بسم الله الرحمن الرحيم
اللهم صل على محمد و آله، و ادرا عنى بلطفك، و اغذنى بنعمتك.
امام سجاد عليه السلام در اين قطعه از دعاى شريف «مكارم الاخلاق»، پس از آنكه درود مى فرستد به حضرت محمد و آلش، دو مطلب را از پيشگاه مقدس حضرت بارى تعالى درخواست مى نمايد. اول: بار الها! به لطف و عنايت خود هر آنچه زيانبار و مضر است، از من دفع كن. دوم: بار الها! با نعمت خود به من قوت و غذا اعطا فرما.
به خواست خداوند توانا، اين دو جمله از كلام حضرت زين العابدين (ع) موضوع بحث و سخنرانى امروز است. در آغاز لازم است معناى كلمه ى «درا» و همچنين كلمه ى «لطف» كه در دعاى امام (ع) آمده است روشن شود. علامه سيد على خان مى گويد:
درا الشى ء درا دفعه. اللطف الرفق و البر.
«درا» به معناى دفع كردن چيزى است، و «لطف» به معناى
«مدارا و نيكى نمودن» است.
فى اسماء الله تعالى اللطيف، هو الذى اجتمع له الرفق فى الفعل و العلم بدقائق المصالح و ايصالها الى من قدرها له من خلقه.
«لطيف» از اسماء حضرت بارى تعالى است. او كسى است كه در ذات مقدسش مداراى در عمل، با علم و آگاهى به دقايق مصلحتها جمع شده تا آن را به فردى از مخلوق خود كه درباره اش مقدر فرموده است، برساند.
اگر سئوال شود كه چرا امام (ع) از بلاهايى كه دفع آنها را خواستار شده است نام نبرده و تنها به اداى يك جمله ى كوتاه «و ادرا عنى بلطفك» اكتفا فرموده است؟ در پاسخ مى توان گفت: بلايايى كه ممكن است در طول زندگى دامنگير انسانها شود به قدرى زياد است كه به شمار نمى آيد. اما به طور كلى و نوعى مى توان قسمتى از آنها را به عنوان بلاياى ارضى و سماوى، طبيعى و مصنوعى، تدريجى و ناگهانى، روحى و جسمى، حكومتى و مردمى، همگانى و فردى، و از اين قبيل ذكر نمود. با مطالعه در يك آيه و حديثى كه ذيل آن آمده است تا اندازه اي متوجه مى شويم كه بلايا چقدر وسيع و گسترده است.
قل هو القادر على ان يبعث عليكم عذابا من فوقكم او من تحت ارجلكم او يلبسكم شيعا و يذيق بعضكم باس بعض.
اي پيمبر گرامى! به مردم بگو: خداوند قادر است كه عذابى را از بالاى سر شما فروفرستد يا از زير پا معذبتان نمايد يا شما را به تفرق و پراكندگى مبتلا كند و بعضى را به بلاى بعض ديگر گرفتار
سازد.
عذاب از بالاى سر، مانند فرستادن بارانهاى شديد و به جريان افتادن سيلهاى سنگين بنيان كن كه مردم را هلاك كند و منازل و مزارع و دامهاى آنان را با سرعت نابود نمايد، يا طوفانهاى شديد و سريعى را در فضا به جريان اندازد، ساختمانها را فروريزد و مردم زيادى را مقتول و مجروح نمايد، يا صاعقه فرستد و امواج آن مايه ى هلاكت افراد و از بين بردن اموالشان گردد، يا كوههاى آتشفشان از بالاى سر مردم فوران كند و با مواد مذاب و سنگهاى گداخته كه از دهانه ى آن خارج مى شود، روستاها و قراء اطراف آن را ويران نمايد و مردمى را كه نتوانستند فرار كنند، طعمه ى مرگ سازد.
عذاب از زير پا مانند زلزله كه گاهى منازل را بكلى ويران مى نمايد، عده ى زيادى از زن و مرد و كودك زير سقفها و ديوارهاى فروريخته جان مى سپارند، عده اي مجروح مى شوند و آنان كه زنده مى مانند، اغلب تهيدست و بى بضاعت گشته و در شدت مضيقه به حيات خود ادامه مى دهند. گاهى دريا از زير پاى مردم پيشروى مى نمايد و منزلهاى اطراف را خراب مى كند، اهالى را متوارى مى نمايد، و آنان را در زندگى به بلايا و شدايد گوناگون مبتلا مى سازد. گاهى مردم در جامعه گرفتار اختلاف عقيده ى دينى و سياسى مى شوند، دسته بنديها در آن موقع آغاز مى گردد، گروهها در مقابل يكديگر مى ايستند، و در نتيجه آتش فتنه و فساد كه عذاب بزرگ الهى است، بين آنان مشتعل مى گردد و به بلاهاى عظيم مبتلا مى شوند.
عذابهايى كه مذكور افتاد و مى توان از اين آيه برداشت نمود، اغلب بلاياى طبيعى و مربوط به نظام آفرينش است، ولى در روايتى
كه ذيل اين آيه آمده، امام (ع) از عذابهاى غيرطبيعى نام برده است.
عن ابيعبدالله عليه السلام قال: من فوقكم من السلاطين الظلمه و من تحت ارجلكم العبيد السوء و من لا خير فيه، «او يلبسكم شيعا» يضرب بعضكم ببعض بما يلقيه بينكم من العداوه و العصبيه و يذيق بعضكم باس بعض هو سوء الجوار.
امام صادق (ع) فرمود: عذاب از بالاى سر يعنى معذب بودن از ناحيه ى سلاطين و زمامداران ظالم، و از زير پا يعنى عذاب ديدن از افراد فرومايه و پست اجتماع و آنان كه فاقد خير و خوبى هستند، و گرفتار انشعاب شدن و تجاوز بعضى به بعض ديگر بر اثر القاى عداوت و عصبيت، و ابتلاى بعضى به عذاب بعض ديگر مانند مبتلا بودن آدمى به همسايه ى بد است. در كنار مصائب جمعى و گروهى، بلاياى فردى و شخصى وجود دارد كه نه قابل پيش بينى است و نه قابل پيشگيرى، بى خبر و به طور ناگهان مى آيد و برق آسا به زندگى خاتمه مى دهد. در روزگار گذشته، اين قبيل وقايع بسيار روى داده كه بعضى از آنها در تاريخ ثبت گرديده و برخى به دست فراموشى سپرده شده است، و در اينجا يك مورد از حوادث فردى ذكر مى شود:
يعقوب بن داود، وزير مقتدر و نافذ الكلمه ى مهدى عباسى بود. برادرى داشت به نام عمر بن داود كه او نيز به اعتبار برادرش مورد توجه مردم بود. روزى عمر تصميم گرفت با جمعى از دوستان و بستگان خود به گردش بروند. وسايل آسايش فراهم آمد و مقدار لازم خوراك و ميوه هاى گوناگون آماده شد. اما در آن روز به طور ناگهانى عمر درگذشت و همه ى بستگان به شگفت آمدند. علت مرگ اين بود
كه سبدى از انگور نزد وى بردند، او دو حبه از خوشه اي برگرفت و به دهان افكند. بدون اينكه بر حبه ها دندان بزند و پوستشان را بشكافد، به پايين فرستاد، اما حبه ها در گلو ماندند، نه فرورفتند و نه بيرون آمدند تا نفس عمر قطع شد و از دنيا رفت. برادرزاده اش داود بن على در عزاى او ضمن اشعارى گفت: عمر صبح در كمال سلامتى و خوشى با دوستان و بستگان به سر برد، اما اكنون ميت خانواده است و در قبرى نزد آرامگاه پدرش كه از توده هاى سنگ و ريگ پوشيده شده، آرميده است.
با گسترش تمدن صنعتى و پيشرفت اختراعات، مرگهاى ناگهانى به شكلهاى مختلف افزايش يافته و هر روز در گوشه و كنار دنيا وقايع ناگوارى روى مى دهد، گاه طياره سقوط مى كند و عده اي كشته مى شوند، گاه بر اثر واژگون شدن ماشين يا تصادف قطار، عده اي بى خبر و به طور ناگهانى از دنيا مى روند، گاه گروههاى مختلف براى ارعاب مردم يا ايجاد اختلال در گذرگاههاى پرجمعيت بمبهايى را كار مى گذارند و موقعى كه زنان براى خريد لوازم منزل به محل مى روند، ناگهان بمب منفجر مى شود و عده اي زن با كودكانى كه همراه برده بودند، كشته مى شوند. آيا كسى جز خداوند دانا از آفات و بلاهاى ناگهانى كه هر لحظه ممكن است دامنگير انسانها شود، اطلاع دارد؟ آيا جز ذات اقدس الهى كسى مى تواند بلاهاى گوناگون را بگرداند و آدمى را از خطر برهاند؟ پاسخ اين پرسشها واضح است و ملجا و پناهى جز پروردگار دانا و توانا وجود ندارد. امام سجاد (ع) در جمله ى اول اين قطعه ى دعا، از خداوند دفع بلايا را با عبارتى كوتاه
درخواست نموده و عرض مى كند:
و ادرا عنى بلطفك.
بار الها! آفات و خطرات را به لطف خود از من بگردان و دفع فرما.
امام (ع)، متعلق دفع را توضيح نداده، زيرا اگر نوع بلايا را مى گفت، باعث تطويل كلام مى گرديد و اگر مى خواست بعضى از بلايا را توضيح دهد، قابل احصاء نبود، از اين رو، حضرت على بن الحسين عليهماالسلام دفع آفات را خواسته و متعلق دفع را به علم الهى محول نموده است، مثل اينكه ضمن دعاى تعقيبات مشتركه آمده است:
اللهم انى اسالك من كل خير احاط به علمك و اعوذ بك من كل شر احاط به علمك.
بار الها! از هر خيرى كه علمت به آن احاطه دارد، از تو خواهانم، پروردگارا! از هر شرى كه علمت به آن محيط است، به تو پناه مى برم.
مى توان گفت دعاى امام سجاد (ع) نيز در اينجا چنين مى شود:
و ادرا عنى بلطفك كل شر احاط به علمك.
بار الها! هر شرى را كه علمت به آن احاطه دارد، با لطف خود از من دفع فرما.
دوستداران حضرت زين العابدين (ع) به پيروى از مولاى خود، شايسته است روزى چند بار، ولو به فارسى، يا به هر زبان كه مى دانند، به پيشگاه الهى عرض كنند: بار الها! به لطف خود هر شرى را كه علم
تو به آن احاطه دارد، از من بگردان و دفع فرما. امام سجاد (ع) در اين جمله ى كوتاه، دو تقاضا از پيشگاه خداوند نموده است: اول آنكه بلايا و آفات را از وى دفع نمايد، دوم آنكه دفع آفات از ناحيه ى بارى تعالى با لطف و رفق انجام شود. معاشرت و مواجهه با مردم به رفق و مدارا از عوامل پيروزى و موفقيتهاى اجتماعى است و اولياى گرامى اسلام، ضمن روايات متعددى، ارزش اين خلق پسنديده را به پيروان خود خاطرنشان ساخته اند.
عن النبى صلى الله عليه و آله: ان الرفق لم يوضع على شى ء الا زانه، و لا نزع من شى ء الا شانه.
رسول اكرم (ص) فرمود: هر چيزى كه رفق و نرمى بر آن قرار داده شود، مايه ى جمال و زيباييش مى گردد، و رفق و ملايمت از هر چيزى كه برداشته شود، او را زشت و معيوب مى نمايد.
آموزگارى كه به نوآموز درس مى دهد، اگر رفق و ملايمت را رعايت نمايد، به فرموده ى رسول گرامى (ص)، آن تدريس از جمال و زيبايى برخوردار مى شود، نوآموز به درس خواندن دلگرم و علاقه مند مى گردد و به قول شاعر:
درس معلم ار بود زمزمه ى محبتى
جمعه به مكتب آورد طفل گريز پاى را
برعكس، اگر آموزگار با طفل رفتار تند و خشن داشته باشد، بچه را دلسرد و بى علاقه به درس مى نمايد. پيمبر گرامى اسلام (ص) خود معلم جامعه بود. خداوند او را مبعوث فرمود كه مردم را از جهل برهاند، بلاى عظيم بت پرستى را كه معلول نادانى بود، دفع نمايد و موجبات سعادت جامعه را فراهم آورد. براى آنكه در اين راه به
پيروزى نايل گردد، خداوند به وى دستور داد كه در تبليغ دين حق با لطف و مدارا عمل نمايد، به نرمى و ملايمت سخن گويد و از اين راه پيروزى بزرگى نصيب آن حضرت گرديد.
عن ابيعبدالله عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله، امرنى ربى بمداراه الناس كما امرنى باداء الفرائض.
امام صادق (ع) از رسول اكرم (ص) حديث نموده كه فرمود: خداوند مداراى با مردم را به من امر فرمود، همانطور كه اداى واجبات و فرايض را.
خداوند مسبب الاسباب اگر بخواهد بلايى را از كسى دفع نمايد و او را از خطر محفوظ دارد، مى تواند وسيله ى نامطبوع و خشونت آميزى را مقدمه ى دفع بلا قرار دهد و مى تواند از راه پيشامد و رويدادى بسيار مطبوع و لطيف، به آن هدف مقدس جامه ى تحقق بپوشاند و بلا را بگرداند. مثلا در ميدان فروش ميوه و سبزى بمب نيرومندى كار گذارده شده كه طبق محاسبه بيست دقيقه ى ديگر منفجر خواهد شد. مرد محترمى در ميدان، كار لازمى دارد و بايد به آنجا برود. فاصله ى منزلش تا ميدان به قدر پنج دقيقه پياده رفتن است. از منزل خارج مى شود. اگر در راه با مانعى برخورد ننمايد، موقعى به ميدان مى رسد كه چند دقيقه بيشتر به لحظه ى انفجار باقى نمانده است، اما خداوند اراده فرمود كه بلا را از وى دفع نمايد. چند قدمى از منزل دور نشده به مردى برمى خورد كه با او در امر معامله اي اختلاف حساب دارد. آن دو در رهگذر توقف مى كنند، مطلب اختلاف حساب را به ميان مى آورند، كلماتى را با هم رد و بدل مى نمايند و هر يك به
نفع خود سخن مى گويد و تند مى شود. اين تبادل كلام چند دقيقه به طول مى انجامد كه ناگهان صداى مهيب انفجار به گوش مى رسد. مردم از پى صدا مى روند. خداوند براى حفظ جان آن مرد باايمان و محترم كه عازم ميدان بود، مانع ايجاد نمود، با مرد طرف معامله ى خود مواجه گرديد، در رهگذر توقف نمودند، آنقدر با هم سخن گفتند كه بمب منفجر شد و بلا از جان آن مرد دفع گرديد. گاهى همان مرد شريف و باايمان كه عازم ميدان است، از منزل خارج مى شود، چند قدمى بيشتر نرفته كه در راه با يكى از دوستان قديمى بسيار محترمش برمى خورد، يكديگر را در آغوش مى گيرند و به هم ابراز محبت مى كنند. مرد باايمان از دوست قديمى خود درخواست مى كند به منزلش بيايد تا از وى پذيرايى كند. دوست قديمى مى گويد كار فوت شدنى دارم، بايد حتما بروم، اما به احترام دعوت شما به قدر نيم ساعت در منزلتان توقف مى كنم. صاحب منزل ميوه و شيرينى مى آورد. با هم گرم صحبت مى گردند كه ناگاه صداى انفجار بمب شنيده مى شود. گويى خداوند آن دوست قديمى مرد باايمان را مامور نموده بود كه در موقع معين از آن رهگذر عبور نمايد، دعوت صاحبخانه را بپذيرد، در منزلش قدرى توقف كند، و در خلال آن ملاقات آميخته به لطف و رفق، بمب منفجر شود و مرد باايمان از خطر مرگ رهايى يابد. امام (ع) در جمله ى كوتاه دعاى خود، از خداوند دو تقاضا مى نمايد. اول مى گويد:
و ادرا عنى.
بار الها! مرا مشمول فيض و عنايت خود فرما و بلايا را از من بگردان.
دوم عرض مى كند:
بلطفك.
بار الها! بلايايى را كه بر سر راه دارم با لطف و رفق از من دفع فرما.
امام سجاد (ع) در جمله ى دوم دعا كه موضوع بحث امروز است، عرض مى كند:
و اغذنى بنعمتك.
بار الها! به نعمت خود قوت و غذا به من عطا فرما.
در اين عبارت دو كلمه شايان ملاحظه است: يكى «غذاء» و آن ديگر «نعمت».
الغذاء ما يغتذى به من الطعام و الشراب. هو ما به نماء الجسم و قوامه. و النعمه ما قصد به الاحسان و النفع.
«غذاء» چيزى است از خوردنى و نوشيدنى كه با آن تغذيه مى شود، نمو جسم و قوام بدن وابسته به آن است. «نعمت» آن چيزى است كه اعطا كننده اش قصد احسان و نفع رساندن داشته باشد.
بشر و ديگر موجودات زنده ى روى زمين به غذا احتياج دارند. اگر به قدر كافى تغذيه كنند، نيرومند و توانا هستند و قواى آنها به خوبى انجام وظيفه مى كند. اگر تغذيه ى آنها ناقص باشد، فعاليتشان به نسبت ناقص خواهد بود، و اگر غذا نرسد، گرسنگى به حياتشان خاتمه مى دهد. از جمله ى آيات بزرگ حضرت بارى تعالى، نظام متقن و محكمى است كه براى تغذيه ى تمام موجودات زنده ى زمين پايه گذارى فرموده و در پرتو آن، حيات فردى و حيات نوعى همه ى آنها محفوظ است و چرخهاى زندگى در خشكى و دريا به گردش خود ادامه
مى دهند. نباتات به طور طبيعى از آب و زمين و همچنين از هوا و آفتاب تغذيه مى كنند، خود زنده مى مانند و براى گياهخواران و دانه خواران غذا مى سازند. حيوانات گياهخوار و پرندگان دانه خوار از روييدنيها و دانه ها تغذيه مى كنند، خودشان زنده مى مانند و غذاى درندگان و پرندگان گوشتخوار را تهيه مى نمايند. جنين تا در رحم است، به وسيله ى جفت از وجود مادر تغذيه مى كند و پيش از آنكه به دنيا بيايد، كارگاه شيرسازى پستان مادر به طور خودكار به راه مى افتد تا همزمان با ولادت نوزاد، غذايش آماده و مهيا باشد. جالب آنكه شير مادر كه غذاى طبيعى كودك است، عاليترين و كاملترين غذا براى اوست و اگر از آن تغذيه كند، تمام نيازهاى كودك برآورده مى شود.
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: ليس للصبى لبن خير من لبن امه.
رسول اكرم (ص) فرموده: براى طفل، هيچ شيرى بهتر از شير مادر نيست.
بچه هاى حيوانات برى و بحرى از خزندگان، پرندگان، چرندگان، درندگان، و حشرات دو گروه اند، بعضى دوران كودكى ندارند مانند ماهيها و حشرات، پس از آنكه تخم ريزى كردند، موقعى كه بچه از تخم بيرون مى آيد به هدايت تكوينى بارى تعالى، خودش از پى غذا مى رود و آنها كه دوران كودكى دارند، بعضى براى تغذيه و زنده ماندن به مادر احتياج دارند و بعضى به حمايت پدر نيز محتاجند و اين برنامه ها با قلم قضاى الهى، در لوح وجود همه ى آنها ثبت شده
است. خلاصه، آفريدگار حكيم از طرفى موجودات زنده را نيازمند به غذا آفريده و از طرف ديگر نظام حكيمانه ى جهان را به گونه اي پايه گذارى فرموده كه به همه ى آنها غذا برسد و نيازشان برطرف گردد.
و ما من دابه فى الارض الا على الله رزقها.
هيچ جنبنده اي روى زمين نيست، مگر آنكه رزقش به عهده ى خداوند است.
ارتزاق انسان از منابع طبيعى با ارتزاق نباتات و حيوانات از جهاتى متفاوت است و در اينجا به ذكر دو مورد اكتفا مى شود. اول: تكوين نبات و حيوان در طبيعت و ارتزاق آنها از يكديگر در حدى است كه بر طبق آن ساخته شده اند و نمى توانند چيزى بر كميت و كيفيتش بيفزايند، اما انسان موجودى است عاقل و آزاد، خداوند به مشيت حكيمانه ى خود او را از امتيازات مهمى برخوردار نموده است. يك جا در قرآن شريف فرموده:
هو الذى خلق لكم ما فى الارض جميعا.
او خداوندى است كه تمام آنچه را كه در زمين است، براى شما آفريده.
و در جاى ديگر كتاب مجيد فرموده:
الم تر ان الله سخر لكم ما فى الارض.
نمى بينى كه آفريدگار توانا تمام محتويات كره ى ارض را مسخر و مقهور شما ساخته است.
بشر در پرتو اين مزيت اعطايى بارى تعالى، مى تواند از منابع ارضى در تامين رفاه و بهبودى زندگى خويش بهره بردارى نمايد.
درختان جنگل قادر نيستند در خود تغييرات اساسى دهند و وضع خويش را دگرگون سازند، اما انسان قادر است با حفر چاه يا قنات يا به وسيله ى بستن سد در رودخانه ها، زمين مرده را احياء كند و آن را به صورت مزرعه يا باغ ميوه درآورد و از محصولش ارتزاق نمايد. حيوانات علفخوار فقط از آنچه در طبيعت تكوين شده استفاده مى كنند و نمى توانند براى خود چراگاه بسازند و از نعمت بيشتر برخوردار گردند، اما انسان قادر است براى دامهايى كه از آنها تغذيه مى كند، مرتع به وجود آورد و رزق خود را توسعه دهد. حيوان گوشتخوار مى تواند مرغى را كه در طبيعت ساخته شده شكار كند، آن را طعمه ى خود سازد، اما انسان ماشين جوجه كشى ساخته و تخم مرغهاى طبيعى را به وسيله ى آن ماشين به مرغ تبديل مى كند و از گوشتش تغذيه مى نمايد و خلاصه، ارتزاق انسان از منابع طبيعى با بهره بردارى تمام موجودات زنده ى ارضى بسيار متفاوت است. راهنماى نباتات و حيوانات در گزينش غذاى مفيد و متناسب، هدايتى است كه حضرت بارى تعالى در عمق وجودشان قرار داده و با سرشتشان آميخته است و در آن خطا و انحراف وجود ندارد، شاخه ى گل مى داند كه از چه موادى بايد تغذيه كند تا محصولش معطر و رنگين باشد، و همچنين درخت گلابى و انگور مى داند چه موادى را جذب كند تا بتواند گلابى و انگور بياورد، و چون منشا اعمال نباتات و حيوانات هدايت تكوينى خداوند است، اولا به جبر اجرا مى شود و نبات و حيوان در قبول و رد آنها از خود اراده و اختيارى ندارند تا بتوانند از اجرايش سرپيچى نمايند يا در آن تحول و تغييرى به وجود آورند، و ثانيا هدايت الهى صراط مستقيم است و به ناپاكى و گناه آلوده نيست، آنچه را كه انجام مى دهند، بر وفق نظام حكيمانه ى آفرينش است. اما انسان، آزاد
آفريده شده و ممكن است بر اثر لذت گرايى، خويشتن را به خوردنيها و نوشيدنيهاى مضر آلوده نمايد و به عوارض زيانبارشان مبتلا گردد، و همچنين قادر است غذا را از راههاى غيرمشروع و تجاوز به حقوق دگران تهيه نمايد و مرتكب گناه گردد. از اين رو، خداوند در كنار هدايت تكوينى، براى انسانها هدايت تشريعى مقرر فرموده و به وسيله ى پيمبران ابلاغ نموده است تا آنان را به مسير صحيح و مصلحت رهبرى نمايد. قرآن شريف درباره ى رهبر بزرگوار اسلام (ص) فرموده:
و يحل لهم الطيبات و يحرم عليهم الخبائث.
پيمبر اسلام آنچه را كه پاك و طيب است بر مردم حلال مى كند و آنچه را كه پليد و خبيث است تحريم مى نمايد.
درباره ى تهيه ى مال دستور داده شده:
يا ايها الذين آمنوا لا تاكلوا اموالكم بينكم بالباطل.
اي اهل ايمان! اموال يكديگر را از راه باطل نبريد و نخوريد.
اسلام خوردن گوشت خوك و نوشيدن مشروبات الكلى را تحريم نموده و آنها را از خبائث شناخته است. دنياى پيشرفته ى امروز، هم اكنون گوشت خوك را مى خورد و مشروب الكلى را مى نوشد، زيان نوشابه هاى الكلى در دنياى علم روشن شده و شايد عن قريب عوارض زيانبار گوشت خوك از نظر اخلاقى و معنوى و همچنين از نظر عوارض جسمى نيز روشن و واضح گردد. به دست آوردن رزق حلال و اجتناب از غذاى حرام در آيين مقدس اسلام مورد كمال توجه است و در اين باره روايات متعددى از اولياى گرامى دين رسيده كه بعضى از آنها در اينجا ذكر مى شود.
عن ابيجعفر عليه السلام قال: ليس من نفس الا و قد فرض الله لها رزقها حلالا.
امام باقر (ع) فرمود: هيچ انسانى نيست مگر آنكه خداوند براى او رزق حلال مقرر فرموده است.
و فى وصايا لقمان لابنه: و الزم القناعه و الرضا بما قسم الله و ان السارق اذا سرق حبسه الله من رزقه و كان عليه اثمه و لو صبر لنال ذلك و جاءه من وجهه.
در وصاياى لقمان به فرزندش آمده است: همواره ملازم قناعت و راضى به تقسيم خداوند باش. دزد وقتى مرتكب سرقت مى شود، خداوند از رزق او مى كاهد و گناه دزدى به عهده اش مى ماند. اگر صبر مى كرد و دزدى نمى نمود، همان مقدار از راه مشروع به وى مى رسيد.
دخل على عليه السلام المسجد و قال لرجل: امسك على بغلتى فخلع لجامها و ذهب به فخرج على عليه السلام بعد ما قضى صلوته و بيده درهمان ليدفعهما اليه مكافاه له فوجد البغله عطلى. فدفع الى غلمانه الدرهمين ليشترى به لجاما. فصادف الغلام اللجام المسروق فى السوق قد باعه الرجل بدرهمين فاخذه بالدرهمين و عاد الى مولاه. فقال على (ع): ان العبد ليحرم نفسه الرزق الحلال بترك الصبر و لا يزداد على ما قدر له.
على (ع) در رهگذر به مسجدى رسيد. از قاطر پياده شد كه به داخل مسجد برود، مردى در آنجا بود. قاطر را به او سپرد و وارد مسجد گرديد. آن مرد لجام قاطر را درآورد و با خود برد. امام (ع) در
مسجد نماز گزارد، دو درهم در دست گرفته بود تا اجرت آن مرد را بدهد. موقعى كه آمد، ديد كه قاطر بدون نگهبان و بى لجام است. دو درهم را به كسى كه با حضرت به داخل مسجد آمده بود داد كه برود و لجامى بخرد. او در بازار آمد، لجام قاطر را در دكانى ديد كه مرد سارق آن را به دو درهم فروخته بود. فرستاده ى على (ع) آن را به دو درهم خريد و نزد مولاى خود برگشت و جريان را به عرض حضرت رساند. امام (ع) فرمود: آدمى با بى صبرى، خود را از رزق حلال محروم مى نمايد و چيزى بيشتر از آنچه مقدر است به وى نمى رسد.
خلاصه، در اسلام، رزق حلال اهميت بسيار دارد و مسلمان موظف است اين امر را درباره ى خود و درباره ى كسانى كه نفقه ى آنها بر وى واجب است، رعايت نمايد و حداقل از غذايى استفاده كند كه در پيشگاه الهى مورد موآخذه قرار نگيرد.
عن رجل من جعفى قال: كنا عند ابيعبدالله عليه السلام فقال رجل: اللهم انى اسالك رزقا طيبا. قال فقال ابوعبدالله (ع) هيهات هيهات! هذا قوت الانبياء و لكن سل ربك رزقا لا يعذبك عليه يوم القيامه.
مردى از جعفى مى گويد: در محضر امام صادق (ع) بوديم. شخصى با حضور امام دعا كرد: بار الها! به من رزق طيب روزى فرما. حضرت فرمود: چه درخواستى دور از اجابت، اين غذاى پيمبران است. از خداوند رزقى را بخواه كه در قيامت تو را براى آن رزق عذاب ننمايد.
امام سجاد (ع) در جمله ى دوم دعاى مورد بحث امروز، به
پيشگاه الهى عرض مى كند:
و اغذنى بنعمتك.
بار الها! با رحمت و نعمت خود به من قوت و غذا مرحمت فرما.
امام (ع) از خداوند رزقى را طلب مى كند و غذايى را مى خواهد كه منشا آن نعمت و رحمت او باشد. شايد مراد امام زين العابدين (ع) از اين غذا كه درخواست نموده، همان رزق طيبى باشد كه امام صادق (ع) در حديث مذكور فرمود: آن رزق پيامبران الهى است.
در پايان بحث امروز، به مناسبت كلمه ى «غذاء» كه در دعاى امام سجاد (ع) آمده، چند جمله اي از بلاى بزرگ گرسنگى و پاداش الهى به كسانى كه گرسنه را سير مى كنند به عرض شنوندگان محترم مى رسد. خداوند در قرآن شريف گرسنگى را در كنار ناامنى ذكر نموده و اين هر دو را ماده ى امتحان مردم معرفى فرموده است.
و لنبلونكم بشى ء من الخوف و الجوع.
البته شماها را به ناامنى و گرسنگى امتحان مى نماييم.
اگر در جامعه، حكومتى مقتدر وجود داشته باشد و امنيت را برقرار نمايد، افراد ظالم براى مصون ماندن از كيفرهاى قانونى دست تعدى به روى مردم نمى گشايند و به آنان تجاوز نمى نمايند. اما اگر حكومت نباشد يا در حكومت احساس ناتوانى و ضعف شود، دست ستمكاران بازمى گردد و جان و مال و عرض مردم در معرض خطر قرار مى گيرد. فقط مومنين به خدا و انسانهاى واقعى هستند كه در بود و
نبود حكومت، از مرز حق و فضيلت قدمى فراتر برنمى دارند و از حد انسانيت تجاوز نمى كنند. از اين رو، در محيط ناامن، باطنهاى پاك و ناپاك آشكار مى گردد و گروه طيب از خبيث تميز داده مى شود. گرسنگى همانند ناامنى، وسيله ى آزمايش است. مردم بسيارى از اين امتحان مانند امتحان ناامنى سرافكنده بيرون مى آيند.
فى الخبر: و اعوذ بك من الجوع فانه بئس الضجيع.
بار الها! به تو پناه مى برم از گرسنگى كه آن هم بستر بدى است.
براى آنكه مسلمانان در گرسنگى به گناه آلوده نشوند و از مسير حق منحرف نگردند، از طرفى اسلام سير كردن گرسنه را كفاره ى بعضى از گناهان قرار داده و از طرف ديگر غذا دادن به آنان را از عبادات بزرگ به حساب آورده است.
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: من افضل الاعمال عند الله ابراد الكباد الحاره و اشباع الكباد الجائعه و الذى نفس محمد بيده لا يومن بى عبد يبيت شبعان و اخوه المسلم جائع.
رسول اكرم (ص) فرمود: از اعمال افضل و برتر نزد خداوند سرد كردن درونهاى گرم و سير كردن درونهاى گرسنه است. قسم به خدايى كه جان محمد در قبضه ى اوست ، ايمان نياورده است به من بنده اي كه شب سير بخوابد و برادر مسلمانش گرسنه باشد.
فارسی
اللهم صل على محمد و آله، و ادرا عنى بلطفك، و اغذنى بنعمتك
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
