بسم الله الرحمن الرحيم
و اصلحنى بكرمك، و داونى بصنعك.
در اين دو جمله از دعاى شريف «مكارم الاخلاق»، امام زين العابدين (ع) دو حاجت به پيشگاه الهى عرض مى كند و درخواست اجابت آن را مى نمايد. اول: بار الها به كرم و بزرگوارى خود، مرا اصلاح كن. دوم: بار الها! با وسايل نيكو و ثمربخش خود، مرا مداوا فرما.
به خواست خداوند بزرگ، اين دو جمله از دعاى امام سجاد (ع)، موضوع بحث و سخنرانى امروز است.
در جمله ى اول كلام امام، دو لغت آمده كه لازم است معناى آنها روشن گردد. يكى «اصلاح» است و آن ديگر «كرم».
الاصلاح اعاده ما فسد الى الصلاح، و الكرم افاده ما ينبغى لا لغرض.
«اصلاح» عبارت است از برگرداندن چيزى كه فاسد شده به صلاح و سلامت، و «كرم» انجام دادن كار شايسته اي است،
بدون توقع مادى.
گاهى يك فرد بر اثر ضربه اي كه به دستش وارد مى شود استخوان بازويش مى شكند و به صورت چند قطعه ى كوچك و بزرگ استخوان در عضله مى ماند و دست از كار مى افتد . او به دكتر متخصص مراجعه مى كند و دكتر با عمل جراحى، وضع استخوان شكسته را مرتب مى نمايد، دست را گچ مى گيرد تا از حركت بازماند، و تدريجا استخوانهاى شكسته به هم بپيوندند و پس از مدتى كه استخوان وضع عادى به خود گرفت، جراح دست را باز مى كند و رفته رفته فعاليت دست آغاز مى گردد. بنابراين، شكستن استخوان به معناى فاسد شدن دست است و عمل جراحى طبيب متخصص به معناى اصلاح آن فساد است. يكى از طرق اصلاح و برطرف ساختن فساد، وجود افراد لايق در سرپرستى گروه يا فرمانروايى اجتماع است. گاهى سرپرست گروه، فرد لايق و بافضيلتى است، اما در بين آنان عناصر فاسد و منحرفى وجود دارد و بر اثر آن مجاهدتهاى سرپرست آنطور كه بايد به ثمر نمى رسد. هارون برادر حضرت موسى بن عمران (ع) فردى بود كه براى سرپرستى و رهبرى شايستگى داشت. قرآن شريف در زمينه ى رسالت و نبوت حضرت موسى (ع) راجع به هارون فرموده است:
و وهبنا له من رحمتنا اخاه هرون نبيا.
ما رحمت خود را به موسى ارزانى داشتيم و برادرش هارون را نبى قرار داديم.
حضرت موسى (ع) طبق مواعده ى الهى، عازم ميقات شد.
و قال موسى لاخيه هرون اخلفنى فى قومى و اصلح و لا تتبع سبيل
المفسدين.
به برادرش هارون فرمود: بين مردم جانشين من باش، به اصلاح امور بپرداز، و از منحرفين و اخلالگران تبعيت منما.
موسى (ع) رفت، چند روزى برگشتن موسى (ع) به تعويق افتاد. سامرى با حمايت و پشتيبانى افراد مفسد، بتى طلايى به صورت گوساله ساخت و مجاهدتهاى هارون در مبارزه با اين عمل، به نتيجه نرسيد. موقعى كه حضرت موسى (ع) برگشت، از مشاهده ى اين اوضاع بشدت ناراحت شد و برادر خود هارون را سخت مورد موآخذه قرار داد و به او تعرض كرد. هارون گفت:
ان القوم استضعفونى و كادوا يقتلوننى.
مردم مرا با ديده ى استضعاف نگريستند، به سخن من اعتنا نكردند و در خطر كشته شدن قرار گرفتم. هارون مرد الهى بود و شايسته ى رهبرى و اصلاح، اما وجود افراد فاسد كه در راه باطل خويش مصر و پابرجا بودند، سد راه سعادت مردم مى شدند و با وسوسه و اخلال، افكار آنان را از مسير حق مى گرداندند و خودشان نيز به نصايح خيرخواهانه ى او اعتنا نمى كردند.
بر سيه دل چه سود خواندن وعظ
نرود ميخ آهنين بر سنگ
على (ع) در دوران زمامدارى خود، با اين قبيل افراد فاسد مواجه بود. در موقعى كه جنگ با دشمنان اسلام ضرورت داشت، به عناوين مختلف از شركت در جبهه شانه خالى مى كردند و مردم را نيز از اجابت دعوت بازمى داشتند و در نتيجه، روز به روز فساد گسترش مى يافت. على (ع) ضمن سخنان تند و آتشين خود، آينده ى تيره ى مسلمين
را گوشزد مى نمود، از آن جمله در يكى از خطبه ها فرمود:
و الذى نفسى بيده ليظهرن هولاء القوم عليكم ليس لانهم اولى بالحق منكم و لكن لاسراعهم الى باطل صاحبهم و ابطائكم عن حقى، و لقد اصبحت الامم تخاف ظلم رعاتها و اصبحت اخاف ظلم رعيتى.
قسم به آن كس كه جان على در دست اوست، اين قوم بر شما غلبه خواهند نمود، نه از اين جهت كه آنان در حق از شما برتر و بالاترند، بلكه از اين جهت كه آنها در اجراى باطل زمامدار خود سريع اند و شما در اجراى دستور حق من بطى ء و سستيد. امتها صبح مى كردند در حالى كه از ستم فرمانروايان خويش خائف بودند و من صبح كرده ام در حالى كه از ظلم مردم خود خائفم.
قرآن شريف درباره ى منافقين افسادگر فرموده است:
و اذا قيل لهم لاتفسدوا فى الارض قالوا انما نحن مصلحون. الا انهم هم المفسدون و لكن لايشعرون.
وقتى به اينان گفته مى شود در زمين افساد نكنيد، مى گويند ما مصلح و برقراركننده ى صلاح جامعه هستيم. آگاه باشيد اينان مفسدند و نمى دانند با اعمال نارواى خويش افساد مى نمايند.
پيمبران الهى و خلفاى بر حقشان علاقه مند بودند كه مفاسد اجتماعى را براندازند و مردم را به راه صلاح و رستگارى سوق دهند، ولى در هر عصر، افراد مخالف و مزاحم وجود داشتند كه سد راه اصلاح جامعه مى شدند و پيمبران مى دانستند كه در نيل به هدف انسان سازى خود موفقيت كامل نخواهند داشت، ولى از فعاليت دست
نمى كشيدند و زبان حال همه ى آنان مانند زبان قال حضرت شعيب بود كه مى فرمود:
ان اريد الا الاصلاح ما استطعت.
من به قدر تواناييم اراده دارم در اصلاح جامعه مجاهده كنم.
ولى با همه ى مزاحمتها كه مخالفين به وجود آوردند، پيمبران الهى به پيروزيهاى شايان ملاحظه اي نايل آمدند و در اخلاق و اعمال بسيارى از مردم اثر گذاردند و آنان را به راه پاكى و درستى سوق دادند. آنچه از خلقيات حميده و سجاياى انسانى در جهان مشاهده مى شود، منشا اصلاح آنها پيمبران بوده اند. در دنياى مادى امروز كه لذت گرايى بر جهان حاكم شده و به قول يكى از غربيها، انسانيت پيش پاى بت اقتصاد قربانى گرديده، هنوز هم عده ى زيادى متوجه مكتب پيمبران اند و مى خواهند خويشتن را با تعاليم آسمانى آنان منطبق نمايند. خلاصه، پيشوايان دين و فرستادگان خداوند مجراى فيض الهى در اصلاح مفاسد بوده اند، كوشش داشتند تا جايى كه قادرند افكار مردم را بسازند و آنها را مهياى قبول فيض اصلاح بارى تعالى بنمايند و در مواردى كه فعاليتهاى بشرى جوابگوى مفاسد نباشد و نتواند وضع موجود را دگرگون سازد، بايد براى رفع فساد از قدرت رفع قيوم استفاده نمود و اين قبيل مفاسد گاهى جنبه ى عمومى دارد و مربوط به همه ى مردم است و گاه جنبه ى خصوصى دارد و هدف، اصلاح مفاسد شخص معين است و اين هر دو، قسمت در ادعيه ى ائمه ى معصومين عليهم السلام آمده است. در دعاى معروفى كه مسلمانان در ماه رمضان مى خوانند، ضمن درخواستهاى متعدد عرض مى كنند:
اللهم اصلح كل فاسد من امور المسلمين.
بار الها تمام مفاسدى را كه مسلمانان جهان گرفتار آنها هستند با قدرت لايزال خود اصلاح فرما.
اما مفاسدى كه از جهت خصوصى مورد دعا و درخواست واقع مى شود مانند بيمارى كه اصلاح مفاسد مزاجى خود را درخواست مى كند يا تاجرى كه در امر كسب دچار اختلال گرديده و از بارى تعالى اصلاح آن را مى طلبد، يا پدرى كه فرزندش به فساد اخلاق مبتلا شده و اصلاحش را از خداوند مى خواهد و اين نيز در ادعيه ى ائمه ى معصومين عليهم السلام آمده است و جمله ى اول دعاى امام سجاد (ع) موضوع بحث امروز از اين قبيل است. حضرت زين العابدين (ع) اصلاح خود را به كرم پروردگار كريم درخواست نموده است. ولى ملاحظه مى نماييد كه امام متعلق اصلاح را در دعا ذكر نكرده و به زبان نياورده است. اگر اين دعا را يك فرد مسلمان غيرمعصوم به پيشگاه خدا عرض مى كرد احتمال داده مى شد كه درخواستش براى اصلاح پاره اي از عقايد فاسد و اخلاق بد باشد يا مى خواهد انديشه ها و افكارش، يا گفتار و رفتارش اصلاح شود، يا ديگر مفاسد جسمى و روحى از اين قبيل. ولى در مورد امام معصوم كه منزه از انحرافهاى اعتقادى و اخلاقى و مبرى از نقايص قولى و عملى است، چنين احتمالاتى راه ندارد و بايد بگوييم كه از اراده ى امام در اين قطعه از دعا ناآگاهيم و نمى دانيم اصلاح چه امورى را از پيشگاه الهى خواسته و در گفته ى خود اراده نموده است. به طور اجمال در حادثه ى خونين كربلا و در واقعه ى بسيار سنگين و دردناك روز عاشورا و همچنين در طول ايام اسارت اهل بيت عليهم السلام در سفر كوفه و شام، افرادى پست و فرومايه براى جلب توجه يزيد و راضى ساختن آل اميه، مفاسدى بزرگ به بار آوردند، ظلمها و ستمهايى
جبران ناپذير درباره ى خانواده ى معظم رسول اكرم (ص) مرتكب شدند و پس از مراجعت به مدينه، اذيتها و آزارها به شكلهاى مختلف از ناحيه ى عمال حكومت نسبت به حضرت على بن الحسين عليهماالسلام كم و بيش ادامه داشت. آن همه اعمال ناروا از ناحيه ى آن عناصر فاسد و دنياپرست، آثارى بسيار تلخ و خاطراتى رنج آور و فراموش ناشدنى در روح امام (ع) به جاى گذارد و با ياد آنها همواره در عذاب روحى به سر مى برد، تنها خداوند است كه با قدرت لايزال خود مى تواند آن ويرانيهاى درونى و آن ضايعات روحى و معنوى را زايل فرمايد. با توجه به اينكه منشا تمام ناگواريها، سياست ظالمانه ى خليفه ى وقت بود، و با در نظر گرفتن اختناقى كه از ناحيه ى دولت بنى اميه بر مردم حكومت مى كرد، حضرت زين العابدين (ع) نمى توانست وقايع تلخ گذشته را شرح دهد و نمى شد متعلق اصلاح را حتى به صورت دعا به زبان آورد، به همين جهت در كلام خود از متعلق اصلاح نام نبرده و تنها از پيشگاه خداوند كريم اصلاح را درخواست نموده است. در تتميم بحث راجع به جمله ى اول دعاى «مكارم الاخلاق» موضوع سخنرانى امروز، لازم است درباره «كريم» كه در سخن امام (ع) آمده توضيح مختصرى داده شود.
فى اسماء الله تعالى الكريم هو الجواد المعطى الذى لاينفد عطاوه و هو الكريم المطلق و الكريم الجامع لانواع الخير و الشرف و الفضائل.
از جمله ى اسماء حضرت بارى تعالى، «كريم» است. او جوادى است بخشنده كه هرگز عطايش پايان نمى يابد، او كريم مطلق است،
او كريمى است كه جامع انواع خوبى و شرف و فضايل است.
در قرآن شريف، لغت كريم در موارد متعدد و براى موجودات مختلف به كار رفته است. راجع به كتاب مجيد فرموده:
انه لقرآن كريم اي كثير النفع لاشتماله على اصول العلوم المهمه فى المعاش و المعاد.
بيگمان اين قرآن كريم است، زيرا نفعش بسيار و دانستنيهاى مهم راجع به امور معاش و معاد را در بر دارد.
درباره ى ارزش انسان فرموده:
و لقد كرمنا بنى آدم.
ما انسان را از كرامت و بزرگوارى برخوردار ساخته ايم.
كرامت انسان براى دارا بودن عقل، نطق، وجدان اخلاقى، تمايلات عالى انسانى، هوش سرشار، صورت زيبا، اندام معتدل، سلطه بر تمام منابع ارضى، قدرت بهره بردارى از ذخاير طبيعى، و ديگر مزايايى از اين قبيل است. كرامتى كه خداوند به انسان اعطا فرموده، مزيتى است تكوينى و عطيه اي است الهى كه در آفرينش او به كار برده، اما كرامت اكتسابى انسان در پيشگاه خداوند از راه تقوى و پاكى به دست مى آيد و هر كس تقواى بيشترى دارد، نزد بارى تعالى از كرامت فزونترى برخوردار است. قرآن شريف فرموده:
ان اكرمكم عند الله اتقيكم.
كريمترين و پرارجترين شما نزد بارى تعالى، كسانى هستند كه واجد تقواى بيشترند.
بعضى از سعادتمندان علاوه بر كرامت طبيعى انسان و كرامت
اكتسابى تقوى، از كرامتهاى ديگرى نيز بهره مندند و حضرت يوسف صديق از جمله ى آنان است.
فى الحديث: ان الكريم ابن الكريم يوسف بن يعقوب لانه اجتمع له شرف النبوه. و العلم. و الجمال. و العفه. و كرم الاخلاق. و العدل. و رياسه الدنيا و الدين.
كريم و پسر كريم، يوسف فرزند يعقوب است، زيرا در وجود او برتريهاى متعددى جمع شد: شرافت پيمبرى، علم و زيبايى، عفت و كرامت خلق، عدل و رياست دنيا و دين.
خلاصه، امام سجاد (ع) در جمله ى اول دعاى مورد بحث امروز، عرض مى كند:
و اصلحنى بكرمك.
بار الها! ويرانيهاى درونى و برونى و آسيبهاى جسمى و روحى كه بر اثر ظلم حكام و صدمات عناصر بى ايمان و منافق در وجودم به جاى مانده است، تو با كرامت و بزرگوارى خود آنها را اصلاح فرما.
در جمله ى دوم، امام به پيشگاه خداوند عرض مى كند:
و داونى بصنعك.
بار الها! با صنع خود مرا مداوا كن.
در اين عبارت، دو كلمه آمده كه بايد معناى آنها از نظر لغت روشن شود، يكى «مداوا» و آن ديگر «صنع». عرب زبان از به كار بردن كلمه ى «مداوا» همان معنى را اراده مى كند كه فارسى زبان مى فهمد:
داويته اي عالجته بالدواء.
او را مداوا نمودم يعنى با دواء وى را علاج كردم.
راغب در معناى «صنع» مى گويد:
الصنع اجاده الفعل فكل صنع فعل و ليس كل فعل صنعا، و لا ينسب الى الحيوانات و الجمادات كما ينسب اليها الفعل. قال: صنع الله الذى اتقن كل شى ء.
«صنع» انجام دادن كار است متقن و محكم. بنابراين، «صنع» كار است، اما هر كارى «صنع» نيست. از اين رو، درباره ى اعمال حيوانات و جمادات، «كار» گفته مى شود، ولى «صنع» گفته نمى شود. در قرآن شريف، عمل خداوند «صنع» خوانده شده و فرموده: صنع خداوند است كه هر چيزى را متقن و محكم ساخته است.
كلمه ى «مداوا» در مورد بيماريها به كار برده مى شود و افراد بيمار گاهى گرفتار عوارض در ناحيه ى جسم اند مانند بيماران چشم و گوش و حلق و بينى، و گاهى مبتلا به عوارض روحى هستند مانند كسانى كه چشم دلشان نابيناست و گوش دلشان ناشنوا. مرجع درمان بيماريهاى جسم پزشكان هستند و مرجع بيماريهاى معنوى، پيمبران.
على (ع) درباره ى پيمبر بزرگوار اسلام (ص) فرموده:
طبيب دوار بطبه قد احكم مراهمه و احمى مواسمه، يضع ذلك حيث الحاجه اليه، من قلوب عمى، و آذان صم، و السنه بكم. متتبع بدوائه مواضع الغفله، و مواطن الحيره.
رسول اكرم (ص) طبيب سيارى است كه مرهمها و ابزارهاى درمانى خويش را مهيا نموده و در موارد احتياج آنها را به كار مى گيرد،
براى كسانى كه دلشان فاقد بينش است، گوش دلشان ناشنوا، و زبان قلبشان لال است. از داروهاى شفابخش خود در مواقع غفلت و در موارد حيرت استفاده مى نمايد.
عوارض معده و كليه و كبد را اطباى جسم بيمارى مى دانند و مبتلايان با مراجعه به پزشكان متخصص مى توانند خويشتن را درمان نمايند. حالت روحى نفاق و حسد و كبر در نظر طبيبان روح و علماى اخلاق بيمارى است و مبتلايان با مراجعه به مربيان الهى مى توانند خويشتن را معالجه كنند. قرآن شريف نفاق و دورويى را صريحا مرض شناخته و افراد منافق را بيماران مبتلا خوانده است.
فى قلوبهم مرض.
قلبهاى منافقين آلوده به مرض نفاق است.
حسد نيز در اخلاق اسلام از بيماريهاى روح شناخته شده و در اين باره روايات زيادى از اولياى گرامى دين رسيده است.
عن على عليه السلام قال: الحسد داء عياء لايزول الا بهلك الحاسد او موت المحسود.
على (ع) فرموده: حسد، بيمارى عاجزكننده اي است و از ضمير محو نمى شود مگر به هلاك حسود يا مردن محسود.
جالب آنكه بيمارى روحى حسد آنقدر زيانبار است كه مى تواند سلامت بدن را از ميان ببرد و شخص حسود را به بيمارى جسم مبتلا نمايد.
و عنه عليه السلام: العجب لغفله الحساد عن سلامه الاجساد.
شگفت آور است كه حسودان غافل اند از اينكه بيمارى حسد
ممكن است به سلامت بدنشان آسيب رساند.
عن جابر بن عبدالله الانصارى قال: مر رسول الله صلى الله عليه و آله برجل مصروع و قد اجتمع عليه الناس ينظرون اليه. فقال على ما اجتمع هولاء. فقيل له على مجنون يصرع. فنظر اليه فقال ما هذا بمجنون. الا اخبركم بالمجنون حق المجنون. قالوا بلى يا رسول الله. قال: ان المجنون حق المجنون المتبختر فى مشيه، الناظر فى عطفيه، المحرك جنبيه بمنكبيه، فذلك المجنون و هذا المبتلى.
جابر بن عبدالله انصارى مى گويد: روزى رسول اكرم (ص) در گذرگاه با شخص مصروعى برخورد كه مردم براى تماشاى او اطرافش جمع شده بودند. رسول اكرم (ص) پرسيد: براى چه مردم اجتماع كرده اند؟ عرض شد: گرد ديوانه ى مصروعى جمع شده اند. حضرت به مصروع نظر كرد، سپس فرمود: اين شخص ديوانه نيست. آيا به شما نگويم كه ديوانه ى واقعى و مجنون حقيقى كيست؟ عرض كردند: آرى بفرماييد يا رسول الله. فرمود: ديوانه ى حقيقى آن متبخترى است كه با تكبر راه مى رود و از خودپسندى به دامنهاى خويش نگاه مى كند، و پهلوهاى خود را با حركت دوشهاى خويش حركت مى دهد. چنين شخصى ديوانه و مجنون واقعى است و اين مردى كه گردش جمع شده ايد، دردمند مبتلايى است.
امام سجاد (ع) در جمله ى اول دعاى مورد بحث امروز، متعلق اصلاح را ذكر نفرموده بود و در جمله ى دوم نيز از متعلق مداوا نام نبرده است. همانطور كه در جمله ى اول مذكور افتاد، اگر آن دعا را يك فرد مسلمان غيرمعصوم به زبان مى آورد، احتمال داده مى شد كه درخواستش
براى اصلاح پاره اي از عقايد باطل و اخلاق فاسد باشد، اما براى امام معصوم كه منزه از انحراف عقايد و اخلاق و مبرى از نقايص قولى و عملى است، چنين احتمالى راه ندارد و گفته شد كه نمى دانيم امام (ع) اصلاح چه امورى را از پيشگاه الهى درخواست نموده است. جمله ى دوم دعا را هم اگر يك مسلمان غيرمعصوم به زبان آورده بود، احتمال داده مى شد مقصودش پاره اي از امراض اخلاقى و روحى باشد اما در مورد امام معصوم اين احتمال داده نمى شود. در اينجا نيز بايد بگوييم كه نمى دانيم امام سجاد (ع) مداواى چه بيماريها و امراضى را از خداوند درخواست نموده است. احتمال داده مى شود كه نظر حضرت زين العابدين (ع) در مداوايى كه از خداوند درخواست نموده، درمان رنجها و آلامى باشد كه از حادثه ى كربلا و ديگر ناملايمات در روح و جسمش باقى مانده و بر اثر اختناقى كه دولت جبار به وجود آورده، نمى تواند به زبان بياورد و محتمل است كه مراد امام (ع) مداوا و علاج دردهاى بى درمان تهمت و افتراء غلاه و دشمنان باشد كه بيش و كم، تمام ائمه ى معصومين عليهم السلام در عصر خود گرفتار آنها بوده اند و فشار روحى آن تهمتها از فشار هر بيمارى دردناكى سخت تر و رنج آورتر است. در اينجا براى مزيد اطلاع شنوندگان محترم، به پاره اي از مشكلات و رنجهاى روحى امام صادق (ع) كه از ناحيه ى غلات و دشمنان به آن حضرت وارد آمده است، اشاره مى شود.
عن سدير عن ابيه قال: قلت لابيعبدالله عليه السلام ان قوما يزعمون انكم آلهه يتلون علينا بذلك قرآنا، يا ايها الرسل! كلوا من الطيبات و اعملوا صالحا انى بما تعملون عليم. قال (ع): يا سدير! سمعى و بصرى و شعرى و قشرى و لحمى و دمى من هولاء برءاء. بل الله منهم و رسوله. ما هولاء على دينى و دين آبائى و الله لا
يجمعنى و اياهم يوم الا و هو عليهم ساخط.
سدير از قول پدرش نقل نموده كه به امام صادق (ع) عرض كردم: كسانى گمان دارند كه شماها خدايان هستيد و به اين عنوان براى ما قرآنى مى خوانند: اي پيمبران! از چيزهاى پاك بخوريد و كارهاى خوب انجام دهيد كه من به آنچه انجام مى دهيد آگاهم. امام صادق (ع) فرمود: اي سدير! گوش و چشم و مويم و پوست و گوش و خونم از اين گروه برى و بيزار است، خداوند و رسول او از آنان برى باشند، اينان بر دين من و دين پدران من نيستند، خداوند هيچ روزى بين من و اينان جمع نمى كند، مگر آنكه نسبت به آنها خشمگين است.
مراتب ناراحتى و دردمندى امام صادق (ع) از تهمتهاى غلاه و گمراه ساختن مردم ناآگاه از كيفيت سخن گفتن آن حضرت به خوبى مشهود است. جريان ديگرى در حضور امام صادق (ع) واقع شد كه نشان داد بدخواهان و دشمنان ائمه چه دروغهايى را به صورت حديث جعل كرده و به خورد افراد ساده دل و خوش باور داده بودند و در اينجا قسمتى از آن جريان ذكر مى شود. ميمون بن عبدالله مى گويد: جمعى حضور امام صادق (ع) شرفياب شدند براى گرفتن حديث. اينان از ولايات آمده بودند. من در آن موقع نزد امام (ع) بودم. به من فرمود: آيا هيچ يك از اينان را مى شناسى؟ عرض كردم: نه. فرمود: پس چرا نزد من آمده اند؟ عرض كردم: اينان طالب حديث اند و باك ندارند از چه كسى حديث را بگيرند. حضرت به يكى از آنان فرمود: آيا از غير من حديث شنيده اى؟ گفت: بلى. حضرت فرمود: بعضى از شنيده هايت را براى من بگو. گفت: ما اينجا آمده ايم كه از شما
حديث بشنويم، نيامده ايم كه براى شما حديث بگوييم، و خلاصه، پس از مذاكرات، قبول كردند مقدارى از احاديثى را كه شنيده اند به عرض امام صادق (ع) برسانند، و در اينجا پاره اي از گفته هاى آنها به عرض شنوندگان محترم مى رسد:
حدثنى سفيان الثورى عن محمد بن المنكدر انه راى عليا عليه السلام على منبر بالكوفه و هو يقول: لئن اتيت برجل يفضلنى على ابى بكر و عمر لاجلدنه حد المفترى. فقال ابوعبدالله عليه السلام زدنا. قال حدثنا سفيان عن جعفر انه قال حب ابى بكر و عمر ايمان و بغضهما كفر. قال ابوعبدالله عليه السلام: زدنا. قال حدثنا سفيان الثورى عن جعفر بن محمد ان عليا عليه السلام لما قتل اهل صفين بكى عليهم، فقال جمع الله بينى و بينهم فى الجنه. فقال له ابوعبدالله عليه السلام: من اي البلاد انت؟ قال من اهل البصره. قال هذا الذى تحدث عنه و تذكر اسمه «جعفر بن محمد» هل تعرفه؟ قال لا. قال فهل سمعت منه شيئا قط؟ قال لا. قال فهذه الاحاديث عندك حق؟ قال نعم. قال فمتى سمعتها؟ قال لا احفظ. قال الا انها احاديث اهل مصرنا منذ دهرنا. قال له ابوعبدالله (ع) لو رايت هذا الرجل الذى تحدث عنه فقال لك هذه التى ترويها عنى كذب و قال لا اعرفها و لم احدث بها، هل كنت تصدقه؟ قال لا. قال و لم؟ قال لانه شهد على قوله رجال لو شهد احدهم على عتق رجل لجاز قوله.
سفيان ثورى از محمد بن منكدر حديث نموده كه ديدم على (ع) را در يكى از منابر كوفه مى گفت: اگر مردى را نزد من بياورند
كه مرا برتر از ابى بكر و عمر مى داند، او را با تازيانه، حد مفترى خواهم زد. امام صادق (ع) فرمود: باز هم بگو. عرض كرد: سفيان از جعفر حديث نموده كه على (ع) فرمود: حب ابى بكر و عمر ايمان است و بغض آن دو كفر است. حضرت از او خواست باز بگويد. گفت: سفيان ثورى از امام صادق (ع) حديث نموده، پس از آنكه على (ع) اهل صفين را كشت، بر آنان گريست، سپس فرمود خداوند مرا و آنها را در بهشت گرد آورد. آنگاه امام صادق (ع) به وى فرمود: اهل كجايى؟ گفت: اهل بصره هستم. فرمود: كسى را كه از او حديث نموده اي و اسمش را جعفر خوانده اي آيا مى شناسى؟ گفت: نه. فرمود: آيا اين احاديث نزد تو حق است؟ عرض كرد: بلى. فرمود: آنها را از كى شنيده اى؟ گفت: به خاطر ندارم، جز آنكه اين احاديث در طول زندگانى ما نزد اهل بصره مشهور و معروف است. امام (ع) فرمود: اگر آن مردى را كه از او حديث نموده اي ببينى و به تو بگويد: آنچه را كه از من حديث نموده اي دروغ است و من نگفته ام، تصديقش مى كنى؟ گفت: نه. فرمود: چرا؟ عرض كرد: براى آنكه كسانى بر قول او شهادت داده اند كه اگر يك نفر آنها شهادت بدهد، بر آزادى مردى قولش مورد قبول و تاييد است.
آيا كدام بيمارى و رنجى براى امامان معصوم دردناكتر از اين قبيل تهمتهاست؟ امام زين العابدين (ع) در جمله ى دوم دعاى موضوع بحث امروز، متعلق تداوى را به زبان نياورده و عرض نموده است:
و داونى بصنعك.
بار الها! با صنع متقن خود مرا مداوا كن.
ممكن است گفته شود مراد حضرت از مداوا، درمان باقيمانده ى عوارض روحى و جسمى حادثه كربلاست، يا بگوييم امام سجاد (ع)
در دعاى خود، علاج تهمتهاى غلاه و دشمنان را قصد كرده است.
به هر صورت، حضرت على بن الحسين عليهماالسلام از بارى تعالى درخواست دارد تمام عوارض روحى و جسميش را با مداواى حكيمانه و صنع متقن خود علاج فرمايد.
بسم الله الرحمن الرحيم
و اظلنى فى ذراك، و جللنى رضاك.
در اين قطعه از دعاى شريف «مكارم الاخلاق»، حضرت زين العابدين عليه السلام دو خواسته ى مهم از پيشگاه الهى دارد كه با دو جمله ى كوتاه، آن را ادا نموده است. اول: پروردگارا با پوششى كه وابسته به ذات اقدس توست، بر من سايه افكن. دوم: پروردگارا! تمام وجود مرا با جامه ى رضا و خشنوديت بپوشان.
به خواست خداوند، اين دو جمله از دعاى امام سجاد (ع) موضوع بحث و سخنرانى امروز است.
الظل الفى ء الحاصل من الحاجز بينك و بين الشمس اي شى ء كان.
ظل سايه اي است كه از وجود چيزى حاصل مى شود كه بين تو و آفتاب، فاصله است، و آن چيز هر چه باشد، از درخت و ديوار يا خيمه و سقف يا چيزهايى از اين قبيل.
كسانى كه در مناطق گرمسير زندگى مى كنند، يا در نقاطى
هستند كه تابش آفتاب تابستان به سر و صورتشان زننده و ناراحت كننده است، به خوبى مى دانند كه سايه و سايبان تا چه حد ارزشمند و مهم است. اگر كسى در فصل تابستان در اين قبيل مناطق، پياده در بيابان بماند و با تابش آفتاب مواجه گردد و به سايه و سايبان دسترسى نداشته باشد، بر اثر اشعه ى آفتاب حداقل به آفتابزدگى مبتلا مى شود و دچار عارضه ى پوستى مى گردد و ممكن است در مواقعى دچار وضعى شود كه حياتش از دست برود. سايه براى مردم اين سرزمينها نعمتى است بسيار بزرگ و رحمتى است توصيف ناشدنى و چون سايه، حافظ سلامت و بهداشت و مايه ى تامين آسايش و رفاه است، مردم اين سرزمينها پذيرفته اند كه خدمات پرارج علمى و عملى افراد نافع و مفيد را به سايه تشبيه كنند و در مقام دعا، بقا و دوام ظلشان را از پيشگاه خداوند درخواست نمايند. عرب زبانها درباره ى كسانى كه وجودشان از جهت خدمت علمى و مالى بسيار نافع است، مى گويند: «مد ظله»، «دام ظله»، «ادام الله ظله» و از اين قبيل. فارسى زبانان نيز درباره ى آنان مى گويند: «سايه اش مستدام باد»، «سايه ى شما از سر ما كم نشود»، «اميد است هميشه زير سايه ى شما باشيم» و از اين قبيل. در بعضى از كشورهاى غربى وضع طبيعى به گونه اي است كه در اغلب ايام سال ابر، فضا را پوشانده و مردم آفتاب نمى بينند. گاهى كه آفتاب ظاهر مى شود، حرارتى بسيار مطبوع و دلپذير دارد. اگر در يكى از روزهاى تابستان هوا آفتابى باشد، آن روز مردم جشن دارند و براى آنكه بدنشان از نور خورشيد بهره مند شود، بسيارى از افراد كار خود را ترك مى گويند، كنار دريا مى روند، جامه را از بدن بيرون مى آورند، و برهنه روى شنهاى كنار دريا مى خوابند تا بتوانند از پرتو خورشيد استفاده كنند و اگر كسى آنقدر در آفتاب خوابيد كه پوستش قهوه اي رنگ شد، بسيار
خوشحال است از اينكه توانسته به قدر كافى از خورشيد بهره بگيرد و ذخيره ى بهداشتى براى خود تامين نمايد. در چنين مملكتى، اگر يك دانشجوى ايرانى براى تشكر و قدردانى از استاد خود، جمله ى «خداوند سايه ى بلندپايه ى استاد را بر سر من پايدار و مستدام بدارد» به زبان خود استاد ترجمه كند و در مقابل او و ديگر دانشجويان اهل همان كشور بخواند، استاد و دانشجويان معناى كلام او را نمى فهمند، بهت زده به وى مى نگرند، چه مى خواهد بگويد؟ زيرا در نظر آنان سايه افكندن بر سر كسى كه مى خواهد آفتاب بگيرد و سلامت خود را تامين نمايد، نه تنها نعمت و رحمت نيست بلكه مايه ى محروم ماندن از نعمت نور و مانع تامين بهداشت و سلامت اوست. بنابراين، مردمانى كه در مناطق سرد و ابرى جهان زندگى مى كنند و در سراسر تابستان آرزوى ديدن چند روز آفتاب را دارند، معناى جمله ى فارسى «خداوند سايه ى شما را مستدام بدارد» يا جمله ى عربى «ادام الله ظلكم» را نمى فهمند و نعمت سايه براى مناطق گرمسير يا جاهايى است كه آفتاب تابستانش سوزان و طاقتفرساست. با توجه به اينكه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه ى معصومين عليهم السلام در منطقه ى گرم متولد شده اند و با در نظر گرفتن اين مطلب كه اغلب مسلمانان صدر اسلام مواليد مناطق گرم بوده اند و قدر و منزلت سايه را مى دانستند، اولياى گرامى اسلام به منظور توجه دادن مسلمانان به اهميت پاره اي از امور دينى، كلمه ى «ظل» را مورد استفاده قرار داده و آن را در متن كلام خود آورده اند، از آن جمله:
فى الحديث: الجنه تحت ظلال السيوف.
بهشت زير سايه ى شمشيرهاست.
براى آنكه مردم، ارزش جهاد اسلامى را بفهمند و در انجام اين وظيفه ى خطير ترغيب شوند، از سايه ى شمشير سخن گفته شده و خاطرنشان گرديده است كه بهشت عزت و آزادى در دنيا و بهشت جاودان در عالم آخرت، زير سايه ى شمشير به دست مى آيد و مردم با فداكارى و از خودگذشتگى در راه خداوند مى توانند به آن نايل گردند.
فى الحديث انه خطب آخر يوم من شعبان فقال: ايها الناس! قد اظلكم شهر عظيم.
در حديث است كه پيشواى اسلام (ص)، روز آخر ماه شعبان خطبه خواند و فرمود: اي مردم! ماه عظيم بر شما سايه افكنده است.
در اين حديث هم از كلمه ى «ظل» استفاده شده، براى آنكه مردم به ارزش اين ماه مقدس واقف گردند و آنطور كه بايد و شايد وظايف دينى خود را انجام دهند، اين ماه را سايه ى نعمت و رحمت معرفى نموده و بدين وسيله، افراد را به وظيفه شناسى تشويق فرموده است.
كلمه ى «ظل» در احاديث مربوط به آخرت نيز آمده است و اولياى دين مژده داده اند كسانى كه در دنيا به مردم خدمت مى كنند و عقده ى روحى آنان را مى گشايند يا در اطاعت پروردگار جدى و كوشا هستند، در قيامت از سايه ى رحمت حضرت بارى تعالى برخوردار مى گردند.
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: من اراد ان يظله الله فى ظل عرشه يوم لا ظل الا ظله فلينظر معسرا او ليدع له عن حقه.
رسول اكرم (ص) فرمود: كسى كه مى خواهد خداوند او را در
سايه ى عرشش جاى دهد، در روزى كه جز سايه ى او ظلى نيست، به مديون تنگدست خود مهلت دهد يا از طلب خود چشم پوشى نمايد.
عن على عليه السلام قال: ظل الله سبحانه فى الاخره مبذول بمن اطاعه فى الدنيا.
على (ع) فرموده: سايه ى خداوند سبحان در عالم آخرت براى كسانى است كه او را در دنيا اطاعت نموده و بى قيد و شرط، فرمانش را به كار بسته اند.
خلاصه، سايه از نظر جسمى و روحى، مادى و معنوى، دنيوى و اخروى داراى ابعاد مختلف و هر بعدى به نوبه ى خود جالب و شايان ملاحظه است. امام سجاد (ع) در جمله ى اول دعاى مورد بحث امروز، به پيشگاه الهى عرض مى كند:
و اظلنى...
بار الها! مرا در سايه ى رحمت خود قرار ده.
ولى حضرت زين العابدين (ع) سايه ى رحمت الهى را به طور مطلق نخواسته، بلكه آن را با قيد مخصوصى درخواست نموده است. عرض مى كند:
و اظلنى فى ذراك.
الذرى بالفتح كل ما استترت به.
«ذرى» در لغت عرب به هر چيزى گفته مى شود كه اشياء ديگر را به وسيله ى آن مى پوشانى.
پس معناى كلام امام (ع) چنين مى شود: بار الها! مرا در سايه ى رحمت خود قرار ده، اما با پوششى كه انتسابش فقط به ذات اقدس تو
باشد و بس.
براى آنكه كلام حضرت زين العابدين (ع) روشن شود، لازم است مقدمه ى كوتاهى را به عرض شنوندگان محترم برساند. در خلال بحثهاى قبل اشاره شد كه خداوند، اين عالم را دار وسايل و اسباب قرار داده و فيض بارى تعالى از مجارى مقرر به مردم مى رسد. مثلا «رازق» خداوند است، اما فيض رزق بارى تعالى از راه كشاورزى به دست مى آيد. «شافى» خداوند است، اما فيض شفاى او از راه طبيب و دوا نصيب بيمار مى گردد. در قرآن شريف آمده:
انا لننصر رسلنا.
البته ما پيمبران خود را يارى مى كنيم.
در اين آيه، خداوند يارى را منتسب به خود نموده، اما در آيه ى ديگر رسول گرامى اسلام (ص) را مخاطب ساخته و فرموده است:
هو الذى ايدك بنصره و بالمومنين.
اوست خداوندى كه ترا به نصرت خود و به نصرت مومنين تاييد نموده.
ملاحظه مى كنيد كه در اين آيه قسمتى از فيض نصرت بارى تعالى به طور مستقيم شامل حال پيمبر گرامى اسلام (ص) شده و قسمت ديگر از مجراى يارى و فداكارى اهل ايمان، نصيب آن حضرت گرديده است. فيض عفو و مغفرت حضرت بارى تعالى نيز مانند ساير فيضهاى او از مجارى خاصى نصيب گناهكاران مى شود. در دنيا كه دار تكليف است، مجراى دست يافتن به عفو الهى توبه است. گناهكارى كه به خود مى آيد، از خواب غفلت بيدار مى شود، با نيت
خالص و ضمير پاك به سوى خداوند بر مى گردد، و از گناهان خويش در پيشگاه الهى اظهار ندامت و شرمندگى مى نمايد و خواستار عفوش مى گردد، پروردگار مهربان توبه ى او را مى پذيرد و لكه هاى گناه را از صفحه ى اعمالش مى زدايد و آنچنان مى شود كه گويى اصلا گناه نكرده است.
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: لا شفيع انجح من التوبه.
رسول اكرم (ص) فرموده: هيچ شفيعى براى نجات گناهكاران همانند توبه پيروزمند و موفق نيست.
مجراى دوم براى نيل به مغفرت بارى تعالى، شفاعت شفعاء در عرصه ى قيامت است. كسانى كه در دنيا نتوانسته يا نخواسته اند با توبه، خويشتن را مشمول عفو الهى نمايند و از فيض مغفرتش برخوردار گردند، ممكن است در قيامت با اذن بارى تعالى از شفاعت كسانى كه حق شفاعت دارند بهره مند شوند، به عفو و بخشش خداوند دست يابند، و به عذاب گناهانشان معذب و مبتلا نگردند.
«ظل الله» يا سايه ى خداوند يكى از فيضهاى بسيار مهم حضرت بارى تعالى است. اين فيض ممكن است از راه اطاعت و بندگى او به دست آيد يا از مجراى خدمت به انسانها و دستگيرى از افتادگان و كارهايى نظير اينها. در واقع وسيله ى پوشش و عامل «ظل» كارهايى است كه براى خداوند انجام مى شود، ولى امام سجاد (ع) در دعاى خود اين قبيل «ظل» را كه سايبانش عمل مخلوق باشد، درخواست نمى نمايد بلكه سايه اي را مى خواهد كه سايبانش فقط مستند به ذات اقدس او باشد و بس. مى توان گفت: مصداق درخواست امام
زين العابدين (ع) ظلى است كه سايبانش رضوان الله باشد. رضوان خداوند فقط وابسته به ذات اقدس اوست، رضوان خداوند آنقدر بلندپايه و رفيع است كه قرآن شريف آن را از عاليترين درجات بهشت و تمام محتوياتش بزرگتر خوانده و فرموده است:
وعد الله المومنين و المومنات جنات تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها و مساكن طيبه فى جنات عدن و رضوان من الله اكبر ذلك هو الفوز العظيم.
خداوند به مردان و زنان باايمان بهشت را وعده فرموده كه از زير درختانش نهرها جارى است و در آن به طور جاودان مستقرند و در بهشت عدن كه عاليترين مقام است، جايگاههايى براى سكونت وجود دارد كه زندگى در آنها بسيار مطبوع و گواراست، اما خشنودى و رضاى حضرت بارى تعالى بزرگتر است و اين عطايا براى افراد باايمان پيروزى و موفقيتى است عظيم.
روى عن النبى صلى الله عليه و آله انه قال: عدن دار الله التى لم ترها عين و لم تخطر على قلب بشر، لا يسكنها غير ثلاثه: النبيين و الصديقين و الشهداء .
از رسول اكرم (ص) روايت شده كه فرمود: «عدن» خانه ى خداوند است، خانه اي است كه نه چشم آن را ديده و نه به قلب بشر خطور نموده است. در بهشت عدن جز سه گروه سكونت ندارند. پيمبران و صديقين و شهدا.
امام زين العابدين (ع) در جمله ى اول دعاى مورد بحث امروز، به پيشگاه خداوند عرض مى كند:
و اظلنى فى ذراك.
بار الها! مرا در سايه ى خودت قرار ده. سايه اي كه پوشش آن مستند به ذات اقدس تو باشد.
به شرحى كه توضيح داده شد، بعيد نيست گفته شود: امام سجاد (ع) در اين جمله ى دعا از خداوند مى خواهد كه همواره در ظل او و در پوشش رضوان ذات اقدسش مستقر باشد.
حضرت على بن الحسين عليهماالسلام در جمله ى دوم دعاى مورد بحث امروز عرض مى كند:
و جللنى رضاك: بار الها! تمام وجود مرا با جامه ى رضا و خشنوديت بپوشان.
جلله غطاه، و منه جلل المطر الارض اذا عمها و طبقها فلم يدع شيئا الا غطى عليه.
«جلله» يعنى او را پوشاند و بر همين اساس وقتى كه باران ببارد و تمام زمين را فراگيرد، گفته مى شود: «جلل المطر»، يعنى باران هيچ جاى زمين را فروگذار نكرد جز اينكه آنرا پوشاند و فراگرفت.
اولياى گرامى اسلام در سخنان خود مكرر كلمه ى «رضا» را به كار برده و در دو مقام، دو معنى از آن اراده فرموده و به پيروان خود توصيه نموده اند. اول آنكه در گفتار و رفتار خود مراقب رضاى الهى باشند و براى خشنودى مخلوق، خداى را به غضب نياورند.
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: من طلب رضا مخلوق بسخط الخالق سلط الله عز و جل عليه ذلك المخلوق.
رسول اكرم (ص) فرموده: هر كس رضايت مخلوقى را به سخط بارى تعالى طلب نمايد، خداوند آن مخلوق را بر وى مسلط خواهد نمود.
دوم آنكه قضاى الهى را با رضايت خاطر و حسن قبول تلقى نمايند، خواه بر وفق ميلشان باشد يا برخلاف ميلشان.
عن ابيعبدالله عليه السلام قال: راس طاعه الله الصبر و الرضا عن الله فى ما احب العبد او كره.
امام صادق (ع) فرمود: سرلوحه ى طاعت بارى تعالى صبر و رضاى بنده از خداوند است در آن چيزى كه آن را دوست دارد يا نسبت به آن بى رغبت است.
جوارح به اعضايى گفته مى شود كه فعاليتشان در اراده و اختيار ماست. كسى كه مى خواهد در تمام اعمال ارادى خود طبق راى بارى تعالى قدم بردارد و همچنين مى خواهد تمام مقدرات خداوند را هر چند برخلاف خواسته ى اوست، راضى و تسليم باشد، بايد همواره در افكار و اعمال خويش مراقبت نمايد و مجاهده كند كه به انحراف گرايش نيابد و برخلاف رضاى او نينديشد و عملى انجام ندهد، و اين پيروزى بزرگ نصيب افرادى مى شود كه خود در اين كار تصميم قاطع دارند و از خداوند نيز درخواست توفيق مى نمايند. حضرت على بن الحسين عليهماالسلام، آن بنده ى مطيع خدا و رسول (ص)، براى نيل به اين هدف مقدس، در جمله ى دوم دعاى موضوع بحث امروز، به پيشگاه الهى عرض مى كند:
و جللنى رضاك.
بار الها! كليه ى انديشه ها و افكارم را از درون و همه ى گفتار و رفتارم را از برون و خلاصه، تمام وجودم را در پوشش كامل رضا و خشنودى خودت قرار ده.
اگر كسى با حضور مردم لب فرومى بندد و حرف نمى زند تا زبانش به گناه آلوده نشود و برخلاف رضاى خداوند سخنى نگويد، اما همان موقعى كه ساكت است فكر گناه در سر مى پرورد و به تعدى و تجاوز به حقوق اين و آن مى انديشد، اگر كسى دستى به ترازو دارد تا به مردم كم ندهد و حق دگران را تضييع ننمايد، اما همان موقع به غيبت مسلمان گوش فرا داده و سخنان غيرمشروع را استماع مى نمايد ، اين قبيل افراد در مقام عمل، خوب و بد را به هم آميخته اند و خشنودى و خشم خداوند درباره آنان نسبى است. اما ائمه ى معصومين عليهم السلام و همچنين اولياى بزرگ الهى، طالب رضاى مطلق او هستند و در جميع شئون زندگى، حتى در امور بسيار عادى، خشنودى و رضاى خداوند را رعايت مى نمايند.
روى انه لما حمل على بن الحسين عليهماالسلام الى يزيد هم بضرب عنقه. فوقفه بين يديه و هو يكلمه ليستنطقه بكلمه يوجب بها قتله و على عليه السلام يجيبه حيثما يكلمه و فى يده سبحه صغيره يديرها باصابعه و هو يتكلم. فقال له يزيد لع: انا اكلمك و انت تجيبنى و تدير اصابعك بسبحه فى يدك فكيف يجوز ذلك؟ فقال حدثنى ابى عن جدى صلى الله عليه و آله انه كان اذا صلى الغداه و انفتل لا يكلم حتى ياخذ سبحه بين يديه فيقول: اللهم انى اصبحت اسبحك و احمدك و اهللك و اكبرك و امجدك بعدد ما ادير به سبحتى و ياخذ السبحه فى يده و يديرها و هو يتكلم بما يريد من غير ان يتكلم بالتسبيح و ذكر ان ذلك محتسب له، فعلت هذا اقتداء بجدى. فقال
له يزيد مره بعد اخرى: لست اكلم احدا منكم الا و يجيبنى بما يفوز به.
در روايت است كه وقتى حضرت زين العابدين (ع) نزد يزيد برده شد، تصميم به قتل آن حضرت گرفت. او را به حضور طلبيد و مقابل خود نگاه داشت تا با حضرت سخن بگويد، شايد بين كلماتش به چيزى برخورد نمايد كه مستمسك قتلش شود. امام (ع) به سئوالات او پاسخ داد و همان موقع تسبيح كوچكى در دست داشت كه با انگشتان خود مى گرداند. يزيد گفت: من با شما سخن مى گويم، به من جواب مى دهيد و در همان حال با انگشتانت تسبيح را مى گردانى، اين چيست؟ امام (ع) فرمود: پدرم از جدم رسول اكرم (ص) حديث نمود كه وقتى نماز صبح را مى خواند و فراغت مى يافت، بدون اينكه با كسى سخنى بگويد، تسبيحى را كه مقابلش بود برمى داشت و مى گفت: بار الها! صبح كردم ترا تسبيح مى گويم، حمد مى نمايم، به كلمه ى توحيد يادت مى كنم، تكبيرت مى گويم، و تمجيدت مى نمايم به عدد دانه هاى تسبيحى كه مى گردانم. سپس تسبيح را به دست مى گرفت و مى گرداند، در حالى كه سخنان عادى خود را مى گفت بدون اينكه تسبيح بارى تعالى را بگويد و مى فرمود: اين گرداندن تسبيح، ذكر خدا محسوب مى شود، و من اين كار را به پيروى از جدم رسول اكرم (ص) انجام مى دهم. يزيد چند بار گفت: من با هيچ يك از شماها سخن نگفتم، مگر آنكه به من پاسخى پيروزمندانه داديد.
قواى بدن را طبق رضاى الهى و اوامر حكيمانه اش به كار بستن، حاوى ثمرات و فوايد بسيارى از نظر فردى و اجتماعى است.
كسى كه حركات و سكناتش بر وفق رضاى بارى تعالى انجام مى شود، گناه نمى كند و دامنش به پليدى معصيت آلوده نمى گردد. چنين انسانى از عذاب الهى در امان است و از رحمت واسعه ى او برخوردار.
عن على عليه السلام قال: امره قضاء و حكمه و رضاه امان و رحمه.
على (ع) فرموده: امر پروردگار جهان، فرمان است و حكمت و رضاى خداوند توانا، امان است و رحمت.
حفظ مصالح اجتماعى با رعايت موازين دينى يكى از شاخه هاى شجره ى طيبه ى رضاى الهى در اعمال قواى برونى و درونى بدن است و اين مطلب در خلال روايات زيادى خاطرنشان گرديده است. پس اگر كسى بخواهد گفتار و رفتارش بر اساس رضاى الهى انجام شود، نمى تواند از كنار مصالح و مفاسد اجتماع بى تفاوت بگذرد و آنها را ناديده انگارد. بر همين اساس امام زين العابدين عليه السلام با حضور يزيد به خطيب گناهكار و دروغگوى او بشدت اعتراض نمود و سخنان ظالمانه اش را سخت مورد نكوهش قرار داد.
و دعا يزيد لعنه الله بالخاطب و امره ان يصعد المنبر و يذم الحسين و اباه صلوات الله عليهما. فصعد و بالغ فى ذم اميرالمومنين و الحسين الشهيد و المدح لمعاويه و يزيد. فصاح زين العابدين (ع) ويلك اشتريت مرضات المخلوق بسخط الخالق.
يزيد دستور داد خطيب او منبر برود، از حضرت حسين (ع) و پدرش مذمت كند. منبر رفت و به امام اميرالمومنين (ع) و حضرت حسين شهيد (ع) بدگويى زياد كرد و معاويه و يزيد را مورد تمجيد بسيار
قرار داد. در اين موقع امام سجاد عليه السلام به صداى بلند خطيب را مخاطب ساخت و فرمود: واى بر تو! رضاى مخلوق را به غضب خالق خريدارى كردى.
خلاصه، اولين قسمتى كه بايد زير پوشش رضاى الهى قرار گيرد و دعاى امام سجاد (ع) شامل آن مى شود، جوارح و قواى بدن انسان است كه با اراده و اختيار آدمى انجام وظيفه مى نمايد، بايد فعاليت آنها بر وفق رضاى الهى باشد و در مسير خشنودى بارى تعالى به كار افتد و اين همان است كه على (ع) در «دعاى كميل» به پيشگاه الهى عرض مى كند:
يا رب! قو على خدمتك جوارحى و اشدد على العزيمه جوانحى.
بار الها! جوارحم را در خدمت خودت نيرومند كن و تصميم را در اداى وظيفه ى بندگى محكم نما.
دومين قسمتى كه بايد زير پوشش رضاى بارى تعالى قرار گيرد و دعاى امام سجاد (ع) شامل آن مى شود، راضى بودن به قضاى الهى و مقدرات بارى تعالى است. خداوند انسانها را متفاوت آفريده و حظ و نصيب آنان را نيز متفاوت قرار داده است. اختلاف مردم در مراتب عقل و هوش، درك و فهم، حافظه ى يادگيرى و يادآورى، تفاوت در چهره و اندام، آهنگ و صدا، حظ و نصيب، رزق و روزى، و ديگر امورى از اين قبيل، همه بر اساس مصلحتهاى حكيمانه و اداره ى امور جوامع بشرى است.
عن محمد بن على الرضا عن آبائه عليهم السلام قال: قال اميرالمومنين عليه السلام: لايزال الناس بخير ما تفاوتوا و اذا استووا
هلكوا.
حضرت عبدالعظيم الحسنى از امام جواد (ع) روايت نموده از پدرانش كه على (ع) فرموده: مردم پيوسته در خير و صلاح به سر مى برند، مادام كه با هم تفاوت دارند و اگر متساوى شوند، هلاك خواهند شد.
با تفاوت در چهره و قيافه، زن شوهر را و شوهر زن را مى شناسد، پدر و مادر فرزندان را و فرزندان والدين را، دائن مديون را و مديون دائن را، فروشنده خريدار را و خريدار فروشنده را تشخيص مى دهند، و اگر اين تفاوت نمى بود و اشخاص با نگاه به يكديگر شناخته نمى شدند، قطعا نظام جامعه دچار اختلالى عظيم و اختلافى شديد مى گرديد و مفاسدى بزرگ و غيرقابل جبران به بار مى آمد. اين مشكل در موارد دوقلوهاى يك سلولى مشاهده شده و گاه مادر در تميز هر يك از فرزندان خود دچار اشتباه گرديده است. مملكت مهندس ساختمان، پزشك جراح، مهندس كشاورزى و دامپزشك و ديگر افراد تحصيلكرده از اين قبيل در رشته هاى مختلف علمى لازم دارد، ولى دستور علمى مهندس ساختمان را بنا و كارگر ساختمان اجرا مى كند، دستور جراح و رسيدگى به حال بيمار را پرستار اجرا مى كند، دستور مهندس كشاورزى و دامپزشك را كشاورز و دامدار اجرا مى كند. اگر بنا بود همه ى مردم در عقل و استعداد مانند بوعلى سينا مى بودند و همه در دانشگاهها شركت مى كردند و به مدارج عالى علمى دست مى يافتند، مملكت مملو از مهندس و پزشك بود و كسى حاضر نمى شد كشاورزى و دامدارى نمايد يا پرستار بيمارستان شود يا كارگر ساختمان گردد، و
در نتيجه، جامعه فلج مى شد. تفاوت ساختمان درونى و برونى مردم يك ضرورت اجتناب ناپذير است كه به قضاى حكيمانه ى بارى تعالى برقرار گرديده و خشنودى و خشم مردم در وضع طبيعى خودشان كمترين اثرى در نظام آفرينش نمى گذارد. با توجه به تفاوتهايى كه در استعدادها و نيروى فهم و درك انسانها وجود دارد و طبعا ارزش كار و مقدار درآمدشان متفاوت خواهد بود، اگر ظلم و ستم در جامعه نباشد و جهانخواران زورگو مردم ضعيف را به استثمار نكشند، هر فردى كار مى كند و به قدر استعداد خود روزى به دست مى آورد و ارتزاق مى نمايد و مصائب زندگى افراد عاجز و معلول و از كار افتاده به عهده ى بيت المال مسلمين است. بنابراين، هر كس معرفتش به ذات اقدس الهى بيشتر و علم و آگاهيش به نظام آفرينش فزونتر باشد، رضا و تسليمش در مقابل قضاى حكيمانه ى الهى فزونتر است.
عن ابيعبدالله عليه السلام قال: ان اعلم الناس بالله ارضاهم بقضاء الله تعالى عز و جل.
امام صادق (ع) فرموده است: عالمترين مردم به خداوند، راضى ترين آنان به قضاى بارى تعالى است.
كسانى كه از نظر معنوى مدارج عالى كمال را پيموده و به ايمان واقعى دست يافته اند، در تمام جزر و مدهاى زندگى و رويدادهاى مطلوب و نامطلوب ايام عمر به قضاى الهى راضى و به مقدرات ذات اقدسش تسليم اند و هرگز جمله اي نمى گويند كه از آن استشمام عدم رضايت شود. رسول گرامى اسلام (ص) اين گروه را بسيار محترم شمرده و آنان را مومنين واقعى خوانده است.
عن النبى صلى الله عليه و آله: سال طائفه من اصحابه ما انتم؟ فقالوا مومنون. فقال ما علامه ايمانكم؟ فقالوا: نصبر على البلاء و نشكر عند الرخاء و نرضى بمواقع القضاء. فقال: مومنون و رب الكعبه.
رسول اكرم صلى الله عليه و آله از گروهى از اصحاب خود سئوال نمود: شما كيستيد؟ پاسخ دادند كه جمعى هستيم مومن به خداوند. فرمود: علامت ايمان شما چيست؟ گفتند: در مصيبت و بلا صبر مى كنيم، در رفاه و گشايش شكر مى نماييم، و در مواقع قضاى الهى راضى هستيم. حضرت فرمود: به خداوند كعبه قسم، اينان افراد باايمان اند.
نتيجه آنكه امام سجاد (ع) در جمله ى دوم دعاى موضوع بحث امروز، به پيشگاه خداوند عرض مى كند:
و جللنى رضاك.
بار الها! تمام وجود مرا با جامه ى رضا و خشنوديت بپوشان.
به شرحى كه توضيح داده شد، شجره ى طيبه ى رضاى الهى دو شاخه ى بزرگ دارد: يكى آنكه انسان با ايمان، همواره مراقبت كند تمام جوارح و قواى بدنش كه با اراده و اختيار او انجام وظيفه مى نمايد بى قيد و شرط در اختيار اوامر الهى باشد و طبق رضاى بارى تعالى آنها را به كار بندد. دوم آنكه به مقدرات بارى تعالى راضى و خشنود باشد، هر چند مقدرات او بر وفق خواسته و ميل او نباشد، و دعاى حضرت زين العابدين عليه السلام شامل هر دو قسمت است و پيروان واقعى آن حضرت بايد در مقام دعا آنچنان باشند و در مقام عمل اينچنين.
فارسی
و اصلحنى بكرمك، و داونى بصنعك
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
