مكارم اخلاق امام زين العابدين عليه السلام است
و در آن چند خبر است : اول در كظم غيظ آن حضرت است :
شيخ مفيد و غيره روايت كرده اند كه مردى از اهل بيت حضرت امام زين العابدين عليه السلام نزد آن حضرت آمد و به آن جناب ناسزا و دشنام گفت حضرت در جواب او چيزى نفرمود، پس چون آن مرد برفت با اهل مجلس خود، فرمود كه شنيديد آنچه را ك اين شخص گفت الحال دوست دارم كه با من بياييد برويم نزد او تا بشنويد جواب مرا از دشنام او، گفتند مى آييم و ما دوست مى داشتيم كه جواب او را مى دادى ، پس حضرت نَعْلَيْن خود را برگرفت و حركت فرمود و مى خواند:
( وَ الْكاظِمينَ الْغِيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النّاسِ وَ اللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ ) (9)
رواى گفت : از خواندن آن حضرت اين آيه شريفه را دانستم كه بد به او نخواهد گفت ، پس آمد تا منزل آن مرد و صدا زد او را و فرمود به او بگوييد كه على بن الحسين است . چون آن شخص شنيد كه آن حضرت آمده است بيرون آمد مهيا براى شرّ، و شك نداشت كه آمدن آن حضرت براى آن است كه مكافات كند بعض جسارتهاى او را. حضرت چون ديد او را فرمود: اى برادر! تو آمدى نزد من و به من چنين و چنين گفتى ، پس هرگاه آنچه گفتى از بدى در من است از خدا مى خواهم كه بيامرزد مرا، و اگر آنچه گفتى در من نيست حق تعالى بيامرزد تو را.
راوى گفت : آن مرد كه چنين شنيد ميان ديدگان آن حضرت را بوسيد و گفت : آنچه من گفتم در تو نيست و من به اين بديها سزاوارترم ، راوى حديث گفت كه آن مرد حسن بن حسن رحمه اللّه بوده .(10)
دوم صاحب ( كشف الغمّه ) نقل كرده كه روزى آن حضرت از مسجد بيرون آمده بود مردى ملاقات كرد او را و دشنام و ناسزا گفت به آن جناب ، غلامان آن حضرت خواستند به او صدمتى برسانند، فرمود: او را به حال خود گذاريد! پس رو كرد به آن مرد و فرمود:
( ما سُتِرَ عَنْكَ مِنْ اَمْرنا اَكْثَرُ ) ؛ آنچه از كارهاى ما از تو پوشيده است بيشتر است از آنكه تو بدانى و بگويى . پس از آن فرمود: آيا تو را حاجتى مى باشد كه در انجام آن تو را اعانت كنيم ؟ آن مرد شرمسار شد، پس آن حضرت كسائى سياه مربع بر دوش داشتند نزد او افكندند و امر فرمودند كه هزار درهم به او بدهند، پس بعد از آن هر وقت آن مرد آن حضرت را مى ديد و مى گفت : گواهى مى دهم كه تو از اولاد رسول خدايى صلى اللّه عليه و آله و سلم .(11)
سوم و نيز روايت كرده كه وقتى جماعتى ميهمان آن حضرت بودند يك تن از خدام بشتافت و كبابى از تنور بيرون آورده با سيخ به حضور مبارك آورد، سيخ كباب از دست او افتاد بر سر كودكى از آن حضرت كه در زير نردبان بود او را هلاك كرد. آن غلام سخت مضطرب و متحير ماند، حضرت با و فرمود: اَنْتَ حرُّ؛ تو آزادى در راه خدا! تو اين كار را به عمد نكردى ، پس امر فرمود كه آن كودك را تجهيز كرده و دفن نمودند.(12)
چهارم در كتب معتبره نقل شده كه آن حضرت وقتى مملوك خود را دو مرتبه خواند او جواب نداد و چون در مرتبه سوم جواب داد حضرت به او فرمود: اى پسرك من ! آيا صداى مرا نشيندى ؟ عرض كرد: شنيدم ، فرمود: پس چه شد تو را كه جواب مرا ندادى ؟ عرض كرد: چون از تو ايمن بودم ! فرمود:( اَلْحَمْدُللّه الّذى جَعَلَ مَْملُوكى يَاءمَنُنى ) ؛ حمد خداى را كه مملوك مرا از من ايمن گردانيد.(13)
پنجم نيز روايت شده كه در هر ماهى آن حضرت كنيزان خود را مى خواند و مى فرمود من پير شده ام و قدرت برآوردن حاجت زنان را ندارم هر يك از شما خواسته باشد او را به شوى دهم و اگر خواهد به فروش آوردم و اگر خواهد آزادش فرمايم ، چون يكى از ايشان عرض مى كرد، نخواهم ، حضرت سه دفعه مى گفت خداوندا گواه باش ، و اگر يكى خاموش مى ماند به زنان خويش مى فرمود از وى بپرسيد تا چه خواهد، پس به هر مراد او بود رفتار مى فرمود.(14)
ششم شيخ صدوق از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده كه حضرت امام زين العابدين عليه السلام سفر نمى كرد مگر با جماعتى كه نشناسند او را و شرط مى كرد بر ايشان كه خدمت رفقا را در آنچه محتاجند به آن با آن حضرت باشد. چنان افتاد كه وقتى با قومى سفر كرد پس شناخت مردى آن حضرت را، به آن جماعت گفت : آيا مى دانيد كيست اين مرد كه همسفر شما است ؟ گفتند: نه ، گفت : اين بزرگوار على بن الحسين عليه السلام است ! رفقا كه اين شنيدند به يك دفعه از جاى خود برخاستند و دست و پاى مباركش ببوسيدند و عرض كردند: يابن رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلم اراده مى فرمودى كه ما را به آتش دوزخ بسوزانى هرگاه ندانسته از دست يا زبان ما جسارتى مى رفت آيا اَبَدُ الدَّهْر ما هلاك نمى گشتيم ! چه چيز شما را بر اين كار بداشت ؟ فرمود: من وقتى سفر كردم با جماعتى كه مرا مى شناختند ايشان براى خشنودى رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم زياده از آنچه من مستحق بودم با من عطوفت و مهربانى كردند از اين روى ترسيدم كه شما نيز با من همان رفتار نماييد، پس پوشيده داشتن امر خود را دوست تر داشتم .(15)
هفتم و نيز از آن حضرت روايت كرده كه در مدينه مردى بطّال بود كه به هزل و مزاح خود مردم مدينه را به خنده مى آورد، وقتى گفت : اين مرد يعنى على بن الحسين عليه السلام مرا درمانده و عاجز گردانيده و هيچ نتوانستم وى را به خنده افكنم . تا آنكه وقتى آن حضرت مى گذشت و دو تن از غلامانش در پشت سرش بودند پس آن مرد بطّال آمد و رداى آن حضرت را از در هزل و مزاح از دوش مباركش كشيد و برفت ، آن حضرت به هيچ وجه به او التفات ننمود، از پى آن مرد رفتند و رداى مبارك را باز گرفتند و آوردند و بر دوش مباركش افكندند. حضرت فرمود: كى بود اين مرد؟ عرض كردند: مردى بطّال است كه اهل مدينه را از كار و كردار خود مى خنداند.
فرمود به او بگوييد اِنَّ للّه يَومَا يَخْسِرَ فيهِ الْمُبْطِلُونَ؛ يعنى خداى را روزيست كه در آن روز آنانكه عمر خود را به بطالت گذرانيده اند زيان مى برند.
هشتم شيخ صدوق در كتاب ( خصال ) از حضرت امام محمد باقر عليه السلام روايت كرده كه فرمود: پدرم حضرت على بن الحسين عليه السلام در هر شبانه روزى هزار ركعت نماز مى گزارد چنانكه اميرالمؤ منين عليه السلام نيز چنين بود، و از براى پدرم پانصد درخت خرما بود در نزد هر درختى دو ركعت نماز مى گذارد، و هنگامى كه به نماز مى ايستاد رنگ مباركش متغير مى گشت و حالش نزد خداوند جليل مانند بندگان ذليل بود و اعضاى شريفش از خوف خدا مى لرزيد و نمازش نماز مودع بود يعنى مانند آنكه مى داند اين نماز آخر او است و بعد از آن ديگر نماز ممكن نخواهد بود او را.
و روزى در نماز ايستاده بود كه ردا از يك طرف دوش مباركش ساقط شد حضرت اعتنا نكرد و آن را درست نفرموده تا نمازش تمام شد بعضى از اصحاب آن حضرت از سبب بى التفاتى به ردا پرسيد، فرمود: واى بر تو باد! آيا مى دانى نزد كى ايستاده بودم و با كه تكلم مى كردم ؟ همانا قبول نمى شود از نماز بنده مگر آنچه كه دل او با او همراه باشد و به جاى ديگر نپردازد، آن مرد عرض كرد: پس ما هلاك شديم ، يعنى از جهت اين نمازهاى بى حضور قلب كه به جا مى آوريم ، فرمود: نه چنين است ، حق تعالى تدارك خواهد فرمود نقصان آن را به نمازهاى نافله .
آن حضرت را حالت چنان بود كه در شبهاى تار انبانى بر دوش مى كشيد كه در آن كيسه هاى دنانير و دراهم بود و به خانه هاى فقرا مى برد و بسا بود كه طعام يا هيزم بر دوش بر مى داشت و به خانه هاى محتاجين مى برد و آنها نمى دانستند كه پرستارشان كيست ؛ تا زمانى كه آن حضرت از دنيا رحلت فرمود و آن عطايا و احسانها از ايشان مفقود شد، دانستند كه آن شخص حضرت امام زين العابدين عليه السلام بوده و هنگامى كه جسد نازنينش را از براى غسل برهنه كردند و بر مغسل نهادند بر پشت مباركش از آن انبانهاى طعام كه بر دوش كشيده بود براى فقرا و ارامل و ايتام ، اثرها ديدند كه مانند زانوى شتر پينه بسته بود و همانا روزى آن حضرت از خانه بيرون رفت . سائلى به رداى آن حضرت كه از خز بود چسبيد و از دوش آن حضرت برداشته شد آن بزرگوار اعتنا به آن نكرد و از او درگذشت و بگذشت . و حال آن حضرت چنان بود كه جامه خز براى زمستان خود مى خريد چون تابستان مى شد آن را مى فروخت و بهاى آن را تصدق مى فرمود، روز عرفه بود كه آن جناب نظر فرمود به جمعى كه از مردم سؤ ال مى كردند، فرمود به ايشان كه واى بر شما از غير خدا سؤ ال مى كنيد در مثل چنين روزى كه رحمت واسعه الهى به مرتبه اى بر مردم نازل است كه اگر از خدا سؤ ال كنند در باب سعادت اطفالى كه در شكم مادران مى باشند هر آينه اميد است كه اجابت شود. و از اخلاق شريفه آن حضرت بود كه با مادر خود طعام ميل نمى فرمود، به آن حضرت عرض كردند كه شما از تمام مردم در بِرّ به والدين و صله رحم سبقت فرموده ايد جهت چيست كه با مادر خود طعام ميل نمى فرماييد؟ فرمود كه خوشم نمى آيد كه دستم پيشى گيرد بر آن لقمه كه مادرم به آن توجه كرده و آن را براى خود اراده كرده !
روزى شخصى به آن جناب عرض كرد كه يابن رسول اللّه ! من شما را به جهت خدا دوست مى دارم ، آن حضرت فرمود: خداوندا! من پناه مى برم به تو از آنكه مردم مرا به جهت تو دوست داشته باشند و تو مرا دشمن داشته باشى ، و آن حضرت را ناقه اى بود كه بيست حج بر آن گذاشته بود و يك تازيانه بر آن نزده بود، هنگامى كه آن شتر بمرد به امر آن حضرت او را در خاك پنهان كردند تا درندگان جثّه او را نخورند.
روزى از يكى از كنيزان آن جناب پرسيدند كه از حال آقاى خود براى ما نقل كن گفت : مختصر بگويم يا مُطَوَّل ؟ گفتند: مختصر بگو، هيچ گاهى روز طعام از براى او حاضر نكردم براى آنكه روزه بود، و هيچ شبى براى او رختخواب پهن نكردم از جهت آنكه براى خدا شب زنده دار بود.
روزى آن حضرت به جماعتى گذشتند كه به غيبت آن حضرت مشغول بودند آن حضرت در نزد ايشان ايستاد و فرمود: اگر راست مى گوييد در اين عيبها كه براى من ذكر مى كنيد خدا مرا بيامرزد و اگر دروغ مى گوييد خدا شما را بيامرزد.
و هرگاه طالب علمى به خدمت آن حضرت مى آمد و مى فرمود:
( مَرْحَبَا بِوَصَيّةِ رَسُولَ اللّهِ صَلَى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ )
آنگاه مى فرمود: به درستى كه طالب علم وقتى كه از منزل خويش بيرون مى رود پاى خود را نمى گذارد بر هيچ تر و خشكى از زمين مگر اينكه تا هفتم زمين از براى او تسبيح مى كنند.
و آن حضرت كفالت مى نمود صد خانواده از فقراء مدينه را و دوست مى داشت كه يتيمان و مردمان نابينا و اشخاص عاجز و زمين گير و مساكين كه براى معيشت خود تدبيرى ندارند بر طعام آن حضرت حاضر شوند و آن بزرگوار به دست خويش به ايشان طعام مرحمت مى فرمود و هر كدام از ايشان صاحب عيال بودند براى آنها نيز طعام روانه مى فرمود و هيچ طعامى ميل نمى فرمود مگر آنكه مثل آن را تصدق مى فرمود.
در هر سال هفت ثفنه ، يعنى برآمدگى و پينه از مواضع سجده آن جناب از كثرت نماز و سجده آن بزرگوار ساقط مى شد و آنها را جمع مى نمود تا وقتى كه از دنيا رحلت فرمود با آن جناب دفن كردند. و همانا بر پدر بزرگوار خود بيست سال گريست ، و در پيش آن حضرت طعامى نگذاشتند مگر آنكه گريست تا آنكه وقتى يكى از غلامانش عرض كرد كه اى آقاى من ! وقت آن نشد كه اندوه شما برطرف شود؟ فرمود: واى بر تو! يعقوب پيغبر عليه السلام دوازده پسر داشت خداوند تعالى يكى از آنها را از او پنهان كرد آنقدر بر او گريست تا چشماش از كثرت گريه سفيد شد و از بسيارى حزن و اندوه بر پسرش موهاى سرش سفيد گشت و قدش خميده شد و حال آنكه فرزندش در دنيا زنده بود و من به چشم خود ديدم كه پدر و برادر و عمو و هفده نفر از اهل بيت خود را كه شهيد گشته بودند و جسدهاى نازنين ايشان بر زمين افتاده بود پس چگونه اندوه بر من برطرف شود؟!(16)
نهم روايت شده كه چون تاريكى شب دامن بگسترانيدى و چشمها به خواب شدى حضرت امام زين العابدين عليه السلام در منزل خود به پا شدى و آنچه از قوت اهل خانه زياده آمده بود در انبانى كرده بر دوش برداشته و به خانه هاى فقراء مدينه رو نهادى در حالتى كه صورت مباركش را پوشيده بود بر ايشان قسمت مى فرمود و بسا كه فقراء بر در سراهاى خود به انتظار قدوم مباركش ايستاده بودند و چون آن حضرت را مى ديدند با هم بشارت همى دادند و مى گفتند كه صاحب انبان رسيد.(17)
دهم از ( دعوات راوندى ) نقل است كه حضرت امام محمد باقر عليه السلام فرمود: پدرم على بن الحسين عليه السلام فرمود: وقتى مرض شديدى مرا عارض شد، پدرم فرمود: به چه مايل هستى ؟ گفتم : ميل دارم كه چنان باشم كه اختيار نكنم چيزى را بر آن چيزى كه حق تعالى براى من مقرر داشته و اختيار فرموده .
( فَقالَ لى : اَحْسَنْتَ ضاهَيْتَ اِبْراهيمَ الْخَليلَ عليه السلام حَيْثُ قالَ جَبْرَئيل عليه السلام : هَلْ مِنْ حاجَةٍ؟ فَقالَ: لااَقْتَرِحُ عَلى رَبّى بَلْ حَسْبِىَ اللّهُ وَ نِعْمَ الْوَكيلُ؛ )
يعنى پدرم فرمود: نيكو گفتى شبيه به ابراهيم خليل عليه السلام شدى هنگامى كه جبرئيل گفت آيا حاجتى دارى ؟ فرمود: تحكم نمى كنم بر رب خود بلكه خدا كافى است و نيكو وكيلى است .(18)
يازدهم ابن اثير در ( كامل التواريخ ) نقل كرده كه چون اهل مدينه بيعت يزيد را شكستد و عامل يزيد و بنى اميه را از مدينه بيرون كردند، مروان نزد عبداللّه بن عمر آمد و از او درخواست نمود كه عيال خود را نزد او گذارد تا آنكه از آسيب اهل مدينه محفوظ بماند، ابن عمر قبول نكرد مروان خدمت حضرت امام زين العابدين عليه السلام رسيد و استدعا كرد كه حرم خود را در حرم آن حضرت درآورد كه در سايه عطوفت آن جناب محفوظ و مصون بماند، آن جناب قبول فرمود! مروان زوجه خود عايشه دختر عثمان بن عفان را با حرم خود فرستاد خدمت حضرت على بن الحسين عليه السلام آن جناب به جهت صيانت آنها ايشان را با حرم خود از مدينه بيرون برد به ينبع ، و به قولى حرم مروان را به طائف روانه فرمود و همراه كرد با ايشان پسر گرامى خود عبداللّه را.(19)
دوازدهم از ( ربيع الا برار ) زمخشرى نقل است كه چون يزيدبن معاويه به جهت قتل و غارت اهل مدينه مُسْلِم بن عُقْبَه را به مدينه فرستاد حضرت امام زين العابدين عليه السلام كفالت فرمود چهارصد زن كشيرالاَوْلاد را با عيال و حشم آنها و ايشان را جزء عيالات خود نمود، خورش و خوردنى و نفقه داد تا لشكر ابن عُقْبَه از مدينه بيرون شدند يكى از آنان گفت : به خدا قسم كه من در كنار پدر و مادرم چنين زندگانى به خوشى و آرامشى نكرده بودم كه در سايه عطوفت اين شريف نمودم .(20)
__________________________________
9- سوره آل عمران (3)، آيه 134.
10- ( ارشاد ) شيخ مفيد، 2/145 146.
11- ترجمه ( كشف الغمّة ) 2/296.
12- همان ماءخذ، به اختصار آمده .
13- ( ارشاد ) شيخ مفيد، 2/147.
14- ( مناقب ) ابن شهر آشوب 4/176، تحقيق : دكتر بقاعى .
15- ( عيون الا خبار الرضا عليه السلام ) شيخ صدوق 2/145، طوس ، قم .
16- ( خصال ) شيخ صدوق ، ص 517 519، حديث چهارم .
17- ( حلية الاولياء ) 3/133.
18- ( دعوات راوندى ) ص 168.
19- ( تاريخ ابن اثير ) 4/113.
20- ( ربيع الابرار ) 1/352، اءعلمى ، بيروت .
منبع : انیاد دعبل خزایی
