دعاى براى مرزداران
امام سجاد عليه السلام در اين دعاى نسبتا طولانى ، به مرزداران اسلامى در همه ى زمان ها توجه و در حق آنان دعا كرده است ؛ دعايى كه حقيقتا همه سو نگر ، فراگير ، داراى نكته هاى دقيق و ژرف است و گوشه اى از گنجينه ى دانش و معرفت معصوم عليه السلام را آشكار مى سازد كه چگونه به نكته هاى ظريف توحيدى ، اخلاقى و عرفانى در صحنه ى نبرد توجه نموده و احكام و آداب جنگ و پيكار را با زبان دعا به جويندگان ، تعليم داده است و آموزه هاى ديگر كه بايد جزء جزء آن مورد دقت همگان قرار گيرد و آن گاه به جمع بندى موضوعات مطرح شده در آن برآمده و سخن نارساى ما را تصديق نمايند .
أللهم صل على محمد و آله ، و حصن ثغور المسلمين بعزتك ، و أيد حماتها بقوتك ، و أسبغ عطاياهم من جدتك . أللهم صل على محمد و آله ، و كثر عدتهم ، و اشحذ أسلحتهم ، و احرس حوزتهم ، و امنع حومتهم ، و ألف جمعهم ، و دبر أمرهم ، و واتر بين ميرهم ، و توحد بكفاية مؤنهم ، و اعضدهم بالنصر ، و أعنهم بالصبر ، و الطف لهم فى المكر ؛
خدايا ، بر محمد و آل او درود فرست و عزت خود را حافظ و نگهبان مرزهاى مسلمانان قرار بده و مرزبانان را به قوت خود تأييد و عطاياى آنان را از قدرت خود فراوان گردان . بر محمد و آل او درود فرست و عده ى آنان را بسيار و اسلحه ى آنان را بران و حوزه ى حفاظتى آنها را محفوظ و اطرافشان را نگاه دار و جمع آنان را پيوند ده و به آنها الفت عطا فرما و امور آنان را تدبير فرما و آذوقه هايشان را مرتب گردان و هزينه ى جمع آنان را كفايت بنما و با يارى خود كمكشان كن و با صبر خود اعانت بفرما و با فريفتن دشمن آنان ، لطف خود را شامل حال آنان بگردان (ظرافت و زيركى و سياست نهانى در برخورد با دشمن را با لطف خود شامل حال آنان بگردان) .
توانمندى متكى بر قدرت لا يزال الهى
امام سجاد عليه السلام در اين دعا به مرزداران و نگاه بانان دعا كرده و براى آنان آگاهى ، صبر ، مقاومت ، اخلاص ، كفايت بودجه ، الفت ، همدلى و فراوانى تعداد افراد را براى آنان تقاضا نموده است .
اگر كلام معصومين عليهم السلام را با دقت مطالعه كنيم و نه سطحى و گذرا ، به اين نكته ى دقيق مى رسيم كه گفتار معصومانه ى آنان ريشه اى اساسى دارد كه آن بزرگواران بر اساس آن سخن مى گويند . بر اين پايه ، امام عليه السلام در اين فراز حفظ و حراست كشور را كه از مهم ترين پايه هاى استقلال و سرافرازى كشور است ، تنها متكى بر مرزداران و نيرو و قدرت مردمى و بازوان مسلح نمى داند ، بلكه اين درخواست را مستقيما از خداوند متعال تقاضا نموده است كه خداوند ، خود مرز كشور مسلمانان را محكم نگاه دارد و سپس قدرتمندى مرزداران و محافظان را از پروردگار درخواست نموده است ؛ آن چنان كه نيروى بازوان و اهرم هاى حراست آنان متكى به قدرت لايزال و غيرمتناهى حضرت حق بوده و از هيچ كس بيم و هراس نداشته و هيچ قدرتى را فوق قدرت خدا نبينند و نكته ى جالب آن كه شرط اين توكل به خدا ، آمادگى مردمى است .
توضيح آن كه : امام سجاد عليه السلام در اين فراز ، موارد زير را براى حفظ اسلام و مرزداران اسلامى درخواست نموده است :
1. كثرت نفرات ؛
2. سلاح مجهز كارآمد ؛
3. پشتيبانى از حوزه ى قدرتى اسلام در برابر بيگانگان ؛
4. وحدت و يكپارچگى تمام مردم
5. تدبير در امور ؛
6. آذوقه ى ذخيره شده و آماده ؛
7. صبر در حوادث ؛
8. خنثا كردن نيرنگ ها و حيله هاى دشمن با زيركى هاى متناسب .
تمامى اين موارد از استوانه هاى دفاع از كيان اسلام است . اگر در يكايك اين خواسته ها دقت شود ، روشن مى گردد كه تدبير كافى و لازم در شئون گوناگون حكومت و كشور اسلامى در سايه ى حكمت و عزت الهى بر پايه هاى موزون آرزو شده است . با اين حال ، بايد توجه داشت كه هرگز از كمك و توجهات الهى بى نياز نيستيم ، زيرا ركن اساسى هر كار ، عنايت خدا است . از اين رو ، چه بسا ديده شده كه بسيارى از امت ها با وجود داشتن تجهيزات كافى ولى نداشتن پشتوانه ى الهى و توكل به خدا ، دشمن به راحتى بر آنها مسلط گرديده است و اين همه گوياى آن است كه حفظ روحيه و آمادگى روحى و معنوى ، نقش اول را در موفقيت انسانى دارد . البته سقوط هر جامعه اى با نبود هر يك از استوانه هاى ياد شده حتمى است و بيگانگان پيوسته درصدد رخنه در هر يك از اين پايه هاى لازم الحفظ هستند ؛ به گونه اى كه اگر موفق شوند ، خداى ناخواسته عزت و شوكت مسلمانان تهديد خواهد شد .
ضرورت ايجاد حكومت
از مجموعه ى مضامين اين دعاى امام سجاد - صلوات الله عليه - ، ضرورت ايجاد حكومت براى حفظ كيان اسلام و مسلمانان به خوبى روشن مى شود ؛ حكومتى جداناشدنى از اسلام كه با نظارت دقيق حوزه ى حكومتى ، فضاى اقتدار بر كشور اسلامى حاكم و مرزهاى كشور اسلامى را با اقتدار تمام حفظ كند و در حدود و نواحى آن از نيروى مجهز و چشم گير برخوردار باشد .
اهميت مرزبانى و دفاع از كيان اسلام
بر اساس ادله ى شرعى و روايات ، اقامت در مرزها و به خصوص اقامت سه روز براى هر كس مؤكدا استحباب دارد . نيز مستحب است هر مسلمان بخشى از اموال خود را براى مرزبانان قرار دهد . در حديثى «يونس» ، از اصحاب بسيار محبوب حضرت رضا عليه السلام است ، از آن بزرگوار پرسيد :
فان جاء العدو الى الموضع الذى هو فيه مرابط كيف يضنع ؟ ؛
اگر به جايى كه انسان در آن به مرزبانى مى پردازد ، دشمن وارد شود ، چه بايد كرد ؟
و حضرت پاسخ داد :
يقاتل عن بيضة الاسلام لا عن هؤلاء ؛ لأن فى دروس الاسلام دروس دين محمد صلى الله عليه و آله ؛
بايد از كيان اسلام دفاع كند ، نه از سلاطين جور ، زيرا در صورت از بين رفتن و كم رنگ شدن اسلام ، دين محمد صلى الله عليه و آله كهنه و بى رنگ خواهد شد.
أللهم صل على محمد و آله ، و حصن ثغور المسلمين بعزتك ، و أيد حماتها بقوتك ، و أسبغ عطاياهم من جدتك . أللهم صل على محمد و آله ، و كثر عدتهم ، و اشحذ أسلحتهم ، و احرس حوزتهم ، و امنع حومتهم ، و ألف جمعهم ، و دبر أمرهم ، و واتر بين ميرهم ، و توحد بكفاية مؤنهم ، و اعضدهم بالنصر ، و أعنهم بالصبر ، و الطف لهم فى المكر ؛
خدايا ، بر محمد و آل او درود فرست و عزت خود را حافظ و نگهبان مرزهاى مسلمانان قرار بده و مرزبانان را به قوت خود تأييد و عطاياى آنان را از قدرت خود فراوان گردان . بر محمد و آل او درود فرست و عده ى آنان را بسيار و اسلحه ى آنان را بران و حوزه ى حفاظتى آنها را محفوظ و اطرافشان را نگاه دار و جمع آنان را پيوند ده و به آنها الفت عطا فرما و امور آنان را تدبير فرما و آذوقه هايشان را مرتب گردان و هزينه ى جمع آنان را كفايت بنما و با يارى خود كمكشان كن و با صبر خود اعانت بفرما و با فريفتن دشمن آنان ، لطف خود را شامل حال آنان بگردان (ظرافت و زيركى و سياست نهانى در برخورد با دشمن را با لطف خود شامل حال آنان بگردان) .
توانمندى متكى بر قدرت لا يزال الهى
امام سجاد عليه السلام در اين دعا به مرزداران و نگاه بانان دعا كرده و براى آنان آگاهى ، صبر ، مقاومت ، اخلاص ، كفايت بودجه ، الفت ، همدلى و فراوانى تعداد افراد را براى آنان تقاضا نموده است .
اگر كلام معصومين عليهم السلام را با دقت مطالعه كنيم و نه سطحى و گذرا ، به اين نكته ى دقيق مى رسيم كه گفتار معصومانه ى آنان ريشه اى اساسى دارد كه آن بزرگواران بر اساس آن سخن مى گويند . بر اين پايه ، امام عليه السلام در اين فراز حفظ و حراست كشور را كه از مهم ترين پايه هاى استقلال و سرافرازى كشور است ، تنها متكى بر مرزداران و نيرو و قدرت مردمى و بازوان مسلح نمى داند ، بلكه اين درخواست را مستقيما از خداوند متعال تقاضا نموده است كه خداوند ، خود مرز كشور مسلمانان را محكم نگاه دارد و سپس قدرتمندى مرزداران و محافظان را از پروردگار درخواست نموده است ؛ آن چنان كه نيروى بازوان و اهرم هاى حراست آنان متكى به قدرت لايزال و غيرمتناهى حضرت حق بوده و از هيچ كس بيم و هراس نداشته و هيچ قدرتى را فوق قدرت خدا نبينند و نكته ى جالب آن كه شرط اين توكل به خدا ، آمادگى مردمى است .
توضيح آن كه : امام سجاد عليه السلام در اين فراز ، موارد زير را براى حفظ اسلام و مرزداران اسلامى درخواست نموده است :
1. كثرت نفرات ؛
2. سلاح مجهز كارآمد ؛
3. پشتيبانى از حوزه ى قدرتى اسلام در برابر بيگانگان ؛
4. وحدت و يكپارچگى تمام مردم
5. تدبير در امور ؛
6. آذوقه ى ذخيره شده و آماده ؛
7. صبر در حوادث ؛
8. خنثا كردن نيرنگ ها و حيله هاى دشمن با زيركى هاى متناسب .
تمامى اين موارد از استوانه هاى دفاع از كيان اسلام است . اگر در يكايك اين خواسته ها دقت شود ، روشن مى گردد كه تدبير كافى و لازم در شئون گوناگون حكومت و كشور اسلامى در سايه ى حكمت و عزت الهى بر پايه هاى موزون آرزو شده است . با اين حال ، بايد توجه داشت كه هرگز از كمك و توجهات الهى بى نياز نيستيم ، زيرا ركن اساسى هر كار ، عنايت خدا است . از اين رو ، چه بسا ديده شده كه بسيارى از امت ها با وجود داشتن تجهيزات كافى ولى نداشتن پشتوانه ى الهى و توكل به خدا ، دشمن به راحتى بر آنها مسلط گرديده است و اين همه گوياى آن است كه حفظ روحيه و آمادگى روحى و معنوى ، نقش اول را در موفقيت انسانى دارد . البته سقوط هر جامعه اى با نبود هر يك از استوانه هاى ياد شده حتمى است و بيگانگان پيوسته درصدد رخنه در هر يك از اين پايه هاى لازم الحفظ هستند ؛ به گونه اى كه اگر موفق شوند ، خداى ناخواسته عزت و شوكت مسلمانان تهديد خواهد شد .
ضرورت ايجاد حكومت
از مجموعه ى مضامين اين دعاى امام سجاد - صلوات الله عليه - ، ضرورت ايجاد حكومت براى حفظ كيان اسلام و مسلمانان به خوبى روشن مى شود ؛ حكومتى جداناشدنى از اسلام كه با نظارت دقيق حوزه ى حكومتى ، فضاى اقتدار بر كشور اسلامى حاكم و مرزهاى كشور اسلامى را با اقتدار تمام حفظ كند و در حدود و نواحى آن از نيروى مجهز و چشم گير برخوردار باشد .
اهميت مرزبانى و دفاع از كيان اسلام
بر اساس ادله ى شرعى و روايات ، اقامت در مرزها و به خصوص اقامت سه روز براى هر كس مؤكدا استحباب دارد . نيز مستحب است هر مسلمان بخشى از اموال خود را براى مرزبانان قرار دهد . در حديثى «يونس» ، از اصحاب بسيار محبوب حضرت رضا عليه السلام است ، از آن بزرگوار پرسيد :
فان جاء العدو الى الموضع الذى هو فيه مرابط كيف يضنع ؟ ؛
اگر به جايى كه انسان در آن به مرزبانى مى پردازد ، دشمن وارد شود ، چه بايد كرد ؟
و حضرت پاسخ داد :
يقاتل عن بيضة الاسلام لا عن هؤلاء ؛ لأن فى دروس الاسلام دروس دين محمد صلى الله عليه و آله ؛
بايد از كيان اسلام دفاع كند ، نه از سلاطين جور ، زيرا در صورت از بين رفتن و كم رنگ شدن اسلام ، دين محمد صلى الله عليه و آله كهنه و بى رنگ خواهد شد.
أللهم صل على محمد و آله ، و عرفهم ما يجهلون ، و علمهم ما لا يعلمون ، و بصرهم ما لا يبصرون . أللهم صل على محمد و آله ، و أنسهم عند لقائهم العدو ، ذكر دنياهم الخداعة الغرور ، و امح عن قلوبهم خطرات المال الفتون ؛
خداوندا ، بر محمد و آل محمد درود فرست و آن چه را كه (از فنون جنگى) مرزداران بدان محتاج اند و آن را نمى دانند به آنان بياموز و آنان را نسبت به گمراهى پنهان ، بينا گردان . خدايا ، بر محمد و آل او درود فرست و آن گاه كه مرزبانان به مصاف دشمنان مى روند ، دنياى نيرنگ باز را از ياد آنان ببر و خطر مال فتنه گر را از قلوب آنان محو گردان .
همت واحد و تمركز در كار ، برنده ترين جنگ افزار
انسان موجود پيچيده و توانمندى است كه انجام هيچ كارى براى او بزرگ و سنگين نيست و داراى قدرت ناخودآگاهى است كه در وقت ضرورت تجلى نموده و هر مشكلى را از سر راه برمى دارد و آنچه را كه توهم مى كرد در انجام دادنش ناتوان است ، با قدرت تمام بر آن غالب مى آيد ، ولى اين تجلى قدرت در صورتى است كه تمام روزنه هاى تسامح و تساهل بسته گردد ؛ يعنى دل به طور تمام عيار به نقطه ى واحد توجه كند و شعبه هاى گوناگون نيابد ، وگرنه با تقسيم دل و توجه آن به امور متفاوت ، كارى از انسان ساخته نيست ، زيرا در اين صورت همت او به سوى زاويه هاى پراكنده منعطف مى شود و در واقع تمام وجود او حضور ندارد ، بلكه نسبت حضورش به اندازه ى توجه او به آن زاويه ى خاص است .
بر اين اساس ، امام عليه السلام براى مرزداران رزمنده ، پس از دستور دست يابى به دانش لازم و آگاهى به فنون رزمى و ترفندها و ظرايف ، دفاع از كيان اسلام و بيرون راندن دشمن ، مهم ترين كارى را كه براى آن حتمى مى داند ، همت واحد و تمركز در كار است ؛ به طورى كه با تمام توجه و حضور به وظيفه ى خود عمل كنند.از اين رو از ديد امام سجاد عليه السلام ، تمركز حواس و توجه همه جانبه به وظيفه ، برنده ترين جنگ افزار به شمار مى آيد ، زيرا خطرهايى كه ممكن است يك رزمنده را تهديد كند ، فقط دشمنى كه در مقابل او ايستاده ، نيست ، بلكه دشمن او گاهى درونى است كه او را وسوسه مى كند ؛ همانند دنياطلبى كه موجب مى شود با حريف سرسخت كنار آمده و دست به توطئه زده و تن به تطميع مكاران و غداران داده و دين خود را به دنيا بفروشد و نيز مال دوستى و ثروت اندوزى كه توان بازوى او را سست كرده و عزم قاطع او را به سستى مبدل ساخته و نيت صالح او را به دست شستن از جنگيدن و به سوى هوس هاى دنيايى كشانده و به فتنه هاى گوناگون سوق مى دهد و يك باره دشمن به دوست تبديل مى شود و در نتيجه به شكست و انهدام لشكر اسلام مى انجامد ؛ چنان كه امام مجتبى عليه السلام گرفتار كسانى شد كه با تهديد و تطميع معاويه - عليه اللعنه - خود را باخته و آن امام همام را تنها گذاردند . نيز همين سستى عزم بود كه موجب شد ، خاندان «بنى اميه» و «بنى عباس» سال هاى دراز بر گرده ى مسلمانان سوار گرديده و حكومت كنند . از اين رو ، امام معصوم عليه السلام در اين فراز از خداوند متعال مى خواهد كه به مرزداران همت واحد كرامت فرمايد و آنان را از دغدغه هاى نفسانى و وسوسه هاى شيطانى كه در دنياطلبى و مال اندوزى تجلى بيشترى دارد ، حفظ فرمايد و توجه به ابديت و جاودانگى و خلود در مقامات قرب الهى را جايگزين دنياطلبى و هوس زدگى و جاه و مقام آنان گرداند ، كه فراز آينده بدان اشاره دارد .
أللهم صل على محمد و آله ، و عرفهم ما يجهلون ، و علمهم ما لا يعلمون ، و بصرهم ما لا يبصرون . أللهم صل على محمد و آله ، و أنسهم عند لقائهم العدو ، ذكر دنياهم الخداعة الغرور ، و امح عن قلوبهم خطرات المال الفتون ؛
خداوندا ، بر محمد و آل محمد درود فرست و آن چه را كه (از فنون جنگى) مرزداران بدان محتاج اند و آن را نمى دانند به آنان بياموز و آنان را نسبت به گمراهى پنهان ، بينا گردان . خدايا ، بر محمد و آل او درود فرست و آن گاه كه مرزبانان به مصاف دشمنان مى روند ، دنياى نيرنگ باز را از ياد آنان ببر و خطر مال فتنه گر را از قلوب آنان محو گردان .
همت واحد و تمركز در كار ، برنده ترين جنگ افزار
انسان موجود پيچيده و توانمندى است كه انجام هيچ كارى براى او بزرگ و سنگين نيست و داراى قدرت ناخودآگاهى است كه در وقت ضرورت تجلى نموده و هر مشكلى را از سر راه برمى دارد و آنچه را كه توهم مى كرد در انجام دادنش ناتوان است ، با قدرت تمام بر آن غالب مى آيد ، ولى اين تجلى قدرت در صورتى است كه تمام روزنه هاى تسامح و تساهل بسته گردد ؛ يعنى دل به طور تمام عيار به نقطه ى واحد توجه كند و شعبه هاى گوناگون نيابد ، وگرنه با تقسيم دل و توجه آن به امور متفاوت ، كارى از انسان ساخته نيست ، زيرا در اين صورت همت او به سوى زاويه هاى پراكنده منعطف مى شود و در واقع تمام وجود او حضور ندارد ، بلكه نسبت حضورش به اندازه ى توجه او به آن زاويه ى خاص است .
بر اين اساس ، امام عليه السلام براى مرزداران رزمنده ، پس از دستور دست يابى به دانش لازم و آگاهى به فنون رزمى و ترفندها و ظرايف ، دفاع از كيان اسلام و بيرون راندن دشمن ، مهم ترين كارى را كه براى آن حتمى مى داند ، همت واحد و تمركز در كار است ؛ به طورى كه با تمام توجه و حضور به وظيفه ى خود عمل كنند.از اين رو از ديد امام سجاد عليه السلام ، تمركز حواس و توجه همه جانبه به وظيفه ، برنده ترين جنگ افزار به شمار مى آيد ، زيرا خطرهايى كه ممكن است يك رزمنده را تهديد كند ، فقط دشمنى كه در مقابل او ايستاده ، نيست ، بلكه دشمن او گاهى درونى است كه او را وسوسه مى كند ؛ همانند دنياطلبى كه موجب مى شود با حريف سرسخت كنار آمده و دست به توطئه زده و تن به تطميع مكاران و غداران داده و دين خود را به دنيا بفروشد و نيز مال دوستى و ثروت اندوزى كه توان بازوى او را سست كرده و عزم قاطع او را به سستى مبدل ساخته و نيت صالح او را به دست شستن از جنگيدن و به سوى هوس هاى دنيايى كشانده و به فتنه هاى گوناگون سوق مى دهد و يك باره دشمن به دوست تبديل مى شود و در نتيجه به شكست و انهدام لشكر اسلام مى انجامد ؛ چنان كه امام مجتبى عليه السلام گرفتار كسانى شد كه با تهديد و تطميع معاويه - عليه اللعنه - خود را باخته و آن امام همام را تنها گذاردند . نيز همين سستى عزم بود كه موجب شد ، خاندان «بنى اميه» و «بنى عباس» سال هاى دراز بر گرده ى مسلمانان سوار گرديده و حكومت كنند . از اين رو ، امام معصوم عليه السلام در اين فراز از خداوند متعال مى خواهد كه به مرزداران همت واحد كرامت فرمايد و آنان را از دغدغه هاى نفسانى و وسوسه هاى شيطانى كه در دنياطلبى و مال اندوزى تجلى بيشترى دارد ، حفظ فرمايد و توجه به ابديت و جاودانگى و خلود در مقامات قرب الهى را جايگزين دنياطلبى و هوس زدگى و جاه و مقام آنان گرداند ، كه فراز آينده بدان اشاره دارد .
و اجعل الجنة نصب أعينهم ، و لوح منها لأبصارهم ما أعددت فيها من مساكن الخلد و منازل الكرامة و الحور الحسان ، و الأنهار المطردة بأنواع الأشربة ، و الأشجار المتدلية بصنوف الثمر ، حتى لا يهم أحد منهم بالادبار ، و لا يحدث نفسه عن قرنه بفرار ؛
خداوندا ، بهشت برين را نصب العين مرزداران اسلامى گردان و منازل جاويدان و با كرامت و حوريان زيبا قامت را در مقابل ديدگان و قلب آنان جلوه گر ساز و نيز نهرهاى روان بهشتى را كه آكنده از انواع نوشيدنى ها است و درختان پوشيده از ميوه هاى گوناگون را به آنان ارايه فرما ، تا فكر برگشت و يا فرار از رقيب در خاطر هيچ يك از آنان راه نيابد .
نعمت هاى آخرت ، نعمت هايى برتر از تصور
انسان پيوسته در صدد جلب ملايم و دفع مناظر طبع است و هميشه به دنبال به و بهتر است و طبعا به غير بهتر راضى نيست و تا خوب تر را به دست نياورد ، حاضر نيست خوب را از دست بدهد و خداوند منان و آفريننده ى انسانى است كه او را زبده ى خلايق خود برشمرده و از اين حقيقت گران بها در دستگاه آفرينش خود گران قدرتر نيافريده است ، لذا دنيا را براى او كوچك شمرده و آن چه را كه از اين دنيا در صحنه ى آزمايش و حركت استكمالى او ضرورى است ، براى او مباح دانسته و آن چه را كه بدان محتاج نيست ، بلكه در سير استكمالى به او آسيب مى رساند ، غير جايز و ممنوع دانسته است ؛ به بيان ديگر : خداوند دنيا را كوچك تر از آن مى داند كه اين موجود متعالى و زبده ى كاينات خود را به آن فروخته و روح متعالى خود را به آن وابسته نموده و رشته ى محبت خود را به آن گره بزند ، بلكه او را مكلف نموده است كه تنها آن چه را كه براى او ضرورى است در اختيار گيرد و در غير اين صورت روى از آن برتابد و دل از آن بركند ، كه خداوند متعال بهتر از آن را براى او ذخيره فرموده است ؛ چنان كه در قرآن كريم مى فرمايد :
(فلا تعلم نفس ما أخفى لهم من قرة أعين) ؛
هيچ كس از نور چشمى هايى كه براى آنان نهان ساخته شده است ، خبر ندارد .
معناى آيه شريفه آن است كه مساكن خلد را به مسكن تنگ و تاريك و عاريه اى اين دنيا فروختن ، عملى خردمندانه و مطابق با عقل نيست ؛ چنان كه ناديده انگاشتن همسران بهشتى و حوريان منزه از هر گونه عيب و كاستى ، به قيمت ارتكاب فسق و فجور و همدمى با مكاران كثيف و آلوده ، كارى سفيهانه و ابلهانه است .
بر اين پايه ، امام معصوم عليه السلام در اين فراز ، به انسان هشدار مى دهد كه خود را ارزان مفروش ، زيرا هرگز نمى ارزد كه انسان به طمع اشباع غرايز حيوانى ، يا در انديشه ى گسترش مال و منال داشتن زندگى با شكوه و دست يافتن به املاك گسترده و انبوه و باغستان هاى پوشيده از درختان و ميوه ها ، عمر گرانمايه را به سراى اندك دنيا بفروشد ، كه كوتاهى عمر و پيشامد رخدادها و پيدايش ناملايمات، از لوازم حتمى آن است، بر خلاف جهان ديگر كه خداوند متعال گذشته از آن كه تمامى خواسته هاى انسانى را در نظام جاويدان براى او فراهم ساخته است ، لذايذ ملايم و نعمت هاى فزاينده ى آن جهان را فوق تصور نيروى عقل و خيال انسان توصيف كرده و مى فرمايد : (فلا تعلم نفس ما أخفى لهم من قرة أعين) . نيز در حديث قدسى آمده است كه :
أعددت لعبادى ما لا عين رأت ، و لا أذن سمعت و لا خطر على قلب بشر ؛
براى بندگان خود ، نعمت هايى را آماده كرده ام كه نه چشمى ديده است و نه گوشى شنيده و نه بر قلب انسانى خطور كرده است .
أللهم افلل بذلك عدوهم ، و اقلم عنهم أظفارهم ، و فرق بينهم و بين أسلحتهم ، و اخلع و ثائق أفئدتهم ، و باعد بينهم و بين أزودتهم ، و حيرهم فى سبلهم ، و ضللهم عن وجههم ، و اقطع عنهم المدد ، و انقص منهم العدد ، و املأ أفئدتهم الرعب ، و اقبض أيديهم عن البسط ، و اخزم ألسنتهم عن النطق ، و شرد بهم من خلفهم ، و نكل بهم من وراءهم ، و اقطع بخزيهم أطماع من بعدهم ؛
خداوندا ، دشمنان مرزداران اسلامى را پراكنده و پريشان ساز و چنگال آنان را بچين و آنان را از سلاحشان دور گردان و اطمينان و اعتماد به نفس آنان را از نهادشان برگير و آذوقه و تدارك جنگى را نصيب آنها مگردان و در انديشه ى كارزار و راه يابى ، به حيرت و گمراهى گرفتارشان گردان و نيرو و شماره ى آنان را بكاه و قطع فرما ودل هايشان رااز ترس آكنده ساز و دست هايشان رااز ظلم و زبان هايشان را از سخنورى كوتاه فرما و نيروى پشتيبان آنها را پراكنده ساز؛آن چنان كه به ناتوانى و ترس و خوارى مبتلا شوند و موجب عبرت همه ى كافران گردند.
نقش امداد غيبى در غلبه بر دشمن
امام زين العابدين عليه السلام در اين فراز از خداوند متعال درخواست فرموده است كه دشمن را در محاصره قرار دهد ؛ محاصره اى كه هرگز براى لشكر غالب و فاتح ميسور نيست ، زيرا آن چه را نيروى انسانى در دست دارد ، ايجاد فروپاشى ظاهرى و فيزكى بيش نيست ، ولى آن چه در توان خداوند متعال است بسيار فراتر از اين است ، چرا كه رب العزه مى تواند اركان وجودى دشمن را در نظام جنگى از اختيار او گرفته و قدرت مقابله را براى هميشه از آنها بگيرد ؛ از اين رو ، ايجاد ترس و واهمه ، از دست دادن اتكا به نفس ، حيرت در راه يابى و نقشه ى جنگى ، كند شدن زبان در هيجان انگيزى نيروها ، تقليل توان و شماره ى افراد دشمن ، كه امام سجاد عليه السلام در اين دعا آنها را براى دشمنان اسلام درخواست مى نمايد ، نبى معظم اسلام صلى الله عليه و آله را در جنگ هاى بسيار يارى فرمود و همه ى آنها را از مصاديق امداد غيبى مى توان قلمداد كرد ، كه قرآن كريم فراوان از آن سخن رانده است . به ذكر چندين آيه بسنده مى كنيم:
1. (سنلقى فى قلوب الذين كفروا الرعب بما أشركوا بالله)؛
به زودى در دل كافران ترس را فرو مى باريم، زيرا آنان براى خدا شريك قايل اند.
2. (فأتاهم الله من حيث لم يحتسبوا و قذف فى قلوبهم الرعب)؛
آن چنان كه توهم نمى كردند خداوند با آنان برخورد نمود و ترس را در دل هايشان بنشاند .
3. (و لو أراكهم كثيرا لفشلتم و لتنازعم فى الأمر)؛
اگر خداوند متعال آنان را در چشم شما فراوان نشان مى داد ، شما سست گرديده و در امور جنگى دچار اختلاف مى شديد .
4. (و اذا يريكموهم اذ التقيتم فى أعينكم قليلا) .
خداوند به هنگام برخورد شما با دشمن ، آنان را در چشم شما اندك و ناتوان نشان داد .
5. (كالذى استهوته الشيطان فى الأرض حيران)؛
خداوند دشمنان شما را همانند كسانى نمود كه سرگشته و پريشان به دست شيطان ها هستند .
در واقع ، امداد غيبى نوعى تصرف در نهاد دشمن و باطن جان او است كه در طول تاريخ مكتب هاى الهى بسيار اتفاق افتاده و خداوند منان حزب و ياران خود را با آن مدد و كمك كرده است ؛ چنان كه در تاريخ جنگ عراق عليه نظام جمهورى اسلامى ايران - كه در سال 1359 ه.ش شروع شد و بيش از هشت سال به طول انجاميد - كرامت هاى الهى و مددهاى غيبى ، همواره يار سپاه اسلام و جمهورى اسلامى ايران بود و دشمن بعثى و كافر با وجود قدرت چشم گير و دريافت كمك هاى فراوان از طرف جهان خواران ملحد و كافر زمين گير شد و سرانجام جمهورى اسلامى ايران - كه خداوند متعال آن را پاينده بدار و تا زمان ظهور حضرت مهدى عليه السلام پرچم استقلالش پاينده و سرفراز باد ! - با دشمن بعثى مهاجم كارى كرد كه نه تنها هيچ بهره اى از تجاوز نابخردانه ى خود نبرد ، بلكه به خاك سياه نشست .
أللهم عقم أرحام نسائهم ، و يبس أصلاب رجالهم ، و اقطع نسل دوابهم و أنعامهم ، لا تأذن لسمائهم فى قطر ، و لا لأرضهم فى نبات . أللهم و قو بذلك محال أهل الاسلام ، و حصن به ديارهم ، و ثمر به أموالهم ، و فرغهم عن محاربتهم لعبادتك ، و عن منابذتهم للخلوة بك ، حتى لا يعبد فى بقاع الأرض غيرك ، و لا تعفر لأحد منهم جبهة دونك ؛
خداوندا ، زنان و مردان دشمنان اسلام را عقيم گردان و نسل چهارپايان (نيروى جابه جايى) آنان را قطع فرما و هرگز به آسمان آنها بارش و به زمين آنها رويش عطا مفرما . خدايا ، ديار مسلمانان را همواره محفوظ بدار و اموال آنها را پربار گردان و نصيب بندگى و خلوت با خود را به سبب جنگيدن با دشمنان اسلام ، چنان بر آنان بگستران كه در هيچ گوشه از سطح گستره ى زمين جز تو عبادت نگردد و هيچ پيشانى براى غير تو بر خاك ساييده نگردد .
نابودى كافران ، زمينه ساز جامعه ى توحيدى
امام سجاد عليه السلام در اين جا از خداوند متعال قطع نسل كافران را از گستره ى زمين درخواست نموده است ، كه در واقع تقاضاى تقويت روح تقوا و خداطلبى و رهايى از خودفراموشى و اشتغال به حيوانيت و خروج از فطرت انسانى است و اين منش خاص حضرت سجاد - صلوات الله عليه - از قبيل درخواست هدايت انسان ها به سوى خويش و از خودشناسى به سوى خداشناسى است و درخواست فراهم آورى زمينه ى به ثمر نشستن بذرهاى هدايت است ، زيرا تا موانع و عوامل بازدارنده از سر راه برداشته نشود ، هرگز جامعه ى انسانى به پذيرش صراط مستقيم عبوديت و بندگى رهنمون نخواهد شد . بر اين اساس ، امام زين العابدين عليه السلام در جمله هاى اخير اين فراز از خداوند متعال تأييد مسلمانان و تقويت قدرت و مكنت آنها را درخواست نموده است .
دعا براى همه ى مسلمانان
امام سجاد عليه السلام در اين فراز براى همه ى مسلمانان دعا كرده و حفظ تمام نقاط ديار اسلام را تقاضا كرده و هرگز براى نسل خاصى - اعم از عرب و عجم ، سفيد يا سياه و ... - طلب قدرت و مكنت ننموده است ، بلكه فقط اسلام را محور خاص دعاى خود قرار داده است و معناى اين سخن آن است كه مرز كشور اسلامى ، مرز خاكى ، جغرافيايى و ... نيست و آن چه اهميت دارد ، تنها و تنها باورهاى پاك و پاكيزه ى اسلامى است و اين انديشه زمان و مكان و ... نمى شناسد .
جنگ براى خدا و جنگ براى قدرت
نكته ى ديگر آن است كه امام زين العابدين عليه السلام هدف و غرض از جنگ و محاربه را گسترش هدايت و پرستش الله - جل جلاله - برشمرده است ؛ به طورى كه جهان يك پارچه محراب عبادت حضرت حق گردد و احدى جز خدا بر بشر حاكم نباشد و نسل انسان در مقابل هيچ كس خم نشود و يك وجب از زمين باقى نماند مگر آن كه خداوند متعالى در آن عبادت شود و جبهه و پيشانى هيچ يك از فرزندان آدم به ذلت بندگى اربابان بى مروت دنيا مبتلا نگردند ، بلكه همگى در كمال آزادى ، در سايه ى بندگى خدا از هر قيد و بند شيطانى آزاد باشند ، زيرا هر كس كه بنده ى خدا شد ، هرگز تسليم سركشان و طاغيان نخواهد شد ؛ از اين رو ، حضرت موسى عليه السلام به فرعون مى فرمايد :
(و تلك نعمة تمنها على أن عبدت بنى اسرائيل) ؛
تو بر من منت مى گذارى ؟ پس از آن كه تمامى بنى اسرائيل را به بردگى خود كشانده اى .
يعنى تو تمامى انسان هاى زمان خود را از خداوند متعال بازداشته و به بندگى خود فراخواندى و مردم رااز اين كه سر به سجده ى بندگى خدا بسايند ، منع كردى.بنابراين ، ثمره ى جنگ انبيا ، اوصيا و اوليا عليهم السلام ، جنگ براى بندگى خداست ، بر خلاف جباران و طاغوتيان كه جنگ آنان ، جنگ سلطه و قدرت و براى به زانو درآوردن بيچارگان و مستضعفان و رسيدن به قدرت ، سلطنت و مكنت است . ببين تفاوت راه كجاست تا به كجا ؟! اى كاش جهانيان به خود آمده و از آزادمنشى انسانى كه در نظام تربيتى اسلام نهفته است ، آگاه مى شدند و آن گاه دموكراسى دروغين غربى را با روش انسان پرورى اسلام مقايسه مى كردند ، تا بين رهايى حيوانى و آزادى انسانى به خوبى فرق و تفاوت مى گذاشتند .
أللهم عقم أرحام نسائهم ، و يبس أصلاب رجالهم ، و اقطع نسل دوابهم و أنعامهم ، لا تأذن لسمائهم فى قطر ، و لا لأرضهم فى نبات . أللهم و قو بذلك محال أهل الاسلام ، و حصن به ديارهم ، و ثمر به أموالهم ، و فرغهم عن محاربتهم لعبادتك ، و عن منابذتهم للخلوة بك ، حتى لا يعبد فى بقاع الأرض غيرك ، و لا تعفر لأحد منهم جبهة دونك ؛
خداوندا ، زنان و مردان دشمنان اسلام را عقيم گردان و نسل چهارپايان (نيروى جابه جايى) آنان را قطع فرما و هرگز به آسمان آنها بارش و به زمين آنها رويش عطا مفرما . خدايا ، ديار مسلمانان را همواره محفوظ بدار و اموال آنها را پربار گردان و نصيب بندگى و خلوت با خود را به سبب جنگيدن با دشمنان اسلام ، چنان بر آنان بگستران كه در هيچ گوشه از سطح گستره ى زمين جز تو عبادت نگردد و هيچ پيشانى براى غير تو بر خاك ساييده نگردد .
نابودى كافران ، زمينه ساز جامعه ى توحيدى
امام سجاد عليه السلام در اين جا از خداوند متعال قطع نسل كافران را از گستره ى زمين درخواست نموده است ، كه در واقع تقاضاى تقويت روح تقوا و خداطلبى و رهايى از خودفراموشى و اشتغال به حيوانيت و خروج از فطرت انسانى است و اين منش خاص حضرت سجاد - صلوات الله عليه - از قبيل درخواست هدايت انسان ها به سوى خويش و از خودشناسى به سوى خداشناسى است و درخواست فراهم آورى زمينه ى به ثمر نشستن بذرهاى هدايت است ، زيرا تا موانع و عوامل بازدارنده از سر راه برداشته نشود ، هرگز جامعه ى انسانى به پذيرش صراط مستقيم عبوديت و بندگى رهنمون نخواهد شد . بر اين اساس ، امام زين العابدين عليه السلام در جمله هاى اخير اين فراز از خداوند متعال تأييد مسلمانان و تقويت قدرت و مكنت آنها را درخواست نموده است .
دعا براى همه ى مسلمانان
امام سجاد عليه السلام در اين فراز براى همه ى مسلمانان دعا كرده و حفظ تمام نقاط ديار اسلام را تقاضا كرده و هرگز براى نسل خاصى - اعم از عرب و عجم ، سفيد يا سياه و ... - طلب قدرت و مكنت ننموده است ، بلكه فقط اسلام را محور خاص دعاى خود قرار داده است و معناى اين سخن آن است كه مرز كشور اسلامى ، مرز خاكى ، جغرافيايى و ... نيست و آن چه اهميت دارد ، تنها و تنها باورهاى پاك و پاكيزه ى اسلامى است و اين انديشه زمان و مكان و ... نمى شناسد .
جنگ براى خدا و جنگ براى قدرت
نكته ى ديگر آن است كه امام زين العابدين عليه السلام هدف و غرض از جنگ و محاربه را گسترش هدايت و پرستش الله - جل جلاله - برشمرده است ؛ به طورى كه جهان يك پارچه محراب عبادت حضرت حق گردد و احدى جز خدا بر بشر حاكم نباشد و نسل انسان در مقابل هيچ كس خم نشود و يك وجب از زمين باقى نماند مگر آن كه خداوند متعالى در آن عبادت شود و جبهه و پيشانى هيچ يك از فرزندان آدم به ذلت بندگى اربابان بى مروت دنيا مبتلا نگردند ، بلكه همگى در كمال آزادى ، در سايه ى بندگى خدا از هر قيد و بند شيطانى آزاد باشند ، زيرا هر كس كه بنده ى خدا شد ، هرگز تسليم سركشان و طاغيان نخواهد شد ؛ از اين رو ، حضرت موسى عليه السلام به فرعون مى فرمايد :
(و تلك نعمة تمنها على أن عبدت بنى اسرائيل) ؛
تو بر من منت مى گذارى ؟ پس از آن كه تمامى بنى اسرائيل را به بردگى خود كشانده اى .
يعنى تو تمامى انسان هاى زمان خود را از خداوند متعال بازداشته و به بندگى خود فراخواندى و مردم رااز اين كه سر به سجده ى بندگى خدا بسايند ، منع كردى.بنابراين ، ثمره ى جنگ انبيا ، اوصيا و اوليا عليهم السلام ، جنگ براى بندگى خداست ، بر خلاف جباران و طاغوتيان كه جنگ آنان ، جنگ سلطه و قدرت و براى به زانو درآوردن بيچارگان و مستضعفان و رسيدن به قدرت ، سلطنت و مكنت است . ببين تفاوت راه كجاست تا به كجا ؟! اى كاش جهانيان به خود آمده و از آزادمنشى انسانى كه در نظام تربيتى اسلام نهفته است ، آگاه مى شدند و آن گاه دموكراسى دروغين غربى را با روش انسان پرورى اسلام مقايسه مى كردند ، تا بين رهايى حيوانى و آزادى انسانى به خوبى فرق و تفاوت مى گذاشتند .
أللهم اغز بكل ناحية من المسلمين على من بازائهم من المشركين ، و أمددهم بملائكة من عندك مردفين ، حتى يكشفوهم الى منقطع التراب قتلا فى أرضك و أسرا ، أو يقروا بأنك أنت الله الذى لا اله الا أنت وحدك لا شريك لك ؛
خداوندا ، در تمامى نواحى كشور اسلامى در هر كجا كه مشركان مستقراند ، مسلمانان را عليه آنان تجهيز و آنان را با صف هايى از فرشتگان مدد بنما ، تا كافران را يا به خاك مذلت نشانده و يا آنان را به اسيرى بگيرند و يا اين كه آنان را به يگانگى تو اقرار بنمايند .
امداد رسانى غيبى فرشتگان
مسئله ى قابل توجه در اين فراز آن است كه امام معصوم عليه السلام فرشتگان را به كمك رزمندگان اسلام فراخوانده و از خداوند متعال اين مدد غيبى را طلب نموده است كه در بر دارنده ى چند نكته ى جالب است :
1. رزمندگان اسلام به آن اندازه از صلاح و قداست برخوردارند كه مى توانند هم رزم فرشتگان گردند و دوشادوش آنان با كافران بجنگند و اين پاكى و بى آلايشى در حد فرشتگان را مى طلبد كه انسان بتواند قرين و همراه آنان گردد .
2. جنگ مسلمانان آن چنان از پيرايه هاى هوس انگيز جباران به دور است كه فرشتگان در آن پيكار ، دست اندركاران قدرتمندى مى باشند و روشن است هر كس كه در تيررس فرشتگان قرار گيرد و هدف ضربات هلاك كننده ى ملائكة الله گردد ، حتما وجود او بر فراز زمين منشأ فساد و مايه ى تباهى است ، زيرا فرشتگان با هيچ كس عداوت و دشمنى ندارند و از خود استقلالى ندارند ، بلكه از جانب حضرت حق مأمور اجرا مى باشند .
3. گذشته از بسيارى از علل و عوامل طبيعى كه در عالم طبيعت اثرگذارى و اثرپذيرى دارند ، يك سلسله عوامل غيبى نيز در كار است كه در معرض ديد و احساس ما نبوده و محكوم هيچ يك زا كنش ها و واكنش هاى اين جهان نيستند .
قرآن كريم مكرر به اين مسئله اشاره دارد ؛ از جمله مى فرمايد :
1. (فاستجاب لكم أنى ممدكم بألف من الملائكة مردفين)؛
پس خداوند خواسته ى شما را اجابت فرمود كه شما را با هزار فرشته ى صف كشيده ، كمك فرمايد .
2. (و أنزل جنودا لم تروها)؛
و لشكريانى را كه چشم شما آنان را نمى ديد ، نازل فرمود .
3. (ألن يكفيكم أن يمدكم ربكم بثلاثة آلاف من الملائكة)؛
آيا براى شما كافى نيست كه پروردگارتان شما را به سه هزار تن از فرشتگان مدد كند .
4. (يمددكم ربكم بخمسة آلاف من الملائكة مسومين)؛
تا پروردگارتان شما را با پنج هزار تن از فرشتگان كمك كار ، مدد كند .
4. كفر و شرك مبغوض ترين پديده در نزد خداوند متعال است ؛ آن چنان كه خداوند متعال ، خود به ملائكه ى مقرب دستور انهدام مشركان و كافران را مى دهد ، زيرا آنان گذشته از آن كه در حركت به سوى مقصد جهان وامانده و زانو زده اند ، نيز سنگ سر راه و مانع پليدى هستند كه نمى گذارند ديگران به سوى مقصد هستى حركت كنند ؛ از اين رو ، خداوند سبحان فرمان نابودى آنان را به مأموران غيبى جهان صادر مى فرمايد .
5. گاهى جنگ و رزم به هدايت بسيارى انجاميده و موجب مى شود تعداد فراوانى از عالم كفر و شرك به طرف اسلام روى آورده و ابديت قطعى و حتمى خود را بازسازى كنند .
6. حاكم اسلامى مأمور كشورگشايى ، ظلم و جور و آدم كشى نيست ، بلكه تنها وظيفه ى او هدايت و ارشاد و در صورت عدم پذيرش آن ، برچيدن موانع هدايت عمومى مردم از سر راه آنان است ، زيرا گاه عده اى با هر وسيله ى ممكن آگاه نمى شوند و از غفلت حيوانى به سوى هوشيارى انسانيت حركت نمى كنند ، بلكه در سر راه ديگران مانع ايجاد مى كنند . در اين موقعيت است كه خداوند متعال فرمان جنگ را صادر مى فرمايد و بر مردم واجب است دعوت الهى را اجابت نمايند.
أللهم و اعمم بذلك أعداءك فى أقطار البلاد ، من الهند و الروم و الترك و الخزر و الحبش و النوبة و الزنج و السقالبة و الديالمة و سائر أمم الشرك ، الذين تخفى أسماؤهم و صفاتهم ، و قد أحصيتهم بمعرفتك ، و أشرفت عليهم بقدرتك ، أللهم اشغل المشركين بالمشركين عن تناول أطراف المسلمين ، و خذهم بالنقص عن تنقصهم ، و ثبطهم بالفرقة عن الاحتشاد عليهم ؛
خدايا ، دشمنان خود را در هر نقطه از نواحى جهان كه زندگى كنند ، اعم از هند و ترك و روم و حوالى خزر و حبشه و نوبه و زنگبار و سقالبه و ديالمه و نيز هر كس از ساير اقوام از كفار كه نام و نشان آنان بر ما پوشيده است ، همگى را مشمول دعاهاى گذشته ى ما بگردان ، كه تو از همه ى آنان آگاهى و قدرتت بر همه ى آنان سايه افكنده است . خدايا ، مشركان را به خود مشركان مشغول گردان تا مبادا به مسلمانان دست درازى كنند و چنان نقصان و كاستى بر آنها نازل فرما كه قدرت ضربه زدن بر مسلمانان را از دست بدهند و به پراكندگى در قول و عمل مبتلايشان گردان تا مسلمانان از ظلم و ستم آنان در امان باشند .
سر نفرين امام سجاد عليه السلام بر كافران و مشركان
از آن جا كه جهان هستى ، موجودى متحول و ناآرام است و لحظه به لحظه به سوى ابديت در حركت مى باشد و لنگرگاه اين كشتى عظيم ، محضر حضرت حق است ؛ چنان كه در قرآن كريم مى فرمايد : (و اليه المصير) و (الى ربك الرجعى)، انسان نيز مى بايست به اختيار خود سالك همين سبيل گرديده و همين راه را بپيمايد و با هدايت تشريعى همگام و همراه با اين هدايت تكوينى حركت كند . بنابراين ، اگر آن چنان كه بايد در مسير صحيح قرار نگيرد و بر خلاف صراط مستقيم شتاب گيرد و تلاش كند ، قطعا هر چه بيشتر به عمر او اضافه شود ، مسير عميق ترى را پيش به سوى ژرفاى بى پايان جهنم مى پيمايد و به عذاب بدتر و عقاب بيشتر مبتلا مى گردد .
بر اين اساس ، هر قوم و ملتى كه بر اساس باورهاى كفرآميز زندگى مى گذرانند ، ادامه ى حيات آنان جز اندوختن وبال و نكال افزون تر نخواهد بود ، زيرا چنان كه گفتيم مسير حركت نظام تكوينى جهان رو به خداوند متعال است . بنابراين ، اگر انسان در طريق انتخاب خود به سوى خواسته هاى خيالى حركت كند ، در نهايت به نقطه ى مقابل مسير نظام هستى مى رسد و بر اين اساس ، آن چه در نهايت مسير جهان رخ مى نمايد با آن چه كه چنين انسانى ساخته است ، به هيچ وجه سنخيت نخواهد داشت ؛ از اين رو ، بايد براى هميشه در عالمى زندگى كند كه هيچ چيز به دل خواه او نيست و به هر جا رو مى كند ، آن را بر خلاف ميل و ضد خواسته ى خود مى بيند و اين همان جهنم جاويدان و عذاب ابدى است كه فراگير وجود چنين انسانى شده است .
بر اين اساس ، امام معصوم عليه السلام از خداوند متعال مى خواهد كه كافران و مشركان در مرحله ى نخست به خيل موحدان و مؤمنان بپيوندند و اگر چنين نكردند ، خداوند سبحان به زندگى ننگ بار آنان كه جز خذلان و عميق تر كردن جهنم اثر ديگرى بر آن مترتب نيست ، خاتمه دهد .
از اين نكته به خوبى روشن مى گردد كه جهان بينى قرآنى ، حاكى از واقعيت كيان هستى است كه نه قابل انكار است و نه انكار آن به حال كسى سودمند است . از اين رو ، درخواست امام سجاد عليه السلام بهترين و كم ضررترين خواسته براى كافران و مشركان ستيزه جو مى باشد و غير آن موجب خوارى و حيرت بيشتر خواهد بود ؛ بر خلاف جهان بينى بر حسب ديدهاى بسيار كوتاه و ماده گرايانه كه جهان را چيزى ثابت انگاشته و آن را در دنيا منحصر كرده و فرجام زندگى را مرگ دانسته و تمام خوشى و سعادت بشر را در اين سراى فانى مى بينند و تعبيرهايى هم چون اين فراز از دعاى امام سجاد عليه السلام را نمى پسندند و بر اساس مبناى فاسد خود ، اين گونه نظر به بشريت را مردود شمرده و با توهم غلط خود ، درخواست امام از خداوند متعال را نوعى بدخواهى و يا نفرينى شوم براى سرنوشت انسان تلقى نموده و با قيافه اى روشن فكر مآبانه به نقد و ايراد آن مى نشينند ! غافل از آن كه مبناى علمى و ذهنى خود آنان غلط و به دور از واقعيت است .
أللهم و اعمم بذلك أعداءك فى أقطار البلاد ، من الهند و الروم و الترك و الخزر و الحبش و النوبة و الزنج و السقالبة و الديالمة و سائر أمم الشرك ، الذين تخفى أسماؤهم و صفاتهم ، و قد أحصيتهم بمعرفتك ، و أشرفت عليهم بقدرتك ، أللهم اشغل المشركين بالمشركين عن تناول أطراف المسلمين ، و خذهم بالنقص عن تنقصهم ، و ثبطهم بالفرقة عن الاحتشاد عليهم ؛
خدايا ، دشمنان خود را در هر نقطه از نواحى جهان كه زندگى كنند ، اعم از هند و ترك و روم و حوالى خزر و حبشه و نوبه و زنگبار و سقالبه و ديالمه و نيز هر كس از ساير اقوام از كفار كه نام و نشان آنان بر ما پوشيده است ، همگى را مشمول دعاهاى گذشته ى ما بگردان ، كه تو از همه ى آنان آگاهى و قدرتت بر همه ى آنان سايه افكنده است . خدايا ، مشركان را به خود مشركان مشغول گردان تا مبادا به مسلمانان دست درازى كنند و چنان نقصان و كاستى بر آنها نازل فرما كه قدرت ضربه زدن بر مسلمانان را از دست بدهند و به پراكندگى در قول و عمل مبتلايشان گردان تا مسلمانان از ظلم و ستم آنان در امان باشند .
سر نفرين امام سجاد عليه السلام بر كافران و مشركان
از آن جا كه جهان هستى ، موجودى متحول و ناآرام است و لحظه به لحظه به سوى ابديت در حركت مى باشد و لنگرگاه اين كشتى عظيم ، محضر حضرت حق است ؛ چنان كه در قرآن كريم مى فرمايد : (و اليه المصير) و (الى ربك الرجعى)، انسان نيز مى بايست به اختيار خود سالك همين سبيل گرديده و همين راه را بپيمايد و با هدايت تشريعى همگام و همراه با اين هدايت تكوينى حركت كند . بنابراين ، اگر آن چنان كه بايد در مسير صحيح قرار نگيرد و بر خلاف صراط مستقيم شتاب گيرد و تلاش كند ، قطعا هر چه بيشتر به عمر او اضافه شود ، مسير عميق ترى را پيش به سوى ژرفاى بى پايان جهنم مى پيمايد و به عذاب بدتر و عقاب بيشتر مبتلا مى گردد .
بر اين اساس ، هر قوم و ملتى كه بر اساس باورهاى كفرآميز زندگى مى گذرانند ، ادامه ى حيات آنان جز اندوختن وبال و نكال افزون تر نخواهد بود ، زيرا چنان كه گفتيم مسير حركت نظام تكوينى جهان رو به خداوند متعال است . بنابراين ، اگر انسان در طريق انتخاب خود به سوى خواسته هاى خيالى حركت كند ، در نهايت به نقطه ى مقابل مسير نظام هستى مى رسد و بر اين اساس ، آن چه در نهايت مسير جهان رخ مى نمايد با آن چه كه چنين انسانى ساخته است ، به هيچ وجه سنخيت نخواهد داشت ؛ از اين رو ، بايد براى هميشه در عالمى زندگى كند كه هيچ چيز به دل خواه او نيست و به هر جا رو مى كند ، آن را بر خلاف ميل و ضد خواسته ى خود مى بيند و اين همان جهنم جاويدان و عذاب ابدى است كه فراگير وجود چنين انسانى شده است .
بر اين اساس ، امام معصوم عليه السلام از خداوند متعال مى خواهد كه كافران و مشركان در مرحله ى نخست به خيل موحدان و مؤمنان بپيوندند و اگر چنين نكردند ، خداوند سبحان به زندگى ننگ بار آنان كه جز خذلان و عميق تر كردن جهنم اثر ديگرى بر آن مترتب نيست ، خاتمه دهد .
از اين نكته به خوبى روشن مى گردد كه جهان بينى قرآنى ، حاكى از واقعيت كيان هستى است كه نه قابل انكار است و نه انكار آن به حال كسى سودمند است . از اين رو ، درخواست امام سجاد عليه السلام بهترين و كم ضررترين خواسته براى كافران و مشركان ستيزه جو مى باشد و غير آن موجب خوارى و حيرت بيشتر خواهد بود ؛ بر خلاف جهان بينى بر حسب ديدهاى بسيار كوتاه و ماده گرايانه كه جهان را چيزى ثابت انگاشته و آن را در دنيا منحصر كرده و فرجام زندگى را مرگ دانسته و تمام خوشى و سعادت بشر را در اين سراى فانى مى بينند و تعبيرهايى هم چون اين فراز از دعاى امام سجاد عليه السلام را نمى پسندند و بر اساس مبناى فاسد خود ، اين گونه نظر به بشريت را مردود شمرده و با توهم غلط خود ، درخواست امام از خداوند متعال را نوعى بدخواهى و يا نفرينى شوم براى سرنوشت انسان تلقى نموده و با قيافه اى روشن فكر مآبانه به نقد و ايراد آن مى نشينند ! غافل از آن كه مبناى علمى و ذهنى خود آنان غلط و به دور از واقعيت است .
أللهم أخل قلوبهم من الأمنة ، و أبدانهم من القوة ، و أذهل قلوبهم عن الاحتيال ، و أوهن أركانهم عن منازلة الرجال ، و جبنهم عن مقارعة الأبطال ، و ابعث عليهم جندا من ملائكتك ببأس من بأسك كفعلك يوم بدر ، تقطع به دابرهم ، و تحصد به شوكتهم ، و تفرق به عددهم ؛
خداوندا ، دل هاى دشمنانت را از آرامش و تن آنان را از قدرت و قلوب آنها را از حيله گرى تهى گردان و اركان وجودى شان را از مقابله با هم رزمانشان و از زد و خورد با دليران سست بنما و لشكريانى از فرشتگان را همراه با يكى از عذاب هاى خود همانند روز جنگ بدر ، بر آنان نازل گردان ؛ به طورى كه ريشه آنان را قطع فرمايى و عزتشان به خوارى تبديل گردد و به پراكندگى گروه آنان انجامد .
بى زارى و نفرين ، اولين گام عليه دشمنان
از آن جا كه هدف از آفرينش جهان ، حركت انسان ها به فراسوى طبيعت و انس با مبدأ هستى و به بيان ديگر ، هماهنگى حركت انتخابى ما بر حسب حركت تكوينى جهان است ، موانع وجود ، خطرى بزرگ اند كه در هدف اصلى خلقت خلل ايجاد مى كنند با حركت حيرت انگيز عالم عناصر و افلاك به ستيزه و مبارزه مى پردازند . قهرا چنان كه در تاريخ بشرى ديده ايم ، افرادى كه از مصاديق اين موانع به شمار مى آيند ، در لا به لاى چرخ دنده هاى پيكره ى هستى خرد و ناپديد گرديده و جز افسانه ها و اساطير چيزى از آنها باقى نمى ماند . با اين حال ، رهروان راه حق و توحيد نبايد با اتكا به مقدرات الهى در حوادث جهان در پس زانو بنشينند و دست از وظايف ظاهرى خود بردارند ، بلكه مى بايست بر اساس دستور ، به مقابله با كافران و مشركان بپردازند و اولين قدم در اين راه ، اظهار تبرى و بى زارى جستن از آنهاست .
در اين راستا ، امام سجاد عليه السلام دعا و درخواست ضعف و سستى آنان و بلكه پراكندگى و نابودى آنان را از خداوند متعال در دستور كار ما قرار مى دهد ؛ يعنى پيش از آن كه از راه جنگ و پيكار ، خون آنان را بر زمين بريزيم و قبل از آن كه آنان اقدام به چنين خون ريزى كنند و در صدد فرو ريختن پايه ى ايمان و اسلام برآيند ، بايد از خداوند متعال بخواهيم اين موانع عظيم را از سر راه هدايت انسان ها بردارد و قدرت مقابله را از قلب و بدن آنان بگيرد ؛ به گونه اى كه هم قلب آنها قدرت تصميم گيرى و شجاعت لازم را از دست داده و از رعب و ترس آكنده گردد و هم جسم و تن شان نيرو و توان لازم را نداشته باشد تا در نتيجه مسير رشد انسان ها بلامانع و هموار گردد .
آرى ، مانع را به هر صورت بايد از سر راه برداشت تا زمينه ى رشد و تعالى انسان فراهم آيد . در غير اين صورت ، انسان به غلبه ى دشمن و جنگ و خون ريزى يا مزاحمت ها و دردسرهاى فراوان ديگر دچار مى گردد و بهترين راه و كم زحمت ترين وظيفه كه مثبت ترين نتيجه را نيز مى بخشد ، توجه و توسل به ذيل عنايات حضرت ربوبى - جلت عظمته - است كه شوكت و آرايش جنگى كافران را در هم پيچيد و پشتوانه ها و نيرنگ ها و افراد نظامى آنان را از ميان بردارد ، تا مسلمانان بتوانند به راحتى به ساختار باطنى و روحى و سامان دهى زندگى ظاهرى خويش بپردازند .
از دستورالعملى كه در اين دعا به امت ابلاغ گرديده است ، به خوبى استفاده مى شود كه اولين درجه ى تبرى ، نفرين است كه آثارى معجزه آسا دارد و هر كس در زندگى خود با درخواست از خدا به مطلب و مقصود خود رسيده است و افراد تجربه هاى زيادى در اين زمينه دارند كه مسائل بسيار پيچيده را كه اميدى به حل آن نداشته اند ، فقط با دعا و توسل حل شده است و در بسيارى از مشكلات يگانه راه موفقيت ، دعا است و همه ى روزنه هاى اميد جز نيايش بسته است و امام سجاد عليه السلام در اين دعا ، به همين نكته اشاره فرموده اند كه مردم از اين دستگيره ى عظيم (دعا و توسل) غفلت نورزند .
دريافت بشارت هاى اخروى در دنيا
امام زين العابدين عليه السلام در اين فراز از درگاه پروردگار خواسته كه بشارت هاى الهى را در دنيا دريافت كند نه در آخرت . اين كرامت الهى خود داراى دامنه ى وسيعى است ؛ از جمله :
1. دريافت امان آخرتى در دنيا ، كه تنها براى كسى ميسور است كه از آب و خاك اين عالم رهايى يافته و داراى تجرد برزخى و يا احيانا تجرد عقلانى و مصداق فرمايش اميرمؤمنان عليه السلام گردد كه مى فرمايد :
و ما برح لله - عزت آلآؤه - فى البرهة بعد البرهة و فى أزمان الفترات عباد ناجاهم فى فكرهم ، و كلمهم فى ذات عقولهم ؛
خداوند - كه نعمت هايش سربلند باد - در ايام فترت - و فاصله ى فراوان ميان پيامبران كه گمان مى شود مردم به دنيا روى آورده و از خداوند روى گردانده اند بندگانى دارد كه با آنها به نحوى به گفت و گو پرداخته و به فكر و عقل آنان پيوسته الهام مى فرمايد .
به نظر مى رسد اين گونه راز و نيازهاى خداوند با بندگان ، از مصاديق مژده هايى است كه مضمون آيه ى (لهم البشرى فى الحياة الدنيا) بدان اشاره دارد .
2. آرامش خاطر در دنيا ؛ كه كرامت فوق العاده اى است از سوى خداوند متعال به بندگان خاص خود .
3. برترى فوق العاده ؛ كه موجب مى شود انسان با ساختار قيامت و عوالم ديگر آشنا شده و به راحتى آماده سفر شود .
از خداوند منان درخواست مى كنيم كه به همه ى ما اين كرامت هاى عظيم را كرامت فرمايد .
أللهم و امزج مياههم بالوباء ، و أطعمتهم بالأدواء ، وارم بلادهم بالخسوف ، و ألح عليها بالقذوف ، و افرعها بالمحول ، و اجعل ميرهم فى أحص أرضك و أبعدها عنهم ، و امنع حصونها منهم ، أصبهم بالجوع المقيم و السقم الأليم ؛
خداوندا ، آب هاى آنان را به ميكروب و خوردنى هايشان را به بيمارى ها مخلوط گردان و شهرهايشان را در زمين فرو بر و آنان را به عذاب هاى گوناگون و پى در پى دچار ساز و آنان را با قطع روزى و نباريدن باران محدود گردان و غذا و طعام آنان را در خشك ترين و بى خيرترين منطقه ى زمين قرار ده و گرسنگى و بلاى پيوسته بر آنان نازل گردان .
رابطه ى متقابل نظام تكوين و تشريع
امام معصوم عليه السلام در اين فراز نفرين بر كفر و نفاق را دستور داده است و اين نفرين اشاره به رابطه اى سرى است كه قرآن كريم به آن اشاره نموده است و آن سر عبارت از رابطه ى بين دستگاه تكوينى عالم و نظام تشريعى و قانون مندى الهى است ؛ به ديگر بيان ، خداوند متعال در قرآن كريم پيدايش باران و تداوم كثرت آب و ازدياد روزى و فراونى نعمت و نيز دوام نعمت و برقرارى زندگى آرام و ادامه ى امن و امان در جامعه ى بشرى را در پيوند با تقوى و خوددارى مردم از گناهان و دورى از ناهجارى ها و انجام عبادات قرار داداه است . بر عكس ، پيدايش بلاهاى عظيم و دودمان برانداز جامعه ها را درباره ى طغيان گرى ها ، نافرمانى ها ، خودسرى انسان ها و ترك عبادت ها قرار داده است.
قرآن كريم بارها اين رابطه را گوشزد نموده است و در اين راستا ، به رخدادهاى فراوانى كه در امت هاى گذشته اتفاق افتاده اشاره مى كند كه آنان داراى زندگى مرفه و بسيار آرام بودند ، ولى در اثر نافرمانى و تخلف از احكام الهى به عذابى گرفتار شدند كه نسل آنان را برانداخت ؛ از جمله مى فرمايد :
(و ضرب الله مثلا قرية كانت آمنة مطمئنة يأتيها رزقها رغدا من كل مكان فكفرت بأنعم الله فأذاقها الله لباس الجوع و الخوف)؛
و خداوند سرزمين را ضرب المثل مى زند كه ايمن و آرام بود و از هر سو روزى فراوان به آن جا مى رسيد ، ولى ساكنان آن در برابر نعمت هاى خدا ناسپاسى كردند و در اثر آن خداوند جامه ى گرسنگى و بيم را به آنان پوشانيد و طعم اين دو را به آنان چشانيد .
سر از بين نبردن همه ى جامعه هاى فاسد
مجازات خداوند همواره پس از گذشت زمان و اتمام حجت و ارايه ى راه راست مى باشد و چنين نيست كه هر جامعه اى به محض اشاعه ى فحشا ، به عذاب الهى گرفتار آيند . بنابراين ، اگر امروز ناهنجارى ها و فحشا به اوج خود رسيده است بايد دانست كه خداوند سبحان آگاه است و با علم حضورى به تمام حقايق آگاهى دارد ، ولى بناى حكمت او بر ادامه ى فرصت ها است كه تمام استعدادها در مسير حركت به سوى درجات و يا انحطاط و سقوط در دركات ، به فعليت متناسب خود برسند و آن گاه قضاى الهى بر حسب تدبير خاص بر نظام آفرينش جارى گردد . بر اين پايه ، اين شبهه و پرسش بسيار نا به جا است كه گفته شود : اگر چنين رابطه اى بين تكوين و تشريع برقرار است ، پس چرا در جوامع فاسد امروز ، چنين مجازاتى نيست ؟ از اين گذشته ، در جوامع گذشته نيز مجازات ها با گذشت ده ها سال انجام مى گرفت و جوامع فاسد كنونى نيز در انتظار چنان فرجام زشتى نشسته اند .
پيچيدگى رابطه ى تكوين و تشريع
چگونگى رابطه ى بين ايمان و تقواى مردم و حركت ابر و بارش باران بر مراتع و مزارع و پيدايش فصول با بركت و روييدن زمين و هم چنين تأثير نظام تشريعى در نظام طبيعى و تكوينى عالم و به تعبير ديگر رابطه ى پيوسته ى مردم با تربيت الهى و روح عبادت و پرستش ، از اسرار دستگاه آفرينش است و هيچ كس از اين راز آگاه نيست ؛ چنان كه رابطه ى سوءاستفاده از نعمت هاى الهى و ادامه ى زندگى غلط و مصرف آن نعمت ها در عصيان و طغيان ، با براندازى دودمان جوامع و نسل هاى اين چنينى نيز از اسرار پنهانى است كه هيچ فيلسوف و متفكرى در حل اين معما راه ندارد . دليل اين ادعا ، واقعه هاى حيرت انگيزى است كه در قرآن به آنها اشاره شده است و اساسا رابطه ى تكوين و تشريع ، عبرت آميزترين و حيرت انگيزترين تجربه ها براى عبرت گيرى همه ى نسل ها است و افزون بر آن ، براى آن است كه انسان ها به اختيار خود از نافرمانى آفريدگار هستى دست بكشند ، هر چند بعد از سپرى شدن مدت طولانى و اتمام حجت ، در همين دنيا جزاى سوء عمل خود را خواهند ديد .
أللهم و أيما غاز غزاهم من أهل ملتك ، أو مجاهد جاهدهم من أتباع سنتك ، ليكون دينك الأعلى و حزبك الأقوى و حظك الأوفى ، فلقه اليسر ، و هيئ له الأمر ، و توله بالنجح ، و تخير له الأصحاب ، و استقو له الظهر ، و أسبغ عليه فى النفقة ، و متعه بالنشاط ، و أطف عنه حرارة الشوق ، و أجره من غم الوحشة ، و أنسه ذكر الأهل و الولد ؛
خدايا ، هر رزمنده اى كه با دشمنان تو مى جنگد و يا مجاهد مسلمانى كه از جهاد و كوشش عليه آنان خوددارى نمى كند تا دين تو را برتر و حزب تو را تواناتر و حظ تو را تمام تر كند ، كار آنها را آسان ساز و وسايل شان را فراهم نما و پيروزى آنان را عهده دار شو و يارانى كه پشتوانه ى آنان باشند براى آنها برگزين و روزى و نعمت آنها را فراوان و روح آنان را با نشاط و خرم گردان و با الهام كردن شكيبايى و آرامش به آنان ، حرارت اشتياق شان را به خاندان و بستگانشان تسكين بخش و آنان را از غم ترس و وحشت در پناه خود درآور و با توجه ژرف آنان به دشمن يادكرد بستگان و فرزندان را از ذهن آنان بزداى و غافل ساز .
لزوم تشكيل حكومت
در اين فراز امام معصوم عليه السلام براى رزمندگان اسلام كه در طول تاريخ الهى به خدمت گذارى مشغول اند ، آرزوى موفقيت ، قدرت ، نشاط ، آسانى كار و پيروزى پيوسته و نيز روحيه ى آماده و خالى از هر دغدغه و تمركز همت واحده براى پيشرفت دين توحيدى و آيين مقدس اسلام را براى آنان تقاضا نموده است . از اين آرزوى پيوسته و دعاى هميشگى براى پيروزى دايمى براى پيكارگران اسلامى ، به خوبى مى توان فهميد كه روح پاك معصوم عليه السلام حكومت نظامى الهى و اقتدار دولت اسلامى را حاكم بر تاريخ بشرى مى پسندد ، زيرا به خوبى پيدا است كه پايدارى دين و موفقيت آن وابسته به موفقيت حكومت اسلام و غلبه بر كافران و مهاجمان است ؛ بدين معنا كه اگر اسلام بر ملحدان و منكران چيره نگشته و حكومتى محكم و مستحكم نداشته باشد ، عملا آيين مقدس اسلام تعطيل و دين خاتم و جاويد اسلام به تدريج به فراموشى سپرده مى شود و به تعبير ديگر ، ساختار دين بدون داشتن اقتدار حكومتى قابل پياده شدن نيست و در غير اين صورت ، آن چه از احكام الهى دينى نصيب انسان ها و امت اسلامى مى شود ، يك سلسله احكام شخصى و فردى ناپيوسته و بريده از اجتماع است و راستى كه اين نتيجه ى ناخواسته ، سزاوار امتى نيست كه در طول تاريخ با مجاهدت تمام و تقديم خون شهيدان و همت گسترده و پيوسته ى دانشمندان بزرگ جهان اسلام در حفظ و حراست آن كوشيده اند و سعى عظيم داشته اند كه اين آيين مقدس را به نسل هاى آينده تحويل دهند و قطعا اين گونه فهم و تلقى از اسلام ، مطابق با ذايقه ى شارع مقدس اسلام نيست ؛ قرآن كريم اين دين را دين خاتميت مى داند و به تصريح تمام مى فرمايد :
(و من يبتغ غير الاسلام دينا فلن يقبل منه و هو فى الآخرة من الخاسرين)؛
هر كسى به جز اسلام دينى برگزيند ، هرگز از او پذيرفته نخواهد شد و در آخرت از زيان كاران خواهد بود .
و نيز مى فرمايد :
(ان الدين عند الله الاسلام)؛
دين در نزد خدا عبارت است از اسلام و تسليم .
بنابراين ، خداوند متعال اسلام را متكفل مديريت به معناى تمام شئون انسان ها قرار داده و هيچ چيز را فروگذار نكرده است ، زيرا همان خدايى كه جهان را با تمام دقت آفريده ، انسان را آفريده و قرآن را نازل فرموده است و بر اين اساس ، قرآن هرگز نيازهاى انسانى را ناكام نگذاشته است و تلقى التقاطى و ايمان به برخى از آن و انكار برخى ديگر - (نؤمن ببعض و نكفر ببعض)- قطعا مخالف با آيين مقدس اسلام است ؛ آيينى كه حجم عظيمى از دستورهاى الهى را تشكيل مى دهد كه همگى پيوند ناگسستنى با يكديگر دارند .
خلاصه اين كه : از اين كه امام معصوم عليه السلام براى رزمندگان و جنگ جويان در تمام زمان ها دعا مى كند ، برمى آيد كه اسلام داراى يك سلسله احكام و دستورهايى است كه براى جهان كفر قابل تحمل نيست و دولت هاى الحادى با او خواهند جنگيد و اگر اسلام از قدرت دفاعى فوق العاده برخوردار نباشد ، لگدمال كفر خواهد شد . بنابراين ، بايد اقتدار لازم را داشته باشد و اين اقتدار جز با تشكيل حكومتى مقتدر ، ميسور و ممكن نيست .
و أثر له حسن النية ، و توله بالعافية ، و أصحبه السلامة ، و أعفه من الجبن ، و ألهمه الجرأة ، و ارزقه الشدة ، و أيده بالنصرة ، و علمه السير و السنن ، و سدده فى الحكم ، و اعزل عنه الريآء ، و خلصه من السمعة ، و اجعل فكره و ذكره و ظعنه و اقامته ، فيك و لك ؛
خدايا ، به يكايك رزمندگان اسلام حسن نيت الهام فرما و با عافيت خود از او سرپرستى كن و از ترس ، بر كنارش فرما و جرأت را به او الهام كن و قدرت را روزى اش ساز و ياريش نما و از طريقه ها و سنت هاى درست زندگى آگاه فرما و در احكام و باورها ، استوار و خالى از خطا و در كردار ، دور از ريا و در گفتار ، دور از سمعه بدار و فكر و ذكر و حركت و سكون او را در خود و براى خودت قرار بده .
شرايط رزمندگان اسلام
نگاه دارى و محافظت از زمينه اى كه اسلام براى بشر تدارك ديده و فراهم آورده ، فقط در شرايط ويژه اى ميسور است ؛ يعنى نسل هاى امت اسلامى فقط در نظام تربيتى خاصى مى توانند اين آيين مقدس را به تمام معنا پياده و بدان عمل كنند و سپس به نسل بعد منتقل سازند و به تعبير ديگر ، اسلام استعداد پذيرش و سپس استعداد به كار بستن و در مرحله ى سوم استعداد دفاع كردن از آن را در بين دشمنان حتما براى امت خود لازم ديده است . از اين رو ، جاويد ماندن هر مكتب هر يك از اين سه نكته ى مهم را مى طلبد ؛ در غير اين صورت ، آيين الهى ماندگار نخواهد بود و دين اسلام خاصيت جاودانى بودن خود را از دست داده و فرو خواهد پاشيد و شرايطى را كه يك رزمنده ى اسلام بايد داشته باشد، از دست خواهد داد .
شرايطى را كه رزمنده ى اسلام بايد داشته باشد ، عبارت است از : حسن نيت ، سلامت نفس ، دورى از ترس و داشتن جرأت و شدت و آگاهى از تاريخ و سنت ها و طريقه ها ، استحكام در تصميم ، دورى از ريا و سمعه و خلوص در همه ى حركات و سكون مى باشد . البته بايد به ياد داشت كه هر فرد عاقل و بالغ و مكلف مسلمان ، يك رزمنده ى اسلام به شمار مى آيد كه بايد به هنگام بروز گرفتارى براى دولت اسلامى ، با تمام قدرت در جبهه ى دفاع از اسلام قرار گيرد . بر اين اساس ، صفات رزمنده ى اسلام همان صفات مسلمان است ؛ يعنى مسلمانان در هر نسلى ، در شرايطى لياقت پذيرش و رسالت اين آيين مقدس را دارند كه به تمام شايستگى هاى اين مكتب آراسته باشند . با دقت در مجموعه ى صفات ياد شده ، مى بينيم كه هر قوم و ملتى در صورت متخلق شدن به اين اوصاف ، از يك برترى روحى فوق العاده اى برخوردار خواهند بود كه در مقابل هيچ قدرت و دولت و هيچ گونه زر و زيورى زانو نخواهند زد و تمام روزنه هاى نفوذ دشمن را كه مى تواند با نيرنگ هاى گوناگون در صفوف لشكريان حريف رخنه كند ، بسته خواهد شد و رزمندگانى كه چنين تربيت يافته اند با تمام وجود خود در مقابل دشمن صف آرايى خواهند كرد و بنا به فرموده ى حضرت سجاد عليه السلام باطن و ظاهر و هر حركت و سكون آنان فقط فى الله و لله خواهد بود و غير خدا در وجود آنان راه نخواهد يافت و به هيچ چيز جز خدا دل نبسته و به آينده و گذشته بى اعتنا گرديده و فقط به محبوب خويش دل گرم خواهند بود و به انسان هايى نفوذناپذير و فوق پولادين تبديل خواهند شد و تمام اهداف و اغراض باطل از آنها به دور خواهد بود ، حتى از ريا و سمعه كه خفى ترين شرك به خداوند متعال است ، پاكيزه خواهند بود . در روايت آمده است :
قال صلى الله عليه و آله : ان أخوف ما أخاف عليكم الشرك الأصغر . قالوا : و ما الشرك الأصغر يا رسول الله ؟ قال : الرياء ، يقول الله - عزوجل - : يوم القيامة اذا جازى العباد بأعمالهم : اذهبوا الى الذين كنتم تراؤون فى الدنيا ، هل تجدون عندهم ثواب أعمالكم ؛
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : آن چه از همه چيز بيشتر از خطر آن بر شما بيم دارم ، شرك كوچك تر است . عرض شد : شرك كوچك تر چيست ؟ فرمود: ريا، زيرا خداوند متعال در روز قيامت به رياكاران مى فرمايد: به سوى آنان كه در دنيا براى آنها ريا مى كرديد ، خوشايند برويد و ببينيد آيا پاداشى نزد آنها مى يابيد ؟
فاذا صاف عدوك و عدوه ، فقللهم فى عينه ، و صغر شأنهم فى قلبه ، و أدل له منهم ، و لا تدلهم منه ، فان ختمت له بالسعادة ، و قضيت له بالشهادة ، فبعد أن يجتاح عدوك بالقتل ، و بعد أن يجهد بهم الأسر ، و بعد أن تأمن أطراف المسلمين ، و بعد أن يولى عدوك مدبرين ؛
خداوندا ، اگر رزمنده ى اسلام در مصاف دشمن تو و دشمن خود قرار گرفت ، دشمنان را در چشم او خوار و كوچك گردان و او را بر دشمن چيره گردان و دشمن را بر او غالب مگردان و اگر عاقبت او به سعادت شهادت ختم مى شود ، شهادت او را بعد از آن قرار ده كه دشمن تو را كشته و يا به اسارت گرفته است و اطراف و اكناف مسلمانان به امن و امان رسيده و دشمن تو پشت كرده و بگريزد .
آثار اندك و زياد جلوه دادن لشكر كفر
در اين فراز به قدرت نمايى حضرت حق - جل و علا - بر انسان اشاره شده است و اين يكى از شگفت انگيزترين مسائل است كه انسان ديده و يا شنيده است ، زيرا فقط و فقط خدا و قيوم متعالى است كه مى تواند لشكريان فراوان را در چشم انسان اندك و يا افراد اندك را فراوان جلوه دهد ؛ به گونه اى كه مسلمانان ، دشمنان بسيار خود را اندك ديده و دشمنان ، صفوف اندك مسلمان را بسيار و نيرومند ببينند و ويژگى اين كار آن است كه مسلمانان دلير گرديده و با تمام قدرت به جنگ و پيكار مى پردازند و با تهاجم فوق العاده صفوف دشمن را درنورديده و آنان را متلاشى و تار و مار مى كنند ، زيرا پيدايش روحيه ، عظيم ترين قدرتى است كه لشكريان بايد دارا باشند؛ به گونه اى كه با نبود آن هرگز توان مقابله نخواهند داشت ، بكله خود را در مصاف جنگ باخته و سپس كشور و آرمان الهى را از دست مى دهند و يك باره صحنه ى نبرد را به دشمن غدار مى سپارند .
از سوى ديگر ، وقتى دشمنان لشكريان اسلام را فراوان مى بينند ، روحيه ى جنگاورى و كارزار را باخته و از توان خود بى خبر خواهند ماند .
پيكار تا آخرين نقطه ى پيروزى
امام عليه السلام در ادامه ى اين فراز از خداوند متعال درخواست نموده است كه شوكت و عظمت مسلمانان تا نقطه ى پيروزى باقى بماند ، اگر چه امام عليه السلام از شهادت به سعادت تعبير نموده است ، ولى در اين جا دو مسئله مطرح است كه به هر يك بايد جداگانه نگريسته شود :
1. پيروزى اسلام در مقابله با كفر و غلبه بر موانع هدايت ؛ كه مى بايست تجهيزات و نفرات در حد لازم باشد و از خداوند متعال دوام پايندگى رزمندگان را درخواست نمود تا بتوانند كفر را زمين گير و خطه ى اسلامى را از لوث وجود آنان پاك كنند .
ممكن است اين سؤال مطرح شود كه خداوند متعال خود مى تواند به افراد اندك ، قدرت افراد فراوان را بدهد و در نتيجه آنان را بر كفر چيره گرداند و در اين صورت ، فرقى بين بود و نبود رزمندگان نيست ، زيرا همه چيز به دست خدا است . بنابراين ، چرا شهادت آنان - اگر مقدر شده باشد - در آخرين نقطه ى پيروزى تقاضا شده است ؟
پاسخ آن است كه مددهاى غيبى از جانب حضرت حق ، در مواردى صورت مى گيرد كه لشكريان اسلام مجهز به امكانات نباشند وگرنه بايد در نگهدارى آن كوشيده و با همان جنگ افزارهاى موجود با افراد بجنگند و وظيفه ى رزمندگان در اين موارد ، اظهار قدرت در جنگ و پيكار است ، ولى آن گاه كه لشكر اسلام فاقد عده و عده ى لازم باشد و جنگيدن و پيروزى براى اسلام ضرورى و حتمى باشد ، جاى ظهور عنايات ربانى و قدرت قاهره ى حضرت حق و امدادهاى غيبى است .
2. قله ى مرتفع كمال انسانيت ، فدا شدن جان انسانى در مقدس ترين آرمان ها است و شهادت ، عبارت از فنا شدن انسان در راه خدا و پيوستن به ابديت و ارتقا به مقام قرب الهى است كه اگر هزاران عمر در راه آن فدا شود اندك است .
أللهم و أيما مسلم خلف غازيا أو مرابطا فى داره ، أو تعهد خالفيه فى غيبته ، أو أعانه بطائفة من ماله ، أو أمده بعتاد ، أو شحذه على جهاد ، أو أتبعه فى وجهه دعوة ، أو رعى له من ورائه حرمة ، فآجر له مثل أجره وزنا بوزن و مثلا بمثل ، و عوضه من فعله عوضا حاضرا يتعجل به نفع ما قدم و سرور ما أتى به، الى أن ينتهى به الوقت الى ما أجريت له من فضلك، و أعددت له من كرامتك؛
خدايا ، هر مسلمانى كه درباره ى يكى از رزمندگان اسلام يا يكى از مرزداران را در نبود آنان ، عهده دار هزينه ى خانواده اش شود يا به نحوى از دارايى خود به آنان كمك رساند يا او را مجهز به افزار جنگى و مهيا براى رزم نمايد و يا نسبت به راهى را كه در پيش گرفته دعا كند و يا آبروى او را حفظ كند ، همانند اجر و هم سنگ مزد او ، به او پاداش عطا فرما و به جاى آن كمك ها ، پاداشى را به او كرامت فرما كه هم در دنيا از آن استفاده نمايد و هم در آخرت پاداش هاى آن ذخيره ها و فضل تو ، بر او مستفيض باشد .
حكمت هاى كمك رسانى افراد پشت جبهه به رزمندگان
در اين فراز امام معصوم عليه السلام نظام پشت جبهه را با دعاى بسيار جالب و همه جانبه اى تدارك ديده و بدين سان ، آمادگى روحى را به جامعه ترزيق نموده و آنان را براى پشتيبانى رزمندگان مهيا مى سازد . در اين تدبير ، حكمت هاى بسيارى نهفته است كه جامعه ى اسلامى را از هجوم فتنه ها مصون مى دارد . به برخى از اين حكمت ها اشاره مى كنيم :
1. دخالت دادن همه ى مردم از اعم از آنان كه توان رزمى دارند و يا ندارند ، در دفاع و پشتيبانى از كشور ؛ به گونه اى كه هيچ كس را بى تفاوت رها نكرده و نسبت به حفظ كيان اسلام و مسلمانان به تعهد وامى دارد و هر فردى به خود اجازه انصراف از وظيفه را نمى دهد ، بلكه همگى خود را صاحب اختيار در جريان هاى كشور دانسته و با ترغيب افراد به مشاركت مستقيم در سرنوشت جامعه ، تمام مملكت را در دامن ملت مى افكند و مسئوليت حفظ آن را به آنان وامى گذارد .
2. دل گرمى رزمندگان و پيدايش روحيه ى قوى و اميدوارى به آينده ، كه موجب احساس قدرت مندى و مقاومت بيش از پيش خواهد بود ؛ به طورى كه رزمندگان خود را تنها نمى بينند ، زيرا مى دانند تمام مردم در دفاع از اسلام شريك اند و هر كس به اندازه ى توان خود انجام وظيفه مى كند ، حتى پيرزن خميده اى كه از فرزندان پيكارگران نگهدارى و آنان را سرپرستى مى كند ، به سهم خود بهترين كمك را به آنان نموده و به ايفاى وظيفه ى الهى خود متعهد است و به همين مقدار كه از او ساخته است و شرعا بر او لازم است ، انجام وظيفه مى كند .
3. مردم از نظر روحى آمادگى تمام براى دفاع از آيين مقدس اسلام پيدا مى كنند و خود را چنان مى بينند كه مى بايست در انجام دستورها پايمردى نمايند و در اين تصميم نيز به طور فعال و كوشا عمل مى كنند . اين آمادگى روحى و معنوى به حدى در رشد انسان نقش دارد كه گاه به جايى مى رسد كه انسان را به قرب الهى مفتخر و مايه ى عزت او در دو جهان و نجات از تمامى سختى هاى عالم برزخ و قيامت مى شود ، زيرا يكى از هدف هاى مهم تشريع تمامى تكاليف الهى ، آمادگى براى دل كندن از تعلقات و روى آوردن به معنويات و تقرب جستن به رحمت حضرت رب العالمين است .
4. وحدت و همبستگى بسيار شديد و حاكميت نظام عاطفى در جامعه ى مسلمانان ؛ به گونه اى كه هر كس خود را در گرفتارى ديگران شريك مى داند . اين مسئله گذشته از نظام دفاعى ، در امنيت داخلى بسيار مؤثر و موجب آسايش و آرامش مردم در حال حضور و غيبت آنان مى باشد و چه بسيار از گرفتارى هاى مردمى كه در اثر اين گونه احساس هم دردى ها حل گرديده و مردم از حوادث بسيارى در امان خواهند بود .
أللهم و أيما مسلم أهمه أمر الاسلام ، و أحزنه تحزب أهل الشرك عليهم ، فنوى غزوى ، أو هم لجهاد فقعد به ضعف ، أو أبطأت به فاقة ، أو أخره عنه حادث ، أو عرض له دون ارادته مانع ، فاكتب اسمه فى العابدين: و أوجب له ثواب المجاهدين، و اجعله فى نظام الشهداء و الصالحين؛
خداوندا ، هر مسلمانى كه نسبت به وضع اسلام نگران و از تجاوز فرقه هاى اهل شرك اندوهگين است و در نيت او است كه به جنگ و جهاد دست زند ، ليكن ضعف يا فقر يا حادثه ى ديگرى مانع از اراده ى او مى شود ، نام او را در ديوان عابدان و پاداش او را ثواب مجاهدان مقرر بفرما و او را در سلك شهيدان و صالحان قرار ده.
پاداش براى كار انجام نداده ! و سر آن
اين فراز ، گذشته از اشاره به نكته هاى بسيار جالبى كه در فراز قبل متذكر شديم ، اشاره به دقيقه ى بسيار جالب ديگرى دارد كه فقط مكتب اسلام توانسته است به اين دقيقه توجه نموده و بعد تازه اى از بشر را كشف كرده و آن را مورد استفاده قرار دهد و آن نكته عبارت از اعطاى ثواب و اجر قطعى ، به فردى است كه اراده ى انجام كارى را دارد و دلش براى انجام آن مى تپد ، ولى قدرت اجرا ندارد ؛ يعنى اجر شهيد را به فردى مى دهد كه قلب او آماده ى شهادت است ، ولى موانع ميان او و خواسته اش حايل گرديده است . آيين اسلام چنين فردى را در سلك شهيدان و صالحان برمى شمرد . در اين گونه رفتار اسلام با امت خود ، دو نكته ى بسيار جالب را درمى يابيم كه هيچ نظام حقوقى و جزايى ، توان آن را ندارد :
1. تمامى دستورهاى الهى آيين مقدس اسلام فقط به خاطر تربيت فرد و شكوفا ساختن استعدادهاى او مى باشد و هدف اعلاى دين ، انجام يك سلسله دستورهايى است كه متكفل چنين خاصيت و ويژگى است . بنابراين ، اگر براى فردى شرايط اضطرارى ويژه اى حاصل شد ؛ به گونه اى كه به سوى انجام كار سنگينى بشتابد ، ولى به انجام فيزيكى آن كار موفق نشود ، شارع مقدس اسلام رشد لازمى را كه انجام آن كار ايجاد مى كند ، در روحيه ى اين فرد ايجاد كرده و اثر تكوينى آن عمل و اجر طبيعى آن را امضا فرموده و خداوند متعال مقامى را كه به جا آوردگان آن عمل بدان نايل مى گردند ، به او عطا مى فرمايد ، زيرا غرض اصلى ، رشد روحى فرد است كه گرچه موفق به انجام كار نگرديده است ، اما موفق به تصميم جدى بر آن گرديده كه رشد روحى و معنوى همان فرد در پى دارد .
2. شارع مقدس انسان ها را بر حسب دعاوى و يا شهود و سوگند ، محاكمه نكرده و از آنها حساب نمى كشد ، بلكه ملاك در محاسبه ى الهى ، قلب و جان بندگان مى باشد ؛ چنان كه قرآن كريم مى فرمايد :
(يعلم ما يسرون و ما يعلنون انه عليم بذات الصدور)؛
او آن را پنهان يا اعلان داريد مى داند ، او به تمام آن چه در دل شما مى گذرد ، آگاه است .
نيز مى فرمايد :
(يعلم خائنة الأعين و ما تخفى الصدور)؛
او نيت پوشيده در گوشه هاى چشمان و نهان خانه ى دل ها را مى داند .
هم چنين مى فرمايد :
(و ان تبدوا ما فى أنفسكم أو تخفوه يحاسبكم به الله)؛
او به تمامى آن چه اظهار مى داريد و يا پنهان نگاه مى داريد . شما را به محاسبه مى كشد .
از اين رو ، در روايت آمده است كه حضرت امام جعفر صادق عليه السلام فرمود :
ان العبد المؤمن الفقير ليقول : يا رب ، أرزقنى حتى أفعل كذا و كذا من البر و وجوه الخير . فاذا علم الله - عزوجل - ذلك بصدق نية كتب الله له من الأجر مثل ما يكتب له لو عمله ، ان الله واسع كريم ؛
هرگاه فرد مؤمن نادار مى گويد : پروردگارا ، به من ثروت ده تا فلان كارهاى نيك را به جا آورم . هر گاه خداوند - عزوجل - بداند كه نيت او صادق است و واقعا اين آرزو را دارد ، مشابه همان اجر را به او عطا مى كند كه به عاملان و نيكوكاران اهدا مى فرمايد و خداوند گسترنده و گرامى است .
نيز رسول الله صلى الله عليه و آله مى فرمايد :
من طلب الشهادة صادقا ، أعطاها و لو لم تصبه ؛
هر كس به راستى شهادت در راه خدا را طلب كند ، خداوند متعال مرتبه و منزلت شهدا را به او كرامت مى فرمايد ، اگر چه در بستر بميرد و شهيد نگردد .
و اين همه به دليل آن است كه ملاك در پاداش الهى ، پاك بودن دل و آمادگى تمام عيار جان ها است و غرض و هدف دقيق از فرمان بردارى ها ، رشد روح و پيدايش درجات وجودى است . به همين دليل كارهاى ريايى اگر چه به بهترين وجه صورت گيرند ، كم ترين پاداشى را نتيجه نخواهد داد ، زيرا از انجام تكاليف هيچ بهره اى نصيب جان چنين عمل كنندگان نگرديده است .
أللهم صل على محمد عبدك و رسولك و آل محمد ، صلاة عالية على الصلوات ، مشرفة فوق التحيات ، صلاة لا ينتهى أمدها ، و لا ينقطع عددها ، كأتم ما مضى من صلواتك على أحد من أوليائك ،انك المنان الحميد المبدئ المعيد الفعال لما تريد ؛
خدايا ، بر حضرت محمد ، بنده و فرستاده ات و خاندان او ، عالى ترين درود خود را كه برتر از همه ى تحيات است نثار فرما ؛ درودى كه نه زمان آن تمام شود و نه شماره آن پايان پذيرد ؛ همانند كامل ترين درودهايى كه براى يكى از اولياى خود فرستاده اى ، زيرا تو منان و ستوده و آفريننده ى همه چيز و بازگرداننده ى مردم در قيامت و به جا آورنده ى همه چيز هستى .
معناى صلوات
واژه ى «صلوات» جمع «صلاة» و در لغت به معناى دعا و درود است ؛ سپس اين لفظ از اين معنا انتقال يافته و در معناى نماز به كار رفته ، سپس در هيمن معنا شهرت و بلكه در بسيارى موارد تعيين يافته است ، ولى در موارد استهال ، قراين مى فهماند كه لفظ صلوات در كدامين معنا به كار رفته است ، كه مسلم در موارد درود بر انبيا و امامان عليهم السلام به معناى همان درود و دعاست ، ولى بايد دانست كه هرگاه صلوات را به خدا نسبت داده و از او مى خواهيم كه بر پيامبر اكرم و امامان عليهم السلام صلوات فرست ، معناى آن طلب رحمت و نعمت و كرامت و افاضه ى بركات از ناحيه ى حضرت رب العالمين مى باشد .
درود بر محمد و آل محمد عليهم السلام متناسب با مقام والاى آنان
نكته ى بسيار جالبى كه در تقاضاى صلوات امام سجاد - سلام الله عليه - است ، درخواست عالى ترين تحيت و درودى است كه خداوند بر صالحان و انبياى پيشين نثار فرموده است و بايد دانست كه عالى ترين درود مسئله اى تعارفى و بازى با الفاظ نيست ؛ آن گونه كه در كلمات و تعارفات مردم مشهور است ، بلكه تعالى اين درود و تحيت ، وابسته به تعالى مبدئيت خاصى است كه آن تحيت از آن جا نشأت مى گيرد ، زيرا درود و تحيت خاصى را طلب فرمود كه فوق همه تحيات و درودها باشد و اين معنا شايسته ى عظيم ترين مرتبه و عالى ترين اسماى الهى است ؛ مثلا اگر سلطانى به فردى هديه اى عطا كند ، ولى اين هديه از مقام سلطنت نشأت نگرفته باشد ، بلكه سلطان به عنوان انسان به ديگرى عطايى روا داشته است ، معلوم است كه آن هديه داراى ارزش كيفى مهمى نخواهد بود ، برخلاف مواردى كه به صورت رسمى و دولتى از مقام سلطنت چيزى را به كسى اهدا مى كند . مسلم مبدأ اعطا در اين صورت ، غير از مبدأ آن در حال عادى است .
در اين دعا نيز امام سجاد عليه السلام از خداوند متعال درخواست مى دارد كه عالى ترين صلوات را بر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و خاندان او عليهم السلام نثار كند ؛ يعنى از مبدئيتى كه فوق آن تصور نمى شود . بر اين اساس ، اين درود از اسم «غفار» ، «خالق» ، «رازق» ، «مدبر» و يا «كريم» ناشى نشده است ، بلكه از اسم اعظم كه تمامى اين اسما را شامل و مزاياى همه را در بر دارد سرچشمه گرفته است ؛ اسمى كه تمامى خلق و ما سوى الله به يمن توجه آن اسم نشأت مى گيرد كه چه بسا مراد از آن اسم ، «اسم مستأثر» باشد ، زيرا چنين تحيت عظيمى فقط از آن اسم ناشى مى شود و فقط در شأن او است و احدى جز معصومين عليهم السلام بدان سو راه ندارند و اسمى اختصاصى و مشمول اعظم مراتب هستى است كه همه چيز با وسايط بسيار از آن مقام تنزل يافته اند . از اين رو ، حضرت سجاد عليه السلام به اسم هايى اشاره كرده است كه مجموع آنها همه چيز را در حيطه ى خود دارد و مجموعه اى است كه هيچ چيز را فروگذار نكرده است و بدين سان ، مقام محمد و آل محمد - صلوات الله عليهم اجمعين - در مرتبه ى مجموع اين اسم هاست . بنابراين ، رحمت هاى نازله و كرامت هاى واصله بر آنها ، از همان مقام و مرتبه سرچشمه گرفته است و با مقام اين بزرگواران سنخيت تمام دارد .
فارسی
.jpg)
.jpg)
.jpg)
دعاى براى مرزداران
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
