پرسشها و پاسخها، ص: 62

و بين آن ها ارتباط و هماهنگی بر قرار كرده است.

طبق اين نظم و هماهنگی كه در عالم هستی وجود دارد يك وقت روزی وظيفه دارد كه به سوی روزی خور حركت كند مانند باران كه مكلّف است با مركب ابر به سوی زمين های خشك برود «1».

در يك جا هم روزی خور وظيفه دارد كه به طرف روزی حركت كند؛ گياهان كه از آب و خاك و نور و هوا استفاده می كنند به همين اندازه وسايل استفاده و ارتزاق در اختيار آن ها قرار داده شده و به همان اندازه هدايت شده اند كه می توانند خود را به روزی خود برسانند. به حيوانات كه برای رفع نياز خود نياز به حركت از نقطه ای به نقطه ديگر دارند وسيله نقل مكان داده شد، تا از مكانی به مكان ديگر منتقل شوند و به تناسب نيازهای آن ها حواسّ مختلف و غرايز حيرت انگيزی به آن ها عنايت شده است.

امّا انسان كه از همه موجودات بالاتر است بايد مسير بيشتری را برای تحصيل روزی طی كند و به همين نسبت دستگاه هدايت در انسان قوی تر است به او عقل و علم و قوّه تفكّر داده شده، وحی و نبوّت به كمك او آمده و برايش وظيفه و تكليف مقرّر كرده است همه اين موارد از شؤون رزّاقيّت خداوند است. پس اين كه می گويند:

حرف درستی است امّا نه به اين معنا كه داشتن دندان كافی است و نيازی به سعی و تلاش ما وجود ندارد چون خداوند رزق موجودات را ضمانت كرده است، بلكه به اين معنا است كه بين دندان و نان در دستگاه آفرينش ارتباط وجود دارد بين روزی و روزی خور، وسايل تحصيل روزی و وسايل خوردن، هضم و جذب روزی و وسايل هدايت و راهنمايی به سوی روزی در متن خلقت ارتباط است. پس ما وظيفه داريم بعد از معرفت به اين ارتباط و وابستگی بين موجودات هستی بهترين راه را برای رسيدن به روزی انتخاب كنيم و قوای خود را در آن راه بكار اندازيم.

بنابراين اساس پايه كسب روزی تلاش و فعّاليت صحيح، مشيت، سازنده و دور از هر گونه افراط و تفريط است به همين دليل قرآن مجيد كراراً انسان را در گرو سعی و تلاش و فعّاليت خود شمرده و بهره او را از زندگی به ميزان سعی و تلاش او می داند «1». روايات فراوانی هم در زمينه تلاش و كوشش و مذمّت بيكاری و تنبلی در مورد تحصيل رزق و روزی از معصومين عليهم السلام به ما رسيده است كه بيان گر اين مطلب است كه اگر چه خداوند عهده دار رزق انسان و ساير موجودات شده است امّا با وجود ارتباط بين موجودات، راه رسيدن به روزی و تحصيل آن را نيز برای ما مشخّص كرده كه يكی از مهم ترين مسائل برای رسيدن به روزی تلاش و كوشش است لذا اميرالمؤمنين علی عليه السلام می فرمايد:

«إنَّ الأشياءَ لَمّا ازدَوَجَتْ ازدَوَجَ الكَسَلُ والعَجْزُ فنتجا بَينَهُما الفَقْر» «2»

.______________________________
(1) نجم (53): 39.

(2) كافی: 5/ 85، حديث 8؛ وسائل الشيعه: 17/ 60، حديث 7.