گوشه‏اى ديگر از علم حق در آيات و روايات

قرآن درباره علم حق در آيات متعددى مسائل مهمى را طرح مى كند ، از جمله مى فرمايد :

إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ [402] .

يقيناً خداست كه دانش قيامت فقط نزد اوست ، و [ تنها او ] باران را نازل مى كند ، و [ اوضاع و احوال ] آنچه را در رحم هاست مى داند .

درباره علم خداوند به تمام اعمال خوب و بد و كارهاى روا و نارواى مردم قرآن شريف مى گويد :

إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ [403] .

بى ترديد خدا به آنچه انجام مى دهند داناست .

درباره علم پروردگار به سرائر و ضمائر مردم و اين كه خداوند از نيّات و افكار آنان آگاه است در قرآن مجيد آيات متعددى آمده است :

يَعْلَمُ خَائِنَةَ الأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ [404] .

[ او ] چشم هايى را كه به خيانت [ به نامحرمان ]مى نگرد و آنچه را سينه ها پنهان مى دارند ، مى داند .

راوى حديث از حضرت صادق عليه السلام معنى « خائنة الاعين » را پرسيد . حضرت در پاسخ فرمود :

آيا نديده اى كه گاهى انسان چيزى را به طورى نگاه مى كند كه گويى آن را نمى بيند ، اين خائنه اعين است[405] .

محمد بن مسلم از امام صادق عليه السلام معنى آيه يَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفى [406] را پرسيد ، حضرت فرمود :

سر آن چيزى است كه در ضميرت وجود دارد و آن را پنهان نگاه مى دارى و اخفى آن چيزى است كه زمانى به دلت خطور كرده ، آن گاه آن را فراموش كرده اى[407] !

شما اگر بخواهيد به علم حضرت او آگاه شويد ، ابتدا بايد به قسمتى از هويت و هستى موجودات واقف گرديد و دنياى اعجاب انگيز بعضى از مخلوقات را دقت كنيد ، سپس آن ها را نمونه كل هستى گرفته و با نظر به هستى و اين كه وسعت آن را تا قيامت و بعد از آن كسى آگاه نمى شود به دورنمايى بسيار دور از علم حق به موجودات آگاه شويد !!

عَنْ سُلَيْمانِ بْنِ سُفْيانِ ، قالَ : حَدَّثَني أَبُوعَليِّ الْقَصَّابِ قالَ : كُنْتُ عِنْدَ أَبي عَبْدِاللّهِ عليه السلام فَقُلْتُ : أَلْحَمْدُ لِلّهِ مُنْتَهى عِلْمِهِ فَقالَ : لا تَقُلْ ذالِكَ فَإِنَّهُ لَيْسَ لِعِلْمِهِ مُنْتَهى[408] .

سليمان بن سفيان مى گويد : ابو على قصاب گفت : در محضر حضرت صادق عليه السلام بودم ، پس گفتم : حمد خداى را به منتهاى علمش . حضرت فرمود : اين گونه مگو ؛ زيرا براى علم او نقطه منتها نيست .

امام صادق عليه السلام بنابر نقل صدوق در كتاب «التوحيد» مى فرمايد :

خداوند به تمام كائنات قبل از آفرينش آسمان ها و زمين آگاه بود[409] .

براى درك صفات حق به خصوص علم ، قدرت و اراده ، قبل از رجوع به كتب فلسفى ، ضرورى است به قرآن مجيد و روايات اصيل اسلامى مراجعه كرد ، آن گاه براى پى بردن به نقص و عيب كلام بعضى از فلاسفه در صفات حضرت حق به كتب فلسفه مراجعه نمود .

براى درك اين گونه مسائل به نحو تفصيل به حكيمان و فيلسوفانى مراجعه كنيد كه تشنگى علمى خويش را از چشمه پر بركت علم انبيا و امامان عليهم السلام سيراب كرده اند .

اين بزرگواران آنچه در كتب خود آورده اند ، نتيجه زحمات و كوشش آنان ، در آيات قرآن و روايات و آيات آفاق و انفس است .

در هر حال به فرموده حضرت صادق عليه السلام اسرار خود را به جناب او از باب عجز و شكستگى عرضه بدار و به يقين و حقيقت بدان كه بر حضرت او چيزى از آشكار و نهان پنهان نيست .

او در عين اين كه واقف به اسرار و تمام اوضاع كيفى و كمى موجودات است ، ولى علاقه دارد ، عبد در پيشگاهش به تضرع و زارى برخيزد و ملتمسانه به دربارش اشك بريزد و با زبان سرّ ، حال دل و روح خويش را به مولايش عرضه بدارد .

چنانچه به مسأله دعا در قرآن اشاره رفته و از بندگانش مى خواهد به درگاهش بنالند و در حال دعا و زارى و توبه و انابه باشند .

[ وَكُنْ كَأَفْقَرِ عِبادِهِ بَيْنَ يَدَيْهِ وَأَخِلْ قَلْبَكَ عَنْ كُلِّ شاغِلٍ يَحْجُبُكَ عَنْ رَبِّكَ فَإِنَّهُ لا يَقْبَلُ إِلاَّ الأَطْهَرَ وَالأَخْلَصَ وَانْظُرْ مِنْ أَىِّ ديوانٍ يَخْرُجُ إِسْمَكَ ]

امام صادق عليه السلام در دنباله روايت مى فرمايد :

چون به مسجد وارد شدى به حقيقت و راستى بايد اين معنى را نسبت به خود حس كنى كه تو نيازمندترين فقيران و محتاجان و نيازمندان به پيشگاه او هستى و دل از آنچه تو را از مولايت مانع مى شود و بين تو ومحبوبت پرده مى اندازد خالى كنى كه حضرت او جز پاك ترين و خالص ترين عباد و برنامه ها را نمى پذيرد و مسأله مهم ديگر آن است كه ببينى عاقبت نامت از كدام دفتر و از كدام ديوان خارج مى شود ! ! ، دفتر و ديوان اهل سعادت يا دفتر و ديوان اشقيا .