پرسشها و پاسخها، ص: 56

گروهی با پيروی از پيامبران الهی و به كار بستن تعاليم آسمانی راه پاكی و درستی را در پيش می گيرند، مدارج كمال را يكی پس از ديگری می پيمايند، خود را به اوصاف و اخلاق بهشتيان متخلّق می سازند و زمينه سعادت ابدی خويش را در آخرت فراهم می آورند.

گروهی نيز با پيروی از شهوات و هوای نفس مسير حق را ترك می گويند، از راه پاكی و فضيلت منحرف می شوند، و زمينه عذاب و دوزخ را برای خود مهيّا می سازند. خلاصه، بهشت و دوزخ نتيجه انديشه و افكار خوب و بد و محصول گفتار و رفتار درست و نادرست مردم است.

ثانياً: همان طور كه بهشت نشانه لطف خداوند به بندگان می باشد جهنّم نيز اگر چه در ظاهر عذاب و درد و رنج و مجازات است امّا در باطن لطف خدا محسوب می شود. چون همه مردم در معرفت به خدا و معارف الهی در يك سطح قرار ندارند گروهی خدا را عاشقانه عبادت می كنند، عدّه ای هم برای رسيدن به بهشت و نعمت های فراوان بهشتی رو به بندگی و اطاعت حق می آورند، گروه فراوانی از مردم نيز به خاطر ترس از جهنّم و عذاب های آن خدا را اطاعت كرده و از كجی و انحراف خود را حفظ می كنند «1»، بنابراين جهنَّم و اشاره به عذاب دردناك و عقوبت های جانكاه دوزخ بهترين عامل باز دارنده از معاصی است و چه بسيارند كسانی كه از خوف جهنّم به سعادت و شرافت جاودانه نايل آمده اند و اگر نبود اين جهنّم سوزان چه بسا بيشتر انسان ها اهل

______________________________
(1) نهج البلاغه: حكمت 237؛ بحارالانوار: 67/ 196، باب 53.