آراستگى به خوشخویى

این که گفته مى شود حسنات اخلاقى و خصایل مثبت نفسانى سبب نجات انسان در دنیا و آخرت است ، سخنى به حق و کلامى بر اساس صدق و راستى است .بسیار اتفاق افتاده که برخى از حسنات اخلاقى در برخى از کافران و مشرکان عامل نجات آنان از اعدام و روى آوردنشان به اسلام و سبب نجاتشان در آخرت شده است .مگر نه این که تعدادى از بت پرستان ، و عقیده مندان به معبودهاى باطل به دعوت پیامبران پاسخ گفتند و از آلودگى بت پرستى و بى دینى درآمدند و به طهارت و پاکى معنوى آراسته شدند ، آیا روى آوردنشان به دعوت پیامبران عاملى جز تواضع و فروتنى در برابر حق بوده است ؟مگر تواضع وفروتنى رشته اى از حسنات اخلاقى وزیبایى هاى معنوى نیست؟وقتى حسنات اخلاقى در دنیا عامل نجات باشد ، یقیناً نجات بخشى اش در آخرت که زمان جلوه ى کامل رحمت خداست بیشتر است .امیرالمومنین(علیه السلام) که به فرموده ى قرآن مجید در آخرین آیه ى سوره ى رعد همه ى دانش کتاب نزد او بوده(1) ، و در یک کلمه ، علم او متصل به علم حضرت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ ( وَیَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ کَفَى بِاللهَ شَهِیداً بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ ) رعد (13) 43 .
در مصادر روایى خاصه در روایات مختلف بیان شده است که ( وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَاب ) حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) است .
کافى : 1/229 ، باب انه لم یجمع القرآن . . . ، حدیث 6 ; امالى صدوق : 564 ، المجلس الثالث والثمانون ، حدیث 3 ; بشاره المصطفى : 193 ; بصائر الدرجات : 212 ، باب 1 ; روضه الواعظین : 1 / 105 ; مناقب : 2 / 29 ، فصل فى المسابقه بالعلم ; وسائل الشیعه : 27 / 181 ، باب 13 ، حدیث 33546 ، 33564 ، 33589 ; بحار الانوار : 23 / 191 ، باب 10 ، حدیث 11 و . . .
حق است ، و پس از پیامبر هیچ انسانى هم چون او قواعد و مایه هاى تربیتى و معارف الهى و انسانى را بیان نکرده است و باید انصاف داد که نمونه ى راهنمایى هایش در هیچ یک از فرهنگ هاى بشرى هرچند از مایه هاى معنوى برخوردار باشد یافت نمى شود ، درباره ى حسنات اخلاقى مى فرماید :رَاسُ الایمانِ حُسنُ الخُلقِ وَالتَحلّى بالصِدق(1) . سر ایمان حسنات اخلاقى و آراستگى به صدق و راستى است .راستى عجیب است انسان با نماز و روزه و حج و زکات و خمس و صدقه که وظیفه ى بندگى اوست خداگونه نمى شود ، ولى با آراسته شدن به حسنات اخلاقى در حقیقت جلوه گاه صفات حضرت رب و به تعبیر دیگر خداگونه مى شود .تعبیر از حسنات اخلاقى و آراستگى به صدق به سر ایمان تعبیر عجیبى است . بدن داراى اسکلتى منظم و دست و پا و شکم و شهوت و خون و گوشت و رگ و پى و عصب و پوست است ، ولى حیات او مرهون سر اوست ، اگر سر را از بدن جدا کنند حیاتى باقى نمى ماند ، همین گونه اگر جاى حسنات اخلاقى و صدق و راستى در وجود انسان خالى باشد از ایمان هم خبرى نخواهد بود ، و در نتیجه انسان از انسانیت که هویت و تشخّص او به آن است محروم مى ماند و به قول قرآن ( کَالاَنْعَام ) مى شود و به قول امیرالمومنین(علیه السلام) :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ غرر الحکم : 254 ، فضیله حسن الخلق ، حدیث 5361 ; هدایه العلم : 183 .
فَالصُّورَهُ صُورَهُ انسان وَالقَلْبُ قَلبُ حَیَوان(1) .
صورتش صورت انسان ولى از نظر باطن و سیرت حیوان است .امیرالمومنین(علیه السلام) صبر در امور را هم تشبیه به سر فرموده ، چنان که در روایت آمده است :والصَّبرُ فِى الامورِ بِمَنزِلَهِ الرَاسِ مِن الجَسَدِ ، فَاذَا فَارَقَ الرَّاسُ الجَسَدَ فَسَدَ الجَسَدُ ، وَاذا فَارَق الصَّبرُ الامورَ فَسَدَتِ الاُمُورُ(2) .استقامت و پایدارى در امور و نگاه داشتن خویش در مرزهاى معنوى و مقررات دینى به منزله ى سر نسبت به بدن است ، هنگامى که سر از بدن جدا شود ، بدن فاسد مى گردد ، و زمانى که صبر از خیمه ى امور رخت بربندد امور با رنگ گرفتن از هواى نفس و شیطان فاسد مى شود .حضرت سجاد (علیه السلام) نیز صبر را نسبت به ایمان به منزله ى سر براى بدن دانسته اند :الصَّبرُ مِن الایمانِ بِمنزِلَهِ الرَّاْسِ مِنَ الجَسَدِ وَلاَ ایمانَ لِمَنْ لاَ صَبْرَ لَه(3) . صبر نسبت به ایمان هم چون سر نسبت به بدن است و براى کسى را که در برابر حوادث تلخ و شیرین و اقبال و ادبار دنیا صبر و پایدارى نیست ، ایمان نیست .