و مخالفه الهدى
بار الها پناه به تو مى برم از اين كه برخلاف سير هدايت حركت كنم: هدايت را مراتبى است و بعيد نيست كه مخالفت آن بر حسب اختلاف مرتبه ى هدايت دعاكننده باشد كه به هر مرتبه از هدايت كه نايل آمده در حركت آن مسير، مخالفت نورزد و اختصاصى به هدايت عامه ندارد چنانچه سيد شارح فرموده است خلاف هدايت حركت كردن ضلالت و گمراهى است، و همانگونه كه هدايت را مراتبى است لا محاله ضلالت و گمراهى را نيز مراتبى خواهد بود البته دواعى و موجبات مخالفت مختلف است مثلا در هدايت عامه چه بسا سرگرمى به لذتهاى دنيايى و مادى موجب انحراف از مسير هدايت گردد و ليكن در مراتب عاليه شايد سرگرمى به لذات عقلى موجود در آن مرتبه مانع از حركت و ترقى شود و راه هدايت به مرتبه بالاتر از دست برود و شايد به اين نحو آيه مباركه: «و وجدك ضالا فهدى» را توان توجيه و تفسير كرد كه هدايت خاصه ى الهى وقتى شامل حال رسول اكرم گرديد از ضلال مطلق و اقتناع به مرتبه اي از كمال نجات يافت و رفرف كمال و براق معراج و ترقى را تا آن جا راند كه جبرئيل امين از همراهى اش بازماند و گفت: «لو دنوت انمله لا حترقت:»
اگر بند انگشت برتر پرم
فروغ تجلى بسوزد پرم
«ثم دنى فتدلى فكان قاب قوسين او ادنى»
همسفرانش سپر انداختند
بال شكستند و پر انداختند
او متحير چو غريبان راه
حلقه زنان بر در آن بارگاه
پرده نشينان كه رهش داشتند
هودج او يك تنه بگذاشتند
رفت بدان راه كه همره نبود
اين قدمش زان قدم آگه نبود
هر كه جز او بر در آن راز ماند
او هم از آميزش خود بازماند
و سنه الغفله
سنه حالتى است كه پيش از خواب عارض مى شود و به فارسى آن را (چرت و بنگى) گويند در اين حا استعاره شده و تنبلى و سستى در عبادت به سستى كه در حال چرت دست مى دهد تشبيه شده: خدايا پناه به تو مى برم- نه تنها از خواب غفلت- بلكه از مقدمه آن خواب نيز پناهنده به تو مى شوم.
و غفلت نيز داراى مراتبى است مرتبه اي از آن كه غفلت تام است براى استعاذه از آن بايد از واژه ى خواب استفاده كرد چنانچه در ترجمه اشاره شد و در استعمالات ادبا چه فارس و چه عرب جمله ى خواب غفلت بسيار به چشم مى خورد مانند: «الناس نيام اذا ماتوا انتبهوا»: مردم در خوابند وقتى بميرند از خواب غفلت چشم باز كنند اميرالمومنين عليه السلام خطاب به انسان غافل فرمايد : «اما من دائك بلول؟ ام ليس من نومتك يقظه؟» مگر از بيماريت بهبودى ندارى؟ يا از خوابت بيدارى؟ و در اين جمله از دعاء با آوردن كلمه ى سنه گويى از كمترين غفلت از ياد خداى تعالى استعاذه شده است چنانچه آيه ى شريفه نيز شايد ناظر به همين است كه فرمايد: «و اذكر ربك فى نفسك تضرعا و خيفه و دون الجهر من القول بالغدو و الاصال و لا تكن من الغافلين» و بحسب اين آيه مباركه آن را كه هوس لقاء در سر و عشق ديدار در دل است مى بايد دائما در حال حضور باشد و با ذكر دائم كه موجب نورانيت دل و سبب آمادگى تجلى انوار غيبيه است خود را به مقام قرب عنديت برساند و از لذات معنوى عبادت و تسبيح بهره مند گرديده به آخرين درجه قرب كه مقام فنا است و حالت سجده رمزى از آن است نائل آيد چنانچه خداى تعالى پس از اين آيه بلافاصله مى فرمايد: «ان الذين عند ربك لا يستكبرون عن عبادته و يسبحونه و له يسجدون» سيد شارح از مرحوم شيخ بهائى قدس سره نقل مى كند كه فرموده است غفلت دل از حق تعالى عظيمترين عيب و بزرگترين گناه است و لو اين كه آنى از آنات و لحظه اي از لحظات باشد تا آنجا كه ارباب قلوب، غافل را در حين غفلت از جمله ى كفار شمرده اند «غفله القلب عن الحق من اعظم العيوب و اكبر الذنوب و لو كانت آنا من الانات او لمحه من اللمحات حتى ان اهل القلوب عدوا الغافل فى آن الغفله من الكفار» نويسنده گويد: شايد گفتار شيخ بزرگوار اشاره به قول عطار باشد كه گويد:
هر آن كس غافل از حق يك زمان است
در آن دم كافر است اما نهان است
و تعاطى الكلفه
آنچه از موارد استعمال كلمه ى تعاطى برمى آيد آن است كه تعاطى عبارت است از اين كه انسان براى رسيدن به چيزى بيش از مقدارى كه لازم است اقدام كند و از اين رو يكى از معانى تعاطى: «القيام على اطراف اصابع الرجلين مع رفع اليدين الى الشى ء» گفته شده يعنى بر روى انگشتهاى پا بايستد و هر دو دست را به طرف بالا بكشد تا چيزى به دست آورد كه اين حالت، حد اعلاى قد كشيدن براى گرفتن چيزى است و آيه ى شريفه درباره ى كسى كه ناقه ثمود را كشت مى فرمايد فتعاطى فعقر شايد به همين معنى باشد يا ظاهرا كه براى نحر كردن ناقه چنان حالت را به خود گرفت و به واسطه ى درشتى اندام ناقه و يا احتمالا كوتاهى قد عاقر مى بايست كه بر روى انگشتان پا بايستد تا دسترسى به نحر كردن شتر داشته باشد و يا معنا كه نهايت كوشش را در اين جريحه به كار برد .
و كلفت به معناى مشقت است و به همين جهت سن بلوغ را سن تكليف و انسان بالغ را مكلف گويند زيرا بار وظائف و عبادات كه به دوش او گذاشته مى شود موجب مشقت و زحمت او است (بگذريم از كسانى مانند ابن طاووس رحمه الله كه روز رسيدن به سن بلوغ را جشن مى گرفت و به فرزندش نيز وصيت كرده است كه او هم روز بلوغش را جشن بگيرد كه شرف مخاطبه با حق تعالى در اين روز نصيبش شده است).
پس آنچه از جمله ى و تعاطى الكلفه استفاده مى شود آن است كه آدمى نبايد مشقت زيادى را بر خود تحميل كند حتى در عبادات كه موجب كسالت و انزجار نفس از عبادت حق تعالى مى شود و در اين باره رواياتى نيز از ائمه ى دين رسيده است از جمله ى آنها وصيت اميرالمومنين عليه السلام است به حارث همدانى كه فرمود: «و خادع نفسك فى العباده و ارفق بها و لا تقهرها و خذ عفوها و نشاطها الا ما كان مكتوبا عليك من الفريضه فانه لابد من قضائها و تعاهدها عن محلها»: خود را به نيرنگ وادار عبادت كن و با نفس خود راه مدارا پيش گير و آن را به زور وادار به عبادت مكن بلكه هنگامى كه مجال دارى و سر حال هستى عبادت كن البته اين مراعات در مستحبات است اما در واجبات بس به ناچار و در هر حال بايد آن را به جا آورى و نگذارى از وقتش بگذرد.
(جمله اي طلائى از استاد حسن زاده در هزار و يك نكته اش ديده ام كه از يكى از بزرگان نقل مى كند بدين مضمون: كه در حال كسالت نوافل را به جاى آوردن كفران نعمت تجلى است، بسيار قابل دقت و تحسين است).
و ممكن است مقصود از تعاطى كلفت به مشقت انداختن ديگران باشد، چه بسا اتفاق مى افتد كه افرادى پر توقع از دوستان خودشان توقعاتى دارند كه موجب كلفت و مشقت آنان است و اين از نظر اخلاق كار خوبى نيست و در بعضى از روايات به نظر رسيده است كه «شر الاخوان من تكلف به»: بدترين برادران دينى كسى است كه موجب تكلف ديگرى باشد. روايتى در اين مورد از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم رسيده است كه از جوامع كلم است فرمود: «من تكرمه الرجل لا خيه ان يقبل تحفته و يتحفه بما عنده و لا يتكلف به»: اداى احترام شخص نسبت به برادرش آن است كه تحفه اش را بپذيرد (يعنى هر چند اندك باشد) و از آنچه خود دارد تحفه بدهد و خود را به زحمت نيندازد. فرضا اگر به نزد برادرش به مهمانى رفت هر چه را كه به عنوان پذيراى تقديم كرد با روى گشاده بپذيرد مثلا غذاى ساده ى او را با اشتها و خوشرويى ميل كند نه آن كه به يكى دو لقمه اكتفا كرده و اظهار بى ميلى كند كه مبادا برادرش از اين كه نتوانسته سفره ى رنگين تهيه كند شرمنده شود. البته در عين حالى كه ميزبان نبايد خود را در تهيه ى وسايل پذيرايى به زحمت بيندازد از كم توقعى ميهمان نيز نبايد سوء استفاده كرده و از آنچه آماده دارد و يا بى تكلف مى تواند آماده كند مضايقه كند و به پذيرايى با نان خالى مثلا اكتفا كند پس ميهمان را وظيفه است كه «ان يقبل تحفته» و ميزبان را وظيفه كه «يتحفه بما عنده»
و ايثار الباطل على الحق
ايثار به معناى مقدم داشتن و اختيار نمودن چيزى بر چيز ديگر است و در اين جمله از دعا به خداى تعالى پناه برده شده از اين كه باطل را بر حق مقدم بدارد و حق را فداى باطل كند سيد شارح فرمايد: مقصود از باطل آن است كه سودى براى آخرت نداشته باشد و مراد از حق اطاعت خدا كردن و اوامرش را گردن نهادن و اعمال شايسته را طبق عقيده ى صحيح بجا آوردن است و به طور خلاصه: اعتقاد و عمل مكلف يا مطابق است با آنچه خداى تعالى امر فرموده و يا مطابق نيست اگر مطابق باشد حق است و اگر نه باطل، پايان سخن سيد رحمه الله.
نويسنده گويد: محتمل است كه جمله دعاى شريف محتواى بيشتر و معناى عميقتر و وسيعتر داشته باشد به اعتبار توسعه ى دائره حق و باطل كه بر حسب ديدها فرق مى كند تا آن جا كه به ديد عرفانى دقيق ذوق احلاى عرفانى هر آنچه غير خدا است باطل است و ايثار غير خدا بر خداى تعالى مورد استفاده در دعا است چنانچه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «اصدق شعر قالته العرب فى الجاهليه قول لبيد: الاكل شى ء ما خلا الله باطل» عارف شيراز نيز گويد:
عكس روى تو چو در آينه جام افتاد
عارف از پرتو مى در طمع خام افتاد
حسن روى تو به يك جلوه كه در آينه كرد
اين همه نقش در آينه اوهام افتاد
كل ما فى الكون وهم او خيال
او عكوس فى مرايا او مثال
و الاصرار على الماثم
اصرار از ريشه صر است كه به معناى بستن و محكم كردن است و از اين جهت به كيسه، صره گفته مى شود چون كيسه را به منظور محافظت آنچه در ميان آن است محكم مى بندند سپس بستگى به هر چيزى را اصرار گفتند و در اصطلاح شرع اصرار در گناه آن جا گويند كه گناهى مكرر صورت بگيرد بدون آنكه گنهكار از گناهش توبه كند. و از فرموده شيخ بهائى قدس سره چنين برمى آيد كه ركن اصلى در تحقق اصرار همان توبه نكردن است و لو اين كه گناهى ديگر انجام نداده باشد چه آن كه از شهيد قدس سره در قواعد نقل شده كه فرموده است: اصرار بر دو قسم است: اصرار فعلى و اصرار حكمى اصرار فعلى آن است كه انسان يك نوع از گناهان صغيره را همواره انجام دهد بدون آن كه توبه كند و يا آن كه گناهان صغيره به طور كلى از هر نوع كه باشد بسيار مرتكب شود بدون توبه و اما اصرار حكمى آن است كه پس از انجام گناه كوچك باز قصد انجام آن را داشته باشد اما اگر معصيت صغيره اي مرتكب شد و بعد از عمل توبه از آن گناه به خاطرش خطور نكرد و لكن تصميم تكرار آن را نيز ندارد پس ظاهر آن است كه اين را اصرار به گناه نتوان گفت، پايان سخن شهيد قدس سره شيخ بهائى در كتاب اربعين خود فرمايد: از اين كه شهيد قدس سره اصرار حكمى را اختصاص داده به عزم بر ترك صغيره اي كه مرتكب شده است استفاده مى شود كه اگر صغيره اي را مرتكب شد و سپس قصد ارتكاب صغيره ديگرى را داشت او را مصر نگويند و حال آنكه ظاهر آن است كه چنين كس مصر است و در اين كه شهيد قدس سره مقيد كرده است عزم بر ترك را در صغيره اي كه مرتكب شده است چنين برمى آيد كه اگر كسى يك سال تصميم بر گناه كوچك داشت مانند پوشيدن لباس حرير و لكن تصادفا نتوانست آن را تهيه كند و اصلا نپوشيد مصرش نخوانند و لكن اين فرموده ى شهيد ره محل نظر است. پايان سخن شيخ قدس سره پس معلوم شد كه شيخ ما تصميم گناه را نيز گناه مى داند هر چند جامه عمل نپوشد.
و در كافى شريف از امام باقر عليه السلام روايت مى كند كه در تفسير آيه شريفه : «و لم يصروا على ما فعلوا و هم يعلمون» فرمود: اصرار آن است كه گناه كند و استغفار نكند و در فكر توبه هم نباشد اصرار همين است.
«الاصرار ان يذنب الذنب فلا يستعفر الله و لا يحدث نفسه بتوبه فذلك الاصرار» و از اين روايت استفاده مى شود كه گناه بدون توبه و لو يك بار هم كه باشد اصرار است و از امام صادق عليه السلام روايت است كه فرمود: معصيت صغيره اگر اصرار بر آن شود صغيره نخواهد بود بلكه مبدل به كبيره مى شود و معصيت كبيره اگر استغفار از آن بشود كبيره نخواهد ماند.
«لا صغيره مع الاصرار و لا كبيره مع الاستغفار» و ابى بصير گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام فرمود: نه به خدا قسم خداى تعالى هيچ عبادتى را نمى پذيرد در حالى كه بر يكى از گناهانش اصرار بشود: «لا و الله لا يقبل الله شيئا من طاعته على الاصرار على شى ء من معاصيه» نويسنده گويد: مويد اين روايت، آيه شريفه است كه مى فرماييد: «انما يتقبل الله من المتقين».
و استصغار المعصيه
بار الها پناه به تو مى برم از اين كه گناه را كوچك بشمارم گناه را از دو بعد مى توان ملاحظه كرد يكى بعد فعلى آن است بدين معنى كه عملى برخلاف مصلحت واقعى (چه مصلحت فردى و چه مصلحت اجتماعى) در خارج تحقق يافته كه ضرر آن شخص با اجتماع خواهد رسيد گناه در اين بعد است كه به دو بخش بزرگ و كوچك تقسيم مى شود و پاره اي جزء معاصى كبيره اند يعنى ضرر و فساد بيشترى مترتب بر آن است و بعضى از آنها معصيت صغيره ناميده مى شود يعنى ضرر كمترى را به فرد يا مجتمع دارد و به اين لحاظ در باب عدالت مطرح است كه عادل كسى است كه معصيت كبيره از او صادر نشود و به صغيره نيز اصرار نورزد.
بعد ديگر گناه بعد فاعلى آن است بدين معنى كه مورد نظر و تحليل جنبه ى صدور آن است كه بنده اي مخالفت امر مولاى خود را نموده است كوچكى و بزرگى گناه در اين بعد از لحاظ شدت مخالفت است كه هر چند مخالفت شديدتر باشد عظمت گناه بيشتر است و اين بر حسب موارد و اشخاص فرق مى كند چه بسا مخالفت كسى در شرايط خاصى شديدتر از مخالفت او در شرايط ديگر باشد مثلا كسى كه مقرب دربار سلطان است و محرم راز او نشايد كمترين و كوچكترين مسامحه در اجراى اوامر او داشته باشد كه اين انتظار از يك رعيت نيست چنانچه حديث: «حسنات الابرار سيئات المقربين» اشاره به اين نكته دارد.
گناه در بعد مخالفت است كه كوچك شمردن آن كوچك دانستن امر الهى و نوعى از توهين به مقام مقدس ربوبى تلقى مى شود و در اين بعد گناهان همگى گناه كبيره است و صغيره ندارد و اگر در روايات معاصى تقسيم به صغيره و كبيره شده است به اعتبار مقايسه ى آنها با يكديگر است چنان كه اشاره شد نه به اعتبار مقايسه آنها نسبت به ساحت مقدس كبريايى حق تعالى، از اين رو است كه در روايات به اين نكته توجه داده شده است و يكى از عوامل بزرگ شدن گناه استصغار آن و كوچك دانستن آن است چنانچه در كافى شريف از امام صادق عليه السلام حديث كند كه فرمود: از گناهان كوچك برحذر باشيد كه آنها آمرزيده نمى شوند: «اتقوا المحقرات من الذنوب فانها لا تغفر» راوى كه زيد شحام است گويد: «قلت و ما المحقرات؟» عرض كردم گناهان كوچك كدامند؟ فرمود: «الرجل يذنب الذنب فيقول طوبى لى لو لم يكن لى غير ذلك»: كسى گناه كند و بگويد خوشا به حال من اگر گناهى جز اين نداشتم. و صدوق قدس سره در ثواب الاعمال از ابوهاشم جعفرى حديث كند كه گفت شنيدم امام باقر عليه السلام مى فرمود: از گناهانى كه آمرزيده نمى شود آن است كه كسى بگويد كاشكى به جز اين كار مواخذه نمى شدم «من الذنوب التى لا تغفر قول الرجل ليتنى لا اواخذ الا بهذا...» الحديث و از پيغمبر روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود آن كس كه خندان گناه كند گريان وارد آتش مى شود: «من اذنب ذنبا و هو ضاحك دخل النار و هو باك» يكى از عرفا فرموده است كه هر چند گناه در دل گنهكار بزرگ شود به همان نسبت نزد خداى تعالى كوچك مى شود و هر چه قدر گناه در دل كوچك باشد به همان نسبت نزد خداى تعالى بزرگ خواهد بود.
و استكبار الطاعه
و پناه مى برم به تو از اين كه اطاعتم را بزرگ ببينم.
استكبار طاعت نقطه ى مقابل استصغار معصيت است و حق آن است كه به عكس باشد يعنى گناه را بزرگ بيند و اطاعت را كوچك كه بزرگ ديدن طاعت ناشى از عجب است و خودبينى و منشا آن به جز جهل نيست آن كه همه وجودش از آن خداى تعالى است و خود در ذات خود هيچ است و هيچ، چگونه عجب به طاعت مى كند جايى كه صادر اول و اشرف مخلوقات اعتراف به عجز و تقصير مى كند «و ما عبدناك حق عبادتك» مى گويد ديگران را چه رسد كه طاعتى از خود ببينند تا چه رسد به استكبار آن و حقيقتا بايد گفت:
آنجا كه عقاب پر بريزد
از پشه لاغرى چه خيزد
و به گفته عارف شيراز:
فكر خود و راى خود در عالم رندى نيست
كفر است در اين مذهب خودبينى و خودرائى
در كافى شريف از موسى بن جعفر عليه السلام روايت مى كند كه به بعضى از فرزندان خود فرمود: فرزندم در عين حالى كه كوشش در عبادت را داشته باش مراقبت كن كه خود را از حد تقصير در عبادت خدا بيرون نبينى كه خداى تعالى آن چنان كه شايد عبادت نشده است: «يا بنى عليك بالجد و لا يخرجن نفسك عن حد التقصير فى عباده الله و طاعته فان الله لا يعبد حق عبادته». و پناه به تو مى برم از فخر فروشى كه توانگران است. فخر فروشى صفت اوليه شيطان است و سخت طرفدار اين خلق و كسانى كه در خط او هستند كه نخستين عامل طرد او از بارگاه، همين رذيله بود: «قال انا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين» از اين رو اولياء الهى و آن طبيبان شاگردان حق همواره مراقبت كامل داشتند كه كسى از دوستان و پيروانشان در اين دام نيفتند براى نمونه يك حديث شريف و لطيف نقل مى كنم و به همان اكتفا، كه دامن سخن وسيع است
بزنطى مى گويد: شرفياب محضر امام رضا عليه السلام شدم و از هر درى سخن به ميان آمد تا پاسى از شب بگذشت اجازه ى مرخصى خواستم فرمود: احمد! مى روى يا مى مانى؟ عرض كردم: هر چه دستور بفرماييد فرمود: شب گذشته و رفت و آمدى نيست و مردم خوابند همين جا باش اين بفرمود و تشريف برد لحظاتى گذشت و من اطمينان پيدا كردم كه حضرت به اندرون رسيده اند به سجده افتادم و عرض كردم بار الها سپاسگزارم كه حجه الله و وارث علم پيامبران در ميان برادران من با من اين چنين لطف و محبت دارد.
من كه باشم كه بر آن خاطر عاطر گذرم
لطفها باشدت اي خاك درت تاج سرم
هنوز سر از سجده برنداشته بودم كه احساس كردم حضرت پاى بر من مى زند سر برداشتم و برخاستم حضرت به من دست داد و دست مرا به علامت دوستى فشرد سپس فرمود: اي احمد! اميرالمومنين عليه السلام به عيادت صعصعه بن صوحان كه بيمار شده بود تشريف برد و چون از عيادت برخاست فرمود: اي صعصعه به اين كه من از تو عيادت كردم بر برادران خود فخر نورز و تقوى داشته باش امام رضا عليه السلام اين بفرمود و بازگشت: «عن البزنطى قال دخلت على ابى الحسن عليه السلام... فاقبل يحدثنى و اساله فيجيبنى حتى ذهب عامه الليل فلما اردت الانصراف قال لى يا احمد تنصرف او تبيت فقلت جعلت فداك ذاك اليك ان امرت بالانصراف انصرفت و ان امرت بالمقام اقمت قال: اقم فهذا الحرس و قد هدا الناس و باتوا قال: و انصرف عليه السلام فلما ظننت انه دخل خررت لله ساجدا فقلت الحمدلله حجه الله و وارث علم النبيين آنس بى من بين اخوتى و حببنى و اذا انا فى سجدتى الشكر فما علمت الا و قد رفسنى بر جله ثم قمت فاخذ بيدى فغمزها ثم قال يا احمد ان اميرالمومنين عليه السلام عاد صعصعه بن صوحان فى مرضه فلما قام من عنده قال يا صعصعه لا تفتخرن على اخوانك بعيادتى اياك و اتق الله ثم انصرف عنى»
و الازراء بالمقلين
و پناه مى برم به تو از خوار شمردن تهيدستان.
در كافى شريف از امام صادق عليه السلام روايت مى كند كه فرمود: «من استذل مومنا او احتقره لقله ذات يده و لفقره شهره الله يوم القيامه على رئوس الخلايق»: آن كس كه مومنى را به خاطر تهيدستى و نيازمندى اش خوار و كوچك ببيند خداى تعالى روز قيامت در پيش خلائق روزگار رسوايش مى فرمايد. و از ابن عباس از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم نقل است كه فرمود: «من اهان فقيرا مسلما من اجل فقره و استخف به فقد استخف بحق الله و لم يزل فى مقت الله عز و جل حتى يرضيه»: آن كس كه فقير مسلمانى را به خاطر فقرش توهين كند و او را سبك شمارد پس به راستى كه در حق خداى تعالى استخفاف كرده و خدا را سبك شمرده و تا او را از خود راضى نكند در غضب و خشم خداى تعالى خواهد بود. و صدوق قدس سره در ثواب الاعمال از امام صادق عليه السلام روايت مى كند كه فرمود: «لا تحقروا فقيرا مومنا فان من حقر مومنا فقيرا او استخف به حقره الله و لم يزل ماقتا له حتى يرجع عن حقرته او يتوب»: مومنى را كه فقير باشد كوچك نشمريد كه هر كس مومن فقيرى را كوچك شمرد يا به او بى اعتنايى كند خداى تعالى او را كوچك مى شمارد و همواره بر او غضبناك است تا اين كه از تحقيرش باز گردد يا توبه كند. و ظاهرا مقصود از بازگشت از تحقير در مقابل توبه كردن آن است كه جبران كند تحقيرش را و او را اكرام و اعظام نمايد و اگر نمى تواند يا در دسترس نيست از عمل خود توبه كند كه ديگر چنين كار خطايى از او سر نزند كه مومن را نزد خداى تعالى احترامى است خاص تا آن جا كه در روايتى امام صادق عليه السلام فرمود: خداى تبارك و تعالى مومن را از نور عظمت خودش و جلال و كبريائش آفريده است پس هر كس طعنه بر او زند و يا سخن او را رد كند بر خداى تعالى در عرش اش رد كرده است و از ولايت خداى تعالى خارج است و شيطان در طينت و خلقت او شركت نموده است: «عنه عليه السلام قال ان الله تبارك و تعالى خلق المومن من نور عظمته و جلال كبريائه فمن طعن على المومن او رد عليه فقد رد على الله فى عرشه و ليس هو من الله فى ولايه و انما هو شرك شيطان» و روايتى نقل شده كه خداى تعالى به موسى بن عمران خطاب و عتاب فرمود كه چرا به عيادت من نيامدى؟ مولانا مضمون روايت را در مثنوى اش آورده و گويد:
آمد از حق سوى موسى اين عتيب
كاى طلوع ماه ديده تو ز جيب
مشرقت كردم به نور ايزدى
من حقم رنجور گشتم نامدى
گفت سبحانا تو پاكى از زيان
اين چه رمز است هين بكن يا رب بيان
باز فرمودش كه در رنجوريم
چون نپرسيدى تو از روى كرم
گفت يا رب نيست نقصانى تو را
عقل گم شد اين گره را بر گشا
گفت آرى بنده خاص گزين
گشت رنجور او منم نيك اش ببين
هست رنجوريش رنجورى من
هست معذوريش معذورى من
آنگاه مولانا از اين روايت نتيجه مى گيرد و گويد:
هر كه خواهد همنشينى با خدا
او نشيند در حضور اوليا... الابيات
