ارزش عمر و راه هزینه آن - جلسه بیست و ششم – (متن کامل + عناوین)

عنايت عام و عنايت خاص پروردگار

تهران، مسجد جامع بازار دهه اول محرم 1363

 الحمدلله رب العالمين و صلّى اللّه على جميع الانبياء والمرسلين و صلّ على محمد و آله الطاهرين.

خداوند متعال داراى دو عنايت است، يك عنايت عنايت عام است كه شامل تمام موجودات مى شود و يك عنايت عنايت خاص است كه فقط شامل حال انسان شده و ديگران از اين عنايت خاص بهره اى ندارند.

كلمه مباركه رحمن و كلمه مباركه رحيم دلالت بر اين دو نوع عنايت دارد. رحمن دلالت بر عنايت عام او دارد كه شامل همه موجودات عالم است و انسان هم در اين دلالت عام، شريك با موجودات ديگر است و در بخشيدن عنايت عام، وجود مقدس او هيچ شرطى به جز موجوديت شى ء قرار نداده اند. تمام موجودات عالم و بدترين انسان ها و شريرترين افراد بشر، تا بهترين انسان هاى تاريخ، كنار سفره عنايت عام پروردگار بهره مى برند.

اما كلمه مباركه رحيم، دلالت بر عنايت خاص او دارد و اين در دنيا و آخرت شامل حال انسان مى شود.

البته بعضى ها گفته اند: زمان تجلى صفت رحيميت او در آخرت است و برخى گفته اند: اين محدوديت در حق وجود مقدس او صحيح نيست. او بخلى در خرج كردن ندارد و زمانى هم براى خرج عنايت او تصور نمى شود و بعد هم مى گويند: بعثت انبيا و امامت امامان و عصمت معصومان  عليهم السلام و نزول كتب  آسمانى، بيان حلال و حرام، بيان مسائل تربيتى، بيان آنچه كه با سعادت انسان رابطه دارد، بيان آنچه كه انسان را از هر ضررى در دنيا و آخرت حفظ مى كند، همه در ارتباط با رحيميت او است.

وقتى بشر احكام الهى را بپذيرد و عمل كند، مؤمن مى شود. وقتى در دنيا مؤمن شد، در عالم آخرت از عنايت رحيميه او مى تواند بهره مند شود.

پس مسأله رحيميت او طبق اين استدلالى كه دارند اول بايد در دنيا تجلى كند تا در سايه اين تجلى مؤمن ساخته شود، بنده واقعى به وجود بيايد، كه در عالم آخرت، از عنايت خاص او بهره مند شود كه آنجا هم به دو صورت تجلى مى كند، يكى به صورت بهشت مادى است:

« جَنَّـتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَـرُ »[1]

و يكى هم به صورت بهشت معنوى است كه بهشت معنوى عبارت از تجلى خودش بر قلوب اهل قلب است و خيلى بين لذت مادى و لذت معنوى فرق است.

در بهشت كسانى كه با نعمت هاى مادى صرف سر و كار دارند و از نعمت هاى مادى صرف لذت مى برند، با كسانى كه با لذت معنوى كه در ارتباط با تجلى حق بر عرش قلب آنها است، سر و كار دارند؛ بينشان فرق است و ريشه تجلى عنايت خاص قطعاً در دنيا است.

پيامبر اكرم  صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

«الدنيا مزرعة الآخرة»[2]

  « تِلْكَ الدَّارُ الْأَخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لاَ يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِى الْأَرْضِ »[3]

بله، اگر مردم در دنيا در مقابل خدا و پيغمبران و ائمه طاهرين و اولياى پروردگار، برترى جويى نداشته باشند، يعنى صفشان را جدا نكنند و از اين رشته اتصال الهى رابطه شان را قطع نكنند و براى خودشان در مقابل خدا و ائمه موقعيتى قائل نشوند و در روى زمين هم فساد نكنند، نه فساد فردى داشته باشند و نه فساد خانوادگى و نه فساد اجتماعى. اينها در قيامت عاقبت بسيار خوبى دارند و بايد آماده پذيرش عنايت خاص خدا باشند.

در جلسه قبل شنيديد كه مى گويند: عنايات خاص پروردگار در چهار مرحله در دنيا تجلى كرده است، كه مطالبى درباره علم و هدايت انسان بيان شد. وقتى آدم روى زمين آمد، اين اسمائى كه به او عنايت شده بود، يادش رفت. يعنى آن نافرمانى كه در بهشت كرد؛ باعث شد كه اين تجلى اسمائى از وجود او جمع شود.

حالا در دنيا آمده و هيچ چيز بلد نيست. چگونه بايد زندگى كرد؟چه بايد كرد؟ با همسرى كه خدا برايش قرار داده است بر چه موازينى بايد رفتار كرد؟ چه حقى او به من دارد؟ چه حقى من به او دارم؟ و بعد هم چه كار كنم كه دوباره به بهشت برگردم؟ اين صريح قرآن است كه وقتى به زمين آمد همه اسماء را فراموش كرده بود. متحير و سرگردان شده بود. آن وقت جبرئيل مأموريت پيدا كرد برگردد پيش آدم و اسماى خاص را، اول به ياد او بياورد و با توسل به اسماى خاص توبه كند، وقتى آلودگى از روح او زدوده شد، آن وقت دوباره تجلى اسمائى شروع شود كه جبرئيل آمد:

  « فَتَلَقَّى ءَادَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَـتٍ »[4]

اگر واقعا اسماى حسنى يادش بود، ديگر خداوند نمى گفت:

« فَتَلَقَّى ءَادَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَـتٍ »

گناه، تيشه به ريشه اسماء زد و همه را برد. الان خالى خالى است، فقط ابرى از تاريكى و پشيمانى، ابرى از رنج و درد و غم، روحش را گرفته است.

به جبرئيل خطاب شد: كلمات اسماء را برايش ببر. چرا؟ چون پشيمان شده است و اين پشيمانى خيلى قيمت دارد، پشيمانى از گناه كليد رحمت الهى است.

جبرئيل آمد، اسم هيچ موجود مادى و ظاهرى را برايش نبرد. گفت: آدم! همه چيز را از دست داده و دچار فقر محض شدى، اين اسما را كه نام مى برم دنبال من بگو؛ سپس جبرئيل نام پيامبر، اميرالمؤمنين، فاطمه زهرا، حسن و حسين  عليهم السلام را به او تعليم داد.

وقتى جبرئيل گفت بگو:

«الهى بحق الحسين»

آرام شد و در اين آرامى بود كه شروع به گريه كرد و گفت: جبرئيل اين چه كسى است؟ گفت: اين همان كسى است كه به احترام او، همه چيز به تو برگردانده شد. دوباره اسماء برگشت و دوباره در بهشت به روى او باز شد.[5]

  امام صادق  عليه السلام مى فرمايد: بهشت يك دفعه با خدا حرف زد، گفت: مگر من جاى ابرار نيستم؟ خطاب رسيد: چرا. گفت: چرا من را زينت نمى كنى؟ خيلى من را چراغان كن. خطاب رسيد: اتفاقاً من اين برنامه را انجام دادم، تو را به حسنين  عليهماالسلام زينت دادم.[6]

معرفت به سيدالشهدا  عليه السلام

معرفت به حضرت سيدالشهداء معرفت به اسماى خدا است.

«بِكُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ وَ بِكُمْ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ ... إِنْ ذُكِرَ الْخَيْرُ كُنْتُمْ أَوَّلَهُ وَ أَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْوَاهُ وَ مُنْتَهَاهُ ... كَلاَمُكُمْ نُورٌ وَ أَمْرُكُمْ رُشْدٌ وَ وَصِيَّتُكُمُ التَّقْوَى وَ فِعْلُكُمُ الْخَيْرُ وَ عَادَتُكُمُ الاْءِحْسَانُ وَ سَجِيَّتُكُمُ»[7]

  حضرت يك مرد فقير و بدبختى را در لشكر عمر سعد ديد. اشاره كرد كه بيا و آمد. فرمود: تو براى چه اينجا آمده اى. گفت: نمى دانم، من خيلى فقير هستم. به من گفتند: در اين سفر هر كسى برود خيلى چيز به دست مى آورد. حضرت فرمود: چه مى خواهى؟ گفت: نمى دانم، زن و بچه ام چيزى ندارند. حضرت لباس هايش را در آورد و به او داد. فرمود: ديگر آن طرف نرو. برو كوفه، همين ها را بفروشى، زن و بچه ات تأمين مى شوند.

اگر صحبت خير بشود، آخرش شما هستيد. اگر خدا بخواهد در بهشت را به روى كسى باز كند، به وسيله شما باز مى كند. اگر خدا بخواهد به كسى معرفت بدهد به وسيله شما معرفت مى دهد. اگر كسى بخواهد نصرت از خدا بگيرد، با شما نصرت از خدا مى گيرد.

والسلام عليكم و رحمة اللّه و بركاته

[1] ـ بقره 2 : 25؛ «از زيرِ [ درختانِ ] آن نهرها جارى است.»

[2] ـ مجموعة ورام: 1/183؛ عوالى اللآلى: 1/267، حديث66؛ بحار الأنوار: 67/225، باب 54.

[3] ـ قصص 28 : 83؛ «آن سراى [ پرارزش ] آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه در زمين هيچ برترى و تسلّط و هيچ فسادى را نمى خواهند.»

[4] ـ بقره 2 : 37؛ «پس آدم كلماتى را [ مانند كلمه استغفار و توسّل به اهل بيت  عليهم السلام كه مايه توبه و بازگشت بود ] از سوى پروردگارش دريافت كرد.»

[5] ـ بحار الأنوار: 11/175، باب 3، حديث 20؛ «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى آدَمَ وَ نَفَخَ فِيهِ مِنْ رُوحِهِ عَطَسَ فَأَلْهَمَهُ اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ فَقَالَ لَهُ رَبُّهُ يَرْحَمُكَ رَبُّكَ فَلَمَّا أَسْجَدَ لَهُ الْمَلاَئِكَةَ تَدَاخَلَهُ الْعُجْبُ فَقَالَ يَا رَبِّ خَلَقْتَ خَلْقاً أَحَبَّ إِلَيْكَ مِنِّي فَلَمْ يُجِبْ ثُمَّ قَالَ الثَّانِيَةَ فَلَمْ يُجِبْ ثُمَّ قَالَ الثَّالِثَةَ فَلَمْ يُجِبْ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ  عز و جل لَهُ نَعَمْ وَ لَوْلاَهُمْ مَا خَلَقْتُكَ فَقَالَ يَا رَبِّ فَأَرِنِيهِمْ فَأَوْحَى اللَّهُ  عز و جل إِلَى مَلاَئِكَةِ الْحُجُبِ أَنِ ارْفَعُوا الْحُجُبَ فَلَمَّا رُفِعَتْ إِذاً آدَمُ بِخَمْسَةِ أَشْبَاحٍ قُدَّامَ الْعَرْشِ فَقَالَ يَا رَبِّ مَنْ هَؤلاَءِ قَالَ يَا آدَمُ هَذَا مُحَمَّدٌ نَبِيِّي وَ هَذَا عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤمِنِينَ ابْنُ عَمِّ نَبِيِّي وَ وَصِيُّهُ وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ ابْنَةُ نَبِيِّي وَ هَذَانِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ ابْنَا عَلِيٍّ وَ وَلَدَا نَبِيِّي ثُمَّ قَالَ يَا آدَمُ هُمْ وُلْدُكَ فَفَرِحَ بِذَلِكَ فَلَمَّا اقْتَرَفَ الْخَطِيئَةَ قَالَ يَا رَبِّ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ لَمَّا غَفَرْتَ لِي فَغَفَرَ اللَّهُ لَهُ بِهَذَا فَهَذَا الَّذِي قَالَ اللَّهُ  عز و جل فَتَلَقّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ فَلَمَّا هَبَطَ إِلَى الْأَرْضِ صَاغَ خَاتَماً فَنَقَشَ عَلَيْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤمِنِينَ وَ يُكَنَّى آدَمُ بِأَبِي مُحَمَّدٍ.»

[6] ـ كنز العمال: 12/121، حديث 34290؛ تاريخ مدينه دمشق: 13/228؛ «لما استقر أهل الجنة قالت الجنة: يا رب أليس وعدتنى أن تزيننى بركنين من أركانك؟ قال: ألم أزينك بالحسن و الحسين؟ فماست الجنة ميسا كما يميس العروس.»

الأمالى للطوسى: 406، حديث 910؛ «عن الأصبغ بن نباتة، قال سمعت الأشعث بن قيس الكندي و جويبرا الجبلي قالا لعلي يا أمير المؤنين، حدثنا في خلواتك أنت و فاطمة. قال نعم، بينا أنا و فاطمة في كساء، إذ أقبل رسول اللّه  صلى الله عليه و آله نصف الليل و كان يأتيها بالتمر و اللبن ليعينها على الغلامين، فدخل فوضع رجلا بحيالي و رجلا بحيالها، ثم إن فاطمة بكت فقال لها رسول اللّه  صلى الله عليه و آله ما يبكيك يا بنية محمد فقالت حالنا كما ترى في كساء نصفه تحتنا و نصفه فوقنا. فقال لها رسول اللّه  صلى الله عليه و آله يا فاطمة، أ ما تعلمين أن اللّه تعالى اطلع اطلاعة من سمائه إلى أرضه فاختار منها أباك فاتخذه صفيا، و ابتعثه برسالته، و ائتمنه على وحيه، يا فاطمة، أ ما تعلمين أن اللّه اطلع اطلاعة من سمائه إلى أرضه فاختار منها بعلك و أمرني أن أزوجكه و أن أتخذه وصيا، يا فاطمة، أ ما تعلمين أن العرش شاك ربه أن يزينه بزينة لم يزين بها بشرا من خلقه، فزينه بالحسن و الحسين، بركنين من أركان الجنة و روي ركن من أركان العرش.»

[7] ـ من لايحضره الفقيه: 2/615، زيارة جامعة لجميع الأئمة  عليهم السلام، حديث 3213؛ «رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عَبْدِ اللَّهِ النَّخَعِيُّ قَالَ قُلْتُ لِعَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ  عليه السلام عَلِّمْنِي يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَوْلاً أَقُولُهُ بَلِيغاً كَامِلاً إِذَا زُرْتُ وَاحِداً مِنْكُمْ فَقَالَ إِذَا صِرْتَ إِلَى الْبَابِ فَقِفْ وَ اشْهَدِ الشَّهَادَتَيْنِ وَ أَنْتَ عَلَى غُسْلٍ فَإِذَا دَخَلْتَ وَ رَأَيْتَ الْقَبْرَ فَقِفْ وَ قُلْ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ ثَلاَثِينَ مَرَّةً ثُمَّ امْشِ قَلِيلاً وَ عَلَيْكَ السَّكِينَةَ وَ الْوَقَارَ وَ قَارِبْ بَيْنَ خُطَاك ... بِكُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ وَ بِكُمْ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ بِكُمْ يُمْسِكُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ وَ بِكُمْ يُنَفِّسُ الْهَمَّ وَ يَكْشِفُ الضُّرَّ وَ عِنْدَكُمْ مَا نَزَلَتْ بِهِ رُسُلُهُ وَ هَبَطَتْ بِهِ مَلاَئِكَتُهُ وَ إِلَى جَدِّكُمْ بُعِثَ الرُّوحُ الْأَمِينُ وَ إِنْ كَانَتِ الزِّيَارَةُ لِأَمِيرِ الْمُؤمِنِينَ  عليه السلام فَقُلْ وَ إِلَى أَخِيكَ بُعِثَ الرُّوحُ الْأَمِينُ آتَاكُمُ اللَّهُ مَا لَمْ يُؤتِ أَحَداً مِنَ الْعَالَمِينَ طَأْطَأَ كُلُّ شَرِيفٍ لِشَرَفِكُمْ وَ بَخَعَ كُلُّ مُتَكَبِّرٍ لِطَاعَتِكُمْ وَ خَضَعَ كُلُّ جَبَّارٍ لِفَضْلِكُمْ وَ ذَلَّ كُلُّ شَيْءٍ لَكُمْ وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِكُمْ وَ فَازَ الْفَائِزُونَ بِوَلاَيَتِكُمْ بِكُمْ يُسْلَكُ إِلَى الرِّضْوَانِ وَ عَلَى مَنْ جَحَدَ وَلاَيَتَكُمْ غَضَبُ الرَّحْمَنِ بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ مَالِي ذِكْرُكُمْ فِي الذَّاكِرِينَ وَ أَسْمَاؤكُمْ فِي الْأَسْمَاءِ وَ أَجْسَادُكُمْ فِي الْأَجْسَادِ وَ أَرْوَاحُكُمْ فِي الْأَرْوَاحِ وَ أَنْفُسُكُمْ فِي النُّفُوسِ وَ آثَارُكُمْ فِي الآْثَارِ وَ قُبُورُكُمْ فِي الْقُبُورِ فَمَا أَحْلَى أَسْمَاءَكُمْ وَ أَكْرَمَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَعْظَمَ شَأْنَكُمْ وَ أَجَلَّ خَطَرَكُمْ وَ أَوْفَى عَهْدَكُمْ كَلاَمُكُمْ نُورٌ وَ أَمْرُكُمْ رُشْدٌ وَ وَصِيَّتُكُمُ التَّقْوَى وَ فِعْلُكُمُ الْخَيْرُ وَ عَادَتُكُمُ الاْءِحْسَانُ وَ سَجِيَّتُكُمُ الْكَرَمُ وَ شَأْنُكُمُ الْحَقُّ وَ الصِّدْقُ وَ الرِّفْقُ وَ قَوْلُكُمْ حُكْمٌ وَ حَتْمٌ وَ رَأْيُكُمْ عِلْمٌ وَ حِلْمٌ وَ حَزْمٌ إِنْ ذُكِرَ الْخَيْرُ كُنْتُمْ أَوَّلَهُ وَ أَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْوَاهُ وَ مُنْتَهَاهُ بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي كَيْفَ أَصِفُ حُسْنَ ثَنَائِكُمْ وَ أُحْصِي جَمِيلَ بَلاَئِكُمْ ... .»