پرسشها و پاسخها، ص: 69

بنابراين عالم هستی پر از زمزمه و غوغا است و هر موجودی به نوعی به تسبيح و حمد و ثنای خداوند مشغول است امّا در اين كه حقيقت اين تسبيح چيست آرای متفاوتی در ميان مفسّران و دانشمندان وجود دارد كه به بعضی از آن ها اشاره می نمائيم:

نظريه نخست: مقصود از تسبيح همان خضوع تكوينی هر موجودی در برابر فرمان و اراده الهی است و سراسر هستی در برابر اراده و مشيّت خداوند خاضع بوده و در پذيرش وجود و پيروی از قوانينی كه خداوند برای آن ها تعيين نموده است مطيع و تسليم می باشند.

نظريه دوّم: مراد از تسبيح موجودات اين است كه نظم و نظام شگفت انگيز هر موجودی با رمز و اتقانی كه در ساختمان آن ها به كار رفته است، شاهد و گواه بر قدرت بی نهايت، عقل، شعور و حكمت بی پايان سازنده او است سازمان دقيق اسرار پيچيده هر موجودی همان طور كه بر وجود صانع خود گواهی می دهد به زبان تكوينی گواهی می دهد كه خالق آن دانا و توانا است و از هر نوع عجز و جهل مبرّا و منزّه است.

آيا می توان منكر شد كه ساختمان های عظيم و كارخانه های بزرگ با زبان بی زبانی از سازنده و مخترع و مبتكر خود سخن می گويند و هر يك در حدّ خود از آن ها ستايش می كنند؟

بنابراين بايد قبول كرد كه عالم هستی با آن نظم عجيبش، با آن همه رازها و اسرار همگی تسبيح خدا می گويند. ساختمان و نظم اين عالم هستی می گويد خالق آن از هر گونه نقص و عيبی مبرّا است.

نظريه سوّم: اين نظريّه مربوط به فيلسوف گرامی اسلام مرحوم