.

اگر تمام مردم بخصوص آنان كه عهده‏دار مسئوليت زن و فرزند هستند به اين آيه شريف‏ه توجه مى‏كردند، درصد عمده‏اى از مشكلات خانواده ها حل‏مى‏شد، وبى‏نظمى واضطراب وناامنى از محيطخانه رخت مى‏بست، ونابسامانيها به‏سامان مى‏رسيد.

يا ايّها الذين آمنوا قوا انفسكم واهليكم ناراً وقودها النّاس والحجاره عليها ملائكه غلاظ شداد لايعصون الله ماامرهم ويفعلون مايؤمرون.

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد خود و خانواده خود را از آتش دوزخ نگاه داريد، آتشى كه آتش‏افروزش انسان و سنگ است، بر آن آتش ملائكه خشن و نيرومند و پرقدرت مأمورند، امر و دستور خدا را نافرمانى نكنند، آنچه به آنان حكم شود انجام دهند.

آرى، اين مسئوليت عظيم بر عهده سرپرست خانواده است، كه اهل‏بيت خود را با سوق دادن به توحيد، ايمان به قيامت، ترساندن از عذاب الهى، آراستن به تقوا، مؤدب نمودن آنان به آداب و اخلاق اسلامى، ايجاد زمينه رشد و كمال، و تربيت و تعليم، از عذاب روز قيامت حفظ كند.

اينكه آيه شريفه مى‏فرمايد آتش‏افروز آن آتش انسان است، مسئله بسيار بسيار ظريف و مهمى است.

از آيات قرآن مجيد به صراحت استفاده مى‏شود، كه عذاب روز قيامت مادّه و ريشه‏اش گناه و معصيت است، در حقيقت ماهيت جرم و جريمه يكى است.

بر خلاف جرم و جريمه در دنيا كه اختلاف ذاتى و ماهيتى دارند، اگر كسى خلاف دستورات راهنمائى و رانندگى جرمى مرتكب شود مثلًا از دست چپ خيابان براند، يا به خيابانى ورود ممنوع وارد شود، چند هزار تومان او را جريمه مى‏كنند، در اينجا جرم، عملى انسانى، ولى جريمه برنامه‏اى مالى است، بين عمل و مال اختلاف ماهيت وجود دارد، ولى در نظام هستى ماهيت جرم و جريمه يكى است به اين معنا كه جريمه قيامتى متخلّف همان تخلف است كه به صورت آتش از وجود خود او زبانه مى‏كشد.

هر گناهى چه عملى چه اخلاقى، چه رابطى، چه مادى، چه معنوى وقتى از انسان صادر شود به اين معناست كه انسان قبول آتش كرده، ولى ظهور اين آتش و سوزندگى آن مربوط به روز قيامت است.

بسيارى از مردم عمرى است مرتكب انواع گناهان مى‏شوند، عضو سالم از گناه براى خود باقى نگذاشته‏اند، اينان در حقيقت آتش فراوانى در وجود خود انبار كرده‏اند، كه روز كنار رفتن پرده‏ها و حجابها اين آتش به صورت آتش مادى ظهور مى‏كند، و صاحبش را براى ابد اسير خود مى‏كند.

در اين زمينه به دو آيه از قرآن مجيد توجه كنيد.

انَّ الَّذين يكتمون ماانزل الله من الكتاب ويشترون به ثمناً قليلًا اولئكَ مايأكلون فى بطونهم الَّا النّار ولايكلِّمهم الله يوم القيامه ولايزكّيهم ولهم عذاب اليم.

آنانى كه آياتى از كتاب نازل‏شده را كتمان كردند، تا نور هدايت به مردم نرسد، و آن را به بهاى اندك فروختند، تا شكمى سير كنند، بدانند كه اين خوراك آنان نيست مگر آتش، خداوند در قيامت با آنان سخن نگويد، و از پليدى پاكشان ننمايد، و براى آنان عذاب دردناك است.

انَّ الَّذين يأكلون اموال اليتامى ظلماً انَّما يأكلون فى بطونهم ناراً وسيصلون سعيراً.

آنان كه اموال يتيمان را به زور و ستم مى‏خورند، در حقيقت آتش مى‏خورند، به زودى آتش جهنم آنان را خواهد گرفت.

در هر دو آيه خوردن حرام را خوردن آتش دانست، گرچه امروز بصورت لقمه لذيذ است ولى فردا حقيقت ذاتى خود را به صورت آتش آشكار نشان مى‏دهد.

اين گفتار وجود مقدسى است كه هستى و آفرينش و جن و ملك و عرش و فرش و مرد و زن جلوه اراده او هستند.

اوست كه گناه و معصيت را آتش مى‏بيند، گرچه ما آن را عملى لذت‏بخش و لقمه‏اى لذيذ مى‏نگريم، او خوردن آتش را در همان زمان انجام معصيت مشاهده مى‏كند، گرچه ما آن را نبينيم، او براى اين آتش سوزندگى عجيبى مى‏بيند، گرچه ما اين سوزندگى را حس نكنيم.

فرداى قيامت است، كه از ديده مردم به خاطر ديدن نامحرم، از گوش مردم به خاطر شنيدن حرام، از زبان مردم به خاطر غيبت و تهمت و فحش و باطل‏گوئى، از شكم مردم به خاطر خوردن حرام، از شهوت مردم به خاطر زنا، لواط، استمناء از دست مردم به خاطر ظلم و ستم، تقلب و حيله، امضاى ناحق، نوشتار گمراه‏كننده، و از قدم مردم به خاطر رفتن در مجالس حرام آتش شعله مى‏كشد، و صاحب اين اعضا و جوارح بدكار دچار درد و رنج و ناراحتى مى‏گردد، و نجاتى براى او نيست.

اى سرپرست خانواده‏ها، خانواده خود وخود را از چنان آتشى كه‏محصول گناه و معصيت است حفظ كنيد، وتقواى الهى را درتمام زمينه‏هاى زندگى مراعات نمائيد، خود و اهل بيت خود را براى چند روزه دنيا و لذات تمام‏شدنى، و ثروت از دست رفتنى دچار عذاب ابد الهى كه آتش‏افروزش وجود خود انسان است ننمائيد.

از جمله از مواد آتش‏زا سنگ است، ذغال سنگ را همه مى‏شناسيد، مادّه سخت و محكمى است، حرارتش زياد و زمان سوختنش طولانى است.

در دل زمين ميليونها سال است ذغال سنگ و مواد مذاب و آتشين در كار است، فشار اين مواد مذاب گاهى به صورتى است كه از قله كوههاى آتش‏فشان ظاهر مى‏شود، و هرچه را در راه خود مى‏بيند مى‏سوزاند و نابود مى‏كند، آتش اين مواد تمام‏شدنى نيست، بلكه به فرموده قرآن مجيد در آينده نسبت به همه جاى زمين فراگير است، تا جائى‏كه تمام درياها شعلهور گردند:

واذا البحار سجِّرت.

اين حقيقتى است كه دانشمندان امروز هم پيش‏بينى كرده‏اند، كه در آينده زمين تبديل به يك گلوله آتشين مى‏شود.

يوم تبدِّل الأرض غير الأرضِ.

روزى كه زمين غير از اين زمين شود.

با توجه به وضع درون زمين كه دريائى شگفت‏آور از مواد مذاب و آتش‏زا است، و با توجه به آينده زمين كه گلوله‏اى آتشين است، به قبول رواياتى كه مى‏گويند جهنم و طبقاتش در همين زمين است تن مى‏دهيم.

آتش آن روز، آتش‏افروزش انسان و سنگ است، انسان مواد آتش‏زايش گناه و زمين ماده آتش‏زايش سنگ است، سنگهاى درون و برون زمين كه حجم و وزنش كم نيست علاوه بر آن دائمى و هميشگى است و ابدى‏شدن اين سنگ آتش‏زا به اراده حضرت اوست، چنانكه ابدى شدن انسان در جهان آينده به اراده وجود مبارك اوست.

بنابر اين واقعيات، سرپرست خانه و خانواده به اين نداى ملكوتى و آسمانى بيش از پيش گوش جان بسپارد كه:

يا ايُّها الَّذين آمنوا قوا انفسكم واهليكم ناراً.

دست و پنجه نرم كردن با سرپرست‏هاى آتش قيامت كه ملائكه غلاظ و شداد هستند كار احدى نيست، اهل جهنم ضعيف و ذليل و محكوم و راه فرارى براى آنان وجود ندارد.

مردم سبك‏وزن و ذليل و پست، جايگاه قيامتى آنها هم پست است، جهنم، جهنمى كه روى همين زمين است، جهنمى كه آتش‏افروزش انسان و سنگ است، جهنمى كه كارگردانانش خشن و سخت‏گيرند، جهنمى كه عذابش فراگير، سنگين، سوزنده و دائمى است، و اهلش نه مرگ دارند نه حيات مطلوب.

ثمَّ لايموت فيها ولايحيى.

در آن جايگاه نه بميرد، و نه زنده برخوردار از زندگى باشد.

بهشت عنبرسرشت‏

سرپرست خانواده وقتى به حفظ خود و خانواده‏اش از آتش جهنم اقدام كرد، يعنى آنان را از گناهان بدنى، مالى، اخلاقى بازداشت و به واجبات و انجام برنامه‏هاى خير تشويق نمود، راه خود و خانواده‏اش به بهشت هموار مى‏گردد، بهشتى كه در سدره المنتهى است و عرض آن همانند عرض تمام آسمانها و زمين است.

عند سدره المنتهى، عندها جنَّه المأوى.

معلوم مى‏شود سدره‏المنتهى جهانى وسيع است، در حدى كه بهشت الهى، كه هم‏عرض همه آسمانها و زمين است در آن جاى دارد!!

قرآن به همه دستور مى‏دهد با آراسته‏شدن به ايمان و عمل صالح و اخلاق حسنه به سوى بهشت بشتابند:

سارعوا الى مغفره من ربّكم و جنَّه عرضها السموات والارض اعدَّت للمتَّقين.

به سوى مغفرت خدا بشتابيد، و بهشتى كه پهناى آن همه آسمانها و زمين است، و براى اهل تقوا مهيا شده.

عزيزان توشه جهنم گناه و معصيت، توشه بهشت ايمان و عبادت و خدمت به بندگان خدا است.

خود و اهل‏بيت خود را از جمع كردن توشه براى جهنم حفظ كنيد، و به جمع‏آورى زاد و راحله براى بهشت تشويق نمائيد، كه وظيفه شما اكنون كه عهده‏دار مسئوليت خانواده هستيد بسيار عظيم است.

رسول خدا را در برخورد با اهل خانه‏اش، از زن و فرزند و خدمتكار سرمشق خود قرار دهيد، تا از عذاب قيامت ايمن شويد، و به نعمت ابد حق يعنى بهشت عنبرسرشت برسيد.

آن بزرگوار در رعايت حق زنان از تمام مردم روى زمين گوى سبقت برد، و در رعايت حق بچه‏ها قيامت كرد.

او اهل افراط و تفريط نبود، در محبت و مهر و رأفت، نسبت به اهل خانه، و در اخلاق و عمل اعتدال و ميانه‏روى را پيشه خود كرده بود، و در عين رفيق بودن با اهل خانه و نرمخوبودن نسبت به آنان، از نصيحت به آنان، و تشويقشان به عبادت و بندگى، و ترساندنشان از عذاب قيامت غفلت نمى‏كرد.

با زنان در خانه در حد زن بودنشان رفتار داشت، و با بچه‏ها بچه مى‏شد.

او براى همه نمونه ادب و سرمشق فضيلت، و الگوى اخلاق، و نشان توحيد، و شعار حق‏پرستى، و چراغ هدايت بود.

چهار وظيفه مهم‏

از طريق علامه مجلسى (ره) در كتاب شريف بحارالانوار ج 71، ص 86 در توضيح آيه شريفه:

قوا انفسكم و اهليكم ناراً.

به چند مسئله بسيار مهم به عنوان وظيفه و مسئوليت سرپرست خانه اشاره شده، كه از طريق اين چند مسئله حفظ خانواده و اهل‏بيت از آتش فردا ميسّر است.

1 بِدُعائِهِمْ الى طاعَهِ اللّهِ‏

بر سرپرست خانه است كه تا زنده است خانواده خود را به طاعت خدا، و فرمانبرى از دستورات حق كه به صلاح دنيا و آخرت انسان است دعوت كند، و دعوت به صورتى باشد كه اجابتش از جانب آنان سخت نباشد، دعوت توأم با مهر و محبت، زبان نرم، با خوشروئى و متانت و دعوت به زبان و عمل، به صورتى كه زن و فرزند عاشق و علاقه‏مند به طاعت حق شوند، و آن را بر تمام وظائف خود مقدّم بدانند.

من اين معنا را در خانه به امتحان گذاشته‏ام، سودمند بوده، شما هم به امتحان بگذاريد سودمند خواهد بود.

طفلان چون به طاعت خدا روى آورند، آنان را تشويق كنيد، جايزه بدهيد، ببوسيد، در آغوش بگيريد تا پاى طاعت در فضاى وجودشان ثابت و پابرجا شود.

زنان عنايت كنند، كه وقتى از جانب شوهرشان دعوت به طاعت رب شدند، با شوق و رغبت بپذيرند، تا اثر اين پذيرش از مشرق وجود فرزندان طلوع كند.

2 وَتَعْليمِهِمُ الْفَرائِضَ‏

تا جائى كه براى سرپرست خانواده امكان دارد، واجبات حق را كه قسمتى از آن در رساله‏هاى عمليه و قسمتى در كتب اخلاقى و فقهى آمده به خانواده‏اش تعليم دهد.

اگر از عهده‏اش برنيامد، زمينه فراگيرى آنان را با بردن به مساجد و مجالس مذهبى فراهم نمايد، يا عالمى ربانى را به خانه دعوت كند تا فرائض حق را به آنان آموزش دهد.

ممكن است خواندن متن رساله براى بعضى مشكل باشد و توضيح آن مشكل‏تر، به همين خاطر نوبت به واگذاشتن بچه‏ها به كلاسهاى مربوطه مى‏رسد، تا دختران و پسران در نزديكى بلوغ و تكليف به وظائف شرعى خويش آگاه شوند.

3 وَنَهْيِهِمْ عَنِ الْقَبائِحِ‏

بر سرپرست خانواده فرض و واجب است اهل خانه را از زشتى‏ها نهى كند، و از عواقب گناهان و معاصى بترساند، و زمينه توليد گناه را در خانه از بين ببرد.

4 وَحَثِّهِمْ عَلى افْعالِ الْخَيْرِ

بر سرپرست خانواده واجب است اهل‏بيت خود را به كليه كارهاى خير، از صدقه دادن در راه خدا، تواضع به افراد، احترام به بزرگتر، رعايت كوچكتر، ايجاد صلح و مسالمت بين افراد، حق‏گوئى، حق‏جوئى، حق‏خواهى و خلاصه آنچه كه خير است، تشويق و ترغيب كند.

بكارگيرى اين چهار حقيقت به فرموده علامه مجلسى (ره) تحقق قوا انفسكم و اهليكم ناراً است.

بدين‏صورت قدم برداشتن براى هدايت عباد خدا به اندازه‏اى ثواب دارد كه جز خدا كسى نمى‏داند.

رسول خدا اميرالمؤمنين را براى هدايت مردم يمن گسيل داشت قبل از سفر به او فرمود:

وَايْمُ اللّهِ لَانْ يَهْدِىَ اللّهُ عَلى يَدَيْكَ رَجُلًا خَيْرٌ لَكَ مِمّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ وَغَرَبَتْ‏ ...

قسم به خدا اگر حضرت حق به دست تو يك نفر را هدايت كند براى تو از آنچه كه خورشيد بر آن طلوع و غروب مى‏كند بهتر است.

چه تجارت شگفت‏آورى، چه سود كلانى، به نظر من بايد گفت خوشا به حال آنان كه تشكيل زندگى داده و براى زن و فرزند خود معلّم خير و خوبى‏اند، كه با هدايت هر يك از آنان، ثوابى بسيار به صورتى كه رسول حق به اميرالمؤمنين فرمود نصيب آنان مى‏گردد، و اين غير ثواب رفتن به دنبال كسب حلال براى اداره امور زندگى است كه دنبال كردن امور مادى براى گذراندن زندگى زن و بچه ثوابى، و دنبال كردن امور معنوى، براى هدايت زن و بچه ثوابى ديگر است، كه وضع اينگونه سرپرست‏ها ثواب اندر ثواب، و رحمت اندر رحمت است.

 (تلك حدود اللّه و من يطع اللّه و رسوله يدخله‏ جنات تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها وذلك الفوز العظيم)

«نساء/ 13»